Муқаддамот дарслари/ биринчи дарс: дин нима? Секуляристлар бизлардан қайси динни хохлашади?
(9-қисм)
Шу тазда бир араб “дин” калимасини эшитиши билан уни зехнида асосий тўрт маъно мужассам бўларди:
1-Қудрат ва хокимият.
2-Одамлар мана бу хокимиятни остида эргашадиган қонунлар, хадлар,йўл ва равишлар,программалар.
3-Хокимиятни қудратига ва ижро қилинадиган қонунларга итоат қилиш,бўйсиниш.
4-Ва нихоят хисоб-китоб қилиш,мухокама қилиш, мукофотлаш ёки жазолаш.
Умумий қилиб айтганда, “дин” бу хукумат қудратини бир мажмуъаси бўлиб, у ўзидаги қонунларга кўра одамлардан мана бу қонунларга итоат қилишни,бўйсинишни талаб қилади, ва мана бу қонунларга итоат қилиш ёки бўйин товлашни меъзонига кўра улар билан хисоб-китоб қилади,уларга мукофот беради,уларни жазолайди.
Бир араб “дин” калимасини эшитиши билан уни зехнида шу нарсалар жамланарди,агар унга фалон “дин” га эргашгин дейилса, нималарни қабул қилиши лозим эканини яхши биларди; шу сабабли хам огох холда ё уни қабул қиларди ёки рад этарди.
Энди “дин” ни қуръондаги маъносини бир кўрайлик: қуръони каримда “дин” калимаси айтиб ўтилган ўша тўрт рукн,мафхумдан ташкил бўлган бўлса хам, лекин уни луғавий маъносидан кўра комилроқ суратда фойдаланилган ва изох берилгандир:
1-Хокимият ва афзал хукмронлик.
2-Уни қудратини воситасида хокимият вужудга келган хукмронликни қабул қилиш ва унга итоат қилиш.
3-Уни қудратини воситасида хокимият вужудга келган фикрий ва амалий тузум, қонун ва ахкомлар.
4-Мана бу хокимият қудрати ўзидаги қонунларга итоат қилишни,ихлосни мезонига қараб уларга берадиган мукофоти ёки уларни исёнига нисбатан берадиган жазосидир.
Қуръони карим гохида “дин” калимасини хокимият ва итоат қилиш маъноларида келтирган; гохида эса қонун ва ахкомлар, мукофот бериш ва жазолашни фақат бир маъносидан фойдаланган, баъзи ўринларда эса “дин” калимасини ишлатган ва уни хар тўрт маъносини ирода қилган.
(давоми бор……)