Муқаддамот дарслари/ биринчи дарс: дин нима? Секуляристлар бизлардан қайси динни хохлашади?
(матлабни комил матни)
Бисмиллахир рохманир рохим
«إنِ الْحَمْدَ لِلَّهِ، نَحْمَدُهُ، وَنَسْتَعِينُهُ، وَنَسْتَغْفِرُهُ، وَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْشُرُورِ أَنْفُسِنَا، وَمِنْ سَيِّئَاتِ أَعْمَالِنَا، مَنْ يَهْدِهِ اللَّهُ فَلَا مُضِلَّ لَهُ ، وَمَنْ يُضْلِلْ فَلَا هَادِيَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّااللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ»
Албатта хамд ва сано танхо аллохга лойиқдир, унга шукр айтамиз ва ундан ёрдам сўраймиз, ва ундан мағфират талаб қиламиз ва ўзимизни нафсларимизни шарридан ,амалларимизни ёмонлигидан аллохдан панох сўраймиз, кимни аллох хидоят қилса уни хеч ким гумрох қила олмайди, кимники аллох гумрох қиладиган бўлса уни хеч ким хидоят қила олмайди, ва аллохдан ўзга илох йўқлигига ва уни шериксиз эканига гувохлик бераман, Мухаммад уни бандаси,элчиси эканига шаходат бераман.
یأْ أیهَاْ الَّذِینَ آمَنُوْاْ اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقَاْتِهِ وَلاَتَمُوْتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُون” (آل عمران /102)
“Эй мўъминлар, аллохдан хақ-рост қўрқиш билан қўрқинглар ва фақат мусулмон бўлган холларингда дунёдан ўтинглар!”
یأْ أیهَا النَّاْسُ، اتَّقُوْاْ رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُم مِنْ نَّفْسٍ وَّاحِدَةٍ وَّ خَلَقَ مِنْهَاْ زَوْجَهَاْ وَ بَثَّ مِنْهُمَاْ رِجَالاً کَثِیراً وَّ نِسَاءً وَّاتَّقُوْاْ اللهَ الَّذِی تَسَاءَلُوْنَ بِهِ وَالأرْحَاْمَ إِنّ اللهَ کَاْنَ عَلَیکُمْ رَقِیبَاً (نساء /1)
“Эй инсонлар! Сизларни бир жондан (одамдан) яратган ва ундан жуфтини (хавони) вужудга келтирган хамда у икковидан кўп эркак ва аёлларни тарқатган парвардигорингиздан қўрқингиз! Яна ораларингиздаги савол- жавобларда ўртага номи солинадиган аллохдан қўрқингиз ва қариндош- уруғларингиз ( билан ажралиб кетишдан сақланингиз)! Албатта аллох устингизда кузатувчи бўлган зотдир.”
-یأْ أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوْاْ اتَّقُوا اللهَ وَ قُوْلُوْاْ قَوْلاً سَدِیداً * يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَن يُطِعْ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا (احزاب / 70)
“Эй мўъминлар, аллохдан қўрқинглар, тўғри сўзни сўзланглар! ( шунда аллох) ишларингизни ўнглар ва гунохларингизни мағфират қилур. Ким аллохга ва унинг пайғамбарига итоат этса, бас у улуғ бахтга эришибди.”
Аммо баъад:
“إِنَّ أَصْدَقَ الْحَدِيثِ كِتَابُ اللَّهِ وَ خَيْرَ الْهَدْىِ هَدْىُ مُحَمَّدٍ وَشَرَّ الأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا وَكُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ وَكُلَّ بِدْعَةٍ ضَلاَلَةٌ وَكُلَّ ضَلاَلَةٍ فِي النَّارِ ”
Энг рост сўз аллохни китоби ва энг яхши равиш Мухаммад саллаллоху алайхи васалламни равишидир, энг ёмон иш динда янгилик вужудга келтиришдир, динда янги пайдо бўлган нарса, бидъатдир; хар қандай бидъат гумрохлик ва хар бир гумрохлик эса жаханнамдадир.
Ассаламу алайкум ва рохматуллохи ва барокатух.
Дўстларимизнинг бошланғич ва асосий дарсларни ироя бериш борасидаги қарорига кўра, бўлиб хам мураккаб ва роиж фиқхий истелохотлардан холи бўлган холатда ва содда забон билан, хамда уларнинг ўзлари томонидан “бугунги кунни эхтиёжига” ва “мавжуд вазиятга” муносиб холда тушунтириб беришга харакат қиламиз, албатта буни улар берган саволларга муносиб равиш билан ва бу саволларга боғлаб барча дўстларимизга тушунарли,содда суратда изохлаймиз. Иншааллох.
Дўстларимиз берган жуда кўп саволларни орасида “дин” хақидаги бир-бирига боғлиқ бўлган икки савол биринчи муқаддамот дарслари номи билан берилган, уни мухтасар, содда суратда ва ихтиёримиздаги вақтни хисобга олган холда изохлаб беришга харакат қиламиз.
-Уларни бири шуки: секуляристларнинг бир дастасини иддао қилишича, улар худосиздурлар ва хеч қандай динга эътиқод қилишмайди, ёки секуляристларни бошқа бир гурухини айтишича, улар фақат худони қабул қилишади, аммо динни қабул қилишмайди, бошқа бир дастани эълон қилишича, улар хам худони қабул қилишади ва хам ислом динини қабул қилишади ва шу билан бирга секулярист хам бўлишади!!! Энди буни қандай тушунса бўлади?
Иккинчи савол шуки: аллох таоло мархамат қиладики:
وَلا یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّى یَرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا (بقره/۲۱۷)
Улар ( кофирлар) қўлларидан келса то динингиздан қайтаргунларича сизлар билан урушаверадилар. Аммо шунга қарамасдан кўриб турганимиздек, европада, америкада, россияда, австралияда хатто исроилда ва коммунист хитойда хам шахс ўзини динини сақлаб тура олади ва ана ўшанча масжидларга хам эга бўлади. Мана бу қуръондаги қарама-қаршилик,зиддият эмасми?
Зохирда кўриниб турганидек, “дин”сўзини мафхуми ва маъносини изохлашлик, бизларга хар икки савол учун муносиб жавобни қўлга киритишга ёрдам беради. Аммо “дин” калимасига, истелохига аниқлик киритишдан олдин эхтиёж бўладиган нарса сифатида қуйидагиларни айтиб ўтиш лозим бўлади, чунки дин хақидаги хар бир идеологияни ва кўз-қарашни тушунчалари,таърифлари бир-биридан фарқ қилади. Худди худога ўхшаш ёки дунёвий хаётдан кейинги ўлимга ўхшаш ёки яхши ва ёмонга ўхшаш ёки арзиш ва зидди арзишга ўхшаш……
Бир насроний, яхудий, будоий, секуляр кишилар бизларнинг аллохга нисбатан кўз-қарашимизга эга,деб фикрлай олмаймиз. Худди шунга ўхшаш яхши ва ёмон, арзиш ва зидди арзишлар бизларни кўз-қарашимиз бўйича бошқача бўлиши ва бошқа кўз-қарашларда эса бошқа шевада бўлиши мумкин. Чунки бизларни манбаъларимиз бир-биримиздан фарқ қилади, шу сабабли бизларнинг таърифларимиз хам фарқ қилади; аммо кўриб турганимиздек, мусулмонларни ўртасидаги авом халқни фариб берадиган хийлагар секулярлар мана бу фарқларни назарга олмасдан туриб, ўзларининг манбаъларини ва секуляристик ифлос ишончларини сўзларни ортида махфий қилишга харакат қилишади ва мана бу истелохлар ва мафхумлар хақида умумий холатда гапириш орқали ўзларининг мақсадларини шубхали шева билан илгари суришади.
Мисол тариқасида келтирилса, секуляр ахзобларни ёнида мунофиқлар тўдаси ё секулярзадалар айтишадики,”дин” озоддур, аммо бу ердаги уларнинг “дин” хақидаги манзури, секуляр ғарбликларнинг “дин” борасида таърифлайдиган нарса эканини ёки мана бу “дин”нинг озодлиги қаергача эканини хам айтишмайди? Бизлар секуляр ахзобларнинг ва мунофиқлар тўдасининг ёки ички секулярзадаларнинг мана бу макрлари билан узоқ йиллардан буён танишмиз. Улар ўзларининг мақсадларига етгунларича исмлар ва истелохлар билан ўйнашишади. Шундай бўлгач, калималар турли-хил суратларга эга бўлиши мумкин, агар шахс уларга диққат билан эътибор бермайдиган бўлса,шахсни хатоларга тортиб кетиши хам мумкин.
Буни изохи шуки, бизларни сўзлашув адабиётимизда умумий суратда исмлар икки хил бўлади: хос исмлар ва умумий исмлар, албатта мана бу иккисини ёнида бизлар маъноси турли-хил бўлган исмларга хам дуч келамиз:
Хос исмлар ёки алам исмлар, бу исмлар шахсга ё маконга ё хайвонга ё муайян ва махсус нарсага далолат қилади, масалан:
-Инсонларнинг махсус исмлари, масалан: Мухаммад, Сумайя, Ёсир.
-Турли-хил географик маконларни махсус исмлари, масалан: Андалус, Хуросон, Макка, Мадина, Туркистон, Хўромон.
–Хайвонларни махсус исмлари, масалан: дулдул, рахш, пигаз PEGASE -Ўзи фақат бир дона бўлган махсус нарсаларни исмлари, масалан: зулфаққор, кўхинур олмоси.
-Мана бу дастадаги исмларнинг алохида белгиси шуки, улар хамиша маърифа ва танилгандурлар. Бу исмларга ишора қилиниши билан шахс учун хамма нарса мушаххас бўлади, изохлаб ўтиришга хожат қолмайди. Масалан ватикан ёки эрон деган пайтимизда шахс учун бу сўзлар мушаххас бўлади.
Аммо мана бу бизлар учун таниқли ва маълум исмларни ёнида умумий исмларни ёки жинсларни исмини хам учратамиз, бу исмлар бир хил турдаги одамларни ўртасида муштарак бўлиб, бу исмлар ўша бир хил турдаги муштарак одамларга далолат қилади, масалан: эркак, ўғил, от, давлат, дарахт, китоб, шахар,дарё, аёл, талаба, муаллим ва …….
Мана бу исмлардан ташқари яна бир дастадаги исмлар мавжуд бўлиб, бу исмлар бир хил талаффузга эга бўлиши мумкин, аммо уларни маъноси хилма-хилдур. Масалан:
-Сир (яъни қорни тўқ) ; бу сўз билан пиёзни бир навига хам ишора қилинади, пиёзга ўхшайди, бундан ташқари қорни тўқ кишига хам сир (тўқ) дейилади; яъни иккита маъноси бор.
-Ёки масалан забон; бу оғиздаги бир аъзо ёки сўзлашув забонига ишора қилиниши хам мумкин.
-Ёки хейр ; бу хам йўқ маъносида келади ва хам яхшилик маъносида хам ишлатилади.
-Ёки шир; бу ёввойи хайвон шир (яъни шер) маъносида хам келади, хам сув ва газ трубаси маъносида хам келади.
Бу дастадаги исмларни жумлаларда ташхис бера оламиз ва жумлада уни қайси маънода келганини тушунамиз. Масалан бир жумлада шир қайси маънода келганини фахмлаймиз. Масалан адабиётда ўқиганимиздек, “он еки шир аст андар бодия” бу ерда “бодия” икки хил маънода бири “сахро” бошқаси “коса” маъносида келади. Энди мана бу косада ичиладиган ширми (сут) ёки сахродаги ёввойи ширми( шер)? Ёзилган холатда ёки мана бу жумлани ўқиётган кишилар уни маъносини тушуниш учун олдинги ё кейинги жумлаларга эътибор бериши керак, агар изох берилмайдиган бўлса бу жумлалардан бир маънони фахмлаб бўлмайди. Демак, биз бу ерда бир навли мураккабликка дуч келамиз, аммо шунга қарамасдан бу луғат одатда умумий хисобланади ва ўзига хос илмга ё фанга чегараланиб қолган эмас, хамма ундан фойдалана олади. Лекин агар диққат қилинмайдиган бўлса, инсон уни фахмлашда хатога дучор бўлиши мумкин.
Шундай бўлса хам, баъзи уламойи суъ ва авомни фариб берувчи секулярлар бир неча маънога эга жумлалардан фойдаланишади ва эшитувчилар осонлик билан уни фахмлай олишмайди. Улар аслида фақат бир маънони назарда тутишади, эшитувчи эса асрлардан буён ўзини ўтмишдаги ота-боболаридан унга меърос қолган ақидалардаги бошқа бир маънони тушунади; лекин унга бу маънони тушунтириб беришмайди; нима учун? Чунки бу уларни зарарига тамом бўлади, бу ердаги мақсад шуки, эшитувчини бир абзор сифатида майдонга олиб келиб ундан фойдаланишдур.
Энди мана бу умумий луғатлардан ташқари бизлар ўзига хос сохаларга оид истелохотларга хам дуч келамиз. Мана бу истелохларни ёки аллох бандаларига ироя берган ёки инсонларни ўзлари эга бўлган сохаларга муносиб равишда уларни вужудга келтиришган. Мана шу сохага оид истелохлардан одатда инсонларнинг махсус синфи фойдаланади, масалан баъзи бир истелохотлардан мусулмонлар синфи фойдаланади, баъзи истелохотлардан эса социалист секулярлар ёки либирал секулярлар ва…….фойдаланишади, аммо бу истелохотлар аста-секинлик билан одамларни ўртасида ишлатилгандан сўнг умумий ва маданий холатга ўтади , лекин хамма хам уни аниқ маъносини тушунмаслиги мумкин ёки бир маданият бу истелохотлардан ўзгача тушунчани олиши ва бошқа бир маданият эса бошқа бир тушунчани тушуниши мумкин. Масалан:
-Ислом калимаси ; луғатда таслим бўлиш ва бўйин эгиш, бўйинсиниш, амр ва нахийга эътирозсиз итоат қилишдур, қуръон истелохида эса умумий маънода бутун тарих давомидаги барча пайғамбарларни вохид динига айтилади, хос маънода эса пайғамбари хотам саллаллоху алайхи васалламни шариатларига нисбатан ишлатилади.
-Секуляр луғати лотинчадан (suecularis) ва ( sueeculum) олинган бўлиб,рўзғор ё дунё маъносини билдиради. Аммо бугунги кунда истелохий суратга ўтган, “дунёвий” ни ўрнига “осмоний дин” сўзидан фойдаланишади ва мусулмонларнинг фиқхий адабиётидаги “мушрик” истелохини ўрнига бадал қилиб олишган. Шу тартибда бизлар турли-хил маданиятларда худди шу истелохотлардан хилма-хил маъноларда фойдаланиладиган бошқа калималарга хам эгамиз.
-Ўлимдан кейинги хаёт ёки бошқа хаёт; ўлим луғат жихатидан ўлишлик ва жисмни нобуд бўлиши ва йўқолиб кетмайдиган рухни дунёвий хаётдан “бошқа хаётга” ёки “кейинги хаётга” кўчиб ўтишидир. Мана бу жумлани бир мушт “дахрийлардан” ёки бугунги забон билан айтганда материалист,атеист бир мушт секулярлардан ташқари тахминан барча инсонлар қабул қилишган. Аммо улар “кейинги хаётни” ёки “ бошқа хаётни” навида ва мохиятида чуқур ихтилофларга эгадурлар. Масалан:
Хиндларни дини ёки хиндуизм: мана бу динни асосига кўра, ўлимдан кейинги хаётни ва рухнинг бузилмаслигини ва ўлмаслигини ушбу диннинг характерли ва умумий жихати бўлган трансмогрификатция (таносух) ёки қайта туғилиш назарияси шаклида тақдим этади. Трансмогрификатцияни (таносухни) маъноси шуки, рух хозирги баданни ўлимидан сўнг ўзининг ўтмишдаги амалларига кўра тўрт янги қолибдан яъни ўсимликлар ё хайвонот ё қаттиқ жисмлар ё инсонларни қолибидан бирига хулул қилади. Яъни жисм бир қолибдан кўчиб бошқа бир қолибга киради. Мана бу доира ва қайта туғилиш даври мукаша комил рухоний мартабага яъни “озод бўлиш” мартабасига етгунича қайта-қайта такрорланади, бу холат мана бу дунёда давом этади. Мана бу суратда, агарчи улар ўлимдан кейинги хаёт деганларига қарамасдан, аслида улар охират жахонига ишонишмайди.
Будизм динида хам ўлимдан кейинги хаётга ва рухга эътиқод қилишади, аммо улар хам алиюллохийлар ва язидийлар ва уларга ўхшаганлар эътиқод қиладиган ана ўша трансмогрификатция (таносух) қолибига ишонишади. Улар хиндларга ўхшаб рухнинг мана бу жахонда қолишига, бўлиб хам турли-хил кўринишларда “озод бўлиш” ёки нийрувоно мархаласига етгунича қолишига эътиқод қилишади. Аммо улар хам охират жахонига ишонишмайди.
Энди ужалоннинг ишчиларни социалист нацианал ва секуляр хизбидаги бир язидий секуляр ё алавий ё алиюллохий “шахид намрон” яъни шахид ўлмайди деса, уларнинг мана бу жумлани айтишдан мақсади нима ? Шубхасиз унинг манзури ислом кўз-қарашидаги шахид бўла олмайди, исломда “ шахид” шахидларнинг энг олий даражасидур; яъни шахс ўзини қони билан ислом ва аллохни шариатидаги қонунлар бошқа барча қонунлардан ва дастурлардан яхшироқ деб гувохлик беради; аммо мана бу нацианал социалист – ёки авом халқни таъбири билан айтганда ужалонни ишчилар хизби уни ривожлантирган нацизмни – эътиқоди бўйича улар ўзларини қонлари билан шайтонни ва секуляризмни қонунлари аллохни шариатидаги қонунлардан яхшироқ деб гувохлик беришади; мана бу бир-бирига комилан зид бўлган шахид хақидаги икки таърифдур.
-Зардўштийлар хам ахли китобга ўхшаб мана шу тартибда ўлимдан кейинги хаётга эътиқод қилишади, лекин уларнинг ўлимдан кейинги хаётлари қандай тарзда? Улар хам ўзларига эргашган кишилар учун жаннат ва дўзахни абадий деб билишмайди, уларни эътиқоди бўйича жаханнамга тушганлар жахон нихоясига етган лахзаларда дўзахдан чиқарилади ва ўзларини гунохларидан покланишади, улар поклангач тўғри ишларни қилган арвохларга эргашишади ва ер юзида абадий бўлган янги давр бошланади, бу даврда яхшиликдан бошқа хеч қандай ранж,ёмонлик мавжуд бўлмайди.
-Яхудийлар хам ўлимдан кейинги хаёт борасида ўзига хос кўз-қарашга эгадурлар. Агарчи яхудийларнинг муқаддас китобларида ўлимдан кейинги хаёт хақида аниқ маълумотлар топилмаса хам, аммо тавротни тафсири бўлган тилмудда бир матлаб айтилган. Лекин шунга қарамасдан садуқиён номли яхудийлар гурухи ўликларни қайта тирилишини мардуд деб санашади; чунки уларни эътиқоди бўйича тавротни хумса асфорида хеч қандай сўз келтирилмаган. Мана бу гурухдан ташқари бошқа яхудий гурухлари қайта тирилиш эътиқодига ишонишади. Шу билан бирга яхудийларни баъзи гурухи келажакда хаётни ва мукофотни одил, яхши ишларни қилувчи кишиларга тегишли деб хисоблашади, уларни эътиқоди бўйича ёмон,шарур одамлар жисмоний ўлимдан сўнг бутунлай нобуд бўлишади.
-Насрониятда хам (ёки одамларни ўртасида масихият деб машхур бўлган) худди шу шевада бўлади, улар хам ўлимдан кейинги хаётга эътиқод қилишади, лекин уларнинг ўлимдан кейинги хаётлари қайси маънони билдиради? Бу хақида уларнинг тафсирлари қандай? Уларни эътиқодлари бўйича шахс ўлимдан сўнг икки хил қазоватда хозир бўлади, биринчи қазоватда ёки “хос қазоватда” яхши ва пок кишилар жаннатга киришади ва гунохкорлар эса тезда жаханнамга жўнатилади. Аммо таклифлари мушаххас бўлмаган кимсалар биринчи барзахга жўнатилади ва гунохларидан поклангач жаннатга киришади. Аммо охирги қазоват ёки “умумий қазоватда” яъни мана бу жахон нихоясига етгач хамма ўликлар қайта тирилтирилади. Мана бу мархалада насронийлар абадий жаннатга киришади ва насроний бўлмаганлар эса абадий жаханнамга жўнатилади. Шунга асосланган холда аллох таоло очиқ-ойдин қилиб мархамат қиладики:
قَاتِلُواْ الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلاَ بِالْیَوْمِ الآخِرِ وَلاَ یُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَلاَ یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ حَتَّى یُعْطُواْ الْجِزْیَةَ عَن یَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ (توبه/29)[1]
Яъни улар ўзини қуръонда таништирган илохга хам ва аллохни назаридаги қиёматга хам иймон келтиришмайди, яъни улар худо ва қиёмат куни хақида тасаввуротларга эга бўлишса хам, мана бу тасаввуротлар улардан қабул қилинмайди ва аллохни назари бўйича улар аллохга хам, қиёмат кунига хам иймон келтиришмайди.
Мана буларни ўртасидаги фарқга эътибор беринглар! “Бошқа хаёт” ёки “кейинги хаёт” бир истелохдур, аммо бу ерда кўриб турганимиздек, хиндизмни ва будизмни,зардўштийгарийни, яхудиятни, насрониятни ўртасида ўлимдан кейинги хаёт хақида иттифоқли назар мавжуд, лекин мана бу манхажларнинг хар бирини “кейинги хаёт” ёки “ бошқа хаёт” хақидаги таърифи бошқасидан ошкора ва инкор қилиб бўлмайдиган фарқларга эга, бу фарқлар шу даражадаки уларни баъзисини ўртасида муштарак нуқталар борлигига қарамасдан, уларнинг бири берган таърифга биноан бошқасининг “ кейинги хаёти” ёки “ бошқа хаёти” борасида хукм чиқариб бўлмайди, балки мушаххас бир суратда бу истелохни таъриф қила оламиз. Масалан; будизмни ё яхудиятни ё нацианал социалистларни кўз- қараши бўйича курдистоннинг кофир ва муртадларида ва ……….мана бу истелохни маъноси бундай бўлади.
Худо калимаси хам худди шундай бўлади. Хар бир киши ўзини таърифига ва ўзини тасаввурига эга. Шу сабабли хам мусулмон киши қуръонда ва пайғамбари орқали ўзини таништирган “аллох” ни қабул қилишади.
“Дин” хам барча инсонларни ўртасидаги муштарак истелохлардан бири хисобланади, уни маъноси ва мафхумини қўлга киритиш учун ўша ақидани ва маслакни ўзига хос манбаъсига мурожаъат қилиш керак. Яъни “дин” секуляристларни ( араб тили бўйича айтганда мушрикларни) наздида бир маънони билдирса, пайғамбари хотам саллаллоху алайхи васалламни шариатида эса бошқа маънони билдиришини кўрамиз.
Мисол тариқасида: секуляристлар “дин”ни французча religion сўзидан “диний жамият” маъносида ва лотинча religionem сўзидан “муқаддас нарсаларга эхтиром, илохаларга эхтиром , башар билан худоларни ўртасидаги алоқа” маъносида таъриф қилишади, албатта буларнинг хаммасини лотинча religio сўзида илдизи мавжуд.
