Дорул исломни навлари.
(5-қисм)
Шариатдан огох бўлмаган кўпчилик одамларни наздидаги эхтиёж билан шариат ва фиқх ахлини назаридаги заруратни ўртасида фарқ бор, хар қандай эхтиёж харом ишларни халол бўлишига боис бўлмайди, балки фақат зарурат холатигина харом ва мамнуъ бўлган ишлар мубохга айланади. Имоми Шофеъий рохимахуллох мархамат қиладики:
« لَيْسَ يحِلُّ بالحَاجَةِ مُحَرَّمٌ إلا فی الضروراتِ».[1]
Хеч қандай харом хожат ва эхтиёж сабабли халол бўлиб қолмайди, магар зарурат холатидагина халол бўлади.
Бу изтирорий холат фақатгина истеъмол қилинадиган нарсаларга тегишли эмас, чунки биз тахорат олишда ёки бошқа хаётимиздаги ишларда хам изтирорий ё зарурат холатига тушиб қолишимиз мумкин, шунингдек росулуллох саллаллоху алайхи васаллам мархамат қиладиларки:
«رُفِعَ عَنْ أمَّتِي ثَلاثٌ: الخَطَأ وَالنِّسيَانُ وَمَا استُكرِهُوا عَلَيهِ»[2]
Аллох таоло мени умматимни уч холатда қилган ишларини кечиради: хато, унутиш ва мажбур бўлган холатда.
« إن الله وَضَعَ عَنْ أُمّتی الْخَطَأَ والنِّسیانَ وَمَا اسْتُکْرِهُوا عَلَیْهِ » [3]
“Аллох таоло умматимни хато,унутиш, босим остидаги,мажбурликдаги қилган ишларини кечиради.”
Бу ерда фуқахолар қуръон оятларига ва бошқа фиқхий манбаъларни истинод қилиб бир қоидани вужудга келтиришган, уни унвони
«الضَّرُورَاتُ تُبِيحُ المَحظُورَاتِ”
бўлиб тақиқланган ё қайтарилган ишларни зарурат пайтида мубох бўлишига рухсат беради.
Албатта хамма заруратлар тақиқланган ишларни мубох бўлишига сабаб бўлмайди, балки “тақиқланган нарсалар” “зарурат”дан пастроқда бўлиши лозим; аммо агар “тақиқланган нарсалар” “зарурат”дан каттароқ бўладиган бўлса уни ижро қилмаслик керак,яъни мубох бўлмайди. Фиқхдаги усулларда “зарурат” учун мамнуъ,тақиқланган нарсаларни мубох бўлишини “рухсат” номи остида келтирилади, улар уч хилдир:
1-Аввалги рухсатда: шахсга бу ишни қилиш мубох бўлиб,модомики мана бундай изтирорий холатда бўлар экан бу ишни қилиш унга вожибдир. Ўлаксани ё тўнғизни гўштини истемол қилиш ё ташна бўлганда шароб ичишлик, ўлимга монеъ бўладиган даражада бўлиши лозим, ёки уни динини йўқолишига монеъ бўладиган хар қандай харом иш бу шахсга вожиб бўлади, агар қилмаса гунохкор хисобланади.
2-Иккинчи рухсатда: бу ишни қилиш шахсга мубохдир ва шахс уни қилиш ё қилмасдан бу ердан кетиш борасида ихтиёрга эга, агар жонини бериш эвазига бўлса хам қилмаслик ихтиёрига хам эга. Худди тили билан куфр калимасини айтишга ўхшайди ( Аммор розиаллоху анху бу ишни қилган) ёки уни айтмаслик ( Сумайя розиаллоху анхудек жонини сақлаб қолиш учун бўлса хам бу калимани айтмаган).
3-Махзурот яъни нахий қилинган ишлар, хатто агар мажбурланган тақдирда хам босим ўтказилса хам қилмаслиги керак. Мусулмонни ўлдириш ё уларни аъзосини кесиш ё зино қилиш ё ота-онани уришга ўхшаш ишларда одам мажбурланган бўлмайди.
Энди:
Исломий хилофатга бағийлик қилиш,қаршилик қилиш ва мана бундай хукуматни қаршисида туриб олиш ва мўъминларни қонини тўкилишига сабаб бўлиш ва бундай шаръий хокимиятни ундан кўра баттарроқ ва пастроқ даражадаги хокимиятга ўзгартириш ва “хилафату ала минхажин нубувват”ни ўрнига шохигарликка ўхшаш уммул фасодни ,бидъатни вужудга келтириш хақиқатда ошкор зулмдир, аллох таоло мархамат қиладики:
وَلاَ تَرْکَنُواْ إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَمَا لَکُم مِّن دُونِ اللّهِ مِنْ أَوْلِیَاء ثُمَّ لاَ تُنصَرُونَ (هود/113)
Зулм йўлини тутган кимсаларга берилиб кетманглар (эргашманглар). Акс холда сизларга дўзах ўти етар. Сизлар учун аллохдан ўзга бирон дўст йўқдир.
Бу холатда шунингдек аллох таоло мархамат қиладики:
إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ ۖ (بقره/173)
У сизларга фақатгина ўлакса, қонни, тўнғиз гўштини ва аллохдан ўзгага аталиб сўйилган нарсаларнигина харом қилди.
Мана шу тартибда зўравон,золим,жабр қилувчи хокимиятларни хам тақиқлаган ва мусулмонларга мана бундай хукуматлардан узоқлашишга буюрган; аммо агар изтирорий,зарурат холатига тушиб қоладиган бўлсак нима бўлади?
فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ ۚ (بقره/173)
Энди кимки золим ва хаддан ошмаган холида ночор вазиятда қолса гунохкор бўлмайди.
(давоми бор……)
[1]الأم: ۳/۲۸
[2]نووی . المجموع 4/450 / السيوطي، الجامع الصغير4445 و…
[3]رَوَاهُ ابنُ مَاجَهْ والحاکِمْ