مُقَدّمات دَرسلَرِی/ بِیرِینچِی دَرس: دِین نِیمَه؟ سِکوُلارِیستلَر بِیزلَردَن قَیسِی دِیننِی هاحلَه شَه دِی؟

مُقَدّمات دَرسلَرِی/ بِیرِینچِی دَرس: دِین نِیمَه؟ سِکوُلارِیستلَر بِیزلَردَن قَیسِی دِیننِی هاحلَه شَه دِی؟

(مطلبنی کامل متنی)

بسم الله الرحمن الرحیم

«إنِ الْحَمْدَ لِلَّهِ، نَحْمَدُهُ، وَنَسْتَعِينُهُ، وَنَسْتَغْفِرُهُ، وَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ شُرُورِ أَنْفُسِنَا، وَمِنْ سَيِّئَاتِ أَعْمَالِنَا، مَنْ يَهْدِهِ اللَّهُ فَلَا مُضِلَّ لَهُ ، وَمَنْ يُضْلِلْ فَلَا هَادِيَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّااللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ»

 اَلبَتَّه حَمد وَ سَنا تَنها اَلله گه لایِیقدِیر، اوُنگه شُکر اَیتَمِیز وَ اوُندَن یاردَم سُورَیمِیز، وَ اوُندَن مَغفِرَت طَلَب قِیلَمِیز وَ اوُزِیمِیزنِی نَفسلَرِیمِیزنِی شَررِیدَن، عَمَللَرِیمِیزنِی یامانلِیگِیدَن اَلله دَن پَناه سُورَیمِیز، کِیمنِی اَلله  هِدایَت قِیلسَه اوُنِی هِیچ کِیم گوُمراه قِیلَه آلمَیدِی، کِیمنِیکِی اَلله گوُمراه قِیلَدِیگن بوُلسَه اوُنِی هِیچ کِیم هِدایَت قِیلَه آلمَیدِی، وَ اَلله دَن اوُزگه اِلاه یُوقلِیگِیگه وَ اوُنِی شِیرِیکسِیز اِیکَنِیگه گُواهلِیک بِیرَمَن، مُحَمَّد اوُنِی بَندَه سِی،اِیلچِیسِی اِیکَنِیگه شَهادَت بِیرَمَن.

یأْ أیهَاْ الَّذِینَ آمَنُوْاْ اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقَاْتِهِ وَلاَتَمُوْتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُون” (آل عمران /102)  “اِی مُؤمِنلَر، اَلله دَن حَق- راست قوُرقِیش بِیلَن قوُرقِینگلَر وَ فَقَط مُسُلمان بوُلگن حاللَرِینگدَه دُنیادَن اوُتِینگلَر!”

یأْ أیهَا النَّاْسُ، اتَّقُوْاْ رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُم مِنْ نَّفْسٍ وَّاحِدَةٍ وَّ خَلَقَ مِنْهَاْ زَوْجَهَاْ وَ بَثَّ مِنْهُمَاْ رِجَالاً کَثِیراً وَّ نِسَاءً وَّاتَّقُوْاْ اللهَ الَّذِی تَسَاءَلُوْنَ بِهِ وَالأرْحَاْمَ إِنّ اللهَ کَاْنَ عَلَیکُمْ رَقِیبَاً  (نساء /1)  “اِی اِنسانلَر! سِیزلَرنِی بِیر جاندَن (آدَمدَن) یَرَتگن وَ اوُندَن جُفتِینِی (هَوانِی) وُجُودگه کِیلتِیرگن هَمدَه اوُ اِیککاوِیدَن کوُپ اِیرکَک وَ عَیاللَرنِی تَرقَتگن پَروَردِیگارِینگِیزدَن قوُرقِینگِیز! یَنَه آرَلَرِینگِیزدَگِی سَوال- جَوابلَردَه اوُرتَگه  سالِینَدِیگن اَلله دَن قوُرقِینگِیز وَ قَرِینداش- اوُرُوغلَرِینگِیز ( بِیلَن اَجرَلِیب کِیتِیشدَن سَقلَنِینگِیز)! اَلبَتَّه اَلله اوُستِینگِیزدَه کوُزَتُوچِی بوُلگن ذاتدِیر.”

-یأْ أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوْاْ اتَّقُوا اللهَ وَ قُوْلُوْاْ قَوْلاً سَدِیداً * يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَن يُطِعْ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا (احزاب / 70)  “اِی مُؤمِنلَر، اَلله دَن قوُرقِینگلَر، توُغرِی سُوزنِی سوُزلَنگلَر! (شوُندَه اَلله) اِیشلَرِینگِیزنِی اوُنگلَر وَ گوُناهلَرِینگِیزنِی مَغفِرَت قِیلوُر. کِیم اَلله گه وُ اوُنِینگ پَیغَمبَرِیگه اِطاعَت اِیتسَه، بَس اوُ اوُلوُغ بَحتگه اِیرِیشِیبدِی.”

اَمّا بَعَد:   “إِنَّ أَصْدَقَ الْحَدِيثِ كِتَابُ اللَّهِ وَ خَيْرَ الْهَدْىِ هَدْىُ مُحَمَّدٍ وَشَرَّ الأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا وَكُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ وَكُلَّ بِدْعَةٍ ضَلاَلَةٌ وَكُلَّ ضَلاَلَةٍ فِي النَّارِ “

اِینگ راست سُوز اَلله نِی کِتابِی وَ اِینگ یَحشِی رَوِیش محمد صلی الله علیه وسلمنِی رَوِیشِیدِیر، اِینگ یامان اِیش دِیندَه یَنگِیلِیکنِی وُجُودگه کِیلتِیرِیشدِیر، دِیندَه یَنگِی پَیدا بوُلگن نَرسَه، بِدعَتدِیر؛ هَر قَندَی بِدعَت گوُمراهلِیک وَ هَر بِیر گوُمراهلِیک اِیسَه جَهَنَّمدَه دِیر.

اَلسَّلامُ عَلَیکُم وَ رَحمَةُ الله وَ بَرَکاتُه

دُوستلَرِیمِیزنِینگ باشلَنغِیچ وَ اَساسِی دَرسلَرنِی اِرایَه بِیرِیش بارَه سِیدَگِی قَرارِیگه کوُرَه، بُولِیب هَم مُرَکَّب وَ فِقهِی اِصطِلاحاتلَردَن حالِی بوُلگن حالَتدَه وَ ساددَه زَبان بِیلَن،هَمدَه اوُلَرنِینگ اوُزلَرِی تامانِیدَن “بوُگوُنگِی کوُننِی اِیختِیاجِیگه” وَ “مَوجُود وَضِیعیَتگه” مُناسِب حالدَه توُشوُنتِیرِیب بِیرِیشگه حَرَکَت قِیلَه مِیز، اَلبَتَّه بوُنِی  اوُلَر بِیرگن سَواللَرگه مُناسِب رَوِیش بِیلَن وَ بُو سَواللَرگه باغلَب بَرچَه دوُستلَرِیمِیزگه توُشوُنَرلِی، ساددَه صُورَتدَه اِیضاحلَیمِیز. اِنشاءَلله .

دُوستلَرِیمِیز بِیرگن جُودَه کوُپ سَواللَرنِی آرَسِیدَه “دِین” حَقِیدَگِی بِیر- بِیرِیگه باغلِیق بُولگن اِیککِی سَوال بِیرِینچِی مُقَدَّمات دَرسلَرِی نامِی بِیلَن بِیرِیلگن، اوُنِی مُختَصَر، ساددَه صُورَتدَه وَ اِیختِیارِیمِیزدَگِی وَقتنِی حِسابگه آلگن حالدَه اِیضاحلَب بِیرِیشگه حَرَکَت قِیلَه مِیز.

• اوُلَرنِی بِیرِی شوُکِی: سِکوُلارِیستلَرنِینگ بِیر دَستَه سِینِی اِدَّعا قِیلِیشِیچَه، اوُلَر خُداسِیزدوُرلَر وَ هِیچ قَندَی دِینگه اِعتِقاد قِیلِیشمَیدِی، یاکِی سِکوُلارِیستلَرنِی باشقَه بِیر گوُرُوهِینِی اَیتِیشِیچَه، اوُلَر فَقَط خُدانِی قَبُول قِیلِیشَه دِی، اَمّا دِیننِی قَبُول قِیلِیشمَیدِی، باشقَه بِیر دَستَه نِی اِعلان قِیلِیشِیچَه، اوُلَر هَم خُدانِی قَبُول قِیلِیشَه دِی وَ هَم اِسلام دِینِینِی قَبوُل قِیلِیشَه دِی وَ شُو بِیلَن بِیرگه سِکوُلارِیست هَم بوُلِیشَه دِی!!! اِیندِی بوُنِی قَندَی توُشوُنسَه بُولَه دِی؟
• اِیککِینچِی سَوال شوُکِی: اَلله تَعالَی مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:   وَلا یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّى یَرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا (بقره/۲۱۷) اوُلَر (کافِرلَر) قوُللَرِیدَن کِیلسَه تا دِینِینگِیزدَن قَیتَرگوُنلَرِیچَه سِیزلَر بِیلَن اوُرُوشَه وِیرَه دِیلَر. اَمّا شوُنگه قَرَمَسدَن کوُرِیب توُرگه نِیمِیزدِیک، یِیراپَه دَه، اَمِیرِکَه دَه، راسسِیَه دَه، اَوِیسترَه لِیَه دَه حَتَّی اِسرائِلدَه وَ کامُّونِیست حِتایدَه هَم شَخص اوُزِینِی دِینِینِی سَقلَب توُرَه آلَه دِی وَ اَنَه اوُشَنچَه مَسجِدلَرگه هَم اِیگه بُولَه دِی. مَنَه بُو قُرآندَگِی قَرَمَه – قَرشِیلِیک ، زِدِّیَت اِیمَسمِی؟

ظاهِردَه کوُرِینِیب توُرگه نِیدِیک، ” دِین” سوُزِینِی مَفهُومِی وَ مَعناسِینِی اِیضاحلَشلِیک، بِیزلَرگه هَر اِیککِی سَوال اوُچُون مُناسِب جَوابنِی قوُلگه کِیرِیتِیشگه یاردَم بِیرَه دِی. اَمّا ” دِین” کَلِیمَه سِیگه، اِصطِلاحِیگه اَنِیقلِیک کِیرِیتِیشدَن آلدِین اِیختِیاج بوُلَه دِیگن نَرسَه صِیفَتِیدَه قوُیِیدَگِیلَرنِی اَیتِیب اوُتِیش لازِم بوُلَه دِی، چوُنکِی دِین حَقِیدَگِی هَر بِیر اِدِیآلاگِییَه نِی وَ کوُز- قَرَشنِی توُشوُنچَه لَرِی، تَعرِیفلَرِی  بِیر- بِیرِیدَن فَرق قِیلَه دِی. حوُددِی خُداگه اوُحشَش یاکِی دُنیاوِی حَیاتدَن کِییِینگِی اوُلِیمگه اوُحشَش یاکِی یَحشِی یا یامانگه اوُحشَش یاکِی اَرزِیش وَ زِدِّی اَرزِیشگه اوُحشَش…….

بِیر نَصرانِی، یَهُودِی، بُودائِی، سِکوُلار کِیشِیلَر بِیزلَرنِینگ اَلله گه نِسبَتاً کوُز- قَرَشِیمِیزگه اِیگه، دِیب فِکرلَی آلمَیمِیز. حوُددِی شوُنگه اوُحشَش یَحشِی وَ یامان، اَرزِیش وَ زِدِّی اَرزِیشلَر بِیزلَرنِی کوُز-قَرَشِیمِیز بُویِیچَه باشقَه چَه بوُلِیشِی وَ باشقَه کوُز- قَرَشلَردَه اِیسَه باشقَه شِیوَه دَه بُولِیشِی موُمکِین. چوُنکِی بِیزلَرنِی مَنبَعلَرِیمِیز بِیر-بِیرِیمِیزدَن فَرق قِیلَه دِی، شُو سَبَبلِی بِیزلَرنِینگ تَعرِیفلَرِیمِیز هَم فَرق قِیلَه دِی؛ اَمّا کوُرِیب توُرگه نِیمِیزدِیک، مُسُلمانلَرنِی اوُرتَه سِیدَگِی عَوام حَلقنِی فَرِیب بِیرَه دِیگن خِیلَه گر سِکوُلارلَر مَنَه بُو فَرقلَرنِی نَظَرگه آلمَسدَن توُرِیب، اوُزلَرِینِینگ مَنبَعلَرِینِی وَ سِکوُلارِیستِیک اِفلاص اِیشانچلَرِینِی سُوزلَرنِی آرتِیدَه مَخفِی قِیلِیشگه حَرَکَت قِیلِیشَه دِی وَ مَنَه بُو اِصطِلاحلَر وَ مَفهُوملَر حَقِیدَه عُمُومِی حالَتدَه گپِیرِیش آرقَه لِی اوُزلَرِینِینگ مَقصَدلَرِینِی شُبهَه لِی شِیوَه بِیلَن اِیلگرِی سوُرِیشَه دِی.

مِثال طَرِیقَه سِیدَه کِیلتِیرِیلسَه، سِکوُلار اَحزابلَرنِی یانِیدَه مُنافِقلَر توُدَه سِی یا سِکوُلارزَدَه لَر اَیتِیشَه دِیکِی، ” دِین” آزاددُور، اَمّا بُو یِیردَگِی اوُلَرنِینگ “دِین” حَقِیدَگِی مَنضُورِی، سِکوُلار غَربلِیکلَرنِینگ “دِین” بارَه سِیدَه تَعرِیفلَیدِیگن نَرسَه اِیکَه نِینِی یاکِی مَنَه بُو ” دِین”نِینگ آزادلِیگِی قَیِیرگه چَه اِیکَه نِینِی هَم اَیتِیشمَیدِی؟ بِیزلَر سِکوُلار اَحزابلَرنِینگ وَ مُنافِقلَر توُدَه سِینِینگ یاکِی اِیچکِی سِکوُلارزَدَه لَرنِینگ مَنَه بُو مَکرلَرِی بِیلَن اوُزاق یِیللَردَن بوُیان تَنِیشمِیز. اوُلَر اوُزلَرِینِینگ مَقصَدلَرِیگه یِیتگوُنلَرِیچَه اِسملَر وَ اِصطِلاحلَر بِیلَن اوُینَه شِیشَه دِی. شوُندَی بوُلگچ، کَلِیمَه لَر توُرلِی- هِیل صُورَتلَرگه اِیگه بوُلِیشِی مُومکِین، اَگر شَخص اوُلَرگه دِققَت بِیلَن اِعتِبار بِیرمَیدِیگن بُولسَه، شَخصنِی خَطالَرگه تارتِیب کِیتِیشِی هَم موُمکِین.

بوُنِی اِیضاحِی شوُکِی، بِیزلَرنِی سوُزلَه شُو اَدَبِیاتِیمِیزدَه عُمُومِی صوُرَتدَه اِسملَر اِیککِی هِیل بوُلَه دِی: خاص اِسملَر وَ عُمُومِی اِسملَر،اَلبَتَّه مَنَه بُو اِیککِیسِینِی یانِیدَه بِیزلَر مَعناسِی توُرلِی- هِیل بُولگن اِسملَرگه هَم دوُچ کِیلَه مِیز:

خاص اِسملَر یاکِی عَلَم اِسملَر، بُو اِسملَر شَخصگه یا مَکانگه یا حَیوانگه یا مُعَیَّن وَ مَخصُوص نَرسَه گه دَلالَت قِیلَه دِی، مَثَلاً:

• اِنسانلَرنِینگ مَخصُوص اِسملَرِی، مَثَلاً : مُحَمَّد، سُمَیَّه، یاسِر.
• توُرلِی – هِیل گِییاگرَه فِیک مَکانلَرنِی مَخصُوص اِمسلَرِی، مَثَلاً: اَندَلوُس، خوُراسان، مَکَّه ، مَدِینَه، توُرکِستان، هوُرامان.
• حَیوانلَرنِی مَخصُوص اِسملَرِی، مَثَلاً: دوُلدوُل، رَخش،پِیگز  PEGASE

اوُزِی فَقَط بِیر دانَه بوُلگن مَخصُوص نَرسَه لَرنِی اِسملَرِی، مَثَلاً: ذوُالفَقّار، کوُهِینوُر آلماس.

مَنَه بُو دَستَه دَگِی اِسملَرنِینگ اَلاهِیدَه بِیلگِیسِی شوُکِی، اوُلَر هَمِیشَه مَعرِیفَه  وَ تَنِیلگندوُرلَر. بُو اِسملَرگه اِیشارَه قِیلِینِیشِی بِیلَن شَخص اوُچُون هَمَّه نَرسَه مُشَخَّص بوُلَه دِی،اِیضاحلَب اوُتِیرِیشگه حاجَت قالمَیدِی. مَثَلاً وَتِیکَن یاکِی اِیران دِیگن پَیتِیمِیزدَه شَخص اوُچُون بُو سوُزلَر مُشَخَّص بوُلَه دِی.

اَمّا مَنَه بُو بِیزلَر اوُچُون تَنِیقلِی وَمَعلوُم اِسملَرنِی یانِیدَه عُمُومِی اِسملَرنِی یاکِی جِنسلَرنِی اِسمِینِی هَم اوُچرَه تَه مِیز، بُو اِسملَر بِیر هِیل توُردَگِی آدَملَرنِی اوُرتَه سِیدَه مُشتَرَک بوُلِیب، بُو اِسملَر اوُشَه بِیر هِیل توُردَگِی مُشتَرَک آدَملَرگه دَلالَت قِیلَه دِی، مَثَلاً: اِیرکَک، اوُغِیل، آت، دَولَت، دَرَخت، کِتاب، شَهَر، دَریا، عَیال، طَلَبَه،مُعَلِّم وَ…….

مَنَه بُو اِسملَردَن تَشقَرِی یَنَه بِیر دَستَه دَگِی اِسملَر مَوجُود بُولِیب، بُو اِسملَر بِیر هِیل تَلَفُّظگه اِیگه بوُلِیشِی موُمکِین، اَمّا اوُلَرنِی مَعناسِی هِیلمَه – هِیلدوُر. مَثَلاً :

• سِیر (یَعنِی قارنِی توُق)؛ بُو سوُزبِیلَن  پِیازنِی بِیر نَوِیگه اِیشارَه قِیلِینَه دِی، پِیازگه اوُحشَیدِی، بوُندَن تَشقَرِی قارنِی توُق کِیشِیگه هَم سِیر(توُق) دِییِیلَه دِی؛ یَعنِی اِیککِیتَه مَعناسِی بار.
• یاکِی مَثَلاً زَبان؛ بوُ آغِیزدَگِی بِیر اَعضا یاکِی سوُزلَه شوُو زَبانِیگه اِیشارَه قِیلِینِیشِی هَم مُومکِین.
• یاکِی خِیر؛ بُو هَم یوُق مَعناسِیدَه کِیلَه دِی وَ هَم یَحشِیلِیک مَعناسِیدَه هَم اِیشلَه تِیلَه دِی.
• یاکِی شِیر؛ بُو یاووایِی حَیوان شِیر ( یَعنِی شِیر) مَعناسِیدَه هَم کِیلَه دِی، هَم سُوز وَ گز ترُوبَه سِی مَعناسِیدَه هَم کِیلَه دِی.

بوُ دَستَه دَگِی اِسلَرنِی جُملَه لَردَه تَشخِیص بِیرَه آلَه مِیز وَ جُملَه دَه اوُنِی قَیسِی مَعنادَه کِیلگَه نِینِی توُشوُنَه مِیز. مَثَلاً بِیر جُملَه دَه شِیر قَیسِی مَعنادَه کِیلگه نِینِی فَهملَیمِیز. مَثَلاً اَدَبِیاتدَه اوُقِیگه نِیمِیزدِیک، “آن یِکِی شِیر اَست اَندَر بادِیَه” بُو یِیردَه “بادِیَه” اِیککِی هِیل مَعنادَه بِیر “صَحرا” باشقَه سِی “کاسَه” مَعناسِیدَه کِیلَه دِی. اِیندِی مَنَه بُو کاسَه دَه اِیچِیلَه دِیگن شِیرمِی (سوُتمِی) یاکِی صَحرادَگِی یاووایِی شِیرمِی (شِیرمِی)؟  یازِیلگن حالَتدَه یاکِی مَنَه بُو جُملَه نِی اوُقِییاتگن کِیشِیلَر اوُنِی مَعناسِینِی توُشوُنِیش اوُچُون آلدِینگِی یا کِییِینگِی جُملَه لَرگه اِعتِبار بِیرِیشِی کِیرَک، اَگر اِیضاح بِیرِیلمَیدِیگن بُولسَه بُو جُملَه لَردَن بِیر مَعنانِی فَهملَب بوُلمَیدِی. دِیمَک، بِیز بُو یِیردَه بِیر نَولِی مُرَکَّبلِیککَه دوُچ کِیلَه مِیز، اَمّا شوُنگه قَرَمَسدَن بُو لوُغَت عادَتدَه عُمُومِی حِسابلَه نَدِی وَ اوُزِیگه خاص عِلمگه یا فَنگه چِیگرَه لَه نِیب قالگن اِیمَس. هَمَّه اوُندَن فایدَه لَنَه آلَه دِی. لِیکِن اَگر دِققَت قِیلِینمَیدِیگن بُولسَه، اِنسان اوُنِی فَهملَشدَه خَطاگه دوُچار بُولِیشِی موُمکِین.

شوُندَی بوُلسَه هَم، بَعضِی اوُلامایِی سوُء وَ عَوامنِی فَرِیب بِیرُوچِی سِکوُلارلَر بِیر نِیچَه مَعناگه اِیگه  جُملَه لَردَن فایدَه لَه نِیشَه دِی وَ اِیشِیتوُچِیلَر آسانلِیک بِیلَن اوُنِی فَهملَی آلِیشمَیدِی. اوُلَر اَصلِیدَه فَقَط بِیر مَعنانِی نَظَردَه توُتِیشَه دِی، اِیشِیتوُچِی اِیسَه عَصرلَردَن بوُیان اوُزِینِی اوُتمِیشدَگِی آتَه – بابالَرِیدَن اوُنگه مِعراث قالگن عَقِیدَه لَردَگِی باشقَه بِیر مَعنانِی توُشوُنَه دِی؛ لِیکِن اوُنگه بُو مَعنانِی توُشوُنتِیرِیب بِیرِیشمَیدِی؛ نِیمَه اوُچُون؟ چوُنکِی بُو اوُلَرنِی ضَرَرِیگه تَمام بُولَه دِی، بُو یِیردَگِی مَقصَد شوُکِی، اِیشِیتوُچِینِی بِیر اَبزار صِیفَتِیدَه مَیدانگه آلِیب کِیلِیب اوُندَن فایدَه لَه نِیشدوُر.

 اِیندِی مَنَه بُو عُمُومِی لوُغَتلَردَن تَشقَرِی بِیزلَر اوُزِیگه خاص صاحَه لَرگه آئِد اِصطِلاحاتلَرگه هَم دوُچ کِیلَه مِیز. مَنَه بُو اِصطِلاحلَرنِی یاکِی اَلله بَندَه لَرِیگه اِرایَه بِیرگن یاکِی اِنسانلَرنِی  اوُزلَرِی اِیگه بوُلگن صاحَه لَرگه مُناسِب رَوِیشدَه اوُلَرنِی وُجُودگه کِیلتِیرِیشگن. مَنَه شوُ صاحَه گه آئِد اِصطِلاحلَردَن عادَتدَه اِنسانلَرنِینگ مَخصُوص صِینفِی فایدَه لَه نَدِی، مَثَلاً بَعضِی بِیر اِصطِلاحاتلَردَن مُسُلمانلَرنِی صِینفِی فایدَه لَه نَدِی،بَعضِی اِصطِلاحاتلَردَن اِیسَه ساسِیالِیست سِکوُلارلَر یاکِی لِیبِیرَل سِکوُلارلَر وَ ……فایدَه لَه نِیشَه دِی، اَمّا بُو اِصطِلاحاتلَر اَستَه – سِیکِینلِیک بِیلَن آدَملَرنِی اوُرتَه سِیدَه اِیشلَه تِیلگندَن سُونگ عُمُومِی وَ مَدَنِی حالَتگه اوُتَه دِی، لِیکِن هَمَّه هَم اوُنِی اَنِیق مَعناسِینِی توُشوُنمَسلِیگِی مُومکِین یاکِی بِیر مَدَنِیَت بُو اِصطِلاحاتلَردَن اوُزگه چَه توُشوُنچَه نِی آلِیشِی وَ باشقَه بِیر مَدَنِیَت اِیسَه باشقَه بِیر توُشوُنچَه نِی توُشوُنِیشِی موُمکِین. مَثَلاً:

• اِسلام کَلِیمَه سِی؛ لوُغَتدَه تَسلِیم بُولِیش وَ بوُیِین اِیگِیش، بُویِینسِینِیش، اَمر وَ نَهِیگه اِعتِراضسِیز اِطاعَت قِیلِیشدُور، قُرآن اِصطِلاحِیدَه اِیسَه عُمُومِی مَعنادَه بوُتوُن تَرِیخ دَوامِیدَگِی بَرچَه پَیغَمبَرلَرنِی واحِد دِینِیگه اَیتِیلَه دِی، خاص مَعنادَه اِیسَه پَیغَمبَرِی خاتَم صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی شَرِیعَتلَرِیگه نِسبَتاً اِیشلَه تِیلَه دِی.
• سِکوُلار لوُغَتِی لاتِینچَه دَن   (suecularis) وَ   ( sueeculum) آلِینگنبوُلِیب،روُزغار یا دُنیا مَعناسِینِی بِیلدِیرَه دِی. اَمّا بوُگوُنگِی کوُندَه اِصطِلاحِی صوُرَتگه اوُتگن، “دُنیاوِینِی” اوُرنِیگه  “آسمانِی دِین” سوُزِیدَن فایدَه لَه نِیشَه دِی وَ مُسُلمانلَرنِینگ فِقهِی اَدَبِیاتِیدَگِی “مُشرِک” اِصطِلاحِینِی اوُرنِیگه بَدَل قِیلِیب آلِیشگن. شوُ تَرتِیبدَه بِیزلَر توُرلِی- هِیل مَعنالَردَه فایدَه لَه نِیلَه دِیگن باشقَه کَلِیمَه لَرگه هَم اِیگه مِیز.

• اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیات یاکِی باشقَه حَیات؛ اوُلِیم لوُغَت جِهَتِیدَن اوُلِیشلِیک وَ جِسمنِی نابوُد بُولِیشِی وَ یُوقالِیب کِیتمَیدِیگن رُوحنِی دُنیاوِی حَیاتدَن “باشقَه حَیاتگه” یاکِی ” کِییِینگِی حَیاتگه” کوُچِیب اوُتِیشِیدِیر. مَنَه بُو جُملَه نِی بِیر مُوشت “دَهرِیلَردَن” یاکِی بُوگوُنگِی زَبان بِیلَن اَیتگندَه مَتِیرِی اَلِیست، اَتِیئِست بِیر مُوشت سِکوُلارلَردَن تَشقَرِی تَحمِیناً بَرچَه اِنسانلَر قَبُول قِیلِیشگن. اَمّا “کِییِینگِی حَیاتنِی” یاکِی “باشقَه حَیاتنِی” نَوِیدَه وَ ماهِیَتِیدَه چوُقوُر اِیختِلافگه اِیگه دوُرلَر. مَثَلاً:
• هِندلَرنِی دِینِی یاکِی هِندُوئِزم: مَنَه بُو دِیننِی اَساسِیگه کوُرَه، اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیاتنِی وَ رُوحنِینگ بوُزِیلمَسلِیگِینِی وَ اوُلمَسلِیگِینِی اوُشبُو دِیننِینگ حَرَکتِیرلِی وَ عُمُومِی جِهَتِی بوُلگن ترَنسماگرِیفِیکَت سِیَه (تَناسُخ) یاکِی قَیتَه توُغوُلِیش نَظَرِیَه سِی شَکلِیدَه تَقدِیم اِیتَه دِی. ترَنسماگرِیفِیکَت سِیَه نِی (تَناسُخنِی) مَعناسِی شوُکِی،رُوح حاضِرگِی بَدَننِی اوُلِیمِیدَن سوُنگ اوُزِینِینگ اوُتمِیشدَگِی عَمَللَرِیگه کوُرَه توُرت یَنگِی قالِیبدَن یَعنِی اوُسِیملِیکلَر یا حَیوانات یا قَتتِیق جِسملَر یا اِنسانلَرنِی قالِیبِیدَن بِیرِیگه حُلوُل قِیلَه دِی. یَعنِی جِسم بِیر قالِیبدَن کوُچِیب باشقَه بِیر قالِیبگه کِیرَه دِی. مَنَه بُو دائِرَه وَ قَیتَه توُغوُلِیش دوُرِی موُکَه شَه کامِل رُوحانِی مَرتَبَه گه یَعنِی “آزاد بوُلِیش” مَرتَبَه سِیگه یِیتگوُنِیچَه قَیتَه – قَیتَه تَکرارلَه نَدِی، بُو حالَت مَنَه بُو دُنیادَه دَوام اِیتَه دِی. مَنَه بُو صُورَتدَه، اَگرچِی اوُلَر اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیات دِیگنلَرِیگه قَرَمَسدَن، اَصلِیدَه اوُلَر آخِیرَت جَهانِیگه اِیشانِیشمَیدِی.

بوُدِیزم دِینِیدَه هَم اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیاتگه وَ رُوحگه اِعتِقاد قِیلِیشَه دِی، اَمّا اوُلَر هَم عَلِییُوللَهِیلَر وَ یَزِیدِیلَر وَ اوُلَرگه اوُحشَه گنلَر اِعتِقاد قِیلَه دِیگن اَنَه اوُشَنچَه ترَنسماگرِیفِیکَتسِیَه (تَناسُخ) قالِیبِیگه اِیشانِیشَه دِی. اوُلَر هِندلَرگه اوُحشَب روُحنِینگ مَنَه بُو جَهاندَه قالِیشِیگه، بوُلِیب هَم توُرلِی- هِیل کوُرِینِیشلَردَه “آزاد بُولِیش” یاکِی نِیرُووانا مَرحَلَه سِیگه یِیتگوُنِیچَه قالِیشِیگه اِعتِقاد قِیلِیشَه دِی. اَمّا اوُلَر هَم آخِیرَت جَهانِیگه اِیشانِیشمَیدِی.

اِیندِی اوُجَلاننِینگ اِیشچِیلَرنِی ساسِیالِیست نَسِییانَل وَ سِکوُلار حِزبِیدَگِی بِیر یَزِیدِی سِکوُلار یا عَلَوِی یا عَلِییُوللَهِی  “شَهِید نَمران” یَعنِی شَهِید اوُلمَیدِی دِیسَه، اوُلَرنِی مَنَه بُو جُملَه نِی اَیتِیشدَن مَقصَدِی نِیمَه؟ شُبهَه سِیز اوُنِینگ  مَنضُورِی اِسلام کوُز- قَرَشِیدَگِی شَهِید بُولَه آلمَیدِی، اِسلامدَه “شَهِید” شَهِیدلَرنِینگ اِینگه عالِی دَرَجَه سِیدوُر؛ یَعنِی شَخص اوُزِینِی قانِی بِیلَن اِسلام وَ اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَر باشقَه بَرچَه قانوُنلَر وَ دَستوُرلَردَن یَحشِیراق دِیب گوُواهلِیک بِیرَه دِی؛ اَمّا مَنَه بُو نَسِیانَل ساسِیالِیست – یاکِی عَوام حَلقنِی تَعبِیرِی بِیلَن اَیتگندَه اوُجَلاننِی اِیشچِیلَر حِزبِی اوُنِی رِواجلَنتِیرگن نَسِیزمنِی – اِعتِقادِی بُویِیچَه اوُلَر اوُزلَرِینِی قانلَرِی بِیلَن شَیطاننِی وَ سِکوُلارِیزمنِی قانوُنلَرِی اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَردَن یَحشِیراق دِیب گوُواهلِیک بِیرِیشَه دِی؛ مَنَه بُو بِیر- بِیرِیگه کامِلاً زِد بوُلگن شَهِید حَقِیدَگِی اِیککِی تَعرِیفدُور.

• زَردُوشتِیلَر هَم اَهلِی کِتابگه اوُحشَب شُو تَرتِیبدَه اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیاتگه اِعتِقاد قِیلِیشَه دِی، لِیکِن اوُلَرنِینگ اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیاتلَرِی قَندَی طَرزدَه؟ اوُلَر هَم اوُزلَرِیگه اِیرگشگن کِیشِیلَر اوُچُون جَنَّت وَ دوُزَخنِی اَبَدِی دِیب بِیلِیشمَیدِی، اوُلَرنِی اِعتِقادِی بُویِیچَه جَهَنَّمگه توُشگنلَر جَهان نِهایَه سِیگه یِیتگن لَهظَه لَردَه دوُزَخدَن چِیقَه رِیلَه دِی وَ اوُزلَرِینِی گوُناهلَرِیدَن پاکلَه نِیشَه دِی، اوُلَر پاکلَنگچ توُغرِی اِیشلَرنِی قِیلگن اَرواحلَرگه اِیرگه شِیشَه دِی وَ یِیر یوُزِیدَه اَبَدِی بوُلگن یَنگِی دَور باشلَه نَدِی، بُو دَوردَه یَحشِیلِیکدَن باشقَه  هِیچ قَندَی رَنج، یامانلِیک مَوجُود بُولمَیدِی.
• یَهُودِیلَر هَم اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیات بارَه سِیدَه اوُزِیگه خاص کوُز- قَرَشگه اِیگه دُورلَر. اَگرچِی یَهُودِیلَرنِینگ مُقَدَّس کِتابلَرِیدَه اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیات حَقِیدَه اَنِیق مَعلوُماتلَر تاپِیلمَه سَه هَم، اَمّا تَوراتنِی تَفسِیرِی بوُلگن تَلمُوددَه بِیر مَطلَب اَیتِیلگن. لِیکِن شوُنگه قَرَمَسدَن صَدُوقِیان ناملِی یَهُودِیلَر گوُرُوهِی اوُلِیکلَرنِی قَیتَه تِیرِیلِیشِینِی مَردُود دِیب سَنَشَه دِی؛ چوُنکِی اوُلَرنِی اِعتِقادِی بُویِیچَه تَوراتنِی حُمسَه اَسفارِیدَه هِیچ قَندَی سُوز کِیلتِیرِیلمَه گن. مَنَه بُو گوُرُوهدَن تَشقَرِی باشقَه یَهُودِی گوُرُوهلَرِی قَیتَه تِیرِیلِیش اِعتِقادِیگه اِیشانِیشَه دِی. شُو بِیلَن بِیرگه یَهُودِیلَرنِی بَعضِی گوُرُوهِی کِیلَه جَکدَه حَیاتنِی وَ مُکافاتنِی عادِل، یَحشِی اِیشلَرنِی قِیلوُچِی کِیشِیلَرگه تِیگِیشلِی دِیب حِسابلَه شَدِی، اوُلَرنِی اِعتِقادِی بوُیِیچَه یامان، شَرُور آدَملَر جِسمانِی اوُلِیمدَن سوُنگ بوُتوُنلَی نابُود بوُلِیشَه دِی.
• نَصرانِیَتدَه هَم (یاکِی آدَملَرنِی اوُرتَه سِیدَه مَسِیحِیَت دِیب مَشهُور بوُلگن) حوُددِی شوُ شِیوَه دَه بوُلَه دِی، اوُلَر هَم اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیاتگه اِعتِقاد قِیلِیشَه دِی، لِیکِن اوُلَرنِینگ اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیاتلَرِی قَیسِی مَعنانِی بِیلدِیرَه دِی؟ بُو حَقِیدَه اوُلَرنِینگ تَفسِیرلَرِی قَندَی؟ اوُلَرنِی اِعتِقادلَرِی بوُیِیچَه شَخص اوُلِیمدَن سُونگه اِیککِی هِیل قَضاوَتدَه حاضِر بُولَه دِی، بِیرِینچِی قَضاوَتدَه یاکِی “خاص قَضاوَتدَه” یَحشِی وَ پاک کِیشِیلَر جَنَّتگه کِیرِیشَه دِی وَ گوُناهکارلَر اِیسَه تِیزدَه جَهَنَّمگه جُونَه تِیلَه دِی. اَمّا تَکلِیفلَرِی مُشَخَّص بُولمَه گن کِیمسَه لَر بِیرِینچِی بَررَخگه جُونَه تِیلَه دِی وَ گوُناهلَردَن پاکلَنگچ جَنَّتگه کِیرِیشَه دِی. اَمّا آخِیرگِی قَضاوَت یاکِی “عُمُومِی قَضاوَتدَه”  یَعنِی بُو جَهان نِهایَه سِیگه یِیتگچ هَمَّه اوُلِیکلَر قَیتَه تِیرِیلتِیرِیلَه دِی. مَنَه بُو مَرحَلَه دَه نَصرانِیلَر اَبَدِی جَنَّتگه کِیرِیشَه دِی وَ نَصرانِی بُولمَه گنلَر اِیسَه اَبَدِی جَهَنَّمگه جوُنَه تِیلَه دِی. شوُنگه اَساسلَنگن حالدَه اَلله تَعالَی آچِیق – آیدِین قِیلِیب مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:     

 قَاتِلُواْ الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلاَ بِالْیَوْمِ الآخِرِ وَلاَ یُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَلاَ یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ حَتَّى یُعْطُواْ الْجِزْیَةَ عَن یَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ ‏(توبه/29)[1] 

یعنِی اوُلَر اوُزِینِی قُرآندَه تَنِیشتِیرگن اِلاهگه هَم وَ اَلله نِی نَظَرِیدَگِی قِیامَتگه هَم اِیمان کِیلتِیرِیشمَیدِی، یَعنِی اوُلَر خُدا وَ قِیامَت کوُنِی حَقِیدَه تَصَوُّراتلَرگه اِیگه بُولِیشسَه هَم، مَنَه بُو تَصَوُّراتلَر اوُلَردَن قَبُول قِیلِینمَیدِی وَ اَلله نِی نَظَرِی بُویِیچَه اوُلَر اَلله گه هَم، قِیامَت کوُنِیگه هَم اِیمان کِیلتِیرِیشمَیدِی.

مَنَه بُولَرنِی اوُرتَه سِیدَگِی فَرقگه اِعتِبار بِیرِینگلَر! “باشقَه حَیات” یاکِی “کِییِینگِی حَیات” بِیر اِصطِلاحدوُر، اَمّا بُو یِیردَه کوُرِیب توُرگه نِیمِیزدِیک، هِندِیزمنِی وَ بوُدِیزمنِی، رَزدُوشتِیگرِینِی، یَهُودِیَتنِی، نَصرانِیَتنِی اوُرتَه سِیدَه اوُلِیمدَن کِییِینگِی حَیات حَقِیدَه اِتِّفاقلِی نَظَر مَوجُود، لِیکِن مَنَه بُو مَنهَجلَرنِینگ هَر بِیرِینِی “کِییِینگِی حَیات” یاکِی “باشقَه حَیات” حَقِیدَگِی تَعرِیفِی باشقَه سِیدَن آشکارَه وَ اِنکار قِیلِیب بُولمَیدِیگن فَرقلَرگه اِیگه، بُو فَرقلَر شوُ دَرَجَه دَکِی اوُلَرنِی بَعضِیسِینِی اوُرتَه سِیدَه مُشتَرَک نوُقطَه لَر بارلِیگِیگه قَرَمَسدَن، اوُلَرنِینگ بِیرِی بِیرگن تَعرِیفگه بِنائاً باشقَه سِینِینگ “کِییِینگِی حَیاتِی” یاکِی “باشقَه حَیاتِی” بارَه سِیدَه حُکم چِیقَه رِیب بُولمَیدِی، بَلکِی مُشَخَّص بِیر صُورَتدَه بُو اِصطِلاحنِی تَعرِیف قِیلَه آلَه مِیز. مَثَلاً: بُودِیزمنِی یا یَهُودِیَتنِی یا نَسِیانَل ساسِیالِیستلَرنِی کوُز- قَرَشِی بُویِیچَه کوُردِستاننِینگ کافِر وَ مُرتَدلَرِیدَه وَ ……..مَنَه بُو اِصطِلاحنِی مَعناسِی بوُندَی بوُلَه دِی.

خُدا کَلِیمَه سِی هَم حوُددِی شوُندَی بُولَه دِی. هَر بِیر کِیشِی اوُزِینِی تَعرِیفِیگه وَ اوُزِینِی تَصَوُّرِیگه اِیگه. شُو سَبَبلِی هَم مُسُلمان قُرآندَه وَ پَیغَمبَرِی آرقَه لِی اوُزِینِی تَنِیشتِیرگن “اَلله” نِی قَبوُل قِیلِیشَه دِی.

“دِین” بَرچَه اِنسانلَرنِی اوُرتَه سِیدَگِی مُشتَرَک اِصطِلاحلَردَن بِیرِی حِسابلَه نَدِی، اوُنِی مَعناسِی وَمَفهُومِینِی قوُلگه کِیرِیتِیش اوُچُون اوُشَه عَقِیدَه نِی وَ مَسلَکنِی اوُزِیگه خاص مَنبَعسِیگه مُراجَعَت قِیلِیش کِیرَک. یَعنِی “دِین” سِکوُلارِیستلَرنِی (عَرَب تِیلِی بُویِیچَه اَیتگندَه مُشرِکلَرنِی) نَزدِیدَه بِیر مَعنانِی بِیلدِیرسَه ، پَیغَمبَرِی خاتَم صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی شَرِیعَتِیدَه اِیسَه باشقَه مَعنانِی بِیلدِیرِیشِینِی کوُرَه مِیز.

مِثال طَرِیقَه سِیدَه: سِکوُلارِیستلَر “دِین” نِی  فرَنسُوزچَه religion  سوُزِیدَن “دِینِی جَمِیعَت” مَعناسِیدَه وَ لاتِینچَه  religionem  سوُزِیدَن “مُقَدَّس نَرسَه لَرگه اِیحتِرام، اِلاهَه لَرگه اِیحتِرام، بَشَر بِیلَن خُدالَرنِی اوُرتَه سِیدَگِی عَلاقَه” مَعناسِیدَه تَعرِیف قِیلِیشَه دِی، اَلبَتَّه بوُلَرنِینگ هَمَّه سِینِی لاتِینچَه   religio  سُوزِیدَه اِیلدِیزِی مَوجُود.

اِیمِیل دوُرکِیم بَعضِیلَرنِی نَزدِیدَه غَربدَگِی سِکوُلار جَمِیعیَتشُوناسلِیکنِی اَساسچِیسِی صِیفَتِیدَه تَنِیلگن، ساددَه قِیلِیب اَیتگندَه وَ اوُنِینگ لاتِینچَه وَ لوُغَه وِی مَعناسِیگه سُویَنگن حالدَه بَعضِی دَستَه لَر “دِیننِی” عَقِیدَه وَ اِیشانچلَرِی غَیرِی ماددِی عالَمگه باغلِیق وَ هَوَس بِیلَن حِیس قِیلِیب بوُلمَیدِیگن اِیشلَر وَ کوُز بِیلَن کوُرِیب بوُلمَیدِیگن اِیشلَر یاکِی اَنَه اوُشَه اِلاهِیات دِیب بِیلِیشَه دِی. یَعنِی ” دِین” اوُلَرنِینگ سِکوُلارِیستِیک تَعرِیفِیدَه مَنَه بُو ماددِی دُنیاگه، عالَمگه باغلِیق اِیمَس. مَنَه بوُ تَعرِیف بَرچَه سِکوُلارِیستلَرنِینگ ” دِین” حَقِیدَگِی توُشوُنچَه سِیدوُر.

عَرَب اَدَبِیاتِیدَگِی وَ قُرآن آیَتلَرِیدَگِی دِین اِصطِلاحِی:

بوُگوُنگِی کوُندَه نُبُوَّت عَصرِیدَه حَتَّی اوُندَن کِییِینگِی عَصرلَرگه خِلاف رَوِیشدَه، بِیزلَر اِلاه، راب، طاغُوت، دِین، بِدعَت، مُشرِک وَ ……اوُحشَه گن لَفظلَرنِی وَ اِصطِلاحلَرنِی، مَفهُوملَرنِی اَصلِی بَحثلَرگه کِیرِیش اوُچُون مُقَدِّیمَه صِیفَتِیدَه اِیضاح بِیرِیشگه مَجبُورمِیز، نُبُوَّت عَصرِیدَه رَسُول الله صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّم اوُنِی اِسلامگه دَعوَت قِیلَه دِیگن هَر بِیر سَوادلِی وَ سَوادسِیز اِنسان اوُچُون بُو سوُز توُشوُنَرلِی اِیدِی، چوُنکِی قُرآن ساددَه زَبان بِیلَن اوُلَرنِی اوُزلَرِینِی تِیلِیدَه نازِل بُولگن اِیدِی.

پَیغَمبَرِی خاتَم صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی شَرِیعَتِیدَه “دِین” کَلِیمَه سِینِی اِیلدِیزِی لاتِینچَه گه یا هِندچَه گه یا حِتای تِیلِیگه یا اِیرانچَه گه اِیمَس، بَلکِی عَرَبچَه گه بارِیب تَقَلَه دِی. شوُنِینگ اوُچُون اوُنِی تَنِیب آلِیش اوُچُون عَرَبِی وَ دِینِی مَنبَعلَرگه مُراجَعَت قِیلِیش لازِم بوُلَه دِی. اَصلِی مَنبَع لَردَن “دِین” نِی اَنِیق تَنِیب آلِیش آرقَه لِی مَنَه بُو سُوز اوُزِینِی مُخاطابلَرِیدَن قَندَی نَرسَه لَرنِی کوُتِیشِینِی فَهملَب آلسَه بُولَه دِی.

اِبنِ فارسنِی سوُزِیگه کوُرَه، “دِین” اِطاعَتکارلِیک وَ بُویِینسِینِیشنِی جِنسِیدَندُور. بِیر عَرَبگه اَگر دِین کَلِیمَه سِینِی ذِکر قِیلِینسَه، اوُنِی تَورَت مَعناسِی اوُ اوُچُون مُجَسَّم بُولَردِی:

1. اِیگللَب آلِیش، قُدرَت، حُکمرانلِیک، حاکِملِیک، اوُزِینِی اِطاعَتِیدَه اوُشلَب توُرِیش. بِیر سُوز بِیلَن اَیتگندَه،”حاکِمِیَت قُدرَتِی”.

دانَ النَّاس، دِییِیلگن پَیتدَه: آدَملَرنِی مَجبُورلَب اوُزِیگه اِطاعَت قِیلدِیرَدِی، دِیگن مَعنا توُشُونِیلَدِی. تَعلِیم آلسَه بُولَدِیگن بِیر پَند- نَصِیحَتدَه اَیتِیلِیشِیچَه:   الْكَيِّسُ مَنْ دَانَ نَفْسَهُ وَعَمِلَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ. یَعنِی: عَقللِی، زِیرَک آدَم اوُزِینِی نَفسِینِی اِدارَه قِیلِیب باشقَرَه آلَدِی، اوُنِی اوُزِیگه رام قِیلَدِی وَ اوُلِیمِیدَن کِییِینگِی دَور اوُچُون حَرَکَت قِیلَدِی.

•   شَرع، قانوُن، دَستُور، آدابُو رَسم- رُسُوم. بِیر سُوز بِیلَن اَیتگندَه “قانوُن وَ دَستُور” مَعناسِیدَه دِیر. ما زالَ ذلک دینی  یعنی بو ایش رسم و مینی عادتیم بولگن ایدی.  دانَ، بو سوزنی بیر شخص یحشی یا یامان ایشگه عادتلنگن پیتیده ایتیله دی. ینه بیر اورینده کیلتیریلیشیچه:   کانت قُرَیشُ ومَنْ دانَ بِدِینِهم. یعنی قریش واولرنی یولی و رویشیگه، عادتیگه کوره بولگن کیشیلر. شونینگدیک باشقه بیر جایده کیلتیریلیشیچه:     أنه علیه السلام کان علی دین قومه.  یَعنِی: پَیغَمبَرِیمِیز صلی الله عَلَیهِ وَسَلَّم بَعثَتدَن آلدِین نِکاه، طَلاق، مِعراث وَ شوُنگه اوُحشَش اِجتِمائِی، مَدَنِی اِیشلَر بُویِیچَه) اوُزِینِی قَومِیدَگِی حُدُودلَرگه، قانوُنلَرگه، قائِدَه لَرگه، تابِع بوُلگن اِیدِیلَر.

• اِطاعَت، بَندَه لِیک، حِذمَت قِیلِیش، بوتونلی بیر کیشینی ایختیاریده بولیش، بویروقگه بویینسینیش، ذللتنی قبول قیلیش، قدرتنی و خاص کیشینی حکمرانلیگینی برابریده حضوع قیلیشلیک و بِیر سوُز بِیلَن اَیتگندَه “اِطاعَت قِیلِیش، بُویسِینِیش”.

خَوارِج حَدِیثِیدَه کِیلتِیرِیلِیشِیچَه، پَیغَمبَرِیمِیز صلی الله علیه وسلم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی:  «یَمْرُقُونَ مِنْ الدِّینِ کَمَا یَمْرُقُ السَّهْمُ مِنْ الرَّمِیَّةِ» یَعنِی: حوُدِّی اوُق کَماندَن چِیقِیب کِیتگندِیک خَوارِجلَر هَم دِیندَن چِیقِیب کِیتِیشدِی. لِیکِن بُو یِیردَه حَدِیثدَه اَیتِیلَیاتگن مَعنا خَوارِجلَرنِینگ دِیندَن بُوتوُنلَی چِیقِیب کِیتِیشلَرِی وَ کافِر بُولِیشلَرِی حَقِیدَه اِیمَس؛ چُونکِی عَلِی اِبنِ اَبِی طالِب رَضِیَ الله عَنهُ دَن سُورَلَدِیکِی: خَوارِجلَر کافِر بُولِیشدِیمِی؟ اوُنِی جَوابِیگه اَیتَدِیلَرکِی: اوُلَر کُفردَن قاچِیشدِی. شوُندَه خَوارِجلَر مُنافِق بوُلِیشدِیمِی؟- دِیب سُورَشدِی. اوُ کِیشِی اَیتدِیلَرکِی: مُنافِقلَر خُدانِی جوُدَه کَم اِیسلَشَدِی، خَوارِج اِیرتَیُو- کِیچ خُدانِی ذِکرِی بِیلَن مَشغوُلدِیرلَر. عَلِی اِبنِ اَبِی طالِب رَضِیَ الله عَنهُ مَرحَمَت قِیلگن سُوزلَرِیدَن مَعلوُم بُولَدِیکِی، “دِین” کَلِیمَه سِیدَن مَقصَد، حَق یُولدَگِی اِمامگه اِطاعَت قِیلِیش وَ اوُنگه بُویسِینِیشدِیر.

• الَش، مُکافات بِیرِیش، حُکم چِیقَرِیش، حِساب- کِتاب قِیلِیش.

جَز عَرَبلَرنِی مَثَللَرِیدَه کِیلَدِیکِی:  کما تُدینُ تُدانُ. یَعنِی: سِین آدَملَرگه قَندَی رَفتار قِیلَدِیگن بوُلسَنگ، اَنَه اوُشَه شَکلدَه سِینگه هَم رَفتار قِیلِیشَدِی……یاکی الله تعالی مرحمت قیله دیکی:

مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ ‏(فاتحه/4) حساب – کتاب،جزالش و مکافات بیریش کونینی مالیکیدور.

شُو طَرزدَه بِیر عَرَب “دِین” کَلِیمَه سِینِی اِیشِیتِیشِی بِیلَن اوُنِی ذِهنِیدَه اَساسِی توُرت مَعنا مُوجَسَّم بُولَردِی:

1. قُدرَت وَ حاکِمِیَت.
2. آدَملَر مَنَه بُو حاکِمِیَتنِی آستِیدَه اِیرگشَدِیگن قانوُنلَر، حَدلَر، یُول وَ رَوِیشلَر، دَستُور لَر.
3. حاکِمِیَتنِی قُدرَتِیگه وَ اِجرا قِیلِینَدِیگن قانوُنلَرگه اِطاعَت قِیلِیش، بُویسِینِیش.
4. وَ نِهایَت حِساب- کِتاب قِیلِیش، مُحاکَمَه قِیلِیش، مُکافاتلَش یاکِی جَزالَش.

عُمُومِی قِیلِیب اَیتگندَه،”دِین” بُو حُکوُمَت قُدرَتِینِی بِیر مَجمُوعَه سِی بوُلِیب، اوُ اوُزِیدَگِی قانوُنلَرگه کوُرَه آدَملَردَن مَنَه بُو قانوُنلَرگه اِطاعَت قِیلِیشنِی، بُویسِینِیشنِی طَلَب قِیلَدِی، وَ مَنَه بُو قانوُنلَرگه اِطاعَت قِیلِیش یاکِی بوُیِین تاولَشنِی مِعزانِیگه کوُرَه اوُلَر بِیلَن حِساب- کِتاب قِیلَدِی، اوُلَرگه مُکافات بِیرَدِی، اوُلَرنِی جَزالَیدِی.

 بِیر عَرَب “دِین” کَلِیمَه سِینِی اِیشِیتِیشِی بِیلَن اوُنِی ذِهنِیدَه شُو نَرسَه لَر جَمعلَنَردِی، اِگر اوُنگه فَلان “دِین”گه اِیرگَشگِین دِییِیلسَه، نِیمَه لَرنِی قَبوُل قِیلِیشِی لازِم اِیکَنِینِی یَحشِی بِیلَردِی؛ شوُ سَبَبلِی هَم آگاه حالدَه یا اوُنِی قَبوُل قِیلَردِی یاکِی رَد اِیتَردِی.

اِیندِی “دِین”نِی قُرآندَگِی مَعناسِینِی بِیر کوُرَیلِیک: قُرآنِی کَرِیمدَه “دِین” کَلِیمَه سِی اَیتِیب اوُتِیلگن اوُشَه تُورت رُکن، مَفهُومدَن تَشکِیل بُولگن بُولسَه هَم،لِیکِن اوُنِی لوُغَوِی مَعناسِیدَن کوُرَه کامِلراق صُورَتدَه فایدَلَنِیلگن وَ اِیضاح بِیرِیلگَندِیر:

1. حاکِمِیَت وَ حُکمرانلِیک.
2. مَنَه بُو حاکِمِیَتنِی واسِیطَه سِیدَه وُجُودگه کِیلگن قانوُنلَر، اَحکاملَر.
3. مَنَه بُو حاکِمِیَتنِی قُدرَتِی واسِیطَه سِیدَه وُجُودگه کِیلگن حاکمیت وجودگه کیلگن فکری و عملی توزوم، قانون و احکاملر. 
4.  مَنَه بُو حاکِمِیَت قُدرَتِی اوُزِیدَگِی قانوُنلَرگه اِطاعَت قِیلِیشنِی، اِخلاصنِی مِیزانِیگه قَرَب اوُلَرگه بِیرَدِیگن مُکافاتِی یاکِی اوُلَرنِی عِصیانیگه نِسبَتاً بِیرَه دِیگن جَزاسِیدوُر.

قُرآنِی کَرِیم گاهِیدَه “دِین” کَلِیمَه سِینِی حاکِمِیَت وَ اِطاعَت قِیلِیش مَعنالَرِیدَه کِیلتِیرگن؛ گاهِیدَه اِیسَه قانوُن وَ اَحکاملَر، مُکافات بِیرِیش وَ جَزالَشنِی فَقَط بِیر مَعناسِیدَن فایدَلَنگَن، بَعضِی اوُرِینلَردَه اِیسَه “دِین” کَلِیمَه سِینِی اِیشلَتگن وَ اوُنِی هَر توُرت مَعناسِینِی اِرادَه قِیلگن.

مَنَه بُو مَطلَبنِی یَنَدَه کوُپراق رَوشَن بُولِیشِی اوُچُون یَحشِیسِی قُرآن آیَتلَرِیگه نَظَر تَشلَیمِیز: بِیرِینچِی وَ اِیککِینچِی مَعنالَر بُویِیچَه دِین: (حاکِمِیَت وَ اِطاعَت قِیلِیش).

 اَلله تَعالَی مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:

• وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاء وَیُقِیمُوا الصَّلَاهَ وَیُؤْتُوا الزَّکَاهَ وَذَلِکَ دِینُ الْقَیِّمَهِ (بینه/۵) حالبُوکِی، اوُلَر فَقَط یَگانَه اَلله گه، اوُ ذات اوُچُون دِیننِی خالِص قِیلگن، توُغرِی یوُلدَن آغمَه گن حاللَرِیدَه عِبادَت قِیلِیشگه وَ نَمازنِی توُکِیس عَدا اِیتِیشگه هَمدَه زَکاتنِی (حَقدارلَرگه) عَطا اِیتِیشگه بُویُورِیلگن اِیدِیلَر. مَنَه شُو توُغرِی یوُلدَگِی (مِللَتنِینگ) دِینِیدُور.

مَنَه بُو وَ بُو آیَتگه اوُحشَگن آیَتلَردَه، دِین کَلِیمَه سِی قُدرَت وَ اَلله نِی حُکمرانلِیگِیگه بُویسِینِیش، اِطاعَت وَ بَندَه لِیکنِی قَبوُل قِیلِیش مَعناسِیدَه کِیلگن؛ آیَتلَردَه اِیشارَه قِیلِینگن دِیننِی فَقَط اَلله نِی اوُزِیگه خالِص قِیلِیشلِیکدَن مَقصَد، اِنسان اَلله نِی حاکِمِیَتِیدَن، بُویرُوغِیدَن باشقَه حاکِمِیَتگه، بُویرُوقلَرگه  تَسلِیم بُولمَسلِیگِیدِیر، اوُزِینِی اِطاعَتِی وَ بَندَه لِیگِینِی شُو دَرَجَه دَه خالِص قِیلِیشِی لازِمکِی، اوُندَن باشقَه هِیچ کِیمگه عِبادَت قِیلمَسلِیگِی، اِیرگَشمَسلِیگِی کِیرَک.

اوُچِینچِی مَعنادَگِی دِین: (فِکرِی وَ عَمَلِی توُزوُم، یَعنِی قانوُنلَر وَ اَحکاملَر) اَلله تَعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:

   إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلّهِ أَمَرَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ (یوسف/۴۰)  حُکم- حاکِملِیک فَقَط اَلله نِیکِیدِیر. اوُ ذات سِیزلَرنِی فَقَط اوُزِیگه گِینَه عِبادَت قِیلِیشگه بُویُورگَندِیر. اِینگ توُغرِی دِین مَنَه شُودِیر.

کَذَلِکَ کِدْنَا لِیُوسُفَ مَا کَانَ لِیَأْخُذَ أَخَاهُ فِی دِینِ الْمَلِکِ (یوسف/۷۶)  بِیز یُوسُفگه مَنَه  شوُندَی خِیلَه- تَدبِیرنِی بِیلدِیردِیک. (چوُنکِی مِصر) پادشاهِینِینگ دِینِیدَه اوُ بِرادَرِینِی (اوُغرِیلِیک قِیلگنِی اوُچُون قوُل قِیلِیب) آلِیب قالَه آلمَس اِیدِی.

باشقَه بِیر اوُرِیندَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:    أَمْ لَهُمْ شُرَکَاء شَرَعُوا لَهُم مِّنَ الدِّینِ مَا لَمْ یَأْذَن بِهِ اللَّهُ (شوری/۲۱)،

بَلکِیم اوُلَر (مَکَّه مُشرِکلَرِی) اوُچُون (کُفر وَ شِرک کَبِی) اَلله بُویُورمَگن نَرسَه لَرنِی- “دِین”نِی، اوُلَرگه شَرِیعَت قِیلِیب بِیرگن شِیرِکلَرِی- بوُتلَرِی باردِیر؟!

یاکِی اَلله تَعالَی رَسُول الله صَلَّی اَلله عَلَیهِ وَسَلَّمگه مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی، مَکَّه سِکوُلارِیستلَرِیگه (مَشرِکلَرگه) اَیتِینگکِی:  لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ (کافرون/۶) سِیزلَرنِی دِینِینگِیز اوُزِینگِیز اوُچُون وَ مِینِی دِینِیم اوُزِیم اوُچُوندوُر!

مَنَه بُو آیَتلَردَگِی “دِین” کَلِیمَه سِینِی مَعناسِی قانوُن، حوُدوُدلَر، شَرِیعَت، یُول، بِیر فِکرِی وَ عَمَلِی توُزُومنِی اوُز اِیچِیگه آلَه دِی وَ اِنسان اوُزِینِی اوُنگه نِسبَتاً مُقَیَّد قِیلِیشِی کِیرَک. دِیمَک اَگر اِنسان اَلله نِی دِینِیدَگِی قانوُنلَرنِی اِجرا قِیلَه دِیگن بِیر حُکمرانلِیککَه، دَولَتگه وَ حُکوُمَتگه اِیرگه شَه دِیگن بُولسَه، اوُ اَلله نِی دِینِیگه کِیرِیبدِی؛ اَمّا اَگر مَنَه بُوحُکمرانلِیک بَشَر تامانِیدَن وُجُودگه کِیلتِیرِیلگن قانوُنلَر اَساسِیدَه بُولَه دِیگن بوُلسَه ، شُبهَه سِیز اِنسان بَشَر تامانِیدَن یَسَلگن “دِین” گه یاکِی سِکوُلارِیزمگه کِیرِیبدِی. حُولاصَه قِیلِیب اَیتگندَه اِنسان بِیر قُدرَتنِی اِینگ یُوقارِی مَرجَع یاکِی اوُزِینِی اوُستِیدَگِی نَرسَه دِیب فَرض قِیلسَه وَ اوُنِی حُکمِینِی اِجرا قِیلِینِیشِی لازِم دِیب بِیلسَه وَ اوُنگه تَعیِین قِیلِیب قوُیِیلگن یوُل، رَوِیشگه اِیرگشسَه، شُبهَه سِیز اَنَه اوُشَه شَخصنِی وَ مَرجَعنِی “دِینِیگه” کِیرِیبدِی.

دِیننِی توُرتِینچِی مَعناسِی: (مُکافات بِیرِیش وَ جَزالَش) اَلله تَعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:   إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَصَادِقٌ* وَإِنَّ الدِّینَ لَوَاقِعٌ (ذاریات/۶-۵)  سِیزلَرگه وَعدَه قِیلِینَیاتگن نَرسَه (قَیتَه تِیرِیلِیش) شَک- شُبهَه سِیز حَققِی- راستدِیر! وَ اَلبَتَّه (قِیامَت کوُنِیدَه حِساب- کِتاب قِیلِینگندَن کِییِین) جَزا- مُکافات واقِع  بوُلگوُچِیدِیر.

یاکِی باشقَه بِیر اوُرِیندَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:    أَرَأَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ* فَذَلِکَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ* وَلَا یَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْکِینِ (ماعون/۳-۱)‏  دِیننِی (آخِیرَتدَگِی جَزانِی) یالغان، دِییدِیگن کِیمسَه نِی(نگ قَندَی کِیمسَه اِیکَنلِیگِینِی) کوُردِینگِیزمِی- بِیلدِینگِیزمِی؟ بَس، بُو یِیتِیم- یِسِیرنِی (قوُپاللِیک بِیلَن) حَیدَب سالَدِیگن وَ (کِیشِیلَرنِی) مِسکِین- بِیچارَه گه طَعام بِیرِیشگه تَرغِیب قِیلمَیدِیگن کِیمسَه دِیر.

باشقَه بِیر اوُرِیندَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:  وَمَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ* ثُمَّ مَا أَدْرَاکَ مَا یَوْمُ الدِّینِ*یوْمَ لَا تَمْلِکُ نَفْسٌ لِّنَفْسٍ شَیْئًا وَالْأَمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ (انفطار/۱۹-۱۷)‏  (اِی اِنسان)، سِین جَزا کوُنِی نِیمَه اِیکَنِینِی قَیِردَن هَم بِیلوُرسَن؟! سوُنگرَه (یَنَه تَکرار اَیتَمَنکِی،) سِین جَزا کوُنِی نِیمَه اِیکَنِینِی قَیِردَن هَم بِیلوُرسَن؟! اوُ کوُندَه هِیچ بِیر جان (باشقَه) بِیر جانگه بِیران نَرسَه قِیلِیشگه (یَعنِی بِیران فایدَه یِیتکَزِیشگه یاکِی اوُندَن بِیران زِیاننِی کِیتکَزِیشگه) اِیگه بوُلمَس! اوُ کوُندَه بَرچَه اِیش یالغِیز اَلله نِیکِی بوُلوُر!

مَنَه بُو آیَتلَردَگِی دِین کَلِیمَه سِینِی مَعناسِی اِنساننِی عَمَللَرِی بارَسِیدَه حُکم چِیقَرِیش، جَزالَش وَ مُکافات بِیرِیشدَن عِبارَت.

شُو یِیرگه چَه قُرآنِی کَرِیم “دِین” کَلِیمَه سِینِی عَرَبلَر فَهملَیدِیگن تَورَت مَعناسِیدَن کوُپراغِینِی اِیشلَتَه دِی؛ اَمّا بوُندَن سُونگ مَنَه بُو سُوزنِی توُزُومنِی تَعبِیر قِیلِیش اوُچُون بَرچَه نَرسَه نِی اوُز اِیچِیگه آلوُچِی اِصطِلاح صِیفَتِیدَه کِیلتِیرَه دِی، اوُندَه شَخص خاص بِیر حاکِمِیَت قُدرَتِینِی بَرچَه حُکمرانلِیکلَردَن اَفضَل دِیب حِسابلَیدِی؛ اوُنگه اِطاعَت قِیلِیش وَ اوُنِی دَستوُرلَرِیگه اِیرگه شِیشنِی اوُزِیگه لازِم دِیب سَنَیدِی؛ حَیاتِی دَوامِیدَه اَنَه اوُشَه اَفضَل حُکمرانلِیکنِی حُودوُدلَرِیگه وَ قانوُنلَرِیگه وَ قائِدَه لَرِیگه بوُیِینسِینَه دِی؛ مَنَه بُو حُکمرانلِیککَه اِطاعَت قِیلِیش آرقَه لِی عِززَتنِی، تَرَقِّیاتنِی اوُمِید قِیلَه دِی وَ یَحشِی مُکافاتلَرنِی آرزُو قِیلَه دِی وَ اوُندَن باش تارتِیش آرقَه لِی اِیسَه زِللَتگه ، حارلِیککَه،یامان عاقِبَتگه دوُچار بوُلَه دِی.

شُونِی اَیتِیش لازِمکِی، دُنیادَگِی هِیچ قَیسِی بِیر زَباندَه مَنَه بوُندَی کوُپ نَرسَه نِی اوُز اِیچِیگه جَملَیدِیگن وَ بوُنچَه لِیک کوُپ مَفهُومنِی یِیتکَه زَه آلَه دِیگن سُوز تاپِیلمَیدِی؛ مَثَلاً اَلله تَعالَی “دِین” نِینگ کِینگ – کوُلَملِی مَعناسِی، مَفهُومِی حَقِیدَه مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:   

  إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ (آل عمران/۱۹)  اَلبَتَّه اَلله نَزدِیدَه مَقبُول قِیلِینَدِیگن دِین فَقَط اِسلام دِینِیدِیر.

وَمَن یَبْتَغِ غَیْرَ الإِسْلاَمِ دِینًا فَلَن یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الآخِرَهِ مِنَ الْخَاسِرِینَ (آل عمران/۸۵) کِیمدَه- کِیم اِسلامدَن اوُزگه دِین اِیستَسَه، بَس (اوُنِینگ “دِینِی” اَلله حُضُورِیدَه ) هَرگِیز قَبُول قِیلِینمَیدِی وَ اوُ آخِیرَتدَه زِیان کوُرُوچِیلَردَندِیر.

اَلله تَعالَی مَنَه بُو اِیککِی آیَتدَه مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی، اوُ ذاتنِی نَظَرِی بُویِیچَه، اِنسانلَرنِینگ دُنیاوِی حَیاتلَرِیدَه قَبُول قِیلِینَه دِیگن ساغلام توُزُوم، بُو اَلله نِی قانوُنلَرِیگه اِطاعَت قِیلِیش وَ اَلله گه بَندَه لِیکنی نظری بوییچه، انسانلرنینگ دنیاوی حیاتلریده قبول قیلینه دیگن ساغلام توزوم، بو ا قِیلِیش اَساسِیدَه یَشَه لَه دِیگن توُزُومدُور، شوُندَی بُولگچ اَلله دَن باشقَه گه اِطاعَت قِیلِیشگه اَساسلَنگن بَرچَه توُزُوملَر رَد قِیلِینَه دِی وَ باطِل بُولَه دِی، عادَتدَه بُو توُزُوملَردَن اَلله راضِی بوُلمَیدِی؛ چوُنکِی اَلله اوُزِینِینگ مَخلوُقِی، مُلکِی، بَندَه سِی بوُلگن وَ اوُنِی مُلکِیدَه باشقَه اِنسانلَر کَبِی حَیات کِیچِیرَه دِیگن اِنسان، مَنَه بُو حَقنِی اوُزِیگه بِیرِیشِیگه وَ خُدانِی قانوُنلَرِیدَن باشقَه قانوُنلَر اَساسِیدَگِی حُکمرانلِیککَه اِطاعَت قِیلِیشِیگه وَ خُدادَن باشقَه گه بَندَه لِیک قِیلِیب یَشَه شِیگه وَ الله دَن باشقَه نِی دَستوُرلَرِیگه، قانوُنلَرِیگه اِیرگه شِیلِیشِیگه راضِی بوُلمَیدِی.

 اَلله تَعالی باشقَه بِیر اوُرِیندَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:    هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ ( توبه/۳۳)  اوُ (اَلله) اوُز پَیغَمبَرِینِی هِدایَت وَ حَق دِین بِیلَن – گَرچِی مُشرِکلَر هاحلَمَه سَلَر-دَه – بَرچَه دِینلَرگه غالِیب قِیلِیش اوُچُون یُوبارگن ذاتدِیر.

اَلله عَزَّه وَ جَلَّه مَنَه بُو آیَتدَه مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی، اوُ ذات پَیغَمبَرِینِی حَق توُزُوم( اِسلام) بِیلَن جوُنَتگن، اوُ اِنسانلَرنِینگ حَیاتِی اوُچُون اِینگ صَحِیح توُزُومدِیر، مَنَه بُو رِسالَتنِی مَقصَدِی هَم اِسلامنِی باشقَه توُزُوملَرنِی اوُستِیدَه اُوستوُن، اَفضَل، غالِب قِیلِیشلِیکدوُر. باشقَه بِیر جایدَه مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:

‏وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ بَصِيرٌ‏ (انفال/۳۹)

تا (دُنیادَه) بِیران فِتنَه- اَلداو قالمَی، بوُتُون دِین فَقَط اَلله اوُچُون بُولگوُنگه  قَدَر اوُلَر بِیلَن جَنگ قِیلِینگلَر!

مَنَه بُو آیَتدَه مُسُلمانلَرگه بوُیرُوق بِیرِیلِیشِیچَه، دِین کامِل صُورَتده اَلله گه تِیگِیشلِی بوُلگوُنگه قَدَر وَ ……..جَنگ قِیلِینِیشِی کِیرَک.

مَنَه بُو آیَتدَه هَم اَلله تَعالَی مُسُلمانلَرگه دَستوُر بِیرَه دِیکِی، سِکوُلارِیستلَر دِینِینِینگ اِیلدِیزِینِی قوُرِیتِیش وَ اِسلام دِینِینِی بَرپا قِیلِیش اوُچُون یِیر یوُزِیدَه فِتنَه قالمَه گوُنِیچَه جَنگ قِیلِیشگه بوُیرُوق بِیریَپتِی؛ باشقَه بِیر عِبارَه بِیلَن اَیتگندَه، اَلله نِی دَستوُرلَرِینِی بَرابَرِیدَه توُرگن وَ بَشَر تامانِیدَن وُجُودگه کِیلتِیرِیلگن ظُلمگه، عِصیانگه اَساسلَنگن بَرچَه توُزُوملَر یِیر یوُزِیدَه تازَه لَب تَشلَنمَه گوُنِیچَه وَ بَرچَه آدَملَر اَلله تَعالَی نِینگ شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه، دَستوُرلَرگه خالِیصانَه اِطاعَت قِیلِیب بَندَه لِیک قِیلمَه گوُنِیچَه وَ یِیر یوُزِیدَه فَقَطگِینَه یَگانَه دِین یَعنِی اِسلام قالمَه گوُنِیچَه جَنگ قِیلِینگلَر، دِییَپتِی. اَلله تَعالَی باشقَه بِیر جایدَه مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:

    إِذَا جَاء نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ* وَرَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا(نصر/1- 2)  ” (اِی مُحَمَّد)، قَچان اَلله نِینگ یاردَمِی وَ غَلَبَه کِیلسَه وَ آدَملَر توُپ- توُپ بُولِیشِیب اَلله نِینگ دِینِی (اِسلام(گه  کِیرَیاتگنلَرِینِی کوُرسَنگِیز،دَرحال پَروَردِیگارِینگِیزگه حَمد اَیتِیش بِیلَن (اوُ ذاتنِی هَر قَندَی “شِیرِیک” لَردَن) پاکلَنگ وَ اوُ ذاتدَن مَغفِیرَت سوُرَنگ! زِیرا، اوُ تَوبَه لَرنِی قَبوُل قِیلگوُچِی بوُلگن ذاتدِیر.

مَنَه بُو آیَت بِیلَن پَیغَمبَرگه خِطاب قِیلِینگن پَیتدَه، رَسُول الله صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّم 23 یِیل قِیلِینگن دَواملِی مُبارَزَه لَر وَ حَرَکَتلَر نَتِیجَه سِیدَه اِسلامِی اِنقِلابنِی  غالِبلِیککَه یِیتکزگن اِیدِیلَر وَ اِسلام عَمَلدَه بِیر توُزوُم، حُکوُمَت قُدرَتِی هَمدَه عَقِیدَه وِی،فِکرِی، اَخلاقِی، تَربِیَه وِی، مَدَنِی، اِجتِمائِی، سِیاسِی، اِقتِصادِی دَولَت صِیفَتِیدَه بَرچَه قِسمَتلَرِیگه اوُرنَشگن اِیدِی، مَنَه شوُندَن سُونگ سِکوُلار( مُشرِک) عَرَب قَبِیلَه لَرِینِینگ سِیاسِی هَیئَتلَرِی عَرَب یَرِیم آرالِینِینگ توُرلِی- هِیل مِنطَقَه لَرِیدَن رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّم تامانگه کِیلِیشَردِی وَ مُسُلمان بوُلِیشَردِی؛ مَنَه شُو طَرزدَه رَسُول الله صَلّی الله عَلَیهِ وَسَلّم اوُنِی اِجرا قِیلِیش اوُچُون یُوبارِیلگن رِسالَتنِی کامِل عَدا قِیلَه دِیلَر!”

ذِکر قِیلِیب اوُتِیلگن آیَتلَردَگِی “دِین” سوُزِیدَن مَقصَد، اَنَه اوُشَه کامِل توُزُومدِیر، بُو توُزُوم اِنسانلَرنِینگ حَیاتِیدَگِی حُکوُمَتِی، قانوُنِی، اِعتِقادِی، فِکرِی، اَخلاقِی، عَمَلِی اِیشلَرگه وَ اِطاعَت قِیلِیشگه، جَزالَشگه، مُکافات بِیرِیشگه اوُحشَش بَرچَه جِهَتلَرِینِی ، اوُلچاولَرِینِی اوُز اِیچِیگه آلَه دِی.

“دِین” سوُزِینِی قُرآندَه مَعرِیفَه یا نَکرَه وَ مُجَرَّد یا مُوضاف صُورَتِیدَه اوُرگه نِیب چِیققَن کِیشِینِی هَر بِیرِی، بَیان قِیلِینگن قِیسقَه چَه توُرت مَعناسِیدَن تَشقَرِی اوُنِی وَضِیعَتِینِی، توُزوُلِیشِینِی مُشَخَّص قِیلِیب بِیرَه دِیگن اوُچتَه عُمُومِی مَعناسِینِی هَم توُشوُنِیب یِیتَه دِی:  

1. « إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ» (آل عمران/ ۱۹) اَلبَتَّه اَلله نَزدِیدَه مَقبُول بُولَه دِیگن دِین فَقَط اِسلام دِینِیدوُر.
2. “دِین” سوُزِینِی بَیان قِیلِیشدَن مَقصَد، عَقِیدَه لَرنِی اوُصُولِی وَ اِسلام دِینِینِی قانوُنلَرِیدِیر، شوُنِینگدِیک اَلله تَعالَی مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:   «شَرَعَ لَکُم مِّنَ الدِّینِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِی أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ وَمَا وَصَّیْنَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى وَعِیسَى أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَلَاتَتَفَرَّقُوا فِیهِ … (شوری/۱۳)  (اِی مُؤمِنلَر، اَلله ) سِیزلَر اوُچُون هَم دِیندَن نوُحگه بُویُورگن نَرسَه نِی وَ بِیز سِیزگه ( یَعنِی مُحَمَّدگه) وَحِی قِیلگن نَرسَه نِی، (شوُنِینگدِیک) بِیز اِبراهِیم، مُوسَی وَ عِیسَیگه بُویُورگن نَرسَه نِی – شَرِیعَت (قانوُن) قِیلدِی. – “دِیننِی” بَرپا قِیلِینگلَر وَ اوُندَه فِرقَه – فِرقَه بوُلِیب بوُلِینمَنگلَر!”
3. شُونِینگدِیک، گاهِیدَه “دِین” سوُزِیدَن مَقصَد قانوُنلَرگه وَ دَستوُرلَرگه وَ مِللَتلَرنِی اِیشانچلَرِیگه اِعتِقاد قِیلِیش بوُلَه دِی، اِیندِی بُو یِیردَه بُو اِیشانچلَرنِی توُغرِی یا ناتوُغرِی اِیکَنلِیگِیدَن قَطعِی نَظَر. حوُددِی اَلله تَعالَی رَسُول الله صَلَّی الله عَلَیهِ  وَسَلَّمگه مُشرِک کافِرلَرگه قوُیِیدَگِی آیَتلَرنِی اَیتِیشنِی دَستُور بِیرگه نِیدِیک:  لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ (کافرون/6)  “سِیزلَرنِینگ دِینِینگِیز اوُزلَرِینگِیز اوُچُون، مِینِینگ دِینِیم اوُزِیم اوُچوُندِیر!”

شُو یِیردَه بِیرِیلِیشِی موُمکِین بوُلگن سَوال شوُکِی، “دِین” سوُزِی فَقَط حَق دِینگه نِسبَتاً اِیشلَه تِیلَه دِیمِی؟

آلدِین هَم اِیشارَه قِیلِیب اوُتِیلگه نِیدِیک، گاهِیدَه قُرآندَه کِیلگن “دِین” سوُزِیدَن مَقصَد – اوُنِی توُغرِی یا ناتوُغرِی بوُلِیشِیدَن قَطعِی نَظَر- مِللَتلَرنِی حوُضوُرِیدَه قَبوُل قِیلِینگن، بِیر مِللَتنِینگ اِیشانچلَرِیدُور. حوُددِی قوُیِیدَگِی آیَتدَه اَیتِیلگه نِیدِیک:    لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ (کافرون/6)   “سِیزلَرنِینگ دِینِینگِیز اوُزلَرِینگِیز اوُچُون، مِینِینگ دِینِیم اوُزِیم اوُچُوندِیر!”

آیَتنِی مَنَه بُو جایِیدَگِی “دِین” سوُزِی حَق “دِین”گه نِسبَتاً اِیشلَه تِیلگن اِیمَس، بَلکِی بُو دِیننِی توُغرِی یا ناتوُغرِی بوُلِیشِیدَن قَطعِی نَظَر آدَملَر مَنَه بُو دِینگه اِیرگه شِیب کِیتِیشگن وَ اِعتِقاد قِیلِیشگن. سکوُلارِیزم وَ بوُتپَرَستلِیک اَلله تامانِیدَن نازِل بوُلِیشِی یاکِی اَلله تَعالَی بوُتپَرَستلِیکنِی بِیرار پَیغَمبَرگه آدَملَرگه تَعلِیم بِیرِیشِی اوُچُون وَحِی قِیلگنلِیگِی مُومکِین اِیمَس. اَمّا شوُنگه قَرَمَسدَن اَلله تَعالَی مُشرِکلَرنِی یا اَحزابلَرنِی یا سِکوُلارِیستلَرنِی اِیشانچلَرِینِی “دِین” دِیب ناملَیدِی.

شُو سَبَبلِی هَم فِرعَون هَم آدَملَرنِی آرَسِیدَه مَوجُود بُولگن کُفرلَرنِی، ناتوُغرِی وَ غَلَط اِیشانچلَرنِی “دِین” دِیب حِسابلَه گن اِیدِی وَ اوُ اوُزِینِی مَنَه بُو “دِین”نِی مُدافَعَه قِیلوُچِیسِی، دِیب بِیلَردِی، مُوسَی (عَلَیهِ السَّلام) اوُنگه قَرشِی قِیام قِیلگن اِیدِیلَر. یَعنِی حَقِیقَتدَه بَشَر تامانِیدَن وُجُودگه کِیلتِیرِیلگن “دِین”، اَلله تامانِیدَن نازِل قِیلِینگن “دِین”نِی مُقابِیلِیگه قَرشِی چِیققَن اِیدِی. اَلله تَعالَی مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:

  وَقَالَ فِرْعَوْنُ ذَرُونِی أَقْتُلْ مُوسَى وَلْیَدْعُ رَبَّهُ إِنِّی أَخَافُ أَن یُبَدِّلَ دِینَکُمْ أَوْ أَن یُظْهِرَ فِی الْأَرْضِ الْفَسَادَ (غافر/26)، فِرعَون دِیدِی: “مِینِی قوُیِینگلَر، مُوسَی نِی اوُلدِیرَی. (قَه نِی) اوُ پَروَردِیگارِیگه دُعا- اِیلتِیجا قِیلسِین – چِی، اوُنگه نَجات بِیرَرمِیکِین؟ دَرحَقِیقَت مِین (مُوسَی) سِیزلَرنِینگ دِینِینگِیزنِی اوُزگرتِیرِیب یُوبارِیشِیدَن یاکِی یِیر یوُزِیدَه بوُزغوُنچِیلِیکنِی  عَوج آلدِیرِیشِیدَن قوُرقماقدَه مَن.”

اَگرچِی بِیز اوُلَرنِی باطِل دِیب سَنَه گن تَقدِیرِیمِیزدَه هَم، قُرآن خاص وَ عُمُومِی مَعنادَه اِسلام “دِینِی”دَن تَشقَرِی باشقَه “دِین” لَر مَوجُودلِیگِینِی اِعتِراف قِیلَه دِی؛ اَمّا مَنَه بُو “دِین” مَوجُود وَ اوُنگه اِیرگه شُوچِیلَر هَم بار. شوُندَی بوُلگچ، “دِین” سُوزِی رَسُول الله صلی الله عَلَیهِ وَسَلَّم آلِیب کِیلگن حَق دِینگه نِسبَتاً هَم وَ مُشرِکلَرنِی دِینِیگه اوُحشَه گن باطِل “دِین” گه نِسبَتاً هَم اِیشلَه تِیلَه دِی.

شوُنگه اَساسلَنگن حالدَه، اَلله تَعالَی اِنسان یا سِکوُلارِیزم تامانِیدَن وُجُودگه کِیلتِیرِیلگن “دِین” گه اِیرگه شِیشنِی بَرابَرِیدَه مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:  أَفَغَیْرَ دِینِ اللّهِ یَبْغُونَ (آل‌عمران/۸۳)، اَلله نِینگ دِینِیدَن اوُزگه دِین اِیستَیدِیلَرمِی؟!   باشقَه بِیر اوُرِیندَه اَلله تَعالَی مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:   هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ (توبه/33، فتح/۲۸، صف/۹)  یاکِی مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:   وَأَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ (نساء/146)  “دِینلَرِینِی اَلله اوُچُون خالِص قِیلگن ذاتلَر”

شَو سَبَبلِی هَم اَلله تَعالَی تَأکِیدلَب اَیتَه دِیکِی، بَرچَه نَسح بُولگن شَرِیعَتلَرنِی، مُشرِک( سِکوُلار) اَحزابلَرنِی دِینِی بوُلمِیش سِکوُلارِیزم دِینِینِی بَرابَرِیدَه فَقَط اِسلام “دِینِی” قَبوُل قِیلِینَه دِی، اوُ ذات مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:   إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ (آل‌عمران/۱۹)اَلبَتَّه اَلله نَزدِیدَه مَقبُول بوُلَه دِیگن دِین فَقَط اِسلام دِینِیدِیر.  شوُنِینگدِیک مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:  وَمَن یَبْتَغِ غَیْرَ الإِسْلاَمِ دِینًا فَلَن یُقْبَلَ مِنْهُ (آل عمران/۸۵)  کِیمدَه – کِیم اِسلامدَن اوُزگه دِین اِیستَه سَه، بَس ( اوُنِینگ دِینِی اَلله نِی حوُضوُرِیدَه) هَرگِیز قَبوُل قِیلِینمَیدِی وَ اوُ آخِیرَتدَه زِیان کوُرگوُچِیلَردَندِیر.

مَنَه بُو حالَتدَه شُونِی اَیتِیش لازِمکِی، دِین اِصطِلاحدَه یا “آسمانِی” بُولَه دِی؛ یَعنِی بِیر پَیغَمبَر اوُنِی آلِیب کِیلَه دِی وَ آلِیب کِیلگن نَرسَه لَرِینِی هَمَّه سِی اَلله طَرَفِیدَن کِیلتِیرِیلگن یاکِی بوُلمَسَم “آسمانِی” بوُلمَیدِی؛ یَعنِی اِنساننِی اوُزِی تامانِیدَن وُجُودگه کِیلتِیرِیلگن فِکرلَر وَ عَقِیدَه لَردَن عِبارَتدوُر. اَلبَتَّه یَهُودِیَت وَ نَصرانِیَت گه اوُحشَب اِسلامدَن بُورِیلِیب کِیتگن وَ اَدَشگن یوُلدَن یوُرِیب کِیتِیب بُولغَنگن شَرِیعَتلَر، مَنَه بُو اِیککِی “دِین” دَن تَشکِیل تاپگن، اَمّا شوُنگه قَرَمَسدَن اوُلَر عُمُومِی مَعنادَه اِسلام دِینِیدَن اَدَشگنلَر حِسابلَه نِیشَه دِی وَ اوُلَرگه اوُزلَرِینِی دِینلَرِی بوُلمِیش اِسلام دِینِیدَن ناحَق غوُلوُ قِیلمَسلِیکلَرِینِی، اَدَشِیب کِیتمَسلِیکلَرِینِی، پَیغَمبَرِی خاتَم صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّم کوُرسَتگن توُغرِی یوُلگه قَیتِیشلِیکلَرِی لازِملِیگِینِی تَأکِید قِیلِینَه دِی:    قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوا أَهْوَاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَأَضَلُّوا كَثِيرًا وَضَلُّوا عَنْ سَوَاءِ السَّبِيلِ (مائده/77)  اَیتِینگ: “اِی اَهلِی کِتاب، دِینِینگِیزدَه ناتوُغرِی تامانگه تَجاوُز قِیلمَنگ وَ  (اِسلام کِیلِیشِیدَن) اِیلگرِی یوُلدَن آزگن وَ کوُپلَرنِی یُولدَن آزدِیرگن هَمدَه توُغرِی یوُلدَن چِیقِیب کِیتگن قَومنِینگ نَفسِی هَوالَرِیگه اِیرگشمَنگ!

هَر قَندَی صُورَتدَه، بَشَرِی “دِین” اِنسان تامانِیدَن وُجُودگه کِیلتِیرِیلگن وَ اِنسان بَعضِی رُوحِی وَ اِجتِمائِی سَبَبلَر اوُچُون بَعضِی اِیشانچلَرگه اِیرگه شَه باشلَیدِی، سِیحرلِی کوُچلَرگه اِعتِقاد قِیلِیشگه یاکِی خُدانِی، جَنَّتنِی، جَهَنَّمنِی، خِیالِی تَناسُخنِی (دوُنادُوننِی) وُجُودگه کِیلتِیرِیشگه یاکِی کوُندَه لِیک حَیاتدَگِی اِیشلَرنِی اِدارَه قِیلِیش اوُچُون قانوُنلَرنِی اِیشلَب چِیقَه رِیشگه اوُحشَیدِی. بَشَر تامانِیدَن وُجُودگه کِیلتِیرِیلگن “دِین”لَرگه اِیرگه شُوچِیلَرنِی قُرآن اَدَبِیاتِیدَه “مُشرِکلَر یا اَحزابلَر” لَفظِی بِیلَن ناملَنگن، یَعنِی “اَحزاب” یا “مُشرِیکِین” یاکِی “وَالَّذِین اَشراکُوا” جُملَه لَرِی قُرآندَه تَنها اِیشلَه تِیلگن بُولسَه، بُو سوُزلَردَن مَقصَد اَهلِی کِتاب یا شِبهِ اَهلِی کِتاب کافِرلَرِی اِیمَس، بَلکِی فُقَهالَرنِی اوُرتَه سِیدَه “مُشرِکِین” لَفظِی بِیلَن تَنِیلگندُور، اَلبَتَّه شوُنِی هَم ذِکر قِیلِیب اوُتِیش لازِمکِی، فُقَهالَرنِی بَعضِیسِی اَهلِی کِتابدَن باشقَه مُشرِکلَر عِبارَه سِینِی سِکوُلارِیستلَرنِی اوُستِیدَه فایدَه لَه نِیشگن، مَنَه بُونِی بَرابَرِیدَه اَهلِی کِتاب مُشرِکلَرِی اِصطِلاحِی هَم اِیشلَه تِیلگن، مَنَه بُو  بُویُوک کِیشِیلَر مُشرِکِین لَفظِینِی اَهلِی کِتابنِی یا شِبهِ اَهلِی کِتابنِی کافِرلَرِی اوُچُون “شَرعِی” اِیمَس، بَلکِی “لَفظِی” ، “لوُغهَ وِی” مَقصَددَه فایدَه لَه نِیشگن. [2]

 “مُشرِکِین یا اَحزابلَر” گوُرُوهِیدَگِی کِیشِیلَرنِی “آشکارَه وَ آچِیق” اِقرار بُولِیشلَرِیچَه، اوُلَر اوُزلَرِینِی قانوُنلَرِینِی آسمانِی شَرِیعَتلَردَن آلِیشمَه گن، بَلکِی اوُزلَرِینِینگ خُدا وَ غَیب عالَمِی وَ جَنَّت وَ جَهَنَّم وَ بَشَرِیَت وَ اَطرافدَگِی جَهان حَقِیدَگِی فِکرلَرِینِی،تَصَوُّراتلَرِینِی، غایَه لَرِینِی اوُزلَرِی بِیلَن باشقَه لَرنِی، اَطراف مُهِیطنِی، غَیرِی طَبِیعِی مُهِیطنِی اوُرتَه سِیدَگِی عَلاقَه لَرنِی تَنظِیم قِیلِیش وَ قانوُن اِیشلَب چِیقَه رِیش بُویِیچَه مِعیار، دِیب حِسابلَه شَدِی، اوُلَر هِیچ قَیسِی بِیر اِلاهِی قانوُنلَر وَ اَحکاملَرگه اِیرگه شِیشمَسدِی؛ اوُزلَرِینِی مَنفَعَتلَرِینِی وَ ماددِی، مَعنَه وِی طَبَقَه لَرِینِی سَقلَب قالِیش اوُچُون حَتَّی بَشَرِی غایَه لَر قوُشِیلِیب قالگن وَ تَحمِیناً تَخرِیفِی (اوُزگرتِیرِیلگن) قالِیبگه توُشِیب قالگن وَ اِلاهِی خَبَر، سُوزلَردَن کوُرَه کوُپراق بَشَرنِی غایَه لَرِیگه اوُحشَیدِیگن آسمانِی شَرِیعَتلَرنِینگ اَحکاملَرِینِی وَ دَستوُرلَرِینِی قَبوُل قِیلِیشدَن هَم باش تارتِیشَردِی.

مَنَه بوُندَی کِیشِیلَر اوُزلَرِینِینگ اِیچکِی اِجتِمائِی عَلاقَه لَرِیگه باغلِیق بُولگن اِیشلَردَن یَعنِی عائِلَه وِی عَلاقَه لَردَه، عَیال وَ فَرزَند، قَرِییَه لَرگه نِسبَتاً کوُز- قَرَشلَرِیدَه، تَعلِیم – تَربِیَه دَه، تَربِیَه رَوِیشِیدَه، اِقتِصاددَه، باشقَه لَر بِیلَن یاکِی اوُزَرا اِقتِصادِی وَ تِجارِی عَلاقَه لَردَه، خُرافات مَذهَبلَرِیگه اِیگه بوُلِیشدَه، توُرلِی – هِیل سِیغِینِیشلَردَه یاکِی دَهرِی وَ اَتِیئِست بوُلِیشدَه وَ بَشَرنِی حَیاتِیگه باغلِیق بوُلگن باشقَه مَسَلَه لَردَه، باشقَه جَمِیعیَتلَر بِیلَن بوُلَه دِیگن بَرچَه سِیاسِی، مَدَنِی، اِجتِمائِی، اِقتِصادِی عَلاقَه لَردَه هَم اوُلَرنِینگ اوُزلَرِی اِیشلَب چِیقَرگن قانُونلَردَن وَ اَحکاملَردَن فایدَه لَه نِیشَردِی، اوُشَه کوُننِی اِصطِلاحِی بُویِیچَه اِینگ تَرَقِّی تاپگن، رِواجلَنگن اوُزلَرِینِینگ تَرَقِّی تاپگن فِکرلَرِینِی اِیشلَه تِیشَردِی، اوُلَر بُو فِکرلَرنِی یا اَجدادلَرِیدَن آلِیشگن اِیدِی یاکِی اوُزلَرِینِی اِیستَکلَرِیگه بِنائاً اِیشلَب چِیقَه رِیشگن اِیدِی، مَنَه بُوهِیلمَه – هِیل سِکوُلار اَحزابلَرنِی هِیچ قَیسِی بِیرِی اوُتمِیشدَه هَم یاکِی حاضِرگِی زَماندَه هَم یا کِیلَه جَکدَه هَم، بِیزلَر مَنَه بُو قانوُنلَرنِی اَلله نِی قانوُنلَرِیدَن یا آسمانِی شَرِیعَتلَردَن آلگنمِیز دِییِیشمَه گن وَ دِییِیشمَیدِی هَم، بَلکِی اوُلَر آچِیق- آیدِین بَیان قِیلِیشَه دِیکِی، بِیزلَر آسمانِی شَرِیعَتلَردَگِی قانوُنلَرنِی اوُزِیمِیز اِیشلَب چِیقَرگن قانوُنلَرنِی اوُرنِیگه قَبوُل قِیلمَیمِیز.

 شُو سَبَبلِی هَم، اوُلَر اِلاهِی اَحکاملَرنِی وَ دَستوُرلَرنِی اوُزلَرِینِینگ حَیاتدَگِی اِیشلَرِی بُویِیچَه قَبوُل قِیلِیشدَن بُویِین تاولَش بِیلَن بِیرگه ، بُولَرنِی اَوَّلگِیلَرنِی داستانلَرِی، اِیسکِیلَرنِی اَفسانَه لَرِی یاکِی جَمِیعیَتدَگِی پَست قالاق،آرقَه دَه قالگن کِیشِیلَرگه تِیگِیشلِی اَحکاملَر، سِیحر، جادوُ وَ……دِیب بِیلِیشَردِی وَ اوُزلَرِینِینگ تَرَقِّی تاپگن، رِواجلَنگن دِیب سَنَلَه دِیگن قوُللَرِی بِیلَن اِیشلَب چِیقِیشگن قانوُنلَردَن فایدَه لَه نِیشَردِی. مَنَه بُو رَوِیشنِی قُرآندَگِی بَشَرِیَت تَرِیخِینِی بَرچَه سِیدَه، قُرَیشدَن آلدِینگِی دَوردَگِی اَحزابلَرنِی یا “مُشرِکلَرنِی” یا سِکوُلارِیستلَرنِی تَرِیخِیدَن تارتِیب بوُگوُنگِی کوُنگه چَه اِیشلَه تِیلگه نِینِی کُورَه مِیز.

توُرلِی- هِیل اَحزابلَرنِینگ یا “مُشرِکلَرنِینگ” وُجُودگه کِیلتِیرگن نَرسَه لَرِینِی یانِیدَه، بِیزلَر قُرآننِی گوُواهلِیگِی آستِیدَه کوُرِیب توُرگه نِیمِیزدِیک، بِیر نِیچَه دَهرِیلَردَن (مَتِیرِی اَلِیست یا اَتِیئِست) تَشقَرِی هَمَّه سِکوُلارِیستلَر یا “مُشرِکلَر” اوُزلَرِیدَگِی بوُلغَه نِیشلَر بِیلَن بِیرگه، اوُلَرنِینگ کوُپ سانلِی، هِیلمَه – هِیل “اِلاه”لَرِینِی قَطارِیدَه مُشَخَّص قُدرَتگه اِیگه خالِق وَ رَزّاق ذات بارلِیگِینِی قَبوُل قِیلِیشَردِی. اوُلَر یامغِیر یاغِیش وَ رِزق بِیرِیش وَ فَرزَند بِیرِیشگه آئِد مَسَلَه لَردَه، عُمُومِی قِیلِیب اَیتگندَه یُوقارِیدَن پَستگه کِیلَه دِیگن نَرسَه لَرنِی بَرچَه سِیدَه (رُوبُوبِیَت تَوحِیدِینِی) آچِیق- آیدِین بوُلغَه نِیشلَر بِیلَن بِیرگه اَلله نِی ضَعِیف وَ تِیبرَه نوُچَن صُورَتدَه، باشقَه قانوُن اِیشلَب چِیقَه رُوچِیلَرنِی وَ مَنفَعَت جَلب قِیلوُچِی، ضَرَر دَفع قِیلوُچِی مَرکَزلَرنِی قَطارِیدَه قَبوُل قِیلِیشَر اِیدِی، حَتَّی اوُلَرنِی بَعضِیسِی نَصرانِیَت وَ صابِیئِننِی اِیشانچلَرِینِی وَ ……هَم شَخصِی مَسَلَه لَر بُویِیچَه قَبُول قِیلِیشَردِی، بُوتپَرَستلِیکنِی نادانلِیک وَ اَخماقلِیک حِسابلَشگن، بوُندَی کِیشِیلَر حَنِیفلَر نامِی بِیلَن مَشهُور بوُلِیشگن، اَمّا بوُتوُن تَرِیخ دَوامِیدَگِی توُرلِی- هِیل اَحزابلَرنِی بَرچَه سِینِی مُشتَرَک نوُقطَه سِی شُو بوُلگنکِی، هَرگِیز پَستدَن یوُقارِیگه قَرَب جوُنَه تِیلِیشِی لازِم بوُلگن وَ اِلاهِی قانوُنلَرگه اِطاعَت قِیلِیش، دِیب سَنَلگن (اوُلوُهِیَت تَوحِیدِی) نِی کامِل صُورَتدَه، اَلله نِی قانوُنلَرِیگه وَ اَحکاملَرِیگه بوُیسِینِیشمَسدِی. دِیمَک اوُلَر آچِیق بُولغَه نِیشلَر وَ آشکار اَدَه شِیشلَر بِیلَن بِیرگه رُوبُوبِیَتنِی قَبُول قِیلِیشگن، حوُددِی شوُ رُوبُوبِیَتدَگِی اَدَه شِیشلَر،بُورِیلِیشلَر اوُلَرنِی اوُلوُهِیَتدَگِی اَدَه شِیشلَرگه ،بوُرِیلِیشلَرگه یِیتَکلَه گن اِیدِی.

اَحزاب یا مُشرِکلَر یاکِی بوُگوُنگِی کوُندَگِی زَبان بِیلَن اَیتگندَه سِکوُلارِیستلَر حاکِمِیَت، قانوُن اِیشلَب چِیقَه رِیش، اِطاعَت وَ بوُیرُوقگه بُویِینسِینِیش، جَزا وَ مُکافات بِیرِیش مَنَه بُو دُنیادَه اِنساندَن تارتِیب آلِینِیب بوُتوُنلَی اَلله تَعالَی نِی اِیختِیارِیگه بِیرِیلِیشِینِی قَبُول قِیلِیشمَسدِی. شوُنگه اَساسلَنگن حالدَه لا اِله -اِلّا الله تَوحِیدِینِی اَساسِیگه کوُرَه، یَعنِی اَوَّل بِیرِینچِی بوُلِیب بَرچَه اِلاهلَرنِی نَفِی قِیلِیش طاغُوتگه اوُزلَرِینِی چِیگرَه لَرِیدَن چِیتگه چِیقِیب حَتَّی اِلاهِی بوُیرُوقلَرگه خِلاف رَوِیشدَه اِلاهِی حُدوُدلَرگه قَدَم باسگن قانوُن اِیشلَب چِیقَه رُوچِیلَرگه، قانوُن اِیشلَب چِیقَه رِیب اوُنِی اِجرا قِیلگنلَرگه کُفر کِیلتِیرِیشلِیک یَعنِی ( لا اِلَهَ) وَ حاکِمِیَتدَه، قانُون اِیشلَب چِیقَه رِیشدَه، اِطاعَتدَه، مُکافاتنِی اِجرا قِیلِیشدَه، عِبادَتدَه، باشقَه بِیر تاماندَن فَریادلَرگه جَواب بِیرِیشدَه اَلله نِی یَگانَه لِیگِینِی اِثبات قِیلِیشگه قَرشِی مُبارَزَه وَ مُخالِفَت قِیلِیب چِیقِیشگن اِیدِی. اوُلَر مَنَه شُو اوُرِینلَرگه قَرشِی جَنگ قِیلِیشگن. ” لا اِلَهَ” وَ “اِلّا الله” مَنَه شُو مَعنادَه بُولگن.

  مَنَه بُو حالَتدَه، تِیرمِینالاگِیَه مَنبَعلَرِینِی وَ قِرآن آیَتلَرِینِی کوُرِیب چِیقِیش آرقَه لِی قوُیِیدَگِی اِنکار قِیلِیب بوُلمَیدِیگن حَقِیقَتنِی قوُلگه کِیرِیتَه مِیز: بَشَر تامانِیدَن وُجُودگه کِیلتِیرِیلگن “اَحزابلَر” یاکِی “مُشرِکلَر” یاکِی “سِکوُلارِیستلَر” دِینِی یاکِی بوُگوُنگِی کوُننِی تَعبِیرِی بِیلَن اَیتگندَه “سِکوُلارِیزم” دِینِی، قَدر- قِیمَتدَه وَ جایگاهدَه اِیمَس، بَلکِی دُنیاوِی وَظِیفَه لَرنِی تَرکِیبِی قِیسمِی بُویِیچَه اِسلام دِینِیگه اوُحشَه گن دِیندُور.

وِیلسان مَدَنِیَت وَ دِین کِتابِیدَه یازَه دِیکِی: دُنیاوِیگرلِیک یاکِی دُنیانِی اوُزِیگه خاصلِیگِی بُویِیچَه بِیر اِدِییالاگِیَه وَ دِیندُور. مَنَه بُو اِدِییالاگِیَه نِی ناتِیقلَرِی وَ تَبلِیغچِیلَرِی آگاه حالدَه اِعتِقادنِی غَیرِی طَبِیعِی نَرسَه لَرنِینگ مَفهُوملَرِی وَ اِیشلَرِی بُویِیچَه بَرچَه شَکللَرِینِی، هَمدَه اوُنگه خاص بُولگن وَظِیفَه لَرِینِی بِیر چِیتگه اوُلاقتِیرِیب خَطا قِیلِیشَه دِی.

وِیلیَم مَک دانالد آچِیق- آیدِین اِعلان قِیلَه دِیکِی: “سِکوُلارِیزم” کِینگ – کوُلَملِی مَعنادَه دِیننِی بِیر نَوِیدوُر، کوُرِینِیب توُرگه نِیدِیک بوُندَی عَمَلِی حالَتدَه سِکوُلارِیزم بِیلَن دِیننِی اوُرتَه سِیدَه قَرَمَه – قَرشِیلِیک مَوجُود اِیمَس.

مَنَه بُو صُورَتدَه ، سِکوُلار کافِرلَرنِی اوُزلَرِی هَم اِعتِراف قِیلِیب توُرِیشگه نِیدِیک، “سِکوُلارِیزم ” هَم اِسلام دِینِینِی بَرابَرِیدَه بَرچَه  شَرِیعَتلَرِی بِیلَن بِیرگه بِیر دِیندُور،اَلله تَعالَی سِکوُلار اَحزابلَرگه قَرَتَه:  «لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ» دِییِیشلِیککَه بوُیرُوق بِیرِیشِینِی مَعناسِی نِیمَه؟ یَعنِی:

• بَرچَه دِینلَر اَلله تامانِیدَن کِیلگن بوُلِیشِی شَرط اِیمَس. بلکی بشر هم دیننی وجودگه کیلتیریشی مُومکِین. دِیننِی صَحِیح مَعناسِیدَن آگاه بُولمَه گنلِیکلَرِی سَبَبلِی جُودَه کوُپچِیلِیک دُوچار بُولَه دِیگن خَطالَردَن بِیرِی شوُکِی، اوُلَرنِی فِکرِیچَه دِین اَلبَتَّه اَلله تامانِیدَن کِیلگن بُولِیشِی کِیرَک. یوُق بوُندَی اِیمَس.
•   “لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ”  یَعنِی نِیمَه دِیگه نِی؟ یَعنِی سِکوُلار اَحزابلَرنِی یا “مُشرِکلَرنِی” اوُزِی وُجُودگه کِیلتِیرگن دَستوُرلَرِی هَم دِین حِسابلَه نَدِی، اِسلام دِینِینِی بَرابَرِیدَگِی دِیندُور. مَنَه بُو  “لَکُمْ دِینُکُمْ وَلِیَ دِینِ”  وَ قُرآندَگِی اوُنگه اوُحشَه گن باشقَه آیَتلَر آرقَه لِی آسان قوُلگه کِیرِیتسَه بُولَه دِیگن نَرسَه دوُر.

• اِیندِی “سِکوُلارِیزم دِینِینِی” کِیلِیب چِیقِیشِی قَیِیرگه وَ قَیسِی دَورگه بارِیب تَقَلَه دِی؟ “سِکوُلارِیزم دِینِینِی” اِیلدِیزِی قَیِیرگه وَ قَیِیردَن باشلَنگن؟ اوُنِی باشلَنغِیچ نوُقطَه سِی قَیِیردَه؟

اَگر بِیز قُرآنگه وَ رَسُول الله صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی صَحِیح سُنَّتلَرِیگه مُراجَعَت قِیلَه دِیگن بُولسَک، شوُنِی توُشوُنِیب یِیتَه مِیزکِی، “سِکوُلارِیزم دِینِینِی” کِیلِیب چِیقِیشِی اِنسان پَیدا بوُلگن زَمانگه وَ اَلله نِی حُکمِینِی، قانوُنِینِی  اوُرنِیگه  باشقَه حُکم وَ قانوُن قوُیِیلگن دَورگه بارِیب تَقَلَه دِی؛  بِیرِینچِی بوُلِیب اَلله نِی  حُکمِینِی اوُرنِیگه باشقَه حُکمنِی قوُیگن کِیمسَه شَیطان بُولَه دِی، بوُلِیب هَم بُو اِیشنِی اوُزِینِی نَفسانِی بَهانَه سِی بِیلَن اَلله نِینگ آدَمگه سَجدَه قِیلِیش حَقِیدَگِی بوُیرُوغِیدَن باش تارتَه دِی؛ مَنَه بوُنِی کِیتِیدَن شَیطان آدَمنِی اَلله نِینگ قانوُنِینِی وَ دَستوُرِینِی بِیر چِیتگه قوُیِیش بُویِیچَه قوُزغَه توُچِیسِیگه اَیلَه نَدِی وَ آدَمنِی جَنَّتدَن چِیقَه رِیب یُوبارِیلِیشِیگه سَبَب بوُلَدِی.

مَنَه بُو کوُز- قَرَش بُویِیچَه، “سِکوُلارِیزم دِینِینِی” اَساسچِیسِی شَیطان دِیسَه بوُلَه دِی، توُرلِی- هِیل دَورلَردَه اِنساننِی اوُزِی مُهَیّا قِیلگن شَرائِطلَرنِی حِسابگه آلگن حالدَه هِیلمَه – هِیل نِسبَتلَرگه کوُرَه، مَنَه بُو دِین اِنسانلَرنِی اوُرتَه سِیدَه اِسلام دِینِینِی بَرابَرِیدَه اوُزِینِی مَوجُودِیَتِینِی کوُرسَتَدِی. بُو جُودَه هَم ساددَه نَرسَه: شَیطان آچِیق وَ آشکار اَلله نِی حُکمِی وَ دَستوُرِینِی نَفسانِی وَ نَجادِی دَلِیللَرگه کوُرَه قَبوُل قِیلمَه دِی، شوُنگه اوُحشَش بَرچَه سِکوُلارِیستلَر هَم اَلله نِی قانوُنلَرِینِی وَ دَستوُرلَرِینِی آچِیق وَ آشکارَه قَبُول قِیلِیشمَیدِی وَ اوُزلَرِینِی رَهبَرلَرِی بوُلمِیش شَیطانگه  اِیرگه شِیب تَقلِید قِیلِیشَه دِی.

مَنَه بُو اِیضاحلَر بِیلَن بِیرگه بِیز اَوَّلگِی سَوالِیمِیزنِی بِیرِینچِی قِیسمِیگه یِیتِیب کِیلدِیک، بُو قوُیِیدَگِیلَردَن عِبارَت: سِکوُلارِیستلَر هَم دِینگه اِیگه وَ بوُ دِیننِی اوُلَرنِی اوُزلَرِی وُجُودگه کِیلتِیرگن؛ اوُنِی اَساسِیگه کوُرَه اوُلَر دِیننِی بَرچَه توُرت مَعناسِینِی تَطبِیق قِیلِیشَه دِی وَ حَیاتلَرِیدَه اوُنِی اِجرا قِیلِیشَه دِی. یَعنِی:

1. اوُلَر اوُزلَرِینِینگ خاص حاکِمِیَتلَرِیگه وَ حُکوُمَت قُدرَتِیگه اِیگه.
2. اوُلَر اوُزلَرِیگه خاص قانوُنلَرگه ،دَستوُرلَرگه وَ قِیلِینِیشِی کِیرَک بوُلگن یاکِی کِیرَک بوُلمَه گن نَرسَه لَرگه اِیگه.
3. اوُلَر اوُزلَرِینِینگ فُقَرالَرِیدَن مَنَه بُو قانوُنلَرگه وَ حُکوُمَت اَحکاملَرِیگه رِعایَه قِیلِیشنِی، اوُنگه اِطاعَت قِیلِیشنِی، بوُیِینسِینِیشنِی طَلَب قِیلِیشَه دِی.
4. اوُلَر اوُزلَرِینِی قَضاوَت، جَزالَش وَ مُکافات بِیرِیش سِیستِیمَه سِیگه اِیگه وَ اوُزلَرِیدَگِی جَزالَش وَ مُکافات بِیرِیش اَحکاملَرِیگه مُناسِب رَوِیشدَه جَزا وَ مُکافات بِیرِیشَه دِی.

دِیننِی هَر توُرت مَعناسِی وَ مَفهُومِی سِکوُلارِیستلَردَه مَوجُود. مَنَه بُو صُورَتدَه، “سِکوُلارِیزم دِینِی” “اِسلام دِینِینِی” بَرابَرِیگه چِیقَه دِی وَ بِیر کِیشِی هَم “سِکوُلارِیزم دِینِیگه” وَ هَم “اِسلام دِینِیگه” اِیگه بوُلَه آلمَیدِی. هَم شَیطاننِی دِینِیگه وَ هَم اَلله نِی قانوُنلَرِیگه اِیرگه شَه آلمَیدِی. هَم اَلله نِی حاکِمِیَتِینِی وَ هَم شَیطاننِی حاکِمِیَتِینِی قَبُول قِیلَه آلمَیدِی. اَلله تَعالَی اِنسانگه اِیککِی قَلبنِی بِیرگن اِیمَسکِی، قَلبنِی بِیرِینِی اِسلام “دِینِی”گه بِیرسَه اِیککِینچِیسِینِی اِیسَه شَیطاننِی “دِینِی” گه بِیرسَه:   

  مَّا جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِّن قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ (احزاب/4) “الله بِیران کِیشِینِی اِیچِیدَه اِیککِی یوُرَک قِیلگن اِیمَسدِیر،” مَنَه بُو اِیککِی یوُلنِی تَنلَش آرقَه لِی اِنسان یا مُسُلمان یا سِکوُلار (مُشرِک) بُولَه دِی؛ کُفر وَ اِیماندَن تَرکِیب تاپگن مُسُلمان وَ کافِر دِیگن مَعجُون مَوجُود اِیمَس. حَقنِی بَعضِی قِیسمِی بِیلَن کُفرنِی بِیر قِیسمِینِی بِیرگه تَرکِیب قِیلِیب یَنگِی مَعجُون یَسَب بوُلمَیدِی یاکِی مُسُلماننِی بِیشتَه لِیک اَصلِی کافِرلَرگه   1-الَّذِينَ هَادُوا 2- وَالصَّابِئِينَ 3- وَالنَّصَارَىٰ 4- وَالْمَجُوسَ 5- وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا، قوُشِیب کوُلگِیلِی بِیر حالَتدَه جاهِللِیک بِیلَن مُسُلمان یَهُودِی یا مُسُلمان صابِیئِن یاکِی مُسُلمان نَصرانِی یا مُسُلمان مَجُوسِی یا مُسُلمان مُشرِک دِیگن نَرسَه نِی یَسَب بوُلمَیدِی؛ شوُندَی تَرکِیبنِی اِیستَیدِیگن کِیمسَه لَر یا شَرعِی مَنبَعلَرگه نِسبَتاً جاهِل بوُلگن مُؤمِنلَر یاکِی مُسُلمانلَرگه قَرشِی رُوحِی جَنگلَرنِی مُدِیرِیَت قِیلِیشنِی وَ اِیچکِی جَنگلَرنِی، تَفَرُّقنِی وَ مُسُلمانلَرنِی مُسُلمانلَر بِیلَن مَشغُول قِیلِیشنِی قَصد قِیلگن آگاه دُشمَنلَر بوُلِیشَه دِی، یاکِی بوُلمَسَم مَنَه بُو اِیککِی تَرکِیبدَن فایدَه لَه نِیب اوُچِینچِی اوُرتَه دَگِی اَلله بِیلَن شَیطاندَن تَرکِیب تاپگن یُولنِی وُجُودگه کِیلتِیرِیشنِی هاحلَیدِیگن کِیمسَه لَردُور، مَثَلاً فَلانچِینِی اَیتِیشِیچَه اوُ هَم مُسُلمان وَ هَم سِکوُلار (مُشرِک) دوُر، اَلله تَعالَی مَنَه بُو تَرکِیب حَقِیدَه مَرحَمَت قِیلَه دِیکِی:    أُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ حَقًّا ۚ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُّهِينًا (نساء/151).  “اَنَه اوُشَه لَر حَقِیقِی کافِرلَردِیر. بوُندَی کافِرلَر اوُچُون حار قِیلگوُچِی عَذابنِی تَیّارلَب قوُیگنمِیز.”

اَلله تَعالَی آخِیرگِی اِیلچِیسِی صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّم کِیلگنلَرِیدَن سُونگ اوُتگن دَورلَردَه اوُزِی اِیککاوِینِی سَیِّیدِیمِیز مُوسَی وَ عِیسَی عَلَیهِ السَّلاملَرگه نازِل قِیلگن تَوراتنِی، اِینجِیلنِی حُکمِیگه راضِی بوُلمَه گندَن کِییِین، قَندَی قِیلِیب اَلله تَعالَی اِسلام دِینِینِی بَرابَرِیدَگِی سِکوُلارِیزم دِینِیگه، حُکمِیگه راضِی بوُلَه دِی؟ بوُلِیب هَم مَنَه بُو سِکوُلارِیزم اَلله نِی حُکمِی یِیر یوُزِیدَگِی بِیر قِیشلاقدَگِی خَانَداندَه حَتَّی بِیر مَحَلَّه دَه اِجرا قِیلِینِیشِیگه هَر قَندَی شِیوَه بِیلَن بوُلسَه هَم رُحصَت بِیرمَیدِی.

نِیمَه اوُچُون اَلله تَعالَی تَورات وَ اِینجِیلنِی حُکمِی بِیلَن حُکم قِیلِینِیشِیگه رُحصَت بِیرمَسلِیگِینِی بِیلَه سِیزلَرمِی؟ چوُنکِی اِنساننِی نَفسانِی هَواسِی، اِیستَکلَرِینِی “سِکوُلارِیزم دِینِی”نِی قالِیبِیدَه اَلله نِی وَحِیسِیگه اَرَه لَشتِیرِیب تَشلَشگن وَ ناخالص، اَصلِیدَن اوُزگرتِیرِیلگن مَعجُون وُجُودگه کِیلتِیرِیلگن وَ مَنَه شوُ اوُزگرتِیرِیلگن مَعجُون حالَتِیدَه سَقلَه نِیب قالگن. یَعنِی مَنَه بُو شَرِیعَتلَر “سِکوُلارِیزم دِینِی”نِی بِیر قِیسمِینِی قَبوُل قِیلِیشگن وَ اوُنِی اوُزلَرِینِی شَرِیعَتلَرِیگه قوُشِیشگن وَ نَتِیجَه دَه اَلله نِی شَرِیعَتِی بِیلَن بِیرگه “سِکوُلارِیزم دِینِی” دَن تَشکِیل تاپگن مَعجُون وُجُودگه کِیلگن. شُو سَبَبلِی هَم یَنگِی پَیغَمبَر کِیلگن، مَنَه بُو اوُزگرتِیرِیشلَر یَنگِی پَیغَمبَرنِی کِیلِیشِیگه بائِث بوُلگن اِیدِی، یَعنِی اوُلَر وُجُودگه کِیلتِیرگن مَعجُون یَنگِی اِیلچِینِی جُونَه تِیلِیشِیگه سَبَب بوُلگن.

اِیندِی بَرچَه قانوُنلَرِی، دَستوُرلَرِی عَقلِی ناقِص بَندَه لَرِینِینگ هَوایِی نَفسِی اَساسِیدَه وُجُودگه کِیلتِیرِیلگن سِکوُلارِیزم دِینِیگه  اَلله تَعالَی قَندَی قِیلِیب راضِی بوُلَه دِی؟ بوُندَن تَشقَرِی سِکوُلار اَحزابلَر وَ سِکوُلارِیستلَر اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرنِی اِنساننِی حَیاتِینِی اِدارَه قِیلِیش بُویِیچَه بوُتوُنلَی رَد قِیلِیشَه دِی –کوُ!  

بِیرارتَه حِزب یا سِکوُلار دَولَتنِی اَلله نِی شَرِیعَتِی بِیلَن حُکم قِیلگه نِینِی اِیشِیتگنمِیسِیزلَر؟ اوُندَن بُولسَه سِیزلَر بِیر مُسُلمان صِیفَتِیدَه نِیمَه اوُچُون “سِکوُلارِیزم دِینِی” بِیلَن حُکم قِیلسَه بوُلَه دِی،دِیگن پُوچ حَیاللَرگه بِیرِیلگنسِیزلَر؟ ذِهنِینگِیزگه کِیلگن بُو فِکرلَر نِیمَه اوُزِی؟

نِیمَه اوُچُون اَلله تَعالَی اوُزِینِی شَرِیعَتلَرِیدَه مَنَه شوُنچَه قانوُنلَرنِی، دَستوُرلَرنِی جوُنَتگنلِیگِی حَقِیدَه هِیچ اوُیلَب کوُرگنمِیسِیزلَر؟ نِیمَه اوُچُون سِیزلَرنِی قِبلَنگِیز مَسجِدِ الاَقصَی دَن کَعبَه گه قَرَب اوُزگه رِیب قالگه نِی بارَه سِیدَه فِکرلَب کوُرگنمِیسِیزلَر؟ اِیندِی حاضِرگه کِیلِیب نِیمَه اوُچُون بَعضِیلَر سِیزلَرنِی بِیر مُسُلمان صِیفَتِیدَه اوُزِینگِیزنِی قِبلَنگِیز بوُلمِیش کَعبَه نِی آق اوُیگه، لاندانگه، کرِیملگه، حِیتایگه وَ …….تامان اوُزگرتِیرِیشِینگِیزنِی هاحلَشیَپتِی؟

اوُزِینگ تَنها قالِیب شَیطاننِی یارانلَرِینِی رُوحِی جَنگلَرِیدَن بِیر چِیتگه چِیقِیب بِیر آز فِکر قِیل وَ اوُزِینگنِی اِیککِیلَه نِیشلَردَن نَجاد بِیر، چوُنکِی اِیختِیار قِیلسَه بُولَه دِیگن فَقَط اِیککِی یوُلگه اِیگه سَن:

1. اِنس وَ جِین شَیطانلَرِی مُشتَرَک وُجُودگه کِیلتِیرگن قانوُن وَ دَستوُرلَرگه (سِکوُلارِیزم دِینِیگه) اِیرگه شَسَن وَ نِهایَت شَیطانگه سِیغِینَه سَن.
2. اَلله تَعالَینِی قانوُنلَرِیگه،دَستوُرلَرِیگه ( یَعنِی اِسلام دِینِیگه) اِیرگه شِیش وَ یالغِیز اَلله گه سِیغِینِیش.

مَنَه بُو اِیککاوِینِی اَرَه لَشتِیرِیشنِی اِمکانِی یُوق، چوُنکِی تَرکِیبِی بِیر- بِیرِیگه یَقِین بوُلگن یاکِی بِیر- بِیرِیگه اوُحشَش بوُگن اِیککِیتَه نَرسَه نِیگِینَه بِیر- بِیرِیگه اَرَلَشتِیرسَه بوُلَه دِی. هَرگِیز اَلله تَعالَی نِی دَرَجَه سِی بِیلَن بَرابَر اِیمَس وَ اَلله نِی قانوُنلَرِیگه یاکِی اَلله گه هِیچ نَرسَه اوُحشَه مَیدِی، اوُلَرنِی بِیر- بِیرِیگه اَرَلَشتِیرِیب هَم بُولمَیدِی.

بُوندَن تَشقَرِی اَلله تَعالَی تا قِیامَت کوُنِیگه چَه آخِیرگِی شَرِیعَتِینِی حِمایَه قِیلِیش زَمانَتِینِی بِیرگن، اَگر بِیرار کِیشِی یَهُودلَر وَ نَصارالَر باسِیب اوُتگن یُولدَن یوُرماقچِی بُولسَه وَ اَلله نِی شَرِیعَتِی بوُلگن تَورات وَ اِینجِیلنِی بَشَرنِی عَقلِیگه اَرَلَشتِیرِیشگه نِیگه اوُحشَب آدَملَرنِی بُو آرقَه لِی فَرِیب بِیرَه دِیگن بوُلِیشسَه، مَنَه بُو فَرِیب بِیرِیشلَر، خِیانَتلَرنِی عُمرِی قِیسقَه بوُلِیب اِیرتَه مِی یا کِیچ آشکار بُولَه دِی. اَلبَتَّه بوُنِی عاقِبَتِیدَه جوُدَه کوُپ اِنسانلَرنِی عاقِبَت بَه شَر قِیلِیب نابوُد قِیلِیشلَرِی مُومکِین.

اِی مُسُلمان بِرادَرلَر وَ آپَه – سِینگِیللَر، سِیزلَر خوُشیار بوُلِیشِینگِیز کِیرَک، چوُنکِی سِکوُلارِیستلَر بوُتوُن اوُتگن تَرِیخ دَوامِیدَه هَمِیشَه اَوَّلا دِینفُرُوش مُلّالَرنِی وَ اِسلام دِینِی حَقِیدَگِی ناتوُغرِی تَفسِیرنِی کَنَلِی آرقَه لِی بَشَرنِی فِکرِینِی اِسلام بِیلَن اَرَه لَشتِیرِیشگه حَرَکَت قِیلگن وَ نِهایَت آدَملَرنِی اِیمانلَرِینِی سُوستلَشتِیرِیشنِی واسِیطَه سِیدَه اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرنِی اِنساننِی حَیاتِیدَن بوُتوُنلشی چِیتگه سُورِیب تَشلَه ماقچِی بوُلِیشگن. “سِکوُلارِیزم دِینِی” هَمِیشَه فاسِد مَذهَبلَردَن،فاسِد فِکرلَردَن،فاسِد دُنیا قَرَشلَردَن اِسلام دِینِیگه وَ شَرِیعَتِیگه قَرشِی فایدَه لَنگن، بُو اِیش آرقَه لِی اوُ اَستَه – سِیکِینلِیک بِیلَن اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرنِی اِنساننِی حَیاتِیدَن کامِل صُورَتدَه چِیقَه رِیب تَشلَه ماقچِی وَ اوُزِینِی اوُنِی اوُرنِیگه بَدَل قِیلِیب قوُیماقچِی بوُلیَپتِی.

شُو یِیردَه دُوستلَرِیمِیزنِی سَواللَرِیگه جَواب بِیرِیشدَن آلدِین شوُنِی اَیتِیب اوُتِیشِیمِیز لازِمکِی، سِکوُلار کافِرلَر اِیککِیتَه اَساسِی دَستَه گه تَقسِیم بوُلِیشَه دِی:

1. سِکوُلار آشکار کافِرلَر. مِثال: رَسُول الله صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی زَمانِیدَگِی قُریش سِکوُلارلَرِی یاکِی حاضِرگِی زَماندَگِی اَمِیرِکَه، اَنگلِیَه، حِیتای، یِیوراپَه اِتِّفاقِیدَگِی، تُورکِیَه دَگِی سِکوُلارلَر یاکِی آشکارَه اوُزلَرِینِی مَوجُودِیَتِینِی اِعلان قِیلَه دِیگن وَ اوُزلَرِینِی دِینلَرِینِی آشکارَه بَیان قِیلَه دِیگن وَ “سِکوُلارِیزم دِینِیگه” مُخالِف بوُلگنلَرگه قَرشِی اِیککِی قالِیبدَه رُوحِی وَ اِیسسِیق جَنگ آرقَه لِی جَنگ قِیلِیشَه دِیگن اِسلامِی دِیارلَردَگِی توُرلِی- هِیل مَحَلِّی سِکوُلار اَحزابلَردوُر.
2. اِیچکِی سِکوُلار پِنهان کافِرلَر بُولِیب، اوُلَر قُرآن اَدَبِیاتِیدَه مُنافِقلَر (اِیچکِی پِنهان کافِرلَر) نامِی بِیلَن تَنِیلگن. مَنَه بُو دَستَه ظاهِردَه اوُزلَرِینِی مُسُلمانلَرگه اوُحشَه تِیب آلِیشَه دِی وَ مُسُلمانلَرنِینگ حُکوُمَت وَ حَربِی قُدرَتِیگه مُناسِب رَوِیشدَه اوُزلَرِینِینگ حَقِیقِی عَقِیدَه لَرِینِی، مَقصَدلَرِینِی آشکار قِیلِیشَه دِی. یَعنِی اَگر مُسُلمانلَرنِی قُدرَتِینِی مِعزانِی قَنچَه لِیک کوُپراق بُولسَه، اوُلَر اوُزلَرِینِی قابِیقلَرِیگه یَنَدَه کوُپراق یَشِیرِینِیب آلِیشَه دِی،اَگر مُسُلمانلَرنِی قُدرَتِینِی مِعزانِی قَنچَه لِیک کَمَیسَه، اوُلَر اوُزلَرِینِی یَنَدَه کوُپراق کوُرسَه تِیشَه دِی. مُسُلمانلَرنِی قُدرَتِینِی مِعزانِی بِیلَن اوُلَرنِینگ مَوجُودِیَتلَرِینِی اِعلان قِیلِیشنِی اوُرتَه سِیدَگِی تِیسکَه رِی باغلِیقلِیک، حاکِم حِسابلَه نَدِی.

یَعنِی اَگر اِسلام دِینِینِی قُدرَتِی بُویِیچَه کوُچلِی بوُلگن بِیر خانَداندَه بوُندَی کِیمسَه لَر یَنَدَه اِیختِیاطکار بوُلِیشَه دِی، اوُلَر اوُزلَرِینِی زَبانلَرِیگه، اِیشلَرِیگه نِهایَتدَه اِیختِیاط بُولِیشَه دِی. بِیر قِیشلاقدَه، مَحَلَّه دَه، شَهَردَه، عالِیگاهدَه هَم قائِدَه مَنَه شُو. هَر قَندَی قِیشلاقدَه یا دُوستانَه جَماعَتلَردَه یا مَدرَسَه لَردَه اَگر اِسلام دِینِینِی قُدرَت مِعزانِی کَمَه یَه دِیگن بوُلسَه، اوُلَر یَنَدَه اوُزلَرِینِی یَحشِیراق، کوُپراق نَمایان قِیلِیشَه دِی، یَعنِی اوُلَر آلدِین مَخفِی قِیلِیب یوُرگن وَ بِیزلَر کوُرَه آلمَه یاتگن اِفلاص فِکرلَرِینِی سوُزلَه شُو، رَفتار قالِیبِیدَه کوُرسَه تِیشَه دِی. مُسُلمانلَرنِینگ ضَعِیفلِیکلَرِی اوُلَر اوُزلَرِینِی آشکار قِیلِیشلَرِیگه بائِث بوُلَه دِی.

اوُلَر شوُنچَه لِیک اِعتِبارسِیز وَ غَیرَتسِیز اِنسانلَرکِی، مُسُلمانلَرنِی اوُرتَه سِیدَه آشکار کافِرلَرگه اوُحشَب اوُزلَرِینِی مَوجوُدِیَتِینِی اِعلان قِیلِیشگه جُرعَت قِیلِیشمَیدِی وَ اوُلَر هَمِیشَه مُناسِب فُرصَتنِی کوُتِیب یوُرِیشَه دِی یاکِی آشکار سِکوُلار کافِرلَرنِی پَناهِیدَه شُبهَه، مِیش- مِیش وَ یالغانلَرنِی تَرقَه تِیشَه دِی،سِکوُلارِیستلَرنِینگ اَکثَر شُبهَه لَرِی مَنَه شوُ دَستَه تامانِیدَن تَرقَه تِیلَه دِی – اوُلَر بوُگوُنگِی کوُندَه مَنَه بُو اِیشلَرنِی اوُزاقدَن توُرِیب آلِیب سپُوتنِیک کَنَللَرِیدَن یاکِی اِنتِیرنِیت آرقَه لِی یا مَجازِی کَنَللَردَه اَمِیرِکَه وَ یِیