Савол: вилояти фақихни исломга нима алоқаси бор? Ўзимизни ахли суннат мазхабларида келтирилганми? Умуман айтганда бир шайх ё мавлавийни бизларга рахбар бўлиши зарурми? (1)
Жавоб: мана бу борада аввал ахли суннат деб танилган мазхабларнинг улуғ кишиларини фикрини текшириб чиқиш лозим, мана бу назарларни текшириб бўлгач фақих рахбарни ё мужтахидни зарур ё зарур эмаслиги хақида сухбатлашамиз. Иншааллох.
Аббосийларнинг исломий изтирорий бадал хукуматини зиндонида қамарий 150 йилда захарланган ва шахид бўлган – нахсабуху казалика валлоху хасбиях- имоми Абу Ханифа рохимахуллох
« فَإِنْ كَانُوا في الْقِراءَةِ سَواءً، فَأَعْلَمُهُمْ بِالسُّنَّةِ، »
мана бу жумла хақида айтадики: бу ерда имоматга энг фақих ва энг олим шахс бўлиши кераклиги айтилган.
Даъват йўлида моликий мазхабидагилар томонидан калтакланган ва мана шу жарохатларни таъсирида кейинроқ 204 қамарий йилда шахид бўлган имоми Шофеъий фиқхил акбарда “дорул ислом” даги имомат ва рахбарият шартлари бахсида айтадики: уни илми шу даражада бўлиши керакки, фатво бериш салохиятига эга бўлган ахли ижтиход бўлиши лозим.
(امام شافعی . فقه الاکبر. ص 39)
( 403 қамарий йилда вафот топган) Қози Бақлоний ва (458 қамарий йилда вафот топган) Қози Абу Яълий Фароъ ханбалий хам ижтиход ва илмни дорул ислом рахбарининг шартларидан,деб хисоблайди.
( الاحکام السلطانیه، ص۲۰ و التمهید، ص ۱۸۱.)
478 қамарий йилда вафот топган имоми Харамайн Жавиний “дорул ислом” рахбарининг ижтиход шарти борасида айтадики: бу рахбар комил мужтахид бўлиши ва мужтахидларнинг барча сифатларини ўзида жамлаган бўлиши керак.
(الجوینی، عبد الملک بن عبد الله، غیاث الأُمم فی التیاث الظلم: ص84.)
Бошқа бир жойда хам айтадики: имом ва рахбарнинг шароитларидан бири шуки, у ахли ижтиход бўлиши керак, яъни бошқаларни фатво беришига эхтиёжи бўлмаслиги лозим, мана бу ўрин ( яъни рахбар учун ижтиход шарт бўлиши) хамма иттифоқ қилган шартлардандир.
( الجوینی، عبد الملک بن عبد الله، الإرشاد: ص426.)
492 қамарий йилда босқинчи насронийлар томонидан шахид этилган- нахсабуху казалика валлоху хасбиях – Абул Қосим Маккий Ромилий Мақдисий “дорул ислом” нинг рахбарини шартларини санаб айтадики: …….мужтахид бўлиши, шунингдек қози балки ундан хам яхшироқ ва вожиброғи мужтахид бўлиши керак, балки рахбарнинг мужтахид бўлиши борасида исломий мазхабларни, ахли илмни ижмоъси мавжуд, рахбарнинг ижтиход ахли бўлиши хақида фуқахолар ижмоъ қилишган. Хулафои рошидиндан кейинги мусулмон рахбарларини барчаси мужтахид бўлишмаган,бу нарса уларнинг хокимиятга харбий қудратни воситасида етиб келганликларини билдиради.
676 қамарий йилда вафот қилган имоми Нававий ровзатут толибин китобида “дорул ислом” рахбарининг шартлари хақида айтадики: мусулмон мукаллаф, одил, озод, ақлли, донишманд, мужтахид бўлиш рахбарнинг шартларидандир.
( المنهاج، ص ۵۱۸ و شرح صحیح مسلم)
790 қамарий йилда вафот топган имоми Шотибий айтадики: уламоларни иттифоқи бўйича, фақат шаръий илмларда ижтиход, фатво даражасига етган кишига рахбарият мунъақид бўлади.
(الشاطبی، الاعتصام: ج2، ص362.)
816 йилда вафот топган Саййид Шариф Журжоний туркистоний Қози Изудиддин Ийжийнинг мувафиқ китобига берган шархида айтадики: жумхури фуқахо ва ахли илм назари бўйича, дорул исломни рахбари,имом бўладиган киши албатта усул ва фуруълар бўйича мужтахид бўлиши лозим……..чунки илохий хужжатлар,далилларни иқома қилишга ва диний ақидалардаги шубхаларни хам хал қилишга қодир бўлиши ва кундалик масалалар бўйича хам бошқаларни фатвосига мухтож бўлмаслиги керак, кундалик масалалар,фалокатлар,янги пайдо бўладиган масалалар бўйича мустақил бўлиши лозим.
1360 қамарий йилда вафот топган Абдуррохман Жазирийни ёзишича: ахли суннатнинг барча фуқахолари исломий хокимнинг қуйидаги белгиларга эга бўлишига иттифоқ қилишган: 1- мусулмон бўлиши, 2- мукаллаф бўлиши,3- хур,озод бўлиши,4- эркак киши бўлиши,5- қурайшдан бўлиши,6- олим ва мужтахид бўлиши , чунки одамларни дин ахкомларидан огох қила олиши ва бошқаларнинг фатвосига мухтож бўлмаслиги керак.
(الفقه على المذاهب الاربعة، ج۵ ، ص ۳۱۷ – ۳۱۶.)
Мана бу назарлар исломий мазхабнинг барчасига тегишли, имоми Ромилий Мақдисий тўртинчи асрда ахли суннатни ижмоъсини ва имоми Харамайн Жавиний барча мусулмонларни ўртасидаги муттафиқун алайх назар сифатида ва имоми Шотибий рохимахуллох ва бошқалар хам мана бу замина бўйича ахли илмни иттифоқи хақида сухбат қилишган, шундай экан фақих рахбар ижтиход қила оладиган даражада бўлишини ахли суннатни барча мазхабларида талаб қилингандир.
Давоми бор…….иншааллох.