.
Мўъминларнинг дорул исломни баробаридаги вазифалари
.
(матлабни комил матни)
Бисмиллах валхамдулиллах, аммо баъад: ассаламу алайкум ва рохматуллохи ва барокатух / 6-бўлим аввалги қисмат:
Ислом ва секуляризм динининг ўзаро муносабатлари номли китобда ва шунингдек олтинчи муқаддамот дарсларида мўъминларнинг дорул исломни баробаридаги вазифалари ва нубувват манхажига асосланган исломий хукуматни хусусиятлари……. хақида етарли сухбат қилинган, эслатиб қўйиш учун қисқа кўринишда дорул исломдаги фуқароларнинг учта асоси бўлмиш “дорул исломнинг” уч асарига (кучайтиришни ва “дорул исломни дифоъ қилиш, хижрат,рахбарлик) ишора қилиб ўтишга харакат қиламиз.
Шахс ўзига, нима учун аллох таоло инсонларни уч дастага 1- анъамта алайхим, 2- мағзуби алайхим, 3-золлинга тақсим қилган,деб савол берган пайтида, рўбарўсида хилма-хил хаёт равишларига эга инсонлар турганини тушуниб етади ва аллох таоло уларни хар бири билан муносабатда бўлиш учун – қиёматда бўладими ё дунёда бўладими- ўзига хос ахкомлар ва қонунлар таъйин қилган, мусулмонлар дунёда уларни хар бири билан мана шу қонунларга биноан муомала қилиши, рафтор қилиши лозим бўлади. Яъни шахс ўзини мўъминларни,муттақинларни ё ошкор “олтиталик кофирларни” дастасига яъни:
1الَّذِينَ هَادُوا 2- وَالصَّابِئِينَ 3- وَالنَّصَارَىٰ 4- وَالْمَجُوسَ 5- وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا (مشرکین ،سکولاریست) و 6- مرتدین]
ёки ўзини мунофиқларни дастасига қўшган пайтида, ўзи билан қандай муносабатда бўлишингиз хақида хабар берган бўлади ва мана бу шахсни ўзи шариат қонунларида ўзининг ахком бўйича қайси дастага тегишли эканини таъйин қилади.
Кофирларнинг қайсарлиги,исёнкорликлари сабабли аллохнинг ерни бир қисми “олтиталик кофирлар” томонидан босиб олинган пайтда, мана бу кофирлар ўзларини куфр қонунлари асосида хокимият юргизишади ва буни қарама-қаршисида мўъминлар аллохни ерини бошқа қисмларида хокимият ўрнатишади ва аллохни қонунларини жамиятда ижро қилишади; мана бу икки жибхани қўл остидаги хокимиятда ўзига хос ахкомлар юкланади ва мусулмонларга шундай вазифалар юкланадики, улар бу вазифаларга худди шаръий дастурдек амал қилишлари лозим бўлади.
Мана бу кўринишда инсонлар учта турли-хил хаёт йўлидаги дастага бўлинишади ва мусулмонлар мана бу уч йўлдан бирини босиб ўтиш орқали бу йўлларни бирига жойлашишади, шу равиш билан диёрлар хам икки бир-биридан фарқли икки дастага бўлинади ва мўъминлар мана бу диёрларни бирида жойлашишга ва ўзаро хамкорлик қилишга ва ўзларини вазифаларини бажаришлари лозим бўлади.
1-Дорул исломдаги биринчи фуқаролик асосларидан бири, “дорул ислом”ни кучайтириш ва уни дифоъ қилишдир.
Шубхасиз “дорул ислом”ни хам хар қандай ижтимоъий борлиққа ўхшаш қувватланишга, эхтиёт қилинишга эхтиёжи бор, мўъминлар худди шахсий масалаларда бўлганига ўхшаш ижтимоъий масалаларда хам аллохдан тақво қилишлари керак ва аллохни шариатидаги қонунларга мувофиқ равишда ўзларини ижтимоъий хаётларини олиб боришлари ва хар бир мўъмин ўзи жойлашган синфида ўзини ижтимоъий вазифаларини бажариши лозим.