Эмил Дурким баъзиларни наздида ғарбдаги секуляр жамиятшуносликни асосчиси сифатида танилган, содда қилиб айтганда ва унинг лотинча ва луғавий маъносига суянган холда, баъзи дасталар “динни” ақида ва ишончлари ғайри моддий оламга боғлиқ ва хавос билан хис қилиб бўлмайдиган ишлар ва кўз билан кўриб бўлмайдиган ишлар ёки ана ўша илохиёт деб билишади. Яъни “дин” уларнинг секуляристик таърифида мана бу моддий дунёга,оламга боғлиқ эмас. Мана бу таъриф барча секуляристларнинг “дин” хақидаги тушунчасидур.
Араб адабиётидаги ва қуръон оятларидаги дин истелохи:
Бугунги кунда нубувват асрига хатто ундан кейинги асрларга хилоф равишда, бизлар илох, роб, тоғут, дин, бидъат, мушрик ва……ўхшаган лафзларни ва истелохларни, мафхумларни аслий бахсларга кириш учун муқаддима сифатида изох беришга мажбурмиз,нубувват асрида росулуллох саллаллоху алайхи васаллам уни исломга даъват қиладиган хар бир саводли ва саводсиз инсон учун бу сўз тушунарли эди, чунки қуръон содда забон билан уларни ўзларини тилида нозил бўлган эди.
Пайғамбари хотам саллаллоху алайхи васалламни шариатида “дин” калимасини илдизи лотинчага ё хиндчага ё хитой тилига ё эрончага эмас, балки арабчага бориб тақалади. Шунинг учун уни таниб олиш учун арабий ва диний манбаъларга мурожаъат қилиш лозим бўлади. Аслий манбаълардан “ дин”ни аниқ таниб олиш орқали мана бу сўз ўзини мухотобларидан қандай нарсаларни кутишини фахмлаб олса бўлади.
Ибни Форсни сўзига кўра, “дин” итоаткорлик ва бўйинсиниш жинсидандур. Бир арабга агар дин калимаси зикр қилинса, уни тўрт маъноси у учун мужассам бўларди:
1-Эгаллаб олиш,қудрат, хукмронлик, хокимлик, ўзини итоатида ушлаб туриш, қувватни ишга солиш, бандаликка тортиш, итоаткор қилиш. Бир сўз билан айтганда,”хокимият қудрати”.
Данан нас,дейилган пайтда: одамларни мажбурлаб ўзига итоат қилдирди,деган маъно тушунилади. Таълим олса бўладиган бир панд-насихатда айтилишича:
الْكَيِّسُ مَنْ دَانَ نَفْسَهُ وَعَمِلَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ.
яъни: ақлли,зийрак одам ўзини нафсини идора қилиб бошқара олади,уни ўзига ром қилади ва ўлимидан кейинги давр учун харакат қилади. Бундан ташқари араб каломида бир давлатга ё миллатга ё қабилага комил хукмрон бўлган хокимга “дайян” дейилади. У қудрат ва хокимият маъносида бўлиб, бир сўз билан айтганда хукмронлик қилиш кучидур.
2-Шаръ,қонун, дастур, одоб ва расм-русум. Бир сўз билан айтганда “қонун ва дастур” маносидадир.
ما زالَ ذلک دینی
Яъни бу иш расм ва мени одатим бўлган эди.
دانَ،
Бу сўзни бир шахс яхши ё ёмон ишга одатланган пайтида айтилади.
Яна бир ўринда келтирилишича:
کانت قُرَیشُ ومَنْ دانَ بِدِینِهم.
Яъни қурайш ва уларни йўли ва равишига, одатига кўра бўлган кишилар. Шунингдек бошқа бир жойда келтирилишича:
أنه علیه السلام کان علی دین قومه.
яъни: пайғамбаримиз саллаллоху алайхи васаллам баъсатдан олдин ( никох, талоқ, меърос ва шунга ўхшаш ижтимоъий,маданий ишлар бўйича) ўзини қавмидаги худудларга, қонунларга,қоидаларга тобеъ бўлган эдилар.
3-Итоат,бандалик, хизмат қилиш, бутунлай бир кишини ихтиёрида бўлиш, буйруқга бўйинсиниш, зиллатни қабул қилиш, қудратни ва хос кишини хукмронлигини баробарида хузуъ қилишлик ва бир сўз билан айтганда “итоат қилиш, бўйсиниш”.
Хавориж хадисида келтирилишича, пайғамбаримиз саллаллоху алайхи васаллам мархамат қиладиларки:
«یَمْرُقُونَ مِنْ الدِّینِ کَمَا یَمْرُقُ السَّهْمُ مِنْ الرَّمِیَّةِ»
Яъни: худди ўқ камондан чиқиб кетгандек хаворижлар хам диндан чиқиб кетишди. Лекин бу ерда хадисда айтилаётган маъно, хаворижларнинг диндан бутунлай чиқиб кетишлари ва кофир бўлишлари хақида эмас; чунки Али ибни Аби Толиб розиаллоху анхудан сўраладики: хаворижлар кофир бўлишдими? Уни жавобига айтадиларки: улар куфрдан қочишди. Шунда хаворижлар мунофиқ бўлишдими?-деб сўрашади. У киши айтдиларки: мунофиқлар худони жуда кам эслашади, хавориж эртаю- кеч худони зикри билан машғулдирлар. Али ибни Аби Толиб розиаллоху анху мархамат қилган сўзларидан маълум бўладики,” дин” калимасидан мақсад, хақ йўлдаги имомга итоат қилиш ва унга бўйсинишдир.
4-Жазолаш, мукофот бериш, хукм чиқариш, хисоб-китоб қилиш.
Арабларни масалларида келадики:
کما تُدینُ تُدانُ.
яъни: сен одамларга қандай рафтор қиладиган бўлсанг, ана ўша шаклда сенга хам рафтор қилишади…. ёки аллох таоло мархамат қиладики:
مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ (فاتحه/4)
Хисоб-китоб, жазолаш ва мукофот бериш кунини моликидур.
Шу тазда бир араб “дин” калимасини эшитиши билан уни зехнида асосий тўрт маъно мужассам бўларди:
1-Қудрат ва хокимият.
2-Одамлар мана бу хокимиятни остида эргашадиган қонунлар, хадлар,йўл ва равишлар,программалар.
3-Хокимиятни қудратига ва ижро қилинадиган қонунларга итоат қилиш,бўйсиниш.
4-Ва нихоят хисоб-китоб қилиш,мухокама қилиш, мукофотлаш ёки жазолаш.
Умумий қилиб айтганда, “дин” бу хукумат қудратини бир мажмуъаси бўлиб, у ўзидаги қонунларга кўра одамлардан мана бу қонунларга итоат қилишни,бўйсинишни талаб қилади, ва мана бу қонунларга итоат қилиш ёки бўйин товлашни меъзонига кўра улар билан хисоб-китоб қилади,уларга мукофот беради,уларни жазолайди.
Бир араб “дин” калимасини эшитиши билан уни зехнида шу нарсалар жамланарди,агар унга фалон “дин” га эргашгин дейилса, нималарни қабул қилиши лозим эканини яхши биларди; шу сабабли хам огох холда ё уни қабул қиларди ёки рад этарди.
Энди “дин” ни қуръондаги маъносини бир кўрайлик: қуръони каримда “дин” калимаси айтиб ўтилган ўша тўрт рукн,мафхумдан ташкил бўлган бўлса хам, лекин уни луғавий маъносидан кўра комилроқ суратда фойдаланилган ва изох берилгандир:
1-Хокимият ва афзал хукмронлик.
2-Уни қудратини воситасида хокимият вужудга келган хукмронликни қабул қилиш ва унга итоат қилиш.
3-Уни қудратини воситасида хокимият вужудга келган фикрий ва амалий тузум, қонун ва ахкомлар.
4-Мана бу хокимият қудрати ўзидаги қонунларга итоат қилишни,ихлосни мезонига қараб уларга берадиган мукофоти ёки уларни исёнига нисбатан берадиган жазосидир.
Қуръони карим гохида “дин” калимасини хокимият ва итоат қилиш маъноларида келтирган; гохида эса қонун ва ахкомлар, мукофот бериш ва жазолашни фақат бир маъносидан фойдаланган, баъзи ўринларда эса “дин” калимасини ишлатган ва уни хар тўрт маъносини ирода қилган.
Мана бу матлабни янада кўпроқ равшан бўлиши учун яхшиси қуръон оятларига назар ташлаймиз:
Биринчи ва иккинчи маънолар бўйича дин: ( хокимият ва итоат қилиш)
Аллох таоло мархамат қиладики:
– وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاء وَیُقِیمُوا الصَّلَاهَ وَیُؤْتُوا الزَّکَاهَ وَذَلِکَ دِینُ الْقَیِّمَهِ (بینه/۵)
Холбуки, улар фақат ягона аллохга, у зот учун динни холис қилган, тўғри йўлдан оғмаган холларида ибодат қилишга ва намозни тўкис адо этишга хамда закотни ( хақдорларга) ато этишга буюрилган эдилар. Мана шу тўғри йўлдаги ( миллатнинг) динидир.
Мана бу ва бу оятга ўхшаган оятларда, дин калимаси қудрат ва аллохни хукмронлигига бўйсиниш, итоат ва бандаликни қабул қилиш маъносида келган; оятларда ишора қилинган динни фақат аллохни ўзига холис қилишликдан мақсад, инсон аллохни хокимиятидан,буйруғидан бошқа хокимиятга,буйруқларга таслим бўлмаслигидир, ўзини итоати ва бандалигини шу даражада холис қилиши лозимки, ундан бошқа хеч кимга ибодат қилмаслиги,эргашмаслиги керак.
Учинчи маънодаги дин: (фикрий ва амалий тузум, яъни қонунлар ва ахкомлар)
Аллох таоло мархамат қиладики:
إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلّهِ أَمَرَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ (یوسف/۴۰)
Хукм- хокимлик фақат аллохникидир. У зот сизларни фақат ўзигагина ибодат қилишга буюргандир. Энг тўғри дин мана шудир.
کَذَلِکَ کِدْنَا لِیُوسُفَ مَا کَانَ لِیَأْخُذَ أَخَاهُ فِی دِینِ الْمَلِکِ (یوسف/۷۶)
Биз Юсуфга мана шундай хийла-тадбирни билдирдик. (чунки миср) подшохининг динида у биродарини (ўғрилик қилгани учун қул қилиб) олиб қола олмас эди.
Бошқа бир ўринда мархамат қиладики:
أَمْ لَهُمْ شُرَکَاء شَرَعُوا لَهُم مِّنَ الدِّینِ مَا لَمْ یَأْذَن بِهِ اللَّهُ (شوری/۲۱)،
Балким улар (макка мушриклари) учун (куфр ва ширк каби) аллох буюрмаган нарсаларни- “дин”ни,уларга шариат қилиб берган шериклари- бутлари бордир?!
Ёки аллох таоло росулуллох саллаллоху алайхи васалламга мархамат қиладики, макка секуляристларига ( мушрикларга) айтингки:
لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ (کافرون/۶)
Сизларни динингиз ўзингиз учун ва мени диним ўзим учундур!
Мана бу оятлардаги “дин” калимасини маъноси қонун,худудлар, шариат, йўл, бир фикрий ва амалий тузумни ўз ичига олади ва инсон ўзини унга нисбатан муқайяд қилиши керак. Демак агар инсон аллохни динидаги қонунларни ижро қиладиган бир хукмронликка, давлатга ва хукуматга эргашадиган бўлса, у аллохни динига кирибди; аммо агар мана бу хукмронлик башар томонидан вужудга келтирилган қонунлар асосида бўладиган бўлса, шубхасиз инсон башар томонидан ясалган “дин”га ёки секуляризмга кирибди. Хулоса қилиб айтганда, инсон бир қудратни энг юқори маржаъ ёки ўзини устидаги нарса деб фарз қилса ва уни хукмини ижро қилиниши лозим деб билса ва унга таъйин қилиб қўйилган йўл, равишга эргашса, шубхасиз ана ўша шахсни ва маржаъни “ динига” кирибди.
Динни тўртинчи маъноси: ( мукофот бериш ва жазолаш) аллох таоло мархамат қиладики:
إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَصَادِقٌ* وَإِنَّ الدِّینَ لَوَاقِعٌ (ذاریات/۶-۵)
Сизларга ваъда қилинаётган нарса (қайта тирилиш) шак-шубхасиз хаққи – ростдир! Ва албатта ( қиёмат кунида хисоб- китоб қилингандан кейин) жазо-мукофот воқеъ бўлгувчидир.
Ёки бошқа бир ўринда мархамат қиладики:
أَرَأَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ* فَذَلِکَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ* وَلَا یَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْکِینِ (ماعون/۳-۱)
Динни (охиратдаги жазони) ёлғон,дейдиган кимсани(нг қандай кимса эканлигини )кўрдингизми- билдингизми? Бас,бу етим- есирни (қўполлик билан) хайдаб соладиган ва (кишиларни) мискин- бечорага таом беришга тарғиб қилмайдиган кимсадир.
Бошқа бир ўринда мархамат қиладики:
: وَمَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ* ثُمَّ مَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ*یوْمَ لَا تَمْلِکُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَیْئًا وَالْأَمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ (انفطار/۱۹-۱۷)
(эй инсон), сен жазо куни нима эканини қаердан хам билурсан?! Сўнгра (яна такрор айтаманки,) сен жазо куни нима эканини қаердан хам билурсан?! У кунда хеч бир жон (бошқа) бир жонга бирон нарса қилишга (яъни бирон фойда етказишга ёки ундан бирон зиённи кетказишга) эга бўлмас! У кунда барча иш ёлғиз аллохники бўлур!
Мана бу оятлардаги дин калимасини маъноси инсонни амаллари борасида хукм чиқариш, жазолаш ва мукофот беришдан иборат.
Шу ергача қуръони карим “дин” калимасини араблар фахмлайдиган тўрт маънодан кўпроғини ишлатди; аммо бундан сўнг мана бу сўзни тузумни таъбир қилиш учун барча нарсани ўз ичига олувчи истелох сифатида келтиради, унда шахс хос бир хокимият қудратини барча хукмронликлардан афзал деб хисоблайди; унга итоат қилиш ва уни дастурларига эргашишни ўзига лозим деб санайди; хаёти давомида ана ўша афзал хукмронликни худудларига ва қонунларига ва қоидаларига бўйинсинади; мана бу хукмронликка итоат қилиш орқали иззатни,тараққиётни умид қилади ва яхши мукофотларни орзу қилади ва ундан бош тортиш орқали эса зиллатга, хорликка, ёмон оқибатга дучор бўлади.
Шуни айтиш лозимки, дунёдаги хеч қайси бир забонда мана бундай кўп нарсани ўз ичига жамлайдиган ва бунчалик кўп мафхумни етказа оладиган сўз топилмайди; масалан аллох таоло “дин” нинг кенг-кўламли маъноси, мафхуми хақида мархамат қиладики:
إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ (آل عمران/۱۹)
Албатта аллох наздида мақбул бўладиган дин фақат ислом динидир.
وَمَن یَبْتَغِ غَیْرَ الإِسْلاَمِ دِینًا فَلَن یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الآخِرَهِ مِنَ الْخَاسِرِینَ (آل عمران/۸۵)
Кимда- ким исломдан ўзга дин истаса, бас (унинг “дини” аллох хузурида) харгиз қабул қилинмайди ва у охиратда зиён кўрувчилардандир.
Аллох таоло мана бу икки оятда мархамат қиладики, у зотни назари бўйича, инсонларнинг дунёвий хаётларида қабул қилинадиган соғлом тузум, бу аллохни қонунларига итоат қилиш ва аллохга бандалик қилиш асосида яшаладиган тузумдур, шундай бўлгач аллохдан бошқага итоат қилишга асосланган барча тузумлар рад қилинади ва ботил бўлади, одатда бу тузумлардан аллох рози бўлмайди; чунки аллох ўзининг махлуқи, мулки, бандаси бўлган ва уни мулкида бошқа инсонлар каби хаёт кечирадиган инсон, мана бу хақни ўзига беришига ва худони қонунларидан бошқа қонунлар асосидаги хукмронликка итоат қилишига ва худодан бошқага бандалик қилиб яшашига ва аллохдан бошқани дастурларига, қонунларига эргашилишига харгиз рози бўлмайди.
Аллох таоло бошқа бир ўринда мархамат қиладики:
هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ ( توبه/۳۳)
У (аллох) ўз пайғамбарини хидоят ва хақ дин билан- гарчи мушриклар хохламасалар-да – барча динларга ғолиб қилиш учун юборган зотдир.
Аллох азза ва жалла мана бу оятда мархамат қиладики, у зот пайғамбарини хақ тузум (ислом) билан жўнатган, у инсонларнинг хаёти учун энг сахих тузумдир, мана бу рисолатни мақсади хам исломни бошқа тузумларни устида устун, афзал, ғолиб қилишликдур. Бошқа бир жойда мархамат қиладики:
وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (انفال/۳۹)
То (дунёда) бирон фитна-алдов қолмай, бутун дин фақат аллох учун бўлгунга қадар улар билан жанг қилинлар! Энди агар (кофирликдан) тўхтасалар, бас, албатта аллох қилаётган амалларини кўргувчидир.
Мана бу оятда хам аллох таоло мусулмонларга дастур берадики, секуляристлар динининг илдизини қуритиш ва ислом динини барпо қилиш учун ер юзида фитна қолмагунича жанг қилишга буйруқ беряпти; бошқа бир ибора билан айтганда, аллохни дастурларини баробарида турган ва башар томонидан вужудга келтирилган зулмга,исёнга асосланган барча тузумлар ер юзидан тозалаб ташланмагунича ва барча одамлар аллох таолонинг шариатидаги қонунларга, дастурларга холисона итоат қилиб бандалик қилмагунича ва ер юзида фақатгина ягона дин яъни ислом қолмагунича жанг қилинглар,деяпти. Аллох таоло бошқа бир жойда мархамат қиладики:
– إِذَا جَاء نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ* وَرَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا* فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کَانَ تَوَّابًا (نصر/1- 3)
(Эй Мухаммад), қачон аллохнинг ёрдами ва ғалаба келса ва одамлар тўп-тўп бўлишиб аллохнинг дини (ислом) га кираётганларини кўрсангиз, дархол парвардигорингизга хамд айтиш билан (у зотни хар қандай “шерик” лардан) покланг ва у зотдан мағфират сўранг! Зеро, у тавбаларни қабул қилгувчи бўлган зотдир.
Мана бу оят билан пайғамбарга хитоб қилинган пайтда, росулуллох саллаллоху алайхи васаллам 23 йил қилинган давомли муборазалар ва харакатлар натижасида исломий инқилобни ғолибликка етказган эдилар ва ислом амалда бир тузум, хукумат қудрати хамда ақидавий, фикрий, ахлоқий, тарбиявий, маданий, ижтимоъий, сиёсий, иқтисодий давлат сифатида барча қисматларига ўрнашган эди, мана шундан сўнг секуляр (мушрик) араб қабилаларининг сиёсий хайъатлари араб ярим оролининг турли-хил минтақаларидан росулуллох саллаллоху алайхи васаллам томонга келишарди ва мусулмон бўлишарди; мана шу тарзда росулуллох саллаллоху алайхи васаллам уни ижро қилиш учун юборилган рисолатни комил адо қиладилар!”
Зикр қилиб ўтилган оятлардаги “дин” сўзидан мақсад, ана ўша комил тузумдир, бу тузум инсонларнинг хаётидаги хукуматий, қонуний, эътиқодий, фикрий, ахлоқий, амалий ишларга ва итоат қилишга,жазолашга, мукофот беришга ўхшаш барча жихатларини,ўлчовларини ўз ичига олади.
“Дин” сўзини қуръонда маърифа ё накра ва мужаррад ё музоф суратида ўрганиб чиққан кишини хар бири, баён қилинган қисқача тўрт маъносидан ташқари уни вазиятини, тузулишини мушаххас қилиб берадиган учта умумий маъносини хам тушуниб етади:
« إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ» (آل عمران/ ۱۹)
1-Албатта аллох наздида мақбул бўладиган дин фақат ислом динидир.
2-“Дин” сўзини баён қилишдан мақсад, ақидаларни усули ва ислом динини қонунларидир, шунингдек аллох таоло мархамат қиладики:
«شَرَعَ لَکُم مِّنَ الدِّینِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِی أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ وَمَا وَصَّیْنَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى وَعِیسَى أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَلَاتَتَفَرَّقُوا فِیهِ … (شوری/۱۳)
(Эй мўъминлар, аллох) сизлар учун хам диндан нухга буюрган нарсани ва биз сизга ( яъни Мухаммадга) вахий қилган нарсани, (шунингдек) биз Иброхим,Мусо ва Ийсога буюрган нарсани – шариат (қонун) қилди. – “Динни барпо қилинглар ва унда фирқа-фирқа бўлиб бўлинманглар!”
3-Шунингдек, гохида “дин” сўзидан мақсад қонунларга ва дастурларга ва миллатларни ишончларига эътиқод қилиш бўлади, энди бу ерда бу ишончларни тўғри ё нотўғри эканлигидан қатъий назар. Худди аллох таоло росулуллох саллаллоху алайхи васалламга мушрик кофирларга қуйидаги оятларни айтишни дастур берганидек:
لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ (کافرون/6)
“Сизларнинг динингиз ўзларингиз учун, менинг диним ўзим учундир!”
Шу ерда берилиши мумкин бўлган савол шуки, “дин” сўзи фақат хақ динга нисбатан ишлатиладими?
Олдин хам ишора қилиб ўтилганидек, гохида қуръонда келган “дин” сўзидан мақсад – уни тўғри ё нотўғри бўлишидан қатъий назар – миллатларни хузурида қабул қилинган бир миллатнинг ишончларидур. Худди қуйидаги оятда айтилганидек:
لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ (کافرون/6)
“Сизларнинг динингиз ўзларингиз учун, менинг диним ўзим учундир!”
Оятни мана бу жойидаги “дин” сўзи хақ “дин” га нисбатан ишлатилган эмас, балки бу динни тўғри ё нотўғри бўлишидан қатъий назар одамлар мана бу динга эргашиб кетишган ва эътиқод қилишган. Секуляризм ва бутпарастлик аллох томонидан нозил бўлиши ёки аллох таоло бутпарастликни бирор пайғамбарга одамларга таълим бериши учун вахий қилганлиги мумкин эмас. Аммо шунга қарамасдан аллох таоло мушрикларни ё ахзобларни ё секуляристларни ишончларини “дин” деб номлайди.
Шу сабабли хам фиръавн хам одамларни орасида мавжуд бўлган куфрларни, нотўғри ва ғалат ишончларни “дин” деб хисоблаган эди ва у ўзини мана бу “дин” ни мудофаъа қилувчиси,деб биларди, Мусо (алайхиссалом) унга қарши қиём қилган эдилар. Яъни хақиқатда башар томонидан вужудга келтирилган “ дин”, аллох томонидан нозил қилинган “ дин” ни муқобилига қарши чиққан эди. Аллох таоло мархамат қиладики:
وَقَالَ فِرْعَوْنُ ذَرُونِی أَقْتُلْ مُوسَى وَلْیَدْعُ رَبَّهُ إِنِّی أَخَافُ أَن یُبَدِّلَ دِینَکُمْ أَوْ أَن یُظْهِرَ فِی الْأَرْضِ الْفَسَادَ (غافر/26)،
Фиръавн деди: “мени қўйинглар, Мусони ўлдирай. (қани) у парвардигорига дуо-илтижо қилсин-чи, унга нажот берармикин? Дархақиқат мен (Мусо) сизларнинг динингизни ўзгартириб юборишидан ёки ер юзида бузғунчиликни авж олдиришидан қўрқмоқдаман”.
