دارُ الاِسلامنِی نَولَرِی.
(5-قیسم)
شَریعَتدَن آگاه بُولمَگن کوُپچِیلِیک آدَملَرنِی نَزدِیدَه اِیختِیاج بِیلَن شَرِیعَت وَ فِقه اَهلِینِی نَظَرِیدَگِی ضَرُورَتنِی اوُرتَسِیدَه فَرق بار، هَر قَندَی اِیختِیاج حَرام اِیشلَرنِی حَلال بوُلِیشِیگه بائِث بُولمَیدِی، بَلکِی فَقَط ضَرُورَت حالَتِیگِینَه حَرام وَ مَمنوُع بوُلگن اِیشلَر مُباهگه اَیلَنَدِی. اِمامِی شافِیعِی رَحِمَهُ الله مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
« لَيْسَ يحِلُّ بالحَاجَةِ مُحَرَّمٌ إلا فی الضروراتِ».[1] هِیچ قَندَی حَرام هاجَت وَ اِیختِیاج سَبَبلِی حَلال بوُلِیب قالمَیدِی، مَگر ضَرُورَت حالَتِیدَگِینَه حَلال بَولَدِی.
بُو اِضطِرارِی حالَت فَقَطگِینَه اِستِعمال قِیلِینَدِیگن نَرسَه لَرگه تِیگِیشلِی اِیمَس، چُونکِی بِیر طَهارَت آلِیشدَه یاکِی باشقَه حَیاتِیمِیزدَگِی اِیشلَردَه هَم اِضطِرارِی یا ضَرُورَت حالَتِیگه توُشِیب قالِیشِیمِیز مُومکِین، شُونِینگدِیک رَسُول الله صلی الله علیه وسلم مَرحَمَت قِیلدِیلَرکِی:«رُفِعَ عَنْ أمَّتِي ثَلاثٌ: الخَطَأ وَالنِّسيَانُ وَمَا استُكرِهُوا عَلَيهِ»[2] اَلله تَعالَی مِینِی اوُمَّتِیمنِی اوُچ حالَتدَه قِیلگن اِیشلَرِینِی کِیچِیرَدِی: خَطا، اوُنوُتِیش وَ مَجبُور بُولگن حالَتدَه. « إن الله وَضَعَ عَنْ أُمّتی الْخَطَأَ والنِّسیانَ وَمَا اسْتُکْرِهُوا عَلَیْهِ » [3] ” اَلله تَعالَی اوُمَّتِیمنِی خَطا،اوُنوُتِیش، باسِیم آستِیدَگِی، مَجبُورلِیکدَگِی قِیلگن اِیشلَرِینِی کِیچِیرَدِی.”
بُو یِیردَه فُقَهالَر قُرآن آیَتلَرِیگه وَ باشقَه فِقهِی مَنبَع لَرنِی اِستِناد قِیلِیب بِیر قائِدَه نِی وُجُودگه کِیلتِیرِیشگن ، اوُنِی عُنوانِی «الضَّرُورَاتُ تُبِيحُ المَحظُورَاتِ” بُولِیب تَعقِیقلَنگن یا قَیتَرِیلگن اِیشلَرنِی ضَرُورَت پَیتِیدَه مُباه بُولِیشگه رُحصَت بِیرَدِی.
اَلبَتَّه هَمَّه ضَرُورَتلَر تَعقِیقلَنگن اِیشلَرنِی مُباه بُولِیشِیگه سَبَب بوُلمَیدِی، بَلکِی “تَعقِیقلَنگن نَرسَه لَر” “ضَرُورَت”دَن پَستراقدَه بُولِیشِی لازِم؛ اَمّا اَگر “تَعقِیقلَنگن نَرسَه لَر” “ضَرُورَت”دَن کَتتَه راق بُولَدِیگن بوُلسَه اوُنِی اِجرا قِیلمَسلِیک کِیرَک، یَعنِی مُباه بُولمَیدِی. فِقهدَگِی اوُصُوللَردَه “ضَرُورَت” اوُچُون مَمنُوع، تَعقِیقلَنگن نَرسَه لَرنِی مُباه بُولِیشِینِی “رُحصَت” نامِی آستِیدَه کِیلتِیرِیلَدِی، اوُلَر اوُچ هِیلدِیر:
1- اَوَّلگِی رُحصَتدَه: شَخصگه بُو اِیشنِی قِیلِیش مُباه بُولِیب، مادامِیکِی مَنَه بُوندَی اِضطِرارِی حالَتدَه بُولَر اِیکَن بُو اِیشنِی قِیلِیش اوُنگه واجِبدِیر. اوُلَکسَه نِی یا توُنغِیزنِی گوُشتِینِی اِستِعمال قِیلِیش یا تَشنَه بوُلگندَه شَراب اِیچِیشلِیک، اوُلِیمگه مانِع بوُلَدِیگن دَرَجَه دَه بُولِیشِی لازِم، یاکِی اوُنِی دِینِینِی یوُقالِیشِیگه مانِع بوُلَدِیگن هَر قَندَی حَرام اِیش بُو شَخصگه واجِب بوُلَدِی، اَگر قِیلمَسَه گوُناهکار حِسابلَنَدِی.
