Дорул исломдаги рахбарият.
(6-қисм)
-821қамарий йилда вафот топган Қалқашандий “маъасирул инафати фил маъалимул хилафах” китобидаги дорул исломни имоми ва рахбарини шартлари бахсида айтадики: ўнинчи ўрин: кундалик янги масалалар ёки янги вужудга келган нарсалар ва аллохни шариатидаги ахкомлар бўйича ижтиход қилиш даражасидаги илмга эга бўлиши керак,ижтиход даражасидаги илмга эга бўлмаган рахбарга мунъақид қилинмайди,сахих бўлмайди; чунки рахбарни мана бундай ижтиходга эхтиёжи бор ва ишларни исломий сахих равиш билан “сиротол мустақим” ни рост йўлида олдинга суришда мухтож бўлади, мана бу шаръий ижтиходларни панохида шаръий худудлардан хам огох бўлади ва дорул исломда мавжуд инсонларни шаръий хуқуқларини хам беради ва одамларни ўртасида вужудга келган ихтилофларни,жанжалларни,келишмовчиликларни хал қилади, агар мужтахид олим бўлмайдиган бўлса мана бу ишларни хаммасини қилишга қодир бўлмайди. [1]
-1360 қамарий йилда вафот топган Абдуррохман Жазирий қуйидагича ёзади: ахли суннатни барча фуқахолари шунга иттифоқ қилишганки, исломий хоким қуйидаги белгиларга эга бўлиши лозим: 1- мусулмон бўлади, 2- мукаллаф бўлади,3- озод бўлади, 4- эркак киши бўлади,5- қурайшдан бўлиши, 6- одамларни дин ахкомларидан огох қила оладиган ва бошқаларни фатвосига эхтиёжи бўлмайдиган олим ва мужтахид бўлиши керак.[2]
Мана бу барча исломий мазхабларни раъйи бўлиб, имоми Ромилий Мақдисий тўртинчи асрда ахли суннатни ижмоъсидан ва имоми Харамайн Жавиний барча мусулмонларни ўртасида муттафиқун алайх амр сифатида ва имоми Шотибий рохимахуллох ва бошқалар хам мана бу заминадаги барча ахли илмни иттифоқи сифатида гапиришади, демак ижтиход хаддидаги фақих рахбар барча ахли суннат мазхаблари талаб қилган нарсадир.
Аммо шунга қарамасдан, “дорул исломни” рахбарияти учун хам бошқа ишларга ўхшаш кутилмаган,изтирорий,зарурат холати вужудга келиши мумкин, бўлиб хам хукумат бошқаруви бўйича мужтахид ва мутахассис рахбар мавжуд бўлмаганлиги сабабли, мусулмонлар пастроқдаги даражага яъни қозини даражасидаги кишига тан беришади ва энг баттар холатда хам мусулмонлар тартибсизликларни олдини олиш учун,уларни назарларидан фойдаланиш учун ўзини атрофига уламоларни жамлаган етарли илмга эга бўлган мусулмон рахбарга юзланишади.
Соғлом ва халол таом ( яъни мужтахид ва фақих рахбар) мавжуд бўлмагач изтирорий ва зарурат холатида, ундан пастроқдаги соғлом бўлмаган,ўлаксалардан иборат таомга ( олим аммо муқаллид рахбар) дорул исломни “динини” ва бошқа заруратларни,мусулмонларни манфаъатларини сақлаб қолиш учун мурожаъат қиламиз, аммо мана бу холат мужтахид ва фақих рахбарни бўлмаганлиги боис вужудга келган изтирорий,зарурат сабаблидир. Агар мужтахид ва фақих рахбар мавжуд бўладиган бўлса,зарурат ўртадан кўтарилгани учун ва изтирорий холат йўқолганлиги сабабли ва………фақат аслахани кучи ва харбий қудрат билан ўзларини дорул исломга кириб олишган мусулмон харбий безорилардан ташқари, оддий холатда бўладими ё изтирорий, зарурат холатидами, барча ахли суннат уламолари жамиятни идора қилиш учун аллохни шариати бўйича олим ва фақих рахбар лозимлигига эътиқод қилишади:
-Чунки қиёмат кунигача мусулмонларни ва дорул исломни асосий қонунлари фақат ягона бўлиб, у хам бўлса аллохни шариатидаги қонунлардир ва мана бу қонунда аниқ огохликка,фиқхга эга бўлмаган киши жамиятда аллохни шариатидаги қонунларни тўғри татбиқ қилиш бўйича мўъминларни вакили бўла олмайди.
-Жамиятни рахбари хам улил амр шўроси ва ахли хал,ақдни назорати остида бўлишига қарамасдан, у дорул исломни ижроъий ишлари бўйича энг юқори мақомдаги қарор қабул қилувчи шахс хисобланади, аммо агар аллохни шариатидаги қонунларга ва шаръий манбаъларга нисбатан комил фиқхга,билимга,илмга эга бўлмайдиган бўлса, дорул исломни “кундалик эхтиёжлари, ички ва ташқи сиёсатлари бўйича “мавжуд вазиятга” муносиб, шаръий манбаълардан шаръий қарорларни чиқаришга қодир бўлмайди.
(давоми бор……)
[1]القلقشندی، أحمد بن علی، مآثر الأناقه: ج1، ص37./ «الثانی عشر: العلم المؤدّی إلی الإجتهاد فی النوازل والأحکام، فلا تنعقد إمامه غیر العالم بذلک؛ لأنّه محتاج لأنْ یصرف الأمور علی النهج القویم ویجریها علی الصراط المستقیم، ولأن یعلم الحدود، ویستوفی الحقوق، ویفصل الخصومات بین الناس، وإذا لم یکن عالماً مجتهداً لم یقدر علی ذلک»
[2]الفقه على المذاهب الاربعة، ج۵ ، ص ۳۱۷ – ۳۱۶. / اتفق الائمة رحمهم اللَّه تعالى على ان الامامة فرض و انه لابد للمسلمین من امام یقیم شعائر الدین و ینصف المظلومین من الظالمین و اتفقوا على ان الامام یشترط فیه: اولاً ان یکون مسلماً ثانیاً ان یکون مکلّفاً ثالثاً ان یکون حرا رابعاً ان یکون ذکراً خامساً ان یکون قرشیاً سادساً ان یکون عالماً مجتهداً لیصرف الاحکام و یتفقه فى الدین فیعلم الناس و لایحتاج الى استفتاء غیره