Ўлганларга қуръон ўқишни савоби етиб борадими?
Бисмиллахир рохманир рохим
(матлабни комил матни)
Аммо баъад: ассаламу алайкум ва рохматуллохи ва барокатух.
Умуман олганда хайрли ишларни, яхшиликларни савоби ўлганларга етади,деймиз, имоми Муслим Нишопурий хам Абдуллох ибни Муборакдан ривоят қилишича, мусулмонларни ўртасида ўлганларга хайрли ишларни,яхшиликларни савоби етиши борасида мухолиф назар мавжуд эмас, муғнида ибни Қуддомадан нақл қилинишича: Ахмад ибни Ханбал айтадики: хар қандай қилинган яхши амални савоби ўлганларга етиб боради, яъни яхшилиги бор ишларни барчасини савоби ўлганларга етади, агар киши ана ўша қилаётган ишида яхшилик йўқ,деб эътиқод қилса бундай бўлмайди. Масалан агар хаж қилишда ё садақа беришда ё рўза тутишда ва қуръон ўқишда ва …….яхшилик йўқ,деса.
Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам айтадики:
فَلَأَنْ يَغْدُوَ أَحَدُكُمْ إِلَى الْمَسْجِدِ فَيَتَعَلَّمَ أوْ يَقْرَأَ آيَتَيْنِ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ خَيْرٌ لَهُ مِنْ نَاقَتَيْنِ وَثَلاَثٌ خَيْرٌ مِنْ ثَلاَثٍ وَأَرْبَعٌ خَيْرٌ مِنْ أَرْبَعٍ وَمِنْ أَعْدَادِهِنَّ مِنَ الإِبِلِ» [1]
Агар сизларни бирортангиз масжидга бориб аллохни китобидан икки оятни таълим олса ё тиловат қилса, мана бу у учун икки туядан яхшироқдир. Уч оят уч туядан,тўрт оят тўрт туядан яхшироқдир, оятни сони қанча бўлса туялар хам шунча кўпайиб боради.
Бу ерда ўқилган оятни савоби назарда тутилган, шахс аллох таолодан уни савобини мусулмон отасига ё онасига ёки мусулмонлардан ўзи яхши кўрган кишиларга хадя беришни хохлайди.Имоми Нававийни устози ибни Салох шахрузийни айтишича, қуръонни ўқиётган шахс: эй аллох ўқиган қуръонимни савобини фалон шахсни рухига етказгин,дейишлиги зарур бўлади.
اللَّهُمَّ بَلِّغْ ثَوَابَ مَا قَرَأْنَاهُ إِلَى رُوحِ (مثلاً)َ أُمَّهَاتِنَا و …
Шахс қуръонни манзилида ё масжидда ё ишхонасида ўқийди ва уни тиловатини савобини хадя бера олади,аммо аксар уламолар қабрни устида қуръон ўқишни макрух дейишган.
Буни баробарида баъзи уламолар имоми Абу Ханифа ва имоми Молик ва имоми Ахмад ва жуда кўп шофеъий мазхабдагиларга хилоф равишда қуйидаги оятларга истинод қилган холда:
«وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ» (نجم/٣٩)
Инсон учун фақат ўзи қилган харакатгина бўлур (яъни ўзгаларнинг қилган амалларидан унга бирон фойда етмас)!
Росулуллох саллаллоху алайхи васалламни мархамат қилган хадислари:
إِذَا مَاتَ ابْنُ آدَمَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلا مِنْ ثَلاثٍ: مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ .[2]
“Инсон ўлгандан сўнг уни амал кесилади,магар уч нарса қолади: садақайи жория, бошқалар ундан фойдаланадиган амал ва уни хаққига дуо қиладиган солих фарзанд.”
