غُولوُ و غالِیگرِینِی تَعرِیفِی (اَهلِی تَشَیُّعنِی مَنبَعلَرِینِی تَعکِیدلَشِیگه اَساساً)
خالد هُورامِی
اَفسُوسکِی بِیر نِیچَه اوُن یِیلَّردَن بُویان عُموُماً مُسُلمانلَر، مَخصُوصاً اَهلِی سُنّت، باشقه فِرقه لَرنِی، اِسلامِی مَذهَبلَرنِی تَنِیب آلِیش بارَسِیدَه، اوُزِینِی مَذهَبِیدَگِی اَصلِی مَنبَعلَرگه سُویَنِیشنِی اوُرنِیگه،کوُز و قوُلاقلَرِینِی سپُوتنِیک و مَجازِی کَنَلَّرنِی اِختِیارِیگه بِیریب قُویِیشگن. بُو کَنَلَّرنِی اَکثَرِی اِیسَه آلِی سَعُود و اَمِیرِیکه و اَنگلِیَه و مُسُلمانلَرنِی باشقه دُشمَنلَرِینینگ مَخصُوص سِیاسِی مَقصَدلَرِی یُولِیدَه پراگرَمَّه بُویِیچَه اِیشلَشیَپتِی.
مَنَه بُو عامَّه وِی اَخبارَات واسِطه لَرِی تَشَیُّع و تَسَنُّن نِی آرَسِیدَگِی غُولّاتلَرنِی فِکرلَرِی، عَمَلَّرِینِی حُجَّت قِیلگن حالده، شِیعَه و سُنِّی مَذهَبلَرِینِی بَرچَه سِیگه حَملَه قِیلِیشیَپتِی و مُسُلمانلَرنِی مُسُلمانلَر بِیلن مَشغُول قِیلِیب قُویِیش بیلن بِیر قطاردَه، مُسُلمانلَرنِی اوُرتَسِیدَه یَنَدَه تَفَرُّقنِی کِینگیتِیرِیش آرقَلِی دُشمَنِّی فایدَه سِیگه، اَمّا مُسُلمانلَرنِی ضَرَرِیگه رُوحِی جَنگلَرنِی آلِیب بارِیشیَپتِی. شُبهَه سِیز بُو کِیشِیلَر مُسُلمانلَرگه قَرشِی دُشمَنِّی رُوحِی جَنگِینِی حِذمَتچِیلَرِی حِسابلَنِیشَدِی.
اِیندِی تُورلِی- هِیل اِسلامِی مَنبَعلَردَگِی غُولوُ، غُولّاتنِی تَعرِیفِی نِیمَه؟
غُولوُنِی تَعرِیفِی:
- غُولوُ فُعُول وَزنِیدَه بُولِیب، “غالی یَغلو” فِعلِینِی مَصدَرِیدِیر و حَدَّن آشِیب کِیتِیش، بَلَندلِیک، یُوقارِیگه کُوتَرِیلِیش، آشِیرِیب یُوبارِیشلِیک مَعناسِیدَه، مَثَلاً بِیر نَرسَه عادَتدَگِی قِیمَتدَن کُوتَرِیلِیب کِیتَدِیگن بُولسَه هَم،اوُنگه “غالٍی” (قِمَّت مَعناسِی) دِیِیلَدِی؛ شُونگه اوُحشَش سُویُوقلِیکلَر حَقِیدَه هَم قَینَب تاشِیب کِیتگن پَیتِیدَه، اوُنگه “غَلَیان” قِیلدِی دِیِیلَدِی.
- غُولوُ کَلِیمَه سِی تَقصِیر سُوزِینِی مُقابِلِیدَگِی کَلِیمَه بُولِیب لوُغَتدَه اِیسَه حَدِّیدَن تَجاوُز قِیلِیش و بِیر نَرسَه دَه آشِیرِیب یُوبارِیش بُولَدِی؛ یَعنِی بِیر کِیشِی یاکِی نَرسَه حَدَّن تَشقَرِی کُوپ صِیفَتلَنِیب یُوبارِیلَدِی. [1]
غُولوُ آشِیرِیب یُوبارِیش، بَلَندلِیک، یُوقارِیگه کوُتَرِیلِیش، حَدَّن و چِیگَرَدَن آشِیشلِیک؛ شُو بِیلن بِیرگه بِیر نَرسَه نِی نَرخِی عادَتدَگِیدَن یُوقارِیگه چِیقسَه هَم،”غالٍی” یَعنِی “قِمَّت” دِیِیلَدِی. باشقه مِلّتلَرنِی عِلملَرِیدَه مَنَه بُو سُوز تُوغرِیسِیدَه اَنِیق بِیر تَعرِیف بِیرِیلمَگن، فَقَط مِیزانِینِی اَیتِیب اوُتِیشگن. اوُنِی قوُیِیدَگِیچَه تَعرِیفلَشگن: بُو گوُرُوه شِیعَه لَرنِی بِیر گوُرُوهِی بُولِیب اوُزلَرِینینگ اَئِمَّه لَرِینِی رُوحِیگه خُدا حُلوُل قِیلَدِی دِیگن اِعتِقادگه اِیگدِیرلَر.[2].