Агарчи биз уларни ботил деб санаган тақдиримизда хам, қуръон хос ва умумий маънода ислом “дини” дан ташқари бошқа “дин”лар мавжудлигини эътироф қилади; аммо мана бу “дин” мавжуд ва унга эргашувчилар хам бор. Шундай бўлгач, “дин” сўзи росулуллох саллаллоху алайхи васаллам олиб келган хақ динга нисбатан хам ва мушрикларни динига ўхшаган ботил “ дин”га нисбатан хам ишлатилади.
Шунга асосланган холда, аллох таоло инсон ё секуляризм томонидан вужудга келтирилган “дин”га эргашишни баробарида мархамат қиладики:
أَفَغَیْرَ دِینِ اللّهِ یَبْغُونَ (آل‌عمران/۸۳)،
Аллохнинг динидан ўзга дин истайдиларми?!
Бошқа бир ўринда аллох таоло мархамат қиладики:
هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ (توبه/33، فتح/۲۸، صف/۹)
Ёки мархамат қиладики:
وَأَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ (نساء/146)
“динларини аллох учун холис қилган зотлар”
Шу сабабли хам аллох таоло таъкидлаб айтадики, барча насх бўлган шариатларни, мушрик( секуляр) ахзобларни дини бўлмиш секуляризм динини баробарида фақат ислом “ дини” қабул қилинади, у зот мархамат қиладики:
إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ (آل‌عمران/۱۹)
Албатта аллох наздида мақбул бўладиган дин фақат ислом динидир.
Шунингдек мархамат қиладики:
وَمَن یَبْتَغِ غَیْرَ الإِسْلاَمِ دِینًا فَلَن یُقْبَلَ مِنْهُ (آل عمران/۸۵)
Кимда-ким исломдан ўзга дин истаса,бас (унинг дини аллох хузурида) харгиз қабул қилинмайди ва у охиратда зиён кўргувчилардандир.
Мана бу холатда шуни айтиш лозимки, дин истелохда ё “осмоний” бўлади; яъни бир пайғамбар уни олиб келади ва олиб келган нарсаларини хаммаси аллох тарафидан келтирилган ёки бўлмасам “осмоний” бўлмайди; яъни инсонни ўзи томонидан вужудга келтирилган фикрлар ва ақидалардан иборатдур. Албатта яхудият ва насрониятга ўхшаб исломдан бурилиб кетган ва адашган йўлдан юриб кетиб булғанган шариатлар, мана бу икки “дин” дан ташкил топган, аммо шунга қарамасдан улар умумий маънода ислом динидан адашганлар хисобланишади ва уларга ўзларини динлари бўлмиш ислом динидан нохақ ғулув қилмасликларини, адашиб кетмасликларини, пайғамбари хотам саллаллоху алайхи васаллам кўрсатган тўғри йўлга қайтишликлари лозимлигини таъкид қилинади:
قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوا أَهْوَاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَأَضَلُّوا كَثِيرًا وَضَلُّوا عَنْ سَوَاءِ السَّبِيلِ (مائده/77)
Айтинг: “эй ахли китоб, динингизда нотўғри томонга тажовуз қилманг ва ( ислом келишидан) илгари йўлдан озган ва кўпларни йўлдан оздирган хамда тўғри йўлдан чиқиб кетган қавмнинг нафси хаволарига эргашманг!
Хар қандай суратда, башарий “дин” инсон томонидан вужудга келтирилган ва инсон баъзи рухий ва ижтимоъий сабаблар учун баъзи ишончларга эргаша бошлайди, сехрли кучларга эътиқод қилишга ёки худони,жаннатни,жаханнамни,хаёлий таносухни (дунодунни) вужудга келтиришга ёки кундалик хаётдаги ишларни идора қилиш учун қонунларни ишлаб чиқаришга ўхшайди. Башар томонидан вужудга келтирилган “дин”ларга эргашувчиларни қуръон адабиётида “мушриклар ё ахзоблар” лафзи билан номланган, яъни “ахзоб” ё “мушрикин” ёки “валлазина ашроку” жумлалари қуръонда танхо ишлатилган бўлса, бу сўзлардан мақсад ахли китоб ё шибхи ахли китоб кофирлари эмас, балки фуқахоларни ўртасида “мушрикин” лафзи билан танилгандур, [2] албатта шуни хам зикр қилиб ўтиш лозимки, фуқахоларни баъзиси ахли китобдан бошқа мушриклар иборасини секуляристларни устида фойдаланишган, мана буни баробарида ахли китоб мушриклари истелохи хам ишлатилган,мана бу буюк кишилар мушрикин лафзини ахли китобни ё шибхи ахли китобни кофирлари учун “шаръий” эмас, балки “лафзий” , “луғавий” мақсадда фойдаланишган.
“Мушрикин ё ахзоблар” гурухидаги кишиларни “ошкора ва очиқ” иқрор бўлишларича, улар ўзларини қонунларини осмоний шариатлардан олишмаган, балки ўзларининг худо ва ғайб олами ва жаннат ва жаханнам ва башарият ва атрофдаги жахон хақидаги фикрларини, тасаввуротларини, ғояларини ўзлари билан бошқаларни, атроф мухитни , ғайритабиий мухитни ўртасидаги алоқаларни танзим қилиш ва қонун ишлаб чиқариш бўйича меъёр, деб хисоблашади, улар хеч қайси бир илохий қонунлар ва ахкомларга эргашишмасди; ўзларини манфаъатларини ва моддий,маънавий табақаларини сақлаб қолиш учун хатто башарий ғоялар қўшилиб қолган ва тахминан тахрифий (ўзгартирилган) қолибга тушиб қолган ва илохий хабар,сўзлардан кўра кўпроқ башарни ғояларига ўхшайдиган осмоний шариатларнинг ахкомларини ва дастурларини қабул қилишдан хам бош тортишарди.
Мана бундай кишилар ўзларининг ички ижтимоъий алоқаларига боғлиқ бўлган ишларда яъни оилавий алоқаларда, аёл ва фарзанд, қарияларга нисбатан кўз- қарашларида, таълим-тарбияда, тарбия равишида, иқтисодда, бошқалар билан ёки ўзаро иқтисодий ва тижорий алоқаларда, хурофот мазхабларига эга бўлишда, турли-хил сиғинишларда ёки дахрий ва атеист бўлишда ва башарни хаётига боғлиқ бўлган бошқа масалаларда, бошқа жамиятлар билан бўладиган барча сиёсий,маданий,ижтимоъий, иқтисодий алоқаларда хам уларнинг ўзлари ишлаб чиқарган қонунлардан ва ахкомлардан фойдаланишарди, ўша кунни истелохи бўйича энг тараққий топган, ривожланган ўзларининг тараққий топган фикрларини ишлатишарди, улар бу фикрларни ё аждодларидан олишган эди ёки ўзларини истакларига биноан ишлаб чиқаришган эди, мана бу хилма-хил секуляр ахзобларни хеч қайси бири ўтмишда хам ёки хозирги замонда хам ё келажакда хам, бизлар мана бу қонунларни аллохни қонунларидан ё осмоний шариатлардан олганмиз дейишмаган ва дейишмайди хам, балки улар очиқ-ойдин баён қилишадики, бизлар осмоний шариатлардаги қонунларни ўзимиз ишлаб чиқарган қонунларни ўрнига қабул қилмаймиз.
Шу сабабли хам, улар илохий ахкомларни ва дастурларни ўзларининг хаётдаги ишлари бўйича қабул қилишдан бўйин товлаш билан бирга, буларни аввалгиларни достонлари,эскиларни афсоналари ёки жамиятдаги паст ва қолоқ , орқада қолган кишиларга тегишли ахкомлар, сехр,жоду ва…….деб билишарди ва ўзларининг тараққий топган,ривожланган деб саналадиган қўллари билан ишлаб чиқишган қонунлардан фойдаланишарди. Мана бу равишни қуръондаги башарият тарихини барчасида, қурайшдан олдинги давридаги ахзобларни ё “мушрикларни” ё секуляристларни тарихидан тортиб бугунги кунгача ишлатилганини кўрамиз.
Турли-хил ахзобларнинг ё “мушрикларнинг” вужудга келтирган нарсаларини ёнида, бизлар қуръонни гувохлиги остида кўриб турганимиздек, бир неча дахрийлардан (материалист ё атеист) ташқари хамма секуляристлар ё “мушриклар” ўзларидаги булғанишлар билан бирга, уларнинг кўп сонли,хилма-хил “илох”ларини қаторида мушаххас қудратга эга холиқ ва раззоқ зот борлигини қабул қилишарди. Улар ёмғир ёғиш ва ризқ бериш ва фарзанд беришга оид масаларда, умумий қилиб айтганда юқоридан пастга келадиган нарсаларни барчасида (рубубият тавхидини) очиқ-ойдин булғанишлар билан бирга аллохни заиф ва тебранувчан суратда, бошқа қонун ишлаб чиқарувчиларни ва манфаъат жалб қилувчи,зарар дафъ қилувчи марказларни қаторида қабул қилишар эди, хатто уларни баъзиси насроният ва собеъинни ишончларини ва…….хам шахсий масалалар бўйича қабул қилишарди, бутпарастликни нодонлик ва ахмоқлик хисоблашган, бундай кишилар ханифлар номи билан машхур бўлишган, аммо бутун тарих давомидаги турли-хил ахзобларни барчасини муштарак нуқтаси шу бўлганки, харгиз пастдан юқорига қараб жўнатилиши лозим бўлган ва илохий қонунларга итоат қилиш, деб саналган (улухият тавхиди)ни комил суратда, аллохни қонунларига ва ахкомларига бўйсинишмасди. Демак улар очиқ булғанишлар ва ошкор адашишлар билан бирга рубубиятни қабул қилишган, худди шу рубубиятдаги адашишлар,бурилишлар уларни улухиятдаги адашишларга,бурилишларга етаклаган эди.
Ахзоб ё мушриклар ёки бугунги кундаги забон билан айтганда секуляристлар хокимият, қонун ишлаб чиқариш, итоат ва буйруқга буйинсиниш, жазо ва мукофот бериш мана бу дунёда инсондан тортиб олиниб бутунлай аллох таолони ихтиёрига берилишини қабул қилишмасди. Шунга асосланган холда ла илаха- иллаллох тавхидини асосига кўра, яъни аввал биринчи бўлиб барча илохларни нафий қилиш, тоғутга, ўзларини чегараларидан четга чиқиб хатто илохий буйруқларга хилоф равишда илохий худудларга қадам босган қонун ишлаб чиқарувчиларга, қонун ишлаб чиқариб уни ижро қилганларга куфр келтиришлик яъни (ла илаха), ва хокимиятда,қонун ишлаб чиқаришда, итоатда, мукофотни ижро қилишда, ибодатда, бошқа бир томондан фарёдларга жавоб беришда аллохни ягоналигини исбот қилишга қарши мубораза ва мухолифат қилиб чиқишган эди. Улар мана шу ўринларга қарши жанг қилишган. “Ла илаха” ва “иллаллох” мана шу маънода бўлган.
Мана бу холатда, терминология манбаъларини ва қуръон оятларини кўриб чиқиш орқали қуйидаги инкор қилиб бўлмайдиган хақиқатни қўлга киритамиз: башар томонидан вужудга келтирилган “ахзоблар” ёки “мушриклар” ёки “секуляристлар” дини ёки бугунги кунни таъбири билан айтганда “секуляризм” дини,қадр-қийматда ва жойгохда эмас, балки дунёвий вазифаларни таркибий қисми бўйича ислом динига ўхшаган диндур.