Мана бу келтирилган нарсаларни хужжат қилган холда улар савобни ўлган кишига етмайди,дейишади, аммо шофеъийларни жуда кўп уламолари имоми Абу Ханифа ва имоми Ахмад ва бошқалар мана бу улуғ кишиларга жавоб сифатида айтишганки:
«وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ»
Мана бу оят хақдир ва хар бир киши ўзи захмат чеккан нарсани эгаси бўлади,
« لَهَا مَا کَسَبَتْ وَلَکُم مَّا کَسَبْتُمْ» (بقره/ 134)
Уларнинг қилган амаллари ўзлари учун,сизларнинг қилган амалларингиз ўзларингиз учундир.
Аммо бу дегани сиз ўзингиз захмат чеккан хосилдан ота-онангизга ё яхши кўрган кишиларингизга хадя бера олмайсиз,деган маънода эмас. Сиз уларга бераётган нарса уларнинг захматини хосили бўлмаслиги мумкин,аммо буни уларга беришни мушкили хам йўқ. Муғни мухтожда келтирилишича, Абдуллох ибни Умар розиаллоху анхума росулуллох саллаллоху алайхи васалламни вафотларидан сўнг, у кишини ўрнига умрани адо қилган, пайғамбаримиз унга бу ишни қилишни васият қилган эмас эдилар. Албатта бу замина бўйича мисоллар жуда кўп топилади. Масалан: [3]
-Аллох таоло бошқаларни дуоси сабабли шахсларга манфаъат етказади, аслини олганда мана бу манфаъатлар уларни қўл мехнатларини самараси эмас.
-Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам ва шахидлар ва ………шафоат қилишади ва бошқаларга фойда,манфаъат етказишади, аслини олганда эса мана бу етган яхшиликлар, бу шахсларнинг ўзларини амалини самараси эмас эди.
-Малоикалар ер юзидаги кишилар учун дуо қилишади ва истиғфор айтишади,буни натижасида уларга манфаъат,фойда етказилади, аслида етказилган яхшиликлар ер юзидаги кишиларни захмат чеккан амалларини натижаси эмас.
-Жаннат ахлининг атрофидаги яқинлари,фарзандлари жаннатда маконлари кўтарилади,мана бу кўтарилиш хам уларни ўзларини амаллари сабабли эмас.
-Солих ота сабабли фарзандларига яхшилик етади,
(وَكَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا) (کهف/82)
мана бу етган яхшилик хам, фарзандларни ўзларини мехнатлари сабабли эмас,балки солих оталари учундир.
-Фарзандларни ўзи эса ота-онани касб қилган хосили, натижасидир. Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам мархамат қиладиларки:
إِنَّ أَطْيَبَ مَا أَكَلَ الرَّجُلُ مِنْ كَسْبِهِ وَإِنَّ وَلَدَهُ مِنْ كَسْبِهِ.
Хойрул қурунни исломий уламолари иттифоқ қилган нарса шуки, мусулмон холида ўлганларга дуолар,қилинган амалларни савоби етади, аммо агар бу шахс пайғамбаримиз саллаллоху алайхи васалламни амакиларига ўхшаган шахс бўлса,
مَا أَغْنَىٰ عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَبَ (مسد/٢)
Мол-мулки ва касб қилиб топган нарсалари унга асқотгани йўқ!
Яъни бу ерда шунга диққат қилишимиз лозимки, ошкор кофирларни хар олти дастаси яъни:
الَّذِينَ هَادُوا / یهودی ها 2- وَالصَّابِئِينَ 3- وَالنَّصَارَىٰ 4- وَالْمَجُوسَ 5- وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا/ مشرکین (حج/ 17) و 6- « مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ»/ مرتدین
Яхудийлар, собеинлар, насоро, мажус, мушриклар ва муртадлар ва шунингдек ички пинхон кофирлар ёки мунофиқларга хатто дуо қилинса хам етиб бормайди.
«إِن تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَن يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ»(توبه/80)
(Эй Мухаммад), хох улар учун мағфират сўранг, хох мағфират сўраманг- агар етмиш марталаб улар учун мағфират сўрасангиз хам, аллох уларни асло мағфират қилмас.
