Дарсхойи муқаддамотий/ дарси шишум : чи бояд кард? Вахдати огохона, хадафманд ва харакатий.
Пиёда шуда аз навори совтийи шайх мужохид : Абу Хамза мухожир хўромий.
(24- қисмат)
Абу Райхон Беруний тасаллути оли буйя бар усмонийхоро боиси ба вужуд омадани тағйироти зербаноий ва асосий медонад ва мегуяд “ салтанат дар охари айёми муттақий ва оғози ойём мустакфи аз оли аббос ба оли буйя интиқол ёфт”. [1].
Ибни Холдун хам мегуяд: “ ба ростики асоси хилофат ба кулли руба вайроний находа буд” [2].
Оли буйя , тамоми ихтиёроти маънавий ва дунёвийро аз хулафойи аббосий гирифтанд, ва ин садамот то ин андоза амиқ ва ришаий будки пас аз нобуди оли буйя хам хуккоми аббоси харгиз ба он жойгохи қудратманд ва екпорчайи қабли аз буйя даст пейдо накарданд.
Воқеайи хамлайи куффори салибийи рум ва пешрафтахойи онхо дар бахшхойи аз Мусел метавонад моро пештар ба онжо бар сари ин хукумати екпорча ва бадили изтирорийи исломий дар омада аст ошнотар кунад. Иззуддовла диламий дар ек бози сиёсий, аз тариқи номайи барои жанг бо румиён дар соли 360 қамарий аз хокими аббосийки муттакий ба худиш аст тақозойи кўмаки моддий мекунад, ва жанги бо куффори насронийро аз вазоифи хокими аббосий медонад. Шох аббосий дар посухи номаш менависад : “ ғазо хенгоми бар ман вожиб астки фармонравоий ба дасти ман бошад . дороий ва сипох дар ихтиёри ман буд. Акнунки ман жуз ба андозайи бухур ва намир надорам, хамма онхо дар дасти шумо ва фармонравоёни дигар кишвар аст , на ғазо на хаж на хеч еки аз вазоифи пешво бар ман вожиб нест. Ман барои шумо танхо ин номро дорамки хатибони шумо бар минбархо меоваранд то мардумро барои шумо ором кунанд. Харгох мехохид аз ин нез кинорагирам, кинора хохам рафт ва хамма корхоро ба шумо меспорам”. Аммо Иззуддовла бо тахдиди бисёр муваффақ мешавад маблағи аз хокими аббосий бигирад, аммо жиходи хам бар алайхи куффори ишғолгари насроний сурат нагирифт. [3]
Оли буйя интури хукумати екпорчайи аббосийро ба чанин жойгохи заифи мерасонад ва хатто аз тарси хукумати шиъайи исмоилийи Миср ва хифзи қудрати худишон хозир хам намешаванд ин матарсакхойи дасти нишондайи аббосийро кинор бизананд ва хукумати шиъаро эълом кунанд хар чандки метавонистанд, чун мўътақид буданд агар ин матарсакхоки ба рохати онхоро халъ мекарданд аз бейн бираванд ва хукумати шиъаро эълом кунанд худишон танхо табдил ба ек сарбоз ва фармонда мешаванд на иники хастанд ва бар хамма чиз тасаллут доранд.
Оли буйя ба хамин содаги чанин хукумати екпорчаиро табдил карданд ба чандин хукумати кучак ва мутафарриқи мисли сомониён дар хуросон ва мовороуннахр, алавиён дар табаристон ва гургон ва оли буйя дар форс ва билоди марказий ва баъадхо салжуқиён ва хоразимшохиён ва даххо хукумати кучак ва тақрибан мустақил ва махаллий дигарки аксаран бо хам даргир хам буданд.
Аммо муғулхойи муттахид дар соли 616 қамарий ба муслимини шарқи исломий ва дохили Эрон хамла мекунанд ва дар то соли 656 яъни наздик ба 50 сол куштори ин муслимин тавассути муғулхо, хукумати заиф шуда ва фосид шудайи аббосиён танхо назорагари қатли омми муслимин мешавад, ва хатто аз инки хукуматхойи қудратманди мисли хоразамшохиён ханафий мазхаб ва исмоилийхойи шиъа аз бейн мераванд ва хукумати илихонони кофар жойи онхоро мегирад хушхол хам мешаванд, ва хатто ибни Усайр дар дужо дар китобиш алкомил ба ин нукта ишора мекунадки хокими аббоси “ Анносир лидиниллах” дар номайи муғулхойи кофарро ба хамла ба руқабойи мусалмониш тахрик ва ташвиқ хам мекунад. Барои хамин аст дар арзи наздик ба 50 сол қатли омми муслимин тавассути муғулхо хеч вокуниши аз сипохи аббосий дар баробари муғулхойи кофар намебинем, то замоники муғулхо ба дарвозахойи Бағдод мерасандки дигар хийли дир шуда буд.
Исмоилийхо хам дақиқан бар халофи сиёсати исмоилийхойи Миср замони Салохиддин Айюбий барои муқобила бо хамлайи муғулхойи секуляр душманони шумора ек муслимин ба куффори насроний душманони шумора се муслимин мутавассил мешаванд. Ва дар соли 637 қамарий Рукниддин Хуршохи исмоилий хайатиро ба европо мефристад ва аммо жавоби рад мебинад. Хамин шахс хайати дигариро ба хамин манзур ба дарбори Хенри севум (Henry) подшохи Англиз мефристад; аммо усқофи Винжестер ( Winchester) пас аз шанидани хабари вуруди сафири исмоилий, гуфт бигузорид ин сагон екдигарро пора кунанд ва насли екдигарро аз бейн бибаранд, он вақт мо бар руйи харобахойи шахрхойи инон ойини котоликро месозем; дар он сурат дунё ек шабон ва ек рама хохад дошт. .[4]
(идома дорад……..)
[1] ابوریحان بیرونی، آثارالباقیه، ترجمه اکبر دانا سرشت، (تهران، امیرکبیر، 1363) ص203.
[2] ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون: العبر و دیوان المبتداء و الخبر. ..، ترجمه عبدالمحمد آیتی، (تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1364) ج2، ص708.
[3] ابن مسکویه، ابن مسکویه الرازی، ابوعلی، تجارب الامم، الجزء السادس؛ حققه و قدم له ابوالقاسم امامی، (طهران، دار سروش للطباعه و النشر، 1379ش / 2000م).، ص349-350.
[4] ادوارد براون، تاریخ ادبیات ایران، ترجمه علی اصغر حکمت (تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد و ابن سینا و مروارید، 1366) ج 3.