2-اِیککِینچِی رُحصَتدَه: بُو اِیشنِی قِیلِیش شَخصگه مُباهدِیر وَ شَخص اوُنِی قِیلِیش یا قِیلمَسدَن بُو یِیردَن کِیتِیش بارَه سِیدَه اِیختِیارگه اِیگه، اَگر جانِینِی بِیرِیش عِوَضِیگه بُولسَه هَم قِیلمَسلِیک اِیختِیارِیگه هَم اِیگه. حُوددِی تِیلِی بِیلَن کُفر کَلِیمَه سِینِی اَیتِیشگه اوُحشَیدِی ( عَمّار رَضِیَ الله عَنهُ بوُ اِیشنِی قِیلگن) یاکِی اوُنِی اَیتمَسلِیک ( سُمَیَّه رَضِیَ الله عَنها دِیک جانِینِی سَقلَب قالِیش اوُچُون بُولسَه هَم بُو کَلِیمَه نِی اَیتمَگن).
3- مَخظوُرات یَعنِی نَهِی قِیلِینگن اِیشلَر، حَتَّی اَگر مَجبُورلَنگن تَقدِیردَه هَم باسِیم اوُتکَزِیلسَه هَم قِیلمَسلِیک کِیرَک. مُسُلماننِی اوُلدِیرِیش یا اوُلَرنِی اَعضاسِینِی کِیسِیش یا زِنا قِیلِیش یا آتَه – آنَه نِی اوُرِیشگه اوُحشَش اِیشلَردهَ آدَم مَجبُورلَنگن بوُلمَیدِی.
اِیندِی:
اِسلامِی خِلافَتگه بَغِیلِیک قِیلِیش، قَرشِیلِیک قِیلِیش وَ مَنَه بُوندَی حُکُومَتنِی قَرشِیسِیدَه توُرِیب آلِیش وَ مُؤمِنلَرنِی قانِینِی توُکِیلِیشِیگه سَبَب بُولِیش وَ بوُندَی شَرعِی حاکِمِیَتگه اوُزگرتِیرِیش وَ«خِلَافَةٌ عَلَى مِنْهَاجِ النُّبُوَّةِ» نِی اوُرنِیگه شاهِیگرلِیککَه اوُحشَش اوُمُّ الفَسادنِی، بِدعَتنِی وُجُودگه کِیلتِیرِیش حَقِیقَتدَه آشکار ظُلمدِیر، اَلله تَعالَی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: وَلاَ تَرْکَنُواْ إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَمَا لَکُم مِّن دُونِ اللّهِ مِنْ أَوْلِیَاء ثُمَّ لاَ تُنصَرُونَ (هود/113) ظُلم یُولِینِی توُتگن کِیمسَه لَرگه بِیرِیلِیب کِیتمَنگلَر (اِیرگشمَنگلَر). عَکس حالدَه سِیزلَرنِی دوُزَخ اوُتِی یِیتَر. سِیزلَر اوُچُون اَلله دَن اوُزگه بِیران دُوست یُوقدِیر.
بُو حالَتدَه شوُنِینگدِیک اَلله تَعالَی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّهِ ۖ (بقره/173) اوُ سِیزلَرگه فَقَطگِینَه اوُلَکسَه، قاننِی، توُنغِیز گوُشتِینِی وَ اَلله دَن اوُزگه گه اَتَه لِیب سُویِیلگن نَرسَه لَرنِیگِینَه حَرام قِیلَدِی. مَنَه شوُ تَرتِیبدَه زُورَوان، ظالِم، جَبر قِیلوُچِی حاکِمِیَتلَرنِی هَم تَعقِیقلَگن وَ مُسُلمانلَرگه مَنَه بوُندَی حُکوُمَتلَردَن اوُزاقلَشِیشگه بُویُورگن؛ اَمّا اَگر اِضطِرارِی، ضَرُورَت حالَتِیگه توُشِیب قالَدِیگن بُولسَک نِیمَه بوُلَدِی؟ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ ۚ (بقره/173) اِیندِی کِیمکِی ظالِم وَ حَددَن آشمَگن حالِیدَه ناچار وَضِیعیَتدَه قالسَه گوُناهکار بوُلمَیدِی.
(دوامی بار…….)
[1]الأم: ۳/۲۸
[2]نووی . المجموع 4/450 / السيوطي، الجامع الصغير4445 و…
[3]رَوَاهُ ابنُ مَاجَهْ والحاکِمْ