Аллох таоло мархамат қиладики:
مَا کَانَ لِلنَّبِیِّ وَالَّذِینَ آمَنُواْ أَن یَسْتَغْفِرُواْ لِلْمُشْرِکِینَ وَلَوْ کَانُواْ أُوْلِی قُرْبَى مِن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِیمِ (توبه/113)
На пайғамбар ва на бу мўъминлар- агар мушриклар қариндошлари бўлса хам- уларнинг дўзах эгалари эканликлари аниқ маълум бўлганидан кейин, у мушриклар учун мағфират сўрашлари жоиз эмасдир.
Энди агар бирор киши хабардор бўлмаганлиги боис бундай кимсаларни хаққига дуо қилса, худди Иброхим алайхиссаломга ўхшаб қилган ишини хато эканлигини билгач, мана бундай секуляристлар ё араб тили билан айтганда бундай мушриклардан бароат қилиб безор бўлиши ва бошқа дуо қилмаслиги лозим:
«وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَن مَّوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِّلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ ۚ » (توبه/114)
Иброхимнинг ўз отаси учун мағфират сўраши фақат унга берган ваъдаси сабабли эди. Энди, қачонки унга отаси аллохнинг душмани эканлиги маълум бўлгач, ундан бутунлай тонди. Албатта, Иброхим кўнгилчан ва халимдир.
Энди ўзларини секулярист бўлган яқинларини ,қариндошларини хаққига дуо қилаётган кишилар хатто муллолар, Иброхим алайхиссаломга ўхшаб ўзларини хатоларини тушунгач, бу ишдан ўзларини тийишлари ва исломни тўғри йўлига қайтишлари лозим, яъни бу секуляристлардан бароат қилишади, агар бу секуляристлар уларни оталари бўлса хам, энди тоға,амаки ё бегона бўладиган бўлса хам бу ишдан тийилишлари керак.
Энди мўъминларни мўъминлар учун қилган дуоси хақида қуйидагилар келтирилган:
وَالَّذِینَ جَاءُوا مِن بَعدِهِم یَقُولُونَ رَبَّنَا اغفِرلَنَا وَلإِخوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالإیمَانِ وَلاَتَجعَل فِی قُلُوبِنَا غِلاً لِلّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إنَّکَ رَؤُفٌ رَّحِیم (حشر: 10)
Улардан кейин (дунёга) келган зотлар айтурлар:”парвардигоро, ўзинг бизларни ва бизлардан илгари иймон билан ўтган зотларни мағфират қилгин ва қалбларимизда иймон келтирган зотлар учун бирон ғилли-ғашлик қилмагин. Парвардигоро, албатта сен мехрибон ва рахмлидирсан”.
Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам хам мархамат қиладиларки:
دَعْوةُ المرءِ المُسْلِمِ لأَخيهِ بِظَهْرِ الغَيْبِ مُسْتَجَابةٌ، عِنْد رأْسِهِ ملَكٌ مُوكَّلٌ كلَّمَا دَعَا لأَخِيهِ بخيرٍ قَال المَلَكُ المُوكَّلُ بِهِ: آمِينَ، ولَكَ بمِثْلٍ . [4]
Мусулмон инсонни ўзини мусулмон биродари учун ғоибдан қилган дуоси ижобат бўлади, (чунки) уни ёнидаги маъмур қилинган фаришта у биродари учун дуо қилган пайтида, омин худди шундай дуо ўзинг учун хам бўлсин,дейди.”
