مُقَدّمات دَرسلَرِی/ بِیرِینچِی دَرس: دِین نِیمَه؟ سِکوُلارِیستلَر بِیزلَردَن قَیسِی دِیننِی هاحلَه شَه دِی؟
(6-قیسم)
- یَهُودِیلَر هَم اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیات بارَه سِیدَه اوُزِیگه خاص کوُز- قَرَشگه اِیگه دُورلَر. اَگرچِی یَهُودِیلَرنِینگ مُقَدَّس کِتابلَرِیدَه اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیات حَقِیدَه اَنِیق مَعلوُماتلَر تاپِیلمَه سَه هَم، اَمّا تَوراتنِی تَفسِیرِی بوُلگن تَلمُوددَه بِیر مَطلَب اَیتِیلگن. لِیکِن شوُنگه قَرَمَسدَن صَدُوقِیان ناملِی یَهُودِیلَر گوُرُوهِی اوُلِیکلَرنِی قَیتَه تِیرِیلِیشِینِی مَردُود دِیب سَنَشَه دِی؛ چوُنکِی اوُلَرنِی اِعتِقادِی بُویِیچَه تَوراتنِی حُمسَه اَسفارِیدَه هِیچ قَندَی سُوز کِیلتِیرِیلمَه گن. مَنَه بُو گوُرُوهدَن تَشقَرِی باشقَه یَهُودِی گوُرُوهلَرِی قَیتَه تِیرِیلِیش اِعتِقادِیگه اِیشانِیشَه دِی. شُو بِیلَن بِیرگه یَهُودِیلَرنِی بَعضِی گوُرُوهِی کِیلَه جَکدَه حَیاتنِی وَ مُکافاتنِی عادِل، یَحشِی اِیشلَرنِی قِیلوُچِی کِیشِیلَرگه تِیگِیشلِی دِیب حِسابلَه شَدِی، اوُلَرنِی اِعتِقادِی بوُیِیچَه یامان، شَرُور آدَملَر جِسمانِی اوُلِیمدَن سوُنگ بوُتوُنلَی نابُود بوُلِیشَه دِی.
- نَصرانِیَتدَه هَم (یاکِی آدَملَرنِی اوُرتَه سِیدَه مَسِیحِیَت دِیب مَشهُور بوُلگن) حوُددِی شوُ شِیوَه دَه بوُلَه دِی، اوُلَر هَم اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیاتگه اِعتِقاد قِیلِیشَه دِی، لِیکِن اوُلَرنِینگ اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیاتلَرِی قَیسِی مَعنانِی بِیلدِیرَه دِی؟ بُو حَقِیدَه اوُلَرنِینگ تَفسِیرلَرِی قَندَی؟ اوُلَرنِی اِعتِقادلَرِی بوُیِیچَه شَخص اوُلِیمدَن سُونگه اِیککِی هِیل قَضاوَتدَه حاضِر بُولَه دِی، بِیرِینچِی قَضاوَتدَه یاکِی “خاص قَضاوَتدَه” یَحشِی وَ پاک کِیشِیلَر جَنَّتگه کِیرِیشَه دِی وَ گوُناهکارلَر اِیسَه تِیزدَه جَهَنَّمگه جُونَه تِیلَه دِی. اَمّا تَکلِیفلَرِی مُشَخَّص بُولمَه گن کِیمسَه لَر بِیرِینچِی بَررَخگه جُونَه تِیلَه دِی وَ گوُناهلَردَن پاکلَنگچ جَنَّتگه کِیرِیشَه دِی. اَمّا آخِیرگِی قَضاوَت یاکِی “عُمُومِی قَضاوَتدَه” یَعنِی بُو جَهان نِهایَه سِیگه یِیتگچ هَمَّه اوُلِیکلَر قَیتَه تِیرِیلتِیرِیلَه دِی. مَنَه بُو مَرحَلَه دَه نَصرانِیلَر اَبَدِی جَنَّتگه کِیرِیشَه دِی وَ نَصرانِی بُولمَه گنلَر اِیسَه اَبَدِی جَهَنَّمگه جوُنَه تِیلَه دِی. شوُنگه اَساسلَنگن حالدَه اَلله تَعالَی آچِیق – آیدِین قِیلِیب مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:
قَاتِلُواْ الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلاَ بِالْیَوْمِ الآخِرِ وَلاَ یُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَلاَ یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ حَتَّى یُعْطُواْ الْجِزْیَةَ عَن یَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ (توبه/29)[1]
یعنِی اوُلَر اوُزِینِی قُرآندَه تَنِیشتِیرگن اِلاهگه هَم وَ اَلله نِی نَظَرِیدَگِی قِیامَتگه هَم اِیمان کِیلتِیرِیشمَیدِی، یَعنِی اوُلَر خُدا وَ قِیامَت کوُنِی حَقِیدَه تَصَوُّراتلَرگه اِیگه بُولِیشسَه هَم، مَنَه بُو تَصَوُّراتلَر اوُلَردَن قَبُول قِیلِینمَیدِی وَ اَلله نِی نَظَرِی بُویِیچَه اوُلَر اَلله گه هَم، قِیامَت کوُنِیگه هَم اِیمان کِیلتِیرِیشمَیدِی.
مَنَه بُولَرنِی اوُرتَه سِیدَگِی فَرقگه اِعتِبار بِیرِینگلَر! “باشقَه حَیات” یاکِی “کِییِینگِی حَیات” بِیر اِصطِلاحدوُر، اَمّا بُو یِیردَه کوُرِیب توُرگه نِیمِیزدِیک، هِندِیزمنِی وَ بوُدِیزمنِی، رَزدُوشتِیگرِینِی، یَهُودِیَتنِی، نَصرانِیَتنِی اوُرتَه سِیدَه اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیات حَقِیدَه اِتِّفاقلِی نَظَر مَوجُود، لِیکِن مَنَه بُو مَنهَجلَرنِینگ هَر بِیرِینِی “کِییِینگِی حَیات” یاکِی “باشقَه حَیات” حَقِیدَگِی تَعرِیفِی باشقَه سِیدَن آشکارَه وَ اِنکار قِیلِیب بُولمَیدِیگن فَرقلَرگه اِیگه، بُو فَرقلَر شوُ دَرَجَه دَکِی اوُلَرنِی بَعضِیسِینِی اوُرتَه سِیدَه مُشتَرَک نوُقطَه لَر بارلِیگِیگه قَرَمَسدَن، اوُلَرنِینگ بِیرِی بِیرگن تَعرِیفگه بِنائاً باشقَه سِینِینگ “کِییِینگِی حَیاتِی” یاکِی “باشقَه حَیاتِی” بارَه سِیدَه حُکم چِیقَه رِیب بُولمَیدِی، بَلکِی مُشَخَّص بِیر صُورَتدَه بُو اِصطِلاحنِی تَعرِیف قِیلَه آلَه مِیز. مَثَلاً: بُودِیزمنِی یا یَهُودِیَتنِی یا نَسِیانَل ساسِیالِیستلَرنِی کوُز- قَرَشِی بُویِیچَه کوُردِستاننِینگ کافِر وَ مُرتَدلَرِیدَه وَ ……..مَنَه بُو اِصطِلاحنِی مَعناسِی بوُندَی بوُلَه دِی.
(دوامی بار……)
[1] با کسانی از اهل کتاب که نه به خدا ، و نه به روز جزا ایمان دارند ، و نه چیزی را که خدا ( در قرآن ) و فرستاده‌اش ( در سنّت خود ) تحریم کرده‌اند حرام می‌دانند ، و نه آئین حق را می‌پذیرند ، پیکار و کارزار کنید تا زمانی که ( اسلام را گردن می‌نهند ، و یا این که ) خاضعانه به اندازه توانائی ، جزیه را می‌پردازند.