تعارفي درسونه/پنځم درس: شرعي دښمن پېژندنه (4)/په شرعي ادبياتو کې د مرتد پېژندنه او مرتدین او له مرتدین ډلو سره د چلند څرنګوالی(27)

“يدرأ بالشبهة” معنی دا ده چې که حاکم یا قاضي ته هر څومره کمزورې شبهه موجوده وي، چې د هغې له امله د متهم پر ضد د یقین او مطلقې اطمینان درجې ته حکم ونه رسېږي، نو دا شبهه به د دې سبب شي چې موږ ووایو: “موږ پر دې شخص یقین ته نه یو رسېدلي”.

او د همدې یقین ته نه رسېدو له امله، د هغه پر ضد حکم نه صادرېږي. که څه هم دا شبهه ډېره کوچنۍ او ضعیفه وي، خو همدا لږه شبهه هم د دې مانع ګرځي چې د مسلمان پر ضد حکم وشي. ولې؟ ځکه چې مسلمان د یقین له مخې اسلام ته داخل شوی، او یوازې د یقین پر اساس ترې خارجېدای شي، نه د شک، شبهې او ظن پر اساس. همدا یوه کوچنۍ شبهه موږ ته اجازه نه راکوي چې یقین ته ورسېږو.

اوس که حاکم یا قاضي د بښنې، عفوې او تېروېدنې په پرېکړه کې تېروتنه وکړي، دا غوره ده له دې چې د سزا ورکولو او د حدودو د نافذولو پر مهال تېروتنه وکړي، لکه څرنګه چې د ترمذي حدیث وایي: “فَإِنَّ الْإِمَامَ أَنْ يُخْطِئَ فِي الْعَفْوِ خَيْرٌ مِنْ أَنْ يُخْطِئَ فِي الْعُقُوبَةِ”.

د “إجماع” تحقق معمولاً ډېر سخت وي، سمه ده؟ خو موږ وینو چې ابن منذر د ټول امت د اجماع یادونه کړې، او ویلي یې دي چې ټول مسلمانان او صحابه کرام په دې قاعده “دَفع الحدود بالشبهات” متفق دي. ګڼو محدثینو، لکه ترمذي، بيهقي، هيتمي، ابن ماجه، ابن أبي شيبة او نورو، په دې اړه ځانګړي ابواب جوړ کړي دي، او د امت له صالحو سلفو څخه هیڅوک داسې نه دي موندل شوي چې د دې اجماع پر خلاف یې څه ویلي وي.

امام ابوحنیفه رحمه الله او د هغه اصحاب د دې قاعدې تر ټولو سخت پلویان دي، او تر ټولو زیات یې دا قاعده کارولې ده. له ابوحنیفه او د هغه له پیروانو وروسته، مالکيان، او له هغوی وروسته شافعیان د دې قاعدې پلویان دي. نور هم شته، خو د اهل سنت په مشهورو فرقو کې همدا ډلې تر ټولو زیات د دې قاعدې ملاتړ کوي، که څه هم ظاهریان او نور هم ورسره مخالفت نه لري.

رشید رضا رحمه الله وایي: “که د یوه ځانګړي فرد په اړه شبهه او تأویل موجود وي، نو د کفر حد او احکام له هغه څخه لېرې کېږي.”

دی د درء احادیثو ته په اشارې سره وایي: “موږ ته امر شوی چې حدود د شبهاتو له امله دفع کړو؛ او د ټولو حدودو څخه، هغه حد چې تر ټولو زیات د رفع وړ دی، د ارتداد او له اسلام څخه د وتلو حد دی.”

لیدل مو؟ بیا هم دې اساسي قاعدې ته ورسېدو چې: “من دخل الإسلام بيقين لم يُـخرج منه إلا بيقين” یعنې، څوک چې په یقین سره اسلام ته داخل شوی وي، د شک، احتمال او شبهې له امله ورڅخه نه ایستل کېږي. بلکې، موږ باید له هرې شبهې سره ټینګه اړیکه ونیسو، تر څو د خپل ورور او خور ایمان وساتو، او هغوی له ځانه لېرې نه کړو، او خپل لاسونه د خپل ورور په وینه سره نکړو.

دا هغه شرطونه دي چې ټول اهل قبله پرې اتفاق لري. خو، د شیعه مذهب له نظره، د دې شرطونو سربېره، د کفر د ترسره کولو قصد او نیت هم د اساسي شرایطو څخه ګڼل کېږي.

خو دوی وایي: د خلکو د عقایدو، او په ځانګړي ډول د هغوی د نیت موندل، چې د دوی د خبرو او اعمالو تر شا د اصلي انګېزې په توګه ګڼل کېږي، داسې مسله ده چې باید متخصصینو ته وسپارل شي. یوازې متخصصین کولای شي معلومه کړي چې د یوه شخص تر خبرو یا عمل شاته څه نیت پروت دی، او دا شخص ولې د ارتداد په تور تورن شوی. یوازې اهل تخصص دا نیت تشخیص کولای شي، لکه د حاطِب بن ابی بلتعه قضیه.

اوس، که د دې شرایطو څخه یو هم نه وي، نو د “مرتد” اصطلاح له شخص څخه ساقطېږي، او حد هم نه پرې تطبیقېږي. خو که شخص دا ټول شرایط ولري، نو بیا وروستي پړاو ته ځو، چې هغه د “تکفیر موانع” دي.

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