Шундай бўлгач хамма нарсани ўзини жойига қўяйлик. Бу аллохни шариатидаги қонундир; Умар ибни Хаттоб розиаллоху анху росулуллох саллаллоху алайхи васалламдан ривоят қилган:
« إنَّ اللَّهَ يَرْفَعُ بهذا الكِتَابِ أَقْوَامًا، وَيَضَعُ به آخَرِينَ»[5]
“Худованд бу китоб (қуръон) ни воситасида қавмларни даражасини кўтаради ва баъзиларини эса паст қилади. Чунки бу қуръон икки хил йўналиш бўйича ишлайди:
وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ ۙ وَلَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَارًا (اسراء/82)
Биз мўъминлар учун шифо ва рахмат бўлган қуръон оятларини нозил қилурмиз. (Лекин бу оятлар) золим- кофир кимсаларга фақат зиённи зиёда қилур.
Аллохни шариатини равшан бўлишлиги билан бу шариатнинг душманларига яхшилик етади ёки аллох уларни нажас,беарзиш ,паст деган секуляристлар ё мушриклар билан мусулмонларга ўхшаш муомала қиламиз,деб ўйламасин.
«إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ » (توبه/28)
أَفَنَجْعَلُ الْمُسْلِمِینَ کَالْمُجْرِمِینَ* مَا لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ (قلم/35-36)
Ахир биз мусулмонларни жиноятчи- кофир кимсаларга баробар қилурмизми?! *** (Эй мушриклар), сизларга нима бўлди? Қандай хукм чиқармоқдасизлар?
Сизлар хам мусулмонлар билан жиноятчи кишиларга баробар муомала қилманглар,аллохни фармонига,дастурига биноан амал қилинглар.
Ўша аввалидаёқ намоз ўқийдиган ва рўза тутадиган,хажга борадиган,закот берадиган хатто гохида жиходга хам борадиган мунофиқларни тўдаси хақида аллох таоло мархамат қиладики:
وَلَا تُصَلِّ عَلَىٰ أَحَدٍ مِّنْهُم مَّاتَ أَبَدًا وَلَا تَقُمْ عَلَىٰ قَبْرِهِ ۖ (توبه/84)
Улардан биронтаси ўлса зинхор унинг (жаноза) номозини ўқиманг ва қабри устига хам бориб турманг! Чунки улар аллох ва унинг пайғамбарига кофир бўлдилар ва итоатсиз холларида ўлдилар.
Секуляристик ақидалар билан ўлган кишиларни қабрига харгиз борманглар, уларга жаноза намози хам ўқиманглар, хатто агар Иброхим алайхиссаломни отаси ёки пайғамбаримизни амакиси Абу Лахаб бўлган тақдирда хам.
Ана ўша фалончи секуляр ё мушрик шахс чиройли сифатларга эга бўлган ва яхши ишларни қилган бўлиши хам мумкин, аммо шуни хам яхши билингларки, аллох таоло Исмоил, Ясаъ,Юнус, Лутга ва уларни оталари,фарзандлари, ака-укаларига хидоят неъматини берганлиги ва уларни бутун оламлардан афзал қилгани хақида сухбат қилиб мархамат қиладики:
وَلَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ [أنعام/ 88]
Агар улар мушрик бўлганларида қилган амаллари бехуда кетган бўлур эди.
Хатто росулуллох саллаллоху алайхи васалламга хитоб қилиб мархамат қиладики:
وَلَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ (زمر/65)
Дархақиқат,сизга хам,сиздан аввалги (пайғамбарларга) хам (шундай) вахий қилингандир: ” қасамки, агар мушрик бўлсанг,албатта қилган амалинг бехуда кетур ва албатта зиён кўргувчилардан бўлиб қолурсан!
Мана бу буюк инсонларни вазияти бўлади, энди бугунги биздаги махаллий секуляристларни ахволи қандай бўларкин? Чунки уларни ахлоқи фосид,бузуқ рафторларга эга бўлган кишилар бўлиб, улар хокимиятда,қонунда,итоат қилишда,жазолаш ва мукофот беришда аллох таолога бошқаларни шерик қилишади ва у зотга бўхтонлар уришади:
«وَمَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْماً عَظِیماً»
Аллох таоло мана бундай кимсаларни харгиз кечирмайди. Агар улар мана шу ақидалари билан ўлиб кетишса,жаханнам ахлидан бўлишади ва аллох таоло уларга жаннатни харом қилган:
« فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ» (مائده/72)
Мана бу секуляр муртадлардан туғилган ва бугунги кунда секуляр холидаги аслий кофирлар ва мушрикларни хукмига эга бўлган фарзандлар хақидаги ахкомдир.