Бунга қўшимча агар “дорул ислом”ни бир қисмига душманлар хужум қиладиган бўлса, мусулмонлар қаерда бўлишларидан қатъий назар исломни борлиғини дифоъ қилиш учун жиход қилишлари вожиб бўлади, бу ерда хатто золим хоким билан бирга бўлса хам жиход қилиш мумкин ва барча исломий мазхабларни фуқахолари мана бу матлабга иттифоқ қилишган. Ахли суннат деб маъруф бўлган мазхаблардан ташқари шиъалар хам ислом борлиғини агарчи золим,мустабид хоким билан бирга бўлса хам дифоъ қилиш лозимлигига эътиқод қилишади, аммо бу ерда албатта исломни борлиғини дифоъ қилиш қасд қилинган бўлиши лозим. Яъни агар бизлар тарихда 12 имомлик усулгаро шиъаларнинг усмонийларнинг исломий изтирорий бадал хукуматини охирларида химоя қилганларини кўрган бўлсак, бу хукуматдаги золим шохларни ёки бўлмасам уларни мазхабларини химоя қилиш учун эмас,балки исломни борлиғини дифоъ қилиш учун қилинган. Чунки улар бу шохларни мустабид,золим деб билишар ва мазхабларини хам қабул қилишмасди. Ёки бўлмасам шофеъий мазхабидаги Ширкух ва Салохиддин Айюбий мисрдаги фотимийларнинг шиъа хукуматини химоя қилишганини ва ханбалий мазхабидаги ибни Таймияга ўхшаганлар шомга хоким бўлган ахли бидъат хукуматини химоя қилганини сабаби, мисрга ва дамашққа хоким бўлган шохларни ва уларнинг мазхабларини химоя қилиш эмас,балки салибий кофирлардан ва муғулларни мушрик кофирларидан ислом борлиғини,”дорул ислом” ни химоя қилиш бўлган. [1]
2-Мана бу қувватлантиришлар ва дорул исломни дифоъ қилиниши хам “дорул ислом” га хижрат қилиш ,қўшилиш билан амалга ошади ёки “дорул ислом” нинг бошқаруви остида бошқа диёрлардан топширилган вазифаларни бажариш билан бўлади.[2]
Хижрат хам нихоядаги ибни Усайрни сўзига биноан: бир диёрдан бошқа бир диёрни қасд қилиб чиқиш ва биринчи диёрни бошқа иккинчи диёрга кўчиш билан тарк қилишдир”. Мусулмонлар олдин қилишганидек куфрдан исломга хижрат қилинмайди. Шу сабабли хам у пайтда ансор ва мухожир деган сўзлар шаклланган эди.
Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам мархамат қиладиларки:
« الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ، وَالْمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ مَا نَهَى اللَّهُ عَنْهُ»[3].