Вилсун маданият ва дин китобида ёзадики: дунёвийгарлик ёки дунёни ўзига хослиги бўйича бир идеология ва диндур. Мана бу идеологияни нотиқлари ва таблиғчилари огох холда эътиқодни ғайри табиий нарсаларнинг мафхумлари ва ишлари бўйича барча шаклларини, хамда унга хос бўлган вазифаларини бир четга улоқтириб хато қилишади.
Вилъям Мак Донолд очиқ-ойдин эълон қиладики: “секуляризм” кенг- кўламли маънода динни бир навидур, кўриниб турганидек бундай амалий холатда секуляризм билан динни ўртасида қарама-қаршилик мавжуд эмас.
Мана бу суратда, секуляр кофирларни ўзлари хам эътироф қилиб туришганидек, “секуляризм” хам ислом динини баробарида барча шариатлари билан бирга бир диндур, аллох таоло секуляр ахзобларга қарата :”лакум диникум ва лия дин” дейишликка буйруқ беришини маъноси нима? Яъни:
-Барча динлар аллох томонидан келган бўлиши шарт эмас. Балки башар хам динни вужудга келтириши мумкин. Динни сахих маъносидан огох бўлмаганликлари сабабли жуда кўпчилик дучор бўладиган хатолардан бири шуки, уларни фикрича дин албатта аллох томонидан келган бўлиши керак. Йўқ бундай эмас.
-“Лакум диникум ва лия дин” яъни нима дегани? Яъни секуляр ахзобларни ё “мушрикларни” ўзи вужудга келтирган дастурлари хам дин хисобланади, ислом динини баробаридаги диндур. Мана бу “лакум диникум ва лия дин” ва қуръондаги унга ўхшаган бошқа оятлар орқали осон қўлга киритса бўладиган нарсадур.
-Энди “секуляризм динини” келиб чиқиши қаерга ва қайси даврга бориб тақалади? “Секуляризм динини” илдизи қаерда ва қаердан бошланган? Уни бошланғич нуқтаси қаерда?
Агар биз қуръонга ва росулуллох саллаллоху алайхи васалламни сахих суннатларига мурожаъат қиладиган бўлсак, шуни тушуниб етамизки, “секуляризм динини” келиб чиқиши инсон пайдо бўлган замонга ва аллохни хукмини, қонунини ўрнига бошқа хукм ва қонун қўйилган даврга бориб тақалади; биринчи бўлиб аллохни хукмини ўрнига бошқа хукмни қўйган кимса шайтон бўлади, бўлиб хам бу ишни ўзини нафсоний бахонаси билан аллохнинг одамга сажда қилиш хақидаги буйруғидан бош тортади; мана буни кетидан шайтон одамни аллохнинг қонунини ва дастурини бир четга қўйиш бўйича қўзғатувчисига айланди ва одамни жаннатдан чиқариб юборилишига сабаб бўлди.
Мана бу кўз-қараш бўйича, “секуляризм динини” асосчисини шайтон деса бўлади, турли-хил даврларда инсонни ўзи мухайё қилган шароитларни хисобга олган холда хилма-хил нисбатларга кўра, мана бу дин инсонларни ўртасида ислом динини баробарида ўзини мавжудиятини кўрсатди. Бу жуда хам содда нарса: шайтон очиқ ва ошкор аллохни хукми ва дастурини нафсоний ва нажодий далилларга кўра қабул қилмади, шунга ўхшаш барча секуляристлар хам аллохни қонунларини ва дастурларини очиқ ва ошкора қабул қилишмайди ва ўзларини рахбарлари бўлмиш шайтонга эргашиб тақлид қилишади.
Мана бу изохлар билан бирга биз аввалги саволимизни биринчи қисмига етиб келдик, бу қуйидагилардан иборат: секуляристлар хам динга эга ва бу динни уларни ўзлари вужудга келтирган; уни асосига кўра улар динни барча тўрт маъносини татбиқ қилишади ва хаётларида уни ижро қилишади. Яъни:
1-Улар ўзларининг хос хокимиятларига ва хукумат қудратига эга.
2-Улар ўзларига хос қонунларга,дастурларга ва қилиниши керак бўлган ёки керак бўлмаган нарсаларга эга.
3-Улар ўзларининг фуқароларидан мана бу қонунларга ва хукумат ахкомларига риоя қилишни, унга итоат қилишни, буйинсинишни талаб қилишади.
4-Улар ўзларини қазоват,жазолаш ва мукофот бериш системасига эга ва ўзларидаги жазолаш ва мукофот бериш ахкомларига муносиб равишда жазо ва мукофот беришади.
Динни хар тўрт маъноси ва мафхуми секуляристларда мавжуд. Мана бу суратда, “секуляризм дини” “ислом динини” баробарига чиқади ва бир киши хам “секуляризм динига” ва хам “ислом динига” эга бўла олмайди. Хам шайтонни динига ва хам аллохни қонунларига эргаша олмайди. Хам аллохни хокимиятини ва хам шайтонни хокимиятини қабул қила олмайди. Аллох таоло инсонга икки қалбни берган эмаски, қалбини бирини ислом “дини”га берса иккинчисини эса шайтонни “дини”га берса:
مَّا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِّن قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ (احزاب/4)
“Аллох бирон кишининг ичида икки юрак қилган эмасдир,” Мана бу икки йўлни танлаш орқали инсон ё мусулмон ё секуляр (мушрик) бўлади; куфр ва иймондан таркиб топган мусулмон ва кофир деган маъжун мавжуд эмас. Хақни баъзи қисми билан куфрни бир қисмини бирга таркиб қилиб янги маъжун ясаб бўлмайди ёки мусулмонни бешталик аслий кофирларга ( 1- аллазина хаду, 2-собеин, 3- насоро, 4- мажус, 5- валлазина ашроку) қўшиб кулгили бир холатда жохиллик билан мусулмон яхудий ё мусулмон собеин ёки мусулмон насроний ё мусулмон мажусий ё мусулмон мушрик деган нарсани ясаб бўлмайди; шундай таркибни истайдиган кимсалар ё шаръий манбаъларга нисбатан жохил бўлган мўъминлар ёки мусулмонларга қарши рухий жангларни мудирият қилишни ва ички жангларни, тафарруқни ва мусулмонларни мусулмонлар билан машғул қилишни қасд қилган огох душманлар бўлишади, ёки бўлмасам мана бу икки таркибдан фойдаланиб учинчи ўртадаги аллох билан шайтондан таркиб топган йўлни вужудга келтиришни хохлайдиган кимсалардур, масалан фалончини айтишича у хам мусулмон ва хам секуляр( мушрик)дур, аллох таоло мана бу таркиб хақида мархамат қиладики:
أُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ حَقًّا ۚ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُّهِينًا (نساء/151).
“Ана ўшалар хақиқий кофирлардир. Бундай кофирлар учун хор қилгувчи азобни тайёрлаб қўйганмиз.”
Аллох таоло охирги элчиси саллаллоху алайхи васаллам келганларидан сўнг ўтган даврларда ўзи бу икковини саййидимиз Мусо ва Ийсо алайхиссаломларга нозил қилган тавротни,инжилни хукмига рози бўлмагандан кейин, энди қандай қилиб аллох таоло ислом динини баробаридаги секуляризм динига, хукмига рози бўлади? Бўлиб хам мана бу секуляризм аллохни хукми ер юзидаги бир қишлоқдаги хонадонда хатто бир махаллада ижро қилинишига хар қандай шева билан бўлса хам рухсат бермайди.
Нима учун аллох таоло таврот ва инжилни хукми билан хукм қилинишига рухсат бермаслигини биласизларми? Чунки инсонни нафсоний хавоси,истакларини “секуляризм дини”ни қолибида аллохни вахийсига аралаштириб ташлашган ва нохолис , аслидан ўзгартирилган маъжун вужудга келтирилган ва мана шу ўзгартирилган маъжун холатида сақланиб қолган. Яъни мана бу шариатлар “секуляризм дини”ни бир қисмини қабул қилишган ва уни ўзларини шариатларига қўшишган ва натижада аллохни шариати билан бирга “секуляризм дини”дан ташкил топган маъжун вужудга келган. Шу сабабли хам янги пайғамбар келган, мана бу ўзгартиришлар янги пайғамбарни келишига боис бўлган эди, яъни улар вужудга келтирган маъжун янги элчини жўнатилишига сабаб бўлган.
Энди барча қонунлари,дастурлари ақли ноқис бандаларининг хавойи нафси асосида вужудга келтирилган секуляризм динига аллох таоло қандай қилиб рози бўлади? Бундан ташқари секуляр ахзоблар ва секуляристлар аллохни шариатидаги қонунларни инсонни хаётини идора қилиш бўйича бутунлай рад қилишади-ку!
Бирорта хизбни ё секуляр давлатни аллохни шариати билан хукм қилганини эшитганмисизлар? Ундай бўлса сизлар бир мусулмон сифатида нима учун “секуляризм дини” билан хукм қилса бўлади,деган пуч хаёлларга берилгансизлар? Зехнингизга келган бу фикрлар нима ўзи?
Нима учун аллох таоло ўзини шариатларида мана шунча қонунларни,дастурларни жўнатганлиги хақида хеч ўйлаб кўрганмисизлар? Нима учун сизларни қиблангиз масжидул ақсодан каъбага қараб ўзгариб қолгани борасида фикрлаб кўрганмисизлар? Энди хозирга келиб нима учун баъзилар сизларни бир мусулмон сифатида ўзингизни қиблангиз бўлмиш каъбани оқ уйга,лондонга, кремлга, хитойга ва……….томон ўзгартиришингизни хохлашяпти?
Ўзинг танхо қолиб шайтонни ёронларини рухий жангларидан бир четга чиқиб бир оз фикр қил ва ўзингни иккиланишлардан нажот бер, чунки ихтиёр қилса бўладиган фақат икки йўлга эгасан:
1-Инс ва жин шайтонлари муштарак вужудга келтирган қонун ва дастурларга (секуляризм динига) эргашасан ва нихоят шайтонга сиғинасан.
2-Аллох таолони қонунларига,дастурларига ( яъни ислом динига) эргашиш ва ёлғиз аллохга сиғиниш.
Мана бу икковини аралаштиришни имкони йўқ, чунки таркиби бир-бирига яқин бўлган ёки бир-бирига ўхшаш бўлган иккита нарсанигина бир-бирига аралаштирса бўлади. Харгиз аллох таолони даражаси инс ва жинни даражаси билан баробар эмас ва аллохни қонунларига ёки аллохга хеч нарса ўхшамайди,уларни бир-бирига аралаштириб хам бўлмайди.
Бундан ташқари аллох таоло то қиёмат кунигача охирги шариатини химоя қилиш замонатини берган, агар бирор киши яхудлар ва насоролар босиб ўтган йўлдан юрмоқчи бўлса ва аллохни шариати бўлган таврот ва инжилни башарни ақлига аралаштиришганига ўхшаб одамларни бу орқали фариб берадиган бўлишса, мана бу фариб беришлар,хиёнатларни умри қисқа бўлиб эртами ё кеч ошкор бўлади. Албатта буни оқибатида жуда кўп инсонларни оқибат ба шар қилиб нобуд қилишлари мумкин.
Эй мусулмон биродарлар ва опа-сингиллар, сизлар хушёр бўлишингиз керак, чунки секуляристлар бутун ўтган тарих давомида хамиша аввало динфуруш муллоларни ва ислом дини хақидаги нотўғри тафсирни канали орқали башарни фикрини ислом билан аралаштиришга харакат қилган, ва нихоят одамларни иймонларини сустлаштиришни воситасида аллохни шариатидаги қонунларни инсонни хаётидан бутунлай четга суриб ташлашмоқчи бўлишган. “Секуляризм дини” хамиша фосид мазхаблардан, фосид фикрлардан фосид дунёқарашлардан ислом динига ва шариатига қарши фойдаланган, бу иш орқали у аста – секинлик билан аллохни шариатидаги қонунларни инсонни хаётидан комил суратда чиқариб ташламоқчи ва ўзини уни ўрнига бадал қилиб қўймоқчи бўляпти.
Шу ерда дўстларимизни саволларига жавоб беришдан олдин шуни айтиб ўтишимиз лозимки, секуляр кофирлар иккита асосий дастага тақсим бўлишади:
-Секуляр ошкор кофирлар. Мисол: росулуллох саллаллоху алайхи васалламни замонидаги қурайш секулярлари ёки хозирги замондаги америка,англия, хитой, европа иттифоқидаги, туркиядаги секулярлар ёки ошкора ўзларини мавжудиятини эълон қиладиган ва ўзларини динларини ошкора баён қиладиган ва “секуляризм динига” мухолиф бўлганларга қарши икки қолибда рухий ва иссиқ жанг орқали жанг қилишадиган исломий диёрлардаги турли-хил махаллий секуляр ахзоблардур.
2-Ички секуляр пинхон кофирлар бўлиб, улар қуръон адабиётида мунофиқлар (ички пинхон кофирлар) номи билан танилган. Мана бу даста зохирда ўзларини мусулмонларга ўхшатиб олишади ва мусулмонларнинг хукумат ва харбий қудратига муносиб равишда ўзларининг хақиқий ақидаларини,мақсадларини ошкор қилишади. Яъни агар мусулмонларни қудратини меъзони қанчалик кўпроқ бўлса, улар ўзларини қобиқларига янада кўпроқ яшириниб олишади, агар мусулмонларнинг қудратини меъзони қанчалик камайса, улар ўзларини янада кўпроқ кўрсатишади. Мусулмонларни қудратини меъзони билан уларнинг мавжудиятларини эълон қилишни ўртасидаги тескари боғлиқлик, хоким хисобланади.
Яъни агар ислом динини қудрати бўйича кучли бўлган бир хонадонда бундай кимсалар янада эхтиёткор бўлишади, улар ўзларини забонларига, ишларига нихоятда эхтиёт бўлишади. Бир қишлоқда, махаллада, шахарда, олийгохда хам қоида мана шу. Хар қандай қишлоқда ё дўстона жамоатларда ё мадрасаларда агар ислом динини қудрат меъзони камаядиган бўлса, улар янада ўзларини яхшироқ,кўпроқ намоён қилишади, яъни улар олдин махфий қилиб юрган ва бизлар кўра олмаётган ифлос фикрларини сўзлашув, рафтор қолибида кўрсатишади. Мусулмонларнинг заифликлари улар ўзларини ошкор қилишларига боис бўлади.
Улар шунчалик эътиборсиз ва ғайратсиз инсонларки, мусулмонларни ўртасида ошкор кофирларга ўхшаб ўзларини мавжудиятини эълон қилишга журъат қилишмайди ва улар хамиша муносиб фурсатни кутиб юришади ёки ошкор секуляр кофирларни панохида шубха,миш-миш ва ёлғонларни тарқатишади, секуляристларнинг аксар шубхалари мана шу даста томонидан тарқатилади – улар бугунги кунда мана бу ишларни узоқдан туриб олиб спутник каналларида ёки интернет орқали ё мажозий каналларда америка ва европа ва бошқа ошкор секуляр кофирларни панохида амалга оширишяпти – ёки бўлмасам улар бу ишларни золим, махаллий ва тоғут хокимларни ёки дорул исломдаги махаллий фосид,идора раисларини панохида бажаришади.
Хўп энди бу изохлардан сўнг дўстларимизни саволларига навбат берамиз:
У аввалги саволни биринчи қисми хақида бўлиб, унда секулярлар қуйидагича иддао қилишарди: “ худосиздурлар ва бирор динга эътиқод қилишмайди”, энди сизларга хам аниқ,равшан бўлган бўлса керак, мана бу нарсалар уларнинг тушунмасликларини,жахолатларини билдиради ва асоссиз,поясиз тўқима нарсалар жумласига киради, бу орқали улар сизларни фариб бермоқчи бўлишади ва диндан қўлларингизни тортишингизни хохлашади. Олдин уларнинг динга эътиқод қилишларини сизларга собит қилган эдик, аммо аллохни динидан бошқа динга эътиқод қилишади, яъни инсон билан шайтонни муштарак махсули бўлган ва юзлаб хилма-хил хизбларга эга ва қуръонда уни исмлари “ахзоб”ни мушриклари ва секуляристлари деб номланган диндур. Уларни хаммаси шайтонни хизби жумласига киришади, аммо харгиз ўзларини истаклари билан ягона хизб бўла олишмайди, балки хамиша турли-хил хизблар кўринишида қолишади, чунки уларни хаммасини бирлаштириб турган ягона муштарак маржаъ хавойи нафсларидур, бўлиб хам мана бу хавойи нафсларини сони инсонларни, гурухларни, турли-туман ахзобларни сонича нихоятда кўп, шу сабабли хам секуляристлар хеч қачон бирлашишмайди, шунинг учун хам улар демократия системасини қабул қилишган ва аксарият овозлар асосида қабул қилиш орқали амалга оширишади. Албатта бутун тарих давомида қадимги грециядаги атеистларга ёки будизмни орасидаги жинларга ё росулуллох саллаллоху алайхи васалламни асридан олдинги ва кейинги замондаги аллохга эътиқод қилмайдиган дахрийларга ўхшаган кишилар топиларди, аммо бугунги кунга ўхшаш замонавий кўринишдаги 18 асрда европадаги ўзларини худосизлар деб номлайдиган кишилар хам бўлган, бугунги кундаги англия, галландия, швеция, донморк, нарвегия, финландия, эстония, япония ва хитойга ўхшаган европа давлатларидаги ўзларини худосизлар деб номлаган тоифалар хам мавжуд. Уларни айтишича, улар ўзини охирги элчиси орқали таништирган илохни қабул қилишмайди, мана бу аллохни қабул қилишмайди. Мана бу дастадаги секуляристлар аслида аллохни ўрнига хавойи нафс, ўзларини нафсоний истаклари, шайтон, миллат, хизб, ижтимоъий расм—русумлар,ўзларига ўхшаган инсонлар, табиат ва……..га ўхшаганларни аллохни ўрнига илох қилиб олишган ва уларга сиғинишади.
Уларнинг аллохни қабул қилмасликлари борасидаги иддаоларини қабул қилса бўлади – яъни ўзини қуръонда охирги элчисини воситасида таништирган илохни – аммо улар бошқа илохларни ўзлари учун илох сифатида қабул қилмасликларини ва будоийларга аксариятига,дахрийларга ва бошқа мушрикларга ўхшаб динсиз эканликларини қабул қилиб бўлмайди. Улар хам динга эга. Инсон аллохни қабул қилмаслиги ва бошқа нарсаларни аллохни ўрнига қабул қилиши ва диндор бўлиши мумкин. Хар қандай суратда хам динсиз инсон мавжуд эмас.
Энди қуйидаги шубхаларни айтадиган иккинчи даста хақида: “ динни қабул қилмасдан фақат худони ўзини қабул қиладиган кишилар”, шуни айтиш лозимки ,динни қабул қилмаслик хақида улар хам олдинги дастадаги кимсаларни бекорчи гапларини гапиришяпти, буни изохлаб ўтиришга хожат йўқ. Аммо уларнинг аллохни қабул қилишликлари хақидаги сўзлари борасида қуйидаги асосий нуқтага ишора қилиб ўтиш керак:
“Секуляризм дини” прогматикани ривожлантириш билан ёки ўзларини истелохлари бўйича амалий худосизликни ,шундай бир тасвирни ривожлантиришадики, одамларни хаётга шундай тайёрлашадики, гўёки аллох бу дунёда хеч қандай хокимиятга, қудратга, дастурга, қонунга, фармон қабул қилишга, жазо ва мукофот беришга эга эмас; худо аслан инсонларни дунёвий ва ижтимоъий хаётларини идора қилишда мавжуд эмас, уларни ўзлари инсонларнинг дунёвий хаётидаги ишларни аллохни қонунларига, дастурларига боғламаган холатда изох бера олишади ва улар учун қонун ишлаб чиқаришади. Мана бу гурух мустақим суратда аллохни рад қилишмайди, аммо инсонларнинг дунёвий хаётларида хукуматнинг ижроий ишларида, унга боғлиқ ташкилотларда, иқтисодий ва оилавий,хуқуқий ва ……..ишларда зарурий эмасдек бехуда деб қаралади, мустақим равишда аллохнинг инсонларни дунёвий хаётига нисбатан таъсирини йўқотишади, бу кимсалар “амалда” олдинги гурухдан фарқ қилмайди.
Бундай кимсалар омонизмни ёки форс забони бўйича айтганда инсониятни аллохни ва уни қонунларини ўрнига қўйиб олишган. Бизлар жуда кўп инсонларни кўрдикки ,матлабларини худони номи,деб ёзишни ўрнига инсоният номи билан,деган иборадан фойдаланишади ёки аллохни номи билан қасам ичишни ўрнига инсоният номи билан қасам ичишганини кўрганмиз, хақиқатда эса омонизмни номи билан қасам ичишлик секуляристлар қабул қиладиган нарсадир. Омонизм яъни аллохни асос қилиб олишни ўрнига инсонни асос қилиб олишдур.
Уларнинг аслий ва амалий хабарлари “аллохни” бир четга суриб қўйиш ва жамиятдаги мушкилотларни аллохга ва аллохни шариатидаги қонунларга боғланмасдан туриб хал қилишдур. Росел ва сортер,фоербох,фровид, нича ва……. мана бу кўз-қарашни мубаллиғлари бўлишган, карл маркс ва уни муридлари уни очиқ ва янги шаклда назария қилишган.
Улар динини хам қабул қилишадиган қайси худони тан олишади? Ўзи хақида мархамат қиладиган худоними?
أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ (اعراف/54)
Ёки ўзлари ўзлари учун ясаб олишган худоними?!
Улар ёлғончидурлар, улар ўзлари учун ясаб олган худолари яъни хавойи нафсларими ё секуляристик парламентларими ёки хизбий, хукуматий дастурларми ё ўзлари ишлаб чиқарган қонунларми ёки мавжуд бўлган жохилият одоб ва расм-русумларими…….хаммасига бажонидил итоат қилишади; ундаги хокимиятни, қонунларни, қазоват системасини, жазолашини ва мукофот беришини қабул қилишади ва буйруқларига бўйинсинишади.
Аллохни шариатидаги қонунларни ўзинигина рад қилган мана бу шахсни изхор қилишича, у фақат аллохни қабул қилади, аммо аслида қуйидагиларни айтаётган бўлади:
Наузу биллах- улар аллох хокимиятимни уни қонунларига топшириб қўйишга лойиқ эмас,деб айтишяпти.
Наузу биллах- аллох ўзимни жазолаш ва мукофот бериш системамни уни қонунлари асосида қуришимга лойиқ эмас, наузу биллах – аллох ўзимни итоатимни ва бўйинсинишимни унга тақдим қилишга лойиқ зот эмас, балки хавойи- нафсни, бошқа худоларни ва ўзим учун танлаган илохларни мана бунга лойиқ деб ўйлайман.
Мана бундай ёлғончи ва айёр шахслар аслида ўзини қуръонда ва пайғамбари саллаллоху алайхи васаллам орқали таништирган илохни қабул қилмайди,балки ўзи ясаб олган ёлғон илохларни қабул қилади.
Сизни иккинчи саволингиз қуйидаги оят хақида эди:
وَلا یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّى یَرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا (بقره/۲۱۷)
Улар (кофирлар) қўлларидан келса то динингиздан қайтаргунларича сизлар билан урушаверадилар.
Сиз саволни бошқа бир қисмида айтган эдингизки: “аммо шунга қарамасдан кўриб турганимиздек, европада, америкада, россияда, австралияда ва хатто исроилда, коммунист хитойда хам шахс ўзини динини сақлаб юра олади ва ана ўшанча масжидларга хам эга бўлади. Мана бу қуръондаги парадокс ва зиддият эмасми?”
Агар диннинг тўртталик маъносига диққат қилсангизлар уни парадокс ва зиддият эмаслигини,балки бир воқеиятни ва хаётни хақиқатини баёни эканини тушуниб етасизлар.
Имоми Табарий рохимахуллох Мужохиддан воситалар орқали ривоят қиладики, қуйидаги азза ва жалла мархамат қилган оятлардаги яъни аллохни каломида мусулмонларга қарши жанг қилаётганлар:
“وَلایَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّى یَرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا”
қурайш кофирларидур, яъни мана бу жангчилар мусулмонлар билан мусулмонлар динларидан қўлларини тортмагунларича ва муртад бўлмагунларича жанг қилишади, улар секуляр ахзоблар ёки “мушриклар” ё бугунги забон билан айтганда “секуляристлар” бўлишади.
Мана бу қуролли жанг, кураш секуляристлар билан аллохни шариатидаги қонунни ўртасида хамиша то қиёмат кунигача сақланиб қолади. Эътибор берсангизлар мана бу давомийлик секуляристларга тегишли, яхуд ва насоро ё шибхи ахли китоб кофирларининг жамиятига тегишли бўлмайди. Мана бу жуда кўп мусулмонлар ғофил бўлиб қолган душманшуносийдаги жуда хам сезгир ва асосий нуқта хисобланади. Сизларни хар бирингизни ва оталарингизни ёши нечада? Сизлар яшаб ўтган хаётингиз давомида ички ё ташқи секуляристлар мусулмонларга қарши қуролли жанг қилмаган бирор кунни мисол келтира оласизларми? Албатта мана бундай кун топилмайди, аммо насронийлар ва мажуслар ва собеин ва яхудларни аксарияти мусулмонларга қарши асрлардан буён қуролли жанг қилмаётганини мисол келтира оламиз. Агар хам жанг бўлиб ўтган бўлса, мана бу жангларда улар мусулмонзодалар қаторида иштирок этишган ва бу жангларни рахбарияти секуляристларни қўлида бўлган ва улар секуляристларни қўлида фақат бир абзор бўлишган холос.
Энди секуляристлар сизлардан нима хохлашяпти? Улар осмоний шариатларга эргашувчилардан махсусан пайғамбари хотам саллаллоху алайхи васалламни шариатларидан ислом динининг тўртталик мафхумидан дархақиқат ислом динини асосидан қўлларини тортишларини хохлайдилар, мана шу холос. Шунинг учун хам хамиша мусулмонларни кураш ва қуролли жангга мажбурлаб келишади.
Барча исломий фирқалар ва исломий мазхаблар шу нарсага ишонишадики, “огох холида” пайғамбари хотам саллаллоху алайхи васалламни шариатларини баъзисига иймон келтирмаган хар қандай киши, динни хаммасини қабул қилмаган ва унга куфр келтирган кимсадек хисобланади.
Мана бу суратда, агар бир киши шаходатайнни келтирса, аммо 1- огох холида” ,2- “қасддан”, 3-“ўзини ихтиёри билан” намозни инкор қилса, кофир бўлади; ва агар шаходатайндан ташқари намозни хам ўқиса, аммо 1-“огох холида”, 2- “қасддан”, 3- “ўзини ихтиёри билан” закотни вожиб эканини инкор қилса хам, кофир бўлади; агар шаходатайнни келтириш билан бирга намозга,закотга иқрор бўлса, аммо 1- “огох холида”, 2-“қасддан”, 3- “ўзини ихтиёри билан” рўзани вожиб эканини инкор қилса хам, кофир бўлади, энди мана буларни хаммасига иқрор бўлса, лекин 1- “огох холида”, 2- “қасддан”, 3- “ўзини ихтиёри билан” “атъамахум мин жуъ” ва ё “аманахум мин хавф” каби ўринларда ёки жамиятдаги хукуматга оид ёки ижроий ишларда аллохнинг шариатини татбиқ қилинишини инкор қилса хам, кофир бўлади. Мана шу ерда “ёки комил ислом ёки хеч нарса” деган жумлани хақиқатини тушуниб етамиз. Албатта агар бир киши мана буларни хаммасини қабул қилса, аммо қасддан ва ўзини ихтиёри билан мусайламайи каззобни хизбига ўхшаган хизбларга ё гурухларга қўшилса, огох бўлишидан ё огох бўлмаслигидан қатъий назар, у кофир хисобланади. Чунки аслий кофирлар ва муртадларга ўхшаган мушаххас,алохида жамиятга қўшилиш борасида, шахсни огох бўлиши ё бўлмаслиги, узр ба жахлга эга бўлиши ё бўлмаслиги хисобга олинмайди.
Аллохни дини айтиб ўтилган ана ўшанча кичик қисмлардан ташкил топган, энди бир киши мана шу кичик қисматлардан бирини агарчи қолган қисматларига амал қилган суратда, 1- “огох холида” , 2- “қасддан”, 3- “ўзини ихтиёри билан” инкор қилса кофир бўлади-ю; аммо 1- “огох холида”, 2- “қасддан”, 3- “ўзини ихтиёри билан” дунёвий хаётдаги ишларда ислом динидаги қонунларни хаммасини инкор қилса ва ислом динидаги қонунларни ўрнига секуляризм динидаги қонунларни қўйиб олса, қандай қилиб кофир хисобланмайди? Субханаллох! Мана бу жахолат ва ахмоқгарчилик қандай хам ажабланарли!
Росулуллох саллаллоху алайхи васалламни асхобларига бир назар ташланглар, улар мусайламайи каззобга ўхшаган кимсаларга эргашган қабилаларга қарши жанг қилишган эди, бўлиб хам мана бу қабилалардаги кишилар шаходатайнни келтиришган, намоз ўқишган ва бошқа шаръий ишларни бажаришган, уларни куфрга мустахақ қилган танхо амал шу эдики, бир кишини нубувват мартабасига чиқариб олишган эди.
Энди, аллох таоло халқ қилишни яъни яратишни ўзини хаққи деб билганидек, хукм қилиш ва қонун ишлаб чиқаришни хам ўзини хаққи деб билади, аммо агар бир киши 1- “огох холида”, 2- “қасддан”, 3- “ўзини ихтиёри билан” аллохни бандаларидан бирини қонун ишлаб чиқариш бўйича аллохни ўрнига қўйса, мана бу суратда, махлуқни осмонлар ва ерни яратган холиқ зотни мартабасига чиқариб қўйган кимса хақида нима деса бўлади? Мана бу шахс куфрга лойиқ эмасми? Мана шу кимсани махлуқни пайғамбарга ўхшаган бошқа махлуқни даражасига чиқариб қўйган кишига таққослаб кўрингларчи?!
Агар сизлар хукумат қудрати, аллохни шариатидаги қонун ва дастурлардан, мана бу қонун ва дастурларга итоат қилиш ва эргашишдан, мана бу дастурлар асосида жазолаш ва мукофот беришдан бош тортсангизлар, мана бу суратда ўзингизни динингизни асосидан бош тортган бўлмайсизларми? Хўп, секуляристлар сизлардан мана шуни исташади, шу сабабли хам сизларга қарши хамиша жанг қилишади.
Диққат билан эътибор беринглар, улар ўзларини мана бу мақсадларига етиш йўлида сизлар билан сўзлашув олиб боришмайди, балки қурол билан жанг қилишади ва курашишади. Уларнинг рухий жанглардан иборат сўзлашувлари сизларни иймонингизни заифлаштириш ва иссиқ жангларини химоя қилиш учундир.
Бир оз фикр қилинглар, агар мусулмонлар учун шаръий узрлар келтирмасак ва хато,шубха, таъвил, такфирни шартлари ва монеъликлари, набавий хужжатни иқома қилишга ўхшаган масалалар, жахлни давом этишига сабаб бўлган омиллар бўлмаса, исломий хукуматлар ва уни химояси остидаги ташкилотлар бунга ўхшаган масалаларни мусулмонлар учун назарга олмаса, хукмий исломга эга бўлган мусулмонларни қанча миқдори исломий иймон эгасига айланади?
Бугунги кунда хос қавмларни ўртасидаги умумий иртидод хақида сўз очилган пайтда, бундан мақсад 1- “огох холда” 2- “қасддан”, 3- “ихтиёрий холда” динни тўрт маъносидан ва ислом динини асосий мафхумидан бош тортишлик ёки секуляр ахзобларга қўшилишликдур. Шахс мана бу даражага етган пайтида, секуляристлар хам уларга қарши қуролли жанг қилишни тўхтатишади ва ўзларининг секуляристик қонунлар чорчўпида худди хамжинсбозлар, шайтонпараст гурухлар,будоийлар ва бошқа ақидаларга беришганидек, шахсий озодликлар қолибида улар учун баробарга ўхшаган имтиёзлар беришади, чунки уларга баробар имтиёзларни беришмайди, мана бундай кишилар хаддиақал озодликларни соясида ўзлари учун масжидлар қуриш, соқол қўйиш, хажга бориш, рўза тутиш, эътикоф қилиш имконига эга бўлишади, аммо бошқа шахсий ишларини эса дилларида сақлаб қўйишга мажбурдурлар. Худди шу каби бир шайтон параст ё насроний хам ўзи учун маконларга эга бўлиши ва ўзига тегишли марказларда ўзининг маросимларини ўтказиш имконига эга.
Бу ерда “секуляризм дини” ошкора харбий ва қуролли диктаторлик бўлиб, секуляристик қонунлар ва дастурлардан бошқа хар қандай қонун ва дастурларни қаршисида сизлар ислом динини мафхумидан, асосидан қўлингизни тортмагунингизча ва ўзингиз ичидаги суви, асоси тортиб олинган анорга айланмагунингизча, фақат зохирда анорни номини ўзи қолмагунча жанг қилишда давом этишади. Мана бу ихвонуш шаётин ( ихвонул муслимин харакатининг адашган шохаси) ва оли саъуднинг расмий ва салтанат наждийлари ва суфийларга, шиъаларга мансуб бўлган бошқа динфурушлар, муллолар, салтанат марузачилари, ташқи босқинчи секуляр кофирларни ва махаллий тоғутларни химоя қилиш йўлида мусулмонларни даъват қилаётган ўзгартирилган ичи бўш хаддиақал дин хисобланади. Мусулмонлар мана бу даражага етмагунларича уларга қарши қуролли жанг қилишади ва рухий,юмшоқ жангни воситасида химояланишади.
Аллох таолодан сизларни ва бизларни ўзининг динида собит қадам қилишлигини ва оқибатимизни бахайр қилишини сўраб қоламиз.
سُبْحَانَك َاللَّهُم َّوَبِحَمْدِكَ،لاَإِلَه َإِلاّ َأَنْتَ، أَسْتَغْفِرُك َوَأَتُوب ُإِلَيْكَ
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته[3]
[1] با کسانی از اهل کتاب که نه به خدا ، و نه به روز جزا ایمان دارند ، و نه چیزی را که خدا ( در قرآن ) و فرستاده‌اش ( در سنّت خود ) تحریم کرده‌اند حرام می‌دانند ، و نه آئین حق را می‌پذیرند ، پیکار و کارزار کنید تا زمانی که ( اسلام را گردن می‌نهند ، و یا این که ) خاضعانه به اندازه توانائی ، جزیه را می‌پردازند.
[2] بعضی از فقها از عبارت مشرکین غیر اهل کتاب استفاده کرده اند که در برابر این اصطلاح مشرکین اهل کتاب هم به کار رفته که سازگاری با منابع اصلی شرعی ندارد.هر چند که امثال ما هم مدتها در این اشتباه رایج افتاده بودیم اما جامعه ی کفار اهل کتاب یا شبهه اهل کتاب جوامعی متمایز از جامعه ی کفار «مشرک» و مشرکین بوده و هست.
[3] پیاده شده از نوار صوتی شیخ ابوحمزه المهاجر هورامی حفظه الله