تعارفي درسونه/پنځم درس: شرعي دښمن پېژندنه (4)/په شرعي ادبياتو کې د مرتد پېژندنه او مرتدین او له مرتدین ډلو سره د چلند څرنګوالی(39)
بیهقي او عبدالرزاق رحمهما الله لیکلي دي چې:
عمر بن خطاب رضی الله عنه په شام کې د یوه سړي عذر قبول کړ چې ادعا یې کوله چې د زنا په تحریم باندې نه پوهېده.هغه زنا کړی و، خو دا یې ادعا کوله چې د زنا په حراموالي نه پوهېده. عمر بن خطاب رضی الله عنه د هغه د جهل عذر قبول کړ.دغه ډول د عمر بن خطاب او عثمان رضی الله عنهما نه هم روایت شوی دی چې دوی د یوې غیر عرب جاريې عذر قبول کړ چې په دارالاسلام کې یې زنا کړې وه او ادعا یې کوله چې د زنا د تحریم حکم نه پوهېده.
سبحان الله، که د صحابه کرامو په عصر کې، چې په هغوی کې د اسلام سابقون الاولون وو او اسلامي حکومت د هغوی په لاس کې ټينګ و، داسې خلک پیدا کېدل چې د داسې څرګندو او ښکاره احکامو لکه د زنا د حرمت په اړه جهل او بې خبري درلوده، او د هغوی عذر د جهل په دلیل منل کېده.
په زموږ په عصر کې چې اسلامي حکومت شتون نلري او د قرنونو پیړو راهیسې منافقین او بېلارې کوونکي د ټولنې واک په لاس کې اخیستی دی، نو معلومه خبره ده چې د خلکو په منځ کې د جهل او بې خبرۍ اندازه به څومره زیاته وي. او دا جهل یوازې د زنا په اړه نه دی، بلکې د الله شریعت په ټولو چارو کې دی.
په هر حال، که یو څوک د داسې مجرمانه کار په اړه چې هغه د ارتداد تر کچې رسوي، د جهالت معتبر دلیل ولري، همدغه معتبر جهل د هغه لپاره عذر، بهانه او دلیل ګرځي چې هغه د ارتداد له تور څخه تبرئه کوي او خلاصوي
او همدغه معتبر جهل د دې سبب کېږي چې د هغه د ایمان په زیان رسولو کې خنډ جوړ شي او د هغه پر ضد د حکم صادرولو او تکفیر کولو مخه ونیسي، او دا توپیر نه کوي چې دا مسأله د شریعت الله په کومه برخه پورې اړه لري.
معتبر جهل د ټول شریعت په اړه جاري دی، په ځانګړي ډول په عقیده کې. ځکه چې عقیده نه په تقلید سره اخیستل کېږي او نه په میراث کې ترلاسه کېږي، بلکې انسان باید دا په خپله د تحقیق او پلټنې له لارې، د تجربې او تېروتنې په مسیر کې، او د جهل نه د علم پر لور په تدریجي توګه ترلاسه کړي.
همدغه حرکت چې له جهالته د علم پر لور، له کفره د ایمان پر لور، او له کافرو ټولنې د اسلام پر لور روانه وي، هغه ده چې د الله له نظره پرمختګ او شاته پاتې کېدل معنا او مفهوم ورکوي:
«لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَتَقَدَّمَ أَوْ يَتَأَخَّرَ».په هغه صورت کې چې پرمختګ شتون ولري، شاته پاتې کېدل او بېرته تګ څرګند او معلومېږي.