Бошқа мусулмонлар уни тилидан,қўлидан омонда бўлган кишига мусулмон дейилади, аллох нахий қилган нарсаларни хаммасидан узоқлашган,хижрат қилган кишига мухожир дейилади. Баъзи уламолар буни маънавий ва ботиний мухожират деб санашган, шуни хам яхши билишимиз лозимки, аллох таоло дорул куфрда қолиб кетишдан нахий қилган ва шахс аллох таолони мана бу нахийсига амал қилиши керак,аллох таоло мархамат қиладики:
فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ (ذاريات/50)
(Эй Мухаммад), уларга айтинг: “бас, аллохга (иймон келтириш учун ) чопинглар-шошилинглар! Мўъминлар куфрдан аллох сари қочиб ўтишади ва уларнинг мана бу қочиб ўтишлари уларни мусулмонларни доирасига киргизади ва хижратни бошқа шаръий ахкомларни остига жамлайди. Шу сабабли хам хижрат икки хислатга эга бўлади: Абдуррохман ибни Авф ривоят қилишича, росулуллох саллаллоху алайхи васаллам мархамат қиладиларки:
« إِنَّ الْهِجْرَةَ خَصْلَتَانِ : إِحْدَاهُمَا أَنْ تَهْجُرَ السَّيِّئَاتِ، وَالأُخْرَى أَنْ تُهَاجِرَ إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ؛
хижратни икки хислати бор: биринчиси хуник ишлардан узоқлашинглар,иккинчиси аллох ва уни росули сари хижрат қилинглар,
وَلاَ تَنْقَطِعُ الْهِجْرَةُ مَا تُقُبِّلَتِ التَّوْبَةُ وَلاَ تَزَالُ التَّوْبَةُ مَقْبُولَةً حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنَ الْمَغْرِبِ فَإِذَا طَلَعَتْ طُبِعَ عَلَى كُلِّ قَلْبٍ بِمَا فِيهِ وَكُفِىَ النَّاسُ الْعَمَلَ»[4]
модомики тавба қабул қилинар экан хижрат хам тўхтаб қолмайди, тавба қуёш мағрибдан чиққунича қабул қилинади; демак қуёш мағрибдан чиққач хар бир қалб ўзида бор нарсаси билан хатм қилинади ва одамлар амалдан бениёз бўлишади.
Росулуллох саллаллоху алайхи васалламдан сўрашдики:
«أَیُّ الْهِجْرَةِ أَفْضَلُ؟»
“қайси хижрат афзалдир?” росулуллох саллаллоху алайхи васаллам мархамат қилдиларки:
«أَنْ تَهْجُرَ مَا كَرِهَ رَبُّكَ»
“аллох ёмон кўрган нарсаларни тарк қилишинг.” Ёки:
« أن تَهْجُرَ ما حرَّم اللَّهُ[5]»
“аллох харом қилган нарсаларни тарк қилишингиз.”
Шубхасиз иймон келтириш ва куфрдан аллох ва росули сари қочиб ўтишлик, хамма нарсани пойдевори ва хар бир шахсни хаётида рўй бериши мумкин бўлган энг мухим воқеадир, аммо қуръон оятларидаги хижрат ва мухожир хақидаги дорул исломга алоқаси бўлган сухбатлардан бўлган манзур, бир макондан бошқа бир маконга иймонни мухофизат қилиш ва аллохни шариатидаги дастурларга амал қилишни химоя қилиш учун қилинадиган зохирий хажратдир. Мисол тариқасида келтирадиган бўлсак, аллох таоло мархамат қиладики:
وَمَن يَخْرُجْ مِن بَيْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلى اللّهِ (نساء/ 100).
“кимки аллох ва уни росули сари хижратни қасд қилиб уйидан чиқса, сўнг унга ўлим етса, уни ажри аллохни зиммасида қатъийдир”.
