سَوال: سیزنی نَظَرِینگیزدَگی اِتِّحاد قَندَی شَکلده بُولَدی؟ یَعنِی بِیزلَر شافِعِی بُولِیب توُریب اِیماننی تَعریفی و آچیق نَماز اوقیش و ……لر بُویِیچه هَم بیزلَر بِیلَن اِختِلافگه اِیگه بُولگن حَنَفِیلَر بِیلَن قَندَی قیلیب مُتَّحِد بُوله آلَمیز؟ یاکی جَعفَری شِیعَه لَری بیلَن قَندَی قیلیب مُتَّحِد بُولیش مُومکین؟
جَواب: “اِتّحاد” یعنی بُو: تورلی- هیل، بیر- بیریدَن فَرقلِی نُوقته لَرگه اِیگه بُولگن اِیکّی یا بِیر نِیچه طَرَفنینگ اوُرتَدَگی اِختِلافلرنی سَقلَب قالگن حالده، اولَرگه تأثیر قیلیب تورگن عامِللر آستیده اوزَرا مُشتَرَک قِیرره لَرنی کوچَیتییریب، بَرچَه طَرَفلَرنی اورتَسیده تَوافُق قیلیش، اِعتِلاف، اِتِّفاق، هَمراحلیک قیلیش، بیر هیل بُولیش، بِیر یاقَدَن باش چیقَریش، بیرلَشیشگه اَیتیلَدِی.
“اِتّحاد” شُوندَی بیر سُوزکی، اوزَرا مَنفَعَتلَرنی سَقلَب قالیش اوچون مُشتَرَک نَرسه لرگه دِقَّت قیلیشدَن عِبارَت بُولیب،بُو یِیرده هِیلمه -هیل طَرَفلَر بیر- بیرلَری بیلَن اوزَرا اِختِلافگه اِیگه بُولگنلیکلَریگه قَرَمَسدَن مُشتَرَک مَنفَعَتلرنی سَقلَب قالیشگه حَرَکَت قِیلِینَدی. بُوگونگی کوُنده اَمِیرِکه و نَتانی حِذمَتچیلَریگه قَرشی یَمَندَگی شافِعِی لَرنینگ زَیدِیلَر بِیلَن تُوزگن اِتّحادینی مِثال طَرِیقَسیده کیلتیرسَک بُولَدِی. یاکی بُوگونگی کوندَگی حَنَفِی مَذهَبیدَگی طالباننی اَفغانِستان شِیعه لَری بیلَن تُوزگن اِتّحادینی هَم مِثال کِیلتیرسه بُولَدی. یا ویتنَمدَگی حُوشِی مِینَه ی کامونیستنینگ نَصرانیلَر ،بُودائِیلَر بِیلَن بیرگه اَمِیرکه و اونگه مُتَّحِد بُولگن یِوراپه دَگی دَولَتلرگه قَرشِی بِیرلَشِیشینی هَم اَیتسه بُولَدِی.
شُوندَی اِیکن “اِتّحادده” مَنفَعَتگه اِیگه بُولگن طَرَفلَر مُشتَرَک مَنفَعَتلَرنی سَقلَب قالیش یُولیده حَرَکَت قیلیشَدی. حُودّی اَمِیرِکه قُوشمه شتَتلَریگه اوُحشَش بیر نِیچه قانون و هِیلمه – هیل مَدَنِیَتدَن تَشکیل تاپگن بیر قَنچَه شتَتلَردَن عِبارَت، بِیرلَشگن عَرَب اِمارَتی هَم تُورلی- هِیل قانونلرگه اِیگه بیر قَنچه اَمِیرلِیکلَردَن تَشکیل تاپگن. شُوندَن کیلیب چیقَدیگن بُولسَه، “اِتّحاد” اوُرتَده فَرقلَر، تَفاوُتلَر مَوجُود بولیشیگه قَرَمَسدَن مُشتَرَک نُوقته لرنی کَشف قیلیش و اولَرنی قُوَّتلَنتِیرِیشدَن عِبارَت،بو یِیردَه بیر نِیچه تاماننینگ هَر بِیری اوزِیدَگی فَرقلر بیلَن بیرگه باشقه اِیشلَر بُوییچه مُشتَرَک نُوقته اَساسِیده بِیرلَشَدِی. اگر “اِتّحادده” اِشتِیاق، هاحِیش تاپیلَدیگن بولسه، حتّی تاش بیلن اِنساننی اورتَسیده هَم مُشتَرَک نُوقته نی تاپسه بولَدی. مَثَلاً: جِسمانی اِیکَنی، اِیندی اِنسان بِیلَن حَیواننی اوُرتَسِیدهَ مُشتَرَک نوقته لر تاپیلیشی اَنِیق نَرسَه، بیر دیندَگی عَقِیده یا مَذهَبگه اِیرگشگن کِیشیلرنی اورتَسیده مُشتَرَک نوقته لر تاپیلیشی اِیسَه یَنَده طَبِیعِیدِیر.
بُو یِیرده “وَحدَت” بیلن “اِتّحادنی” اورتَسیدَگی اَساسِی فَرق اِختِلافلر،تَفاوُتلر، زِدِّیَتلَر، قَرَمَه – قَرشِیلیکلرنی قَبُول قِیلیش و قیلمَسلِیکگه باریب تَقَلَدِی. اورتَده “اتّحاد” توزیلگن پَیتده آدَملَرنی آرَسیدَگی اِختِلافلر، تَفاوُتلر، زِدِّیَتلَر و قَرَمَه – قَرشیلیکلَرنی قَبوُل قیلیش سَری هِدایَت قِیلینَدِی، اَمّا بَحث “وَحدَت” حَقیده بُولَدِیگن بُولسَه، هَمّه نی کُوز- قَرَشی بیر هِیل بُولیشی لازِم و هیچ قَندَی اِختِلافگه اوُرین هم قالمَیدی.
اتّحاد اِسلامی وَحدَتگه یِیتیش یُولِیدَگی اَوَّلگی قَدَم حِسابلَنَدی و مسلمانلر اوچون بیز کوُزلَگن نَرسَه وَحدَتدیر و بیزنی اِتّحادگه چَنگ سالِیشیمِیزنی سَبَبِی، بیزلر توشیب قالگن ناچار وَضِیعَت بُولَدی.
بِیزلَر مَنه بُو مَرحَلَه ده مَذهَبلَرنی اِیچکی اِستِقلالی یاکی باشقه مسلمانلرنی مَذهَبگه تِیگیشلی نَرسه لری بیلن اِیشیمیز یُوق، بَلکی بیزلرگه مُهِم بُولگن نرسه، یَگانه دُشمَننی قَرشیسیده بِِیتته مُشتَرَک مَنفَعَتلر سَبَبلی یَگانه جَبهَه نی تَشکیلل قیلیشدَن عِبارَت.