Агар биздаги мана бу махаллий секуляристлар 1- огох холда,2- қасддан,3- ўзларини ихтиёрлари билан танхо бир қонунни аллохни шариатидаги қонунни ўрнига қўйган бўлса – энди аллох таолони шариатидаги хамма қонунларни ўрнига ижроъий,хукуматий, оилавий, иқтисодий, таълим-тарбиявий ўринларини қўйган бўлса ундан хам бадтарроқ бўлади- улар мана шу вазиятда ўлиб кетадиган бўлишса, харгиз уларни қабрларига бориб турманглар ва агар қудратга эга бўлсангизлар уларни мусулмонларни қабристонига дафн қилманглар,уларни қабрларига тош хам қўйиб ўтирманглар,худди бир хайвонни кўмгандек кўмиб ташланглар. Биз ўзимизнинг минтақамиз Бисаронда мусулмон холида ўлмаганларни худди шу равиш билан кўмардик ва бекила (яъни мозор тошисиз) деган сўз хаммани ўртасида машхур эди.
Ўзимизни мусулмон ота-боболаримиздан бизларга етиб келган юзлаб суннатларга ўхшаш,аллохни шариатидаги қонунларни душманларига қарши мана бу рухий жангни яна қайтадан тирилтириб йўлга қўяйлик, бу ишларга аллохни ўзи хам буюрган. Аммо одатда мана бундай суннатларни қайтадан тирилтириш ўзига яраша мушкилотларга хам эга, шубхасиз секуляр кофирлар махсусан мунофиқларни тўдаси томонидан қилинадиган захарли забонларга ва жуда кўп озор-азиятларга сабр- тоқат қилишимизга тўғри келади. Лекин бу ерда хам аллох таолони буйруғига итоат қилайлик ва зохирда мусулмон бўлган мунофиқларни тўдасига қулоқ солмайлик, бу борада аллох таоло мархамат қиладики:
«وَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَالْمُنَافِقِینَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ وَکَفَى بِاللَّهِ وَکِیلًا» (احزاب/۴۸)،
Сиз кофирлар ва мунофиқларга буйинсунманг ва уларнинг азор-азиятларига парво қилманг хамда аллохга таваккул қилинг! Аллохнинг ўзи етарли вакил-хомийдир.
Агар уммат ва жамоатни,исломий вахдатни сахих йўлида эканмиз,кўнглимизни аллох таолони қуйидаги ваъдасига хуш қилсак хам бўлади:
وَلَقَدْ سَبَقَتْ کَلِمَتُنَا لِعِبَادِنَا الْمُرْسَلِینَ *
إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنصُورُونَ * وَإِنَّ جُندَنَا لَهُمُ الْغَالِبُونَ *(صافت/171-173)
Аниқки, бизнинг пайғамбар бўлган бандаларимиз хақида: “шак-шубхасиз улар қўллаб- қувватлантирувчилардир ва шак-шубхасиз бизнинг қўшинимиз (яъни пайғамбарлар ва уларга иймон келтирган кишилар)ғолиб бўлгувчилар”, деган сўзимиз ўтган- собит бўлгандир.
وَاللهُ حَسْبِي، وَنِعْمَ الْمُعِينُ.
[1] مسلم / حديث رقم 3083 – من كتاب – مُبْتَدَأُ فَضَائِلِ الْقُرْآنِ
[2] مسلم 1631
[3] مغنی المحتاج جلد3 ص 70 .
[4] مسلم 7105
[5] رواه مسلم 817