شَهریستانِینِی اَیتِیشِیچَه: غُولَّات اَئِمَّه لَردَن بِیرِینِی خُداگه اُوحشَتگن، گاهِیدَه اِیسَه خُدانِی حَلقگه اوُحشَتگن و یَهُود و نَصارالَردِیک خُدانِی جِسملَردَه کُوچِیب اوُتِیشِیگه قائِل بُولگن کِیشِیلَردِیر. غُولَّاتنِی عَقِیدَه سِیدَه توُرت نَرسَه بار: تَشبِیه، بِداء، رُجعَت وتَناسُخ؛ بُولَرنِی هَر بِیرِی شَهَرلَردَه اوُزِیگه حاص لَقَبلَرگه اِیگه بُولَدِی. اَگر غُولّات کَلِیمَه سِی قَرِینَه سِیز اِیشلَتِیلسَه، بُوندَن بُولگن مَنظوُر شِیعَه لَرگه نِسبَتلَنگن فِرقَه لَر بُولَدِی،لِیکن تَرِیخ دَوامِیدَه شِیعَه بُولمَگن غُولوُگه مایِیل عَقِیدَه لَر هَم بُولگن؛ اوُلَرنِی بَعضِیلَرِی خُداگه بَعضِیلَرِی اِیسَه عَبّاسِیلَرنِی (مَنصُورگه اُوحشَش) حَلِیفَه لَرِیگه اِعتِقادلَرِی بُولگن بُولِیب، “عَبّاسِیَه غوُلّاَتلَرِی” هَم دِیِیلگن. [3][4]
مُفِید غُولوُنِی تَعرِیفلَب اَیتَدِیکِی: غُولُو لُوغَتدَه چِیگَرَدَن اوُتِیشلِیک و مُعتَدِیلِّیکدَن چِیقِیشلِیکدِیر. الله تعالی نَصاریلَرنِی حَضرَتِی مَسِیح (علیه السلام) حَقِیدَه غُولوُ قِیلِیشلِیکدَن مَنع قِیلِیب مَرحَمَت قِیلَدِی:
«يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ وَلاَ تَقُولُواْ عَلَى اللّهِ إِلاَّ الْحَقِّ» (نساء:171) [5]
اِی اَهلِی کِتاب،( عِیسی نِی خُدا دِیِیش بِیلن) دِینِینگِیزدَه حَدِّینگِیزدَن آشمَنگِیز! الله شَعنِیگه اِیسَه فَقَط حَق گَپنِی اَیتِینگِیز!
شُوندَن سُونگ غُولّات و مُفَوِّضَه حَقِیدَه اَیتَدِیکِی:
غُولّات گوُرُوهِی اوُزِینِی اِسلامدَه دِیب کُورسَتَدِیگن و اَمِیر اَلمُؤمِنِین، اِماملَر و اوُلَرنِی فَرزَندلَرِیگه نِسبَتاً اوُلُوهِیَت و نُبُوَّتنِی نِسبَتلَیدِیگن و اوُلَرنِی حَقِیدَه مُعتَدِیل حالَتدَن، حَدِّیدَن آشِیرِیب یُوبارَدِیگن کِیشِیلَردَن عِبارَت. مُفَوِّضَه هَم غوُلّاتنِی بِیر قِسمِی بُولِیب، اُولَرنِی غوُلّاتدَن فَرقِی شُوکِی، اَئِمَّه نِی حادِث و مُخلوُق دِیِیشَردِی: خُداوَند اوُلَرنِی یَرَتِیب حَلقنِی اِیشِینِی اوُلَرگه تَفوِیض قِیلگن.[6]
مُفِید، اِعتِقادنِی تُوغرِیلَشدَه غوُلّات حَقِیدَه گِی بَحثنِی باشِیدَه اوُنِی مَعناسِینِی شُوندَی تُوشُونتِیرَدِی:
(الغلو فی اللغة هو التجاوز عن الحدّ والخروج عن القصد، قال اللّه تعالی: یا اهل الکتاب لاتَغلُوا فی دینکم ولاتقولوا علی اللّه الا الحق (نساء/ 171). فنهی عن تجاوز الحدفی المسیح وحذّر من الخروج عن القصد فی القول وجعل ما ادعته النصاری فیه غلواً لتعدیه الحدّ،علی مابیّناه.)[7]
غُولوَ لوُغَتدَه حَدَّن آشِیشلِیک و اوُرتَچَه حالَتدَن چِیقِیب کِیتِیشلِیک. الله تعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: ” اِی اَهلِی کِتاب، دِینِینگِیزدَه حَدِّینگِیزدَن آشمَنگِیز! الله شَعنِیگه اِیسَه فَقَط حَق گپنِی اَیتِینگِیز!” ( مَسِیح، فَقَط الله نِی یُوبارگن اِیلچِیسِی) شوُندَی اِیکن مَسِیح بارَسِیدَه حَدَّن آشِیشدَن و گپِیرِیشده هَم مُعتَدِیلِّیکدَن چِیقِیب کِیتِیشدَن مَنع قِیلَدِی. نَصاریلَر قِیلَیاتگن اِدَّعانِی هَم حَدَّن اشِیشلِیک دییگن؛ چُونکِی اوُلَر هَم آلدِینراق غُولوُنِی مَعناسِی حَقِیدَه بَیان قِیلگنِیمِیزدِیک، حَدّن آشِیب اوُتِیب کِیتِیشگن.
غُولُو حَقِیدَه گِی مَوجُود تَعرِیفلَر، جامِع و کامِل اِیمَس، بَعضِی تَعرِیفلَر نَرسَه لَرگه نِسبَتاً بُولسَه، بَعضِیلَرِی اِیسَه مِیزانگه نِسبَتاً اَیتِیلگن، بَعضِیلَرِی هَم تَعرِیفنِی بَرچَه قِسملَرینِی اوُز اِیچِیگه آلمَیدِی.
بِیر سُوز بِیلن اَیتگنده: غُولُو یَعنِی طاغُوت یَسَشلِیک. غُولّات هَم طاغُوتلَرگه اِیمان کِیلتِیرگن کِیمسَه لَردِیر.
اِسلام طاغُوتگه کُفر کِیلتِیرِیش بُولسَه، غالِیگرِی اِیسَه طاغُوتگه اِیمان کِیلتِیرِیش اوُچُون حَرَکَت قِیلِیشلِیک بُولَدِی.
غُولّاتنِی مَعناسِی
“غُولّات” کلِیمَه سِینِی کوُپلِیگِی “غالٍی” آشِیرِیب گپِیرُوچِیلَر و بِیهُودَه سُوزلَرنِی اَیتَدِیگنلَردِیر. اوُلَر شِیعَه لَرنِی بِیر فِرقَه سیی بُولِیب، تَشَیُّعدَه حَدَّن آشِیرِیب یُوبارِیشگن و اوُزلَرِینِی اَئِمَّه لَرِی حَقِیدَه آشِیرِیب گپِیرِیشگن، اُولَرنِی الله نینگ مَقامِیگه یِیتکَزِیب اِلاهِی نُورانِی جَوهَرنِی اَئِمَّه لَرِیگه حُلوُل قِیلَدِی، دِیب اَیتِیشگن.[8]
بُوندَن کِیلِیب چِیقَدِیگن بُولسَه، غُولوُ بِیر اَدَشگن عَقِیدَه جَرَیانِی بُولِیب، اِنسان بِیر نَرسَه نِی یا بِیر کِیشِینِی اوُزِینِی حَدِّیدَن یُوقارِیگه آلِیب چِیقِیشِی مَعناسِیدَه دِیر. مَثَلاً عِیسَی مَسِیح ( علیه السلام) خُدا یا خُدانِی فَرزَندِی دِیسَه، یاکِی اِمام عَلِی (علیه السلام) بُو جَهانِّی یَرَتوُچِیسِی دِیسَه. شُو سَبَبلِی هَم اِمام سَجَّاد علیه السلام بُو سُوزلَرنِی اَیتگندِیلَر: «أحبونا حب الاسلام و لا ترفعونا فوق حدنا» بِیزلَرنِی اِسلامدَگِی مُحَبَّت اَساسِیدَه یَحشِی کُورِینگلَر و اُوزِیمِیزنِی حَدِّیمِیزدَن تِیپَراقگه آلِیب چِیقمَنگلَر.
غالِیلَر اوُزلَرِینِی دِینِی رَهبَرلَرِینِی بَشَرنِی حَدِّیدَن یُوقارِیدَه، دِیب صِیفَتلَشَردِی و الله نی مَخصُوص صِیفَتلَرِینِی اوُلَرگه نِسبَتلَشَردِی. حَقِیقَتده اِیسَه غُولوُ مَخلوُقاتنِی طاغُوتگه اَیلَنتِیرِیش اوُچُون بِیر اَبزار، کَنَل وَضِیفَه سِینِی اوُتَیدِی، یَنَه هَم باشقه چَه اَیتگندَه طاغُوت یَسَشگه کِیرَدِی.
شِیعَه لَرنِی اوُرتَسِیدَگِی غالٍی عِبارَه سِینِی اَهلِی سُنَّتنِی اِیچِیدَگِی زِندِیق سُوزِیگه یَقِین دِیسَه بُولَدِی، فَقَط اوُرتَدَگِی اوُلَرنِی فَرقِی زَنادِیقَه لَر اوُزلَرِینِی سِکولاریستِیک اِیشانچلَرِی و مادِّی فَلسَفَه لَرِینِی آشکار قِیلِیب اَیتِیشَدِی، اَمّا غُولّات اوُلَردَن بِیر مَرحَلَه آرقَدَه یُورِیب، مَنَه شُو مَقصَدلَرنِی اِسلامِیگه اُوحشَش اَدَبِیاتلَر بِیلن اِسلامِی فِرقه لَرنِی بِیرِینِی کَنَلِی آرقَلِی بَیان قِیلِیشَدِی، زِندِیقلَردَگِی جُرعَت اوُلَردَه تاپِیلمَیدِی.
شُونِینگ اُوچُون غالِیگَرِینِی اِیچکِی کافِرلَر( مُنافِقلَر) نِینگ مَوجُودِیَتِینِی اِعلام قِیلَدِیگن بِیرِینچِی مَرحَلَه دِیِیلسَه، زِندِیقلَرنِی اِیسَه اوُندَن یُوقارِیدَگِی مَرحَلَه دَه تَکامُلَّه شِیشگه یَقِینراق دِیب سَنَلَدِی و شَخص بُو یُونَلِیشدَه 1- آگاه حالِیدَه 2- قَصد دَن 3-اوُزِینِی اِختِیارِی بِیلَن اِسلام دِینِیدَن چِیقِیب مُرتَد بُولَدِی، هَمدَه تَشقِی آشکار کافِرلَر صَفِیدَن جای آلَدِی.
مَنَه بُو حالَتدَه اَگر بِیر کِیشِی بُوندَی غوُلّاَتلَرنِی اِسلام دائِرَه سِیگه قُویَدِیگن بُولسَه، بُولَر یا اِسلامنِی و غَیرِی اِسلامنِی یَحشِی تَنِیمَیدِیگن دُوستلَر، یاکِی مُسُلمانلَرگه قَصد دَن ضَربَه اوُرِیشنِی هاحلَیدِیگن دُشمَنلَر حِسابلَنِیشَدِی. مَذهَبلَرنِی آرَسِیدَگِی غُولّاتلَرنِی فِکرِی، عَقِیدَه سِی بِیلَن بَرچَه مَذهَبلَرگه حَملَه قِلَدِیگن کِیمسَه لَر، شُبهَه سِیز یا جاهِل و اَلدَنگن دُوستلَر یاکِی بُولمَسَم مُسُلمانلَرنی آگاه دُشمَنلَرِیدِیر.
[1]لسان العرب،ابن منظور، ج 15، ص 132
[2]راغباصفهانی،المفرداتفیغریبالقرآن،ص 365؛انیس،المعجمالوسیط،ص 690 .
[3]شهرستانی،المللوالنحل،ج 1،ص 176 و 177.
[4]اشعری،المقالاتوالفرق،ص 69 .
[5]مفيد، تصحيح الاعتقاد، ص131.
[6]مفيد،تصحيحالاعتقاد،ص131.
[7]تصحیحالاعتقاد)،چاپشدههمراهبااوائلالمقالات، 238.
[8]مشکور، 1368، ص 151