Дорул куфрдан “дорул ислом”га қилинган хижрат шахснинг мўъмин эканини нишонаси,белгиси бўлади, узрли бўлган кишилардан ташқари албатта. Чунки аллох йўлида жиход қилиш “дорул ислом” ташкил бўлгандан сўнг шахснинг мўъмин эканини аслий нишонаси,белгиси хисобланади, хижрат қилмасдан ва “дорул ислом” ни хокимияти остига ўтмасдан туриб мана бу жиходни ташкил қилиб бўлмайди. Демак хижратсиз вожиб бўлган жиход хам амалга ошмайди
« وَمَا لاَ يَتِمُّ الْوَاجِبُ إِلاَّ بِهِ؛ فَهُوَ وَاجِبٌ»
Бу суратда шахс жиход қилишга имкон топиши ва мусулмонларни кўпайиши учун, шахсга дорул куфрдан “дорул ислом” сари хижрат қилишлик барча исломий мазхабларни наздида вожибдир, магар шахс узрга эга бўлса ёки “дорул ислом”ни масъуллари томонидан унга дорул куфрда вазифалар топширилган бўлса ва уни у ерда қолишидаги манфаъат хижратдан кўра кўпроқ бўлса ва у ерда хам ўзини жиходий амалларини давом эттира олса мумкин бўлади. [6]
Мусулмон бўлган кофирлар хам мадинага хижрат қилишни ўрнига ўзларини минтақаларида қолиб закотларини беришарди,хақиқатда эса улар яшаётган минтақалар “дорул ислом”ни бир қисмига айланган яъни одатда “дорул ислом”ни янги озод бўлган чегараларига кирарди. Бу минтақалар ташқи кофирларнинг хамла қилиш хатарига хам дучор бўларди, улар ўз диёрларида қолиш ёки у ердан “дорул ислом” ни ё пойтахтни ичига кўчиш бўйича ихтиёрга эга эдилар. Яъни “дорул ислом” ни бир қисмидан “дорул ислом”ни бошқа бир қисмига кўчиб ўтиш бўларди. Шунга асосланган холда Мовардий хавийда айтадики:
فَأَمَّا الْهِجْرَةُ فِي زَمَانِنَا فَتَخْتَصُّ بِمَنْ أَسْلَمَ فِي دَارِ الْحَرْبِ فِي الْهِجْرَةِ مِنْهَا إِلَى دَارِ إِسْلَامٍ، وَلَا تَخْتَصُّ بِدَارِ الْإِمَامِ .
Бизни замонимизда хижрат дорул харбдаги мусулмонларга тегишлидир, улар у ерлардан “дорул ислом”га хижрат қилишлари керак, бу рахбарни ва имомни диёрига хос қилинмаган.
Имоми Шавконий рохимахуллох нақл қиладики, ибни Арабий “бахр”да айтадики: дорул куфрдан дорул исломга хижрат қилиш мусулмонларни ижмоъси бўйича вожибдир, росулуллох саллаллоху алайхи васалламни замонларида бу фарз бўлган эди. [7]
Мўъмин шахс қуръон оятлари ва сахих суннатни асосига кўра хижрат амрига нисбатан икки холатда бўлиши мумкин:
1-Дорул куфрда аллохни шариатидаги қонунларга амал қилишни ва динини ошкор қилишга қодир бўлмаса,аммо хижрат қилишга қодир бўлса.
Шавконий ибни Арабийдан у эса “муснади бизор” деб маъруф бўлган бахруз заххар китобини сохиби Аби Бакр ибни Амр бизордан нақл қилиб барча уламолар ижмоъ қилган нарсалар хақида сухбат қилишича, хижрат мана бундай холатда “вожибул айн” бўлади ва агар кимки хижрат қилмаса дунё ва қиёматда уни оқибатларини кутаверсин, аллох таоло бундай қавмларни дунёвий хаётдан кейинги оқибати хақида мархамат қиладики:
إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِيمَ كُنْتُمْ
Албатта мусулмонлар билан хижрат қилмасдан кофирлар қўл остида яшашга рози бўлиш билан ўз жонларига жабр қилган кимсаларнинг жонларини олиш чоғида фаришталар уларга: “қандай холда яшадингиз?”-деганларида: “биз бу ерда чорасиз бечоралар эдик”,дедилар. (Шунда фаришталар): “хижрат қилсанглар аллохни ери кенг эди-ку?! (нега дину иймонларингиз йўлида бу юртдан хижрат қилмадинглар?) –дейишди. Бундайларнинг жойлари жаханнамдир. қандай ёмон жойдир у!
Мана бундай холатда агар қиз ёки аёл киши у билан бирга хижрат қилишга махрам топа олмаса ва хижрат қилиш йўлларини яхши билса хотиржам бўлса ва хижрат қиладиган йўлида жонини омон бўлишига хотиржам бўлса ,хатто хижратни хатарлари,мушкилотлари дорул куфрда яшашни хатаридан,мушкилотларидан камроқ бўлса, ёлғиз хижрат қилиш унга худди намоз ва рўзадек вожибул айн бўлади. Чунки динни хифз қилиш хам намоз ва рўзага ўхшаш бошқа бировларни рухсати керак бўлмайдиган вожиб хисобланади,бу ерда эркак ва аёлни ўртасида фарқ йўқдир.
Махсусан агар мана бу дорул куфр мушрик кофирларни ё секуляристларни қўл остидаги диёрларда бўлса ,албатта шахс бу ердан хижрат қилиши зарур, чунки секуляристларни хокимияти остидаги мана бу мусулмон секуляризм динини қонунларига тобеъ бўлишга мажбур, у ижтимоъий хаётга тегишли бўлган ислом динининг ижроий масалалардаги қонунларига харгиз амал қила олмайди.
Бундан ташқари дунёда мухожир бўлмаган кишилардан росулуллох саллаллоху алайхи васаллам ва мўъминлар бароат қилишади, у киши мархамат қиладиларки:
« أَنَا بَرِیءٌ مِنْ کُلِّ مُسْلِمٍ یُقِیمُ بَیْنَ أَظْهُرِ الْمُشْرِکِینَ »[8]
“мен секуляристларни (араб тили билан айтганда мушрикларни) орасида сокин бўлган хар қандай мусулмондан безорман.”
Уммул мўъминин Оиша розиаллоху анху хижратни ва дорул куфрдаги,дорул исломдаги мўъминларнинг хижрат кейинги ўрнини баён қилиб мархамат қиладики:
لَا هِجْرَةَ الْيَوْمَ، كَانَ الْمُؤْمِنُونَ يَفِرُّ أَحَدُهُمْ بِدِينِهِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى وَإِلَى رَسُولِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَخَافَةَ أَنْ يُفْتَنَ عَلَيْهِ، فَأَمَّا الْيَوْمَ فَقَدْ أَظْهَرَ اللَّهُ الْإِسْلَامَ، وَالْيَوْمَ يَعْبُدُ رَبَّهُ حَيْثُ شَاءَ وَلَكِنْ جِهَادٌ وَنِيَّةٌ [9]
Бу ердаги манзур, энди куфрдан аллохга сари қочиш нахий қилинди,дегани эмас, балки бир макон дорул исломга айлангандан сўнг у ердан хижрат қилинмайди , яъни аслида дорул куфрдан дорул исломга сари хижрат қилинади.
Биринчи пайғамбарни замонидан то қиёмат кунигача хеч ким секуляристларни (мушрикларни) хокимиятини остида аллохни шариатидаги қонунларни барчасига “комил исломга” амал қилишга қодир бўлмайди, агар шахс секуляристларни орасида яшайдиган бўлса шубхасиз динида фитнага дучор бўлади ва ислом динини ва аллохни шариатидаги қонунларни катта қисмини секуляристларнинг ва улардаги қонунларни фойдасига тўхтатиб қўйиши керак бўлади, агар секуляристларни орасида уларнинг қонунларига хилоф равишда аллохни шариатидаги қонунлар бўйича амал қиладиган бўлса,албатта уни озодлиги ва хаёти хатарга тушади. Шу сабабли хам барча исломий мазхаблар бундай диёрлардан дорул исломга хижрат қилишни вожиб дейишади. Имоми Шофеъий рохимахуллох хам айтадики: шундай кишиларга хижрат қилиш фарз бўладики, агар киши ислом келтирган диёрида динида фитнага дучор бўлса ва у ерда аллохни шариатидаги қонунлар буюрган дастурларга озодона,хавфсиз холатда амал қила олмаса хижрат қилиши лозим:[10]
وَدَلَّتْ سُنَّةُ رَسُولِ اللَّهِ – صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ – عَلَى أَنَّ فَرْضَ الْهِجْرَةِ عَلَى مَنْ أَطَاقَهَا، إنَّمَا هُوَ عَلَى مَنْ فُتِنَ عَنْ دِينِهِ بِالْبَلَدِ الَّذِي يُسْلِمُ بِهَا .
Шубхасиз бутун жахон секуляр ва босқинчи кофирларнинг ва уларнинг махаллий сотқинларининг босқинчиликлари сабабли мусулмонларга етган зарар – мусулмонларни динидаги энг катта фитна бўлиб жуда кўпчиликни ошкор иртидодига боис бўлган ва кўпчилик мўъминларни ақидасида офатларни,булғунишларни вужудга келтирган ва мўъминларни динида фитнага дучор қилган – дунёвий,моддий, жисмоний зарарга қараганда бир неча баробар каттароқдир, мусулмонларнинг “динни тўрт маъно ва мафхумини” аллохни динига хослаши ва жиход қилиш йўлидаги машаққати ўлдирилиш,зиндонга тушиш, қийноқлар ё овора бўлиш,дарбадар бўлишни машаққатидан кўра улканроқдир. Аллох таоло мархамат қиладики:
«وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنْ الْقَتْلِ» « وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنْ الْقَتْلِ»
Мана бу холатда бизлар катта фасодни ( у ислом динини “динни тўрт маъно ва мафхумидан холий қилиш ва секуляризм динининг куфр қонунларига ,уларни хокимиятига эргашиш ва ислом динини қонунларидан юз ўгириш ва иртидод яъни диндан қайтиш ва исломий диёрларни ишғол қилиниши ва кофирларни,муртадларни босқинчиликлари сабабли вужудга келадиган бошқа юзлаб мусибатлардан иборат) кичик фасодга сабр-тоқат қилиш билан ( дорул исломга хижрат қилиш ва у ерда сокин бўлиб яшашни орқасидан вужудга келадиган иқтисодий мушкилотлардан, хатто мадинада бўлганидек ахзобларни хужумидек хатарлардан ё жиходда бўладиган машаққатлардан иборатдир) нобуд қиламиз. Демак:
« الضّرر الأشدُّ يُزال بالضّرر الأخفّ»
катта зиён ва зарарни кичкина зиён ва зарарни воситасида йўқотилади. Дин ва қиёматда кўриладиган зарардан кўра каттароқ зиён,зарар мавжуд эмас.
Дунёда мусулмонларни бошига келган диндан кейинги ўриндаги энг катта зарар, исломий хилофатни шохигарликка айланиши бўлган, ундан хам баттарроғи исломий изтирорий бадал хукуматни хам нобуд бўлиши ва мусулмонларни диёрларини ишғол қилиниши бўлди, буни натижасида эса бизлар бутун тарих давомида энг оғир,баттар инсоний ва моддий фожеъаларга гирифтор бўлдик.
Шундай қилиб биз шуни айта оламизки:
« يُتَحَمَّلُ الضَّرَرُ الْخَاصُّ لِدَفْعِ الضَّرَرِ العَامِّ»
хос зарар ва зиёнларга ( дорул исломдаги фақирлик хатто Аби Толиб дарасиги ахзоблар томонидан мухосара қилинишига ва ахли китобни,ички мунофиқларни мана бу секуляр кофирлар билан хамкорлик қилишига ўхшаш) умумий зарар ва зиённи ўртадан йўқотилгани сабабли сабр-тоқат қилинади. Шунга асосланиб қуйидагиларни айтсак хам бўлади,дорул куфрдан дорул исломга хижрат қилиш то қиёмат кунигача давом этади ва узилмайди,росулуллох саллаллоху алайхи васаллам хам бу хақида мархамат қилганлар:
لا تَنْقَطِعُ الهِجْرَةُ حَتَّى تَنْقَطِعَ التَّوْبَةُ، وَلا تَنْقَطِعُ التَّوْبَةُ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا.
“Тавба узилмагунича хижрат хам узилмайди ва қуёш мағрибдан чиқиб келмагунича тавба узилмайди.”
سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إِلَيْكَ
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
[1] علی اصغر مروارید، سلسلة الینابیع الفقهیه، بیروت، دارالتراث، 1410، ج 9، ص 4950.
[2] أحکام أهل الذمة ۱/۵ / دارالهجره که حاکمیت پیدا کند و قوانین شریعت الله را پیاده کند تبدیل می شود به دارالاسلام . ابن قيم می گوید: وكانت دار الهجرة في زمن رسول الله هي دار الإسلام فلما أسلم أهل الْمصار صارت البلاد التي أسلم أهلها بلاد الإسلام . دارالهجره در زمان رسول الله به دارالاسلام تبديل شد پس هنگامی كه اهل جائی مسلمان شدند(يا تسليم شدند) آن سرزمينی كه اهل آنجا مسلمان شده اند وتسليم گشته اند، دارالاسلام است.
[3] بخاری (10) ومسلم (40)
[4] الهيثمي: مجمع الزوائد 5/253
[5] ابو داود و نسائی
[6] كشاف القناع 3/ 43 / منصور البهوتي می گوید: “وتجب الهجرة على من يعجز عن إظهار دينه بدار الحرب وهى ما يغلب فيها حكم الكفر”
[7] صاحب نيل الأوطار زیر مساله ی “مساكنة الكفار” می گوید: وقال ابن العربي: الهجرة هي الخروج من دار الحرب إلى دار الإسلام، وكانت فرضا في عهد النبي صلى الله عليه وسلم واستمرت بعده لمن خاف على نفسه والتي انقطعت أصلا هي القصد إلى حيث كان. امام شوکانی نقل می کند که ابن العربی در “البحر” می گوید: أن الهجرة عن دار الكفر واجبة إجماعا، حيث حمل على معصية فعل أو ترك أو طلبها الإمام بقوته لسلطانه، وقد ذهب جعفر بن مبشر وبعض الهادوية إلى وجوب الهجرة عن دار الفسق، قياسا على دار الكفر، وهو قياس مع الفارق، والحق؛ عدم وجوبها من دار الفسق لأنها دار إسلام، وإلحاق دار الإسلام بدار الكفر بمجرد وقوع المعاصي فيها على وجه الظهور ليس بمناسب لعلم الرواية ولا لعلم الدراية، وللفقهاء في تفاصيل الدور والأعذار المسوغة لترك الهجرة مباحث ليس هذا محل بسطها
[8] أبو داود (2645).همچنین می فرماید : أنا بريء من كل مسلم يقيم بين أظهر المشركين لا تتراءى ناراهما.( أخرجه الترمذي 4/155 من حديث جرير بن عبدالله، واسناده صحيح) و روایتهای مختلف دیگر
[9] بخاري (3900)، ومسلم (1864)
[10] به عنوان مثال امام الشافعي رحمه الله در “أحكام القرآن” می گوید: وفرض رسول الله صلى الله عليه وسلم على من قدر على الهجرة؛ الخروج إذا كان ممن يفتتن عن دينه ولا يمنع. / زکریا انصاری شافعی نیز در کتابش “أسنی المطالب” (4/207) گفته : «مهاجرت کردن از دارالکفر به سوی دارالاسلام در مورد کسی که از اظهار دینش ناتوان باشد چنانکه توانایی هجرت را داشته باشد واجب است»./ یعنی اگر بخواهد به قوانین شریعت الله عمل کند ممکن است جانش هم در خطر قرار بگیرد در این صورت هم باز ابن العربی مالکی گفته است: «هجرت (در راه خدا) یعنی بیرون شدن از دارالحرب به سوی دار الاسلام، و در زمان پیامبر صلی الله علیه وسلم فرض بود، و فرضیت آن بعد از ایشان برای کسی که از جانش بیم داشته باشد واجب است». بنقل از “. نیل الأوطار” (8/33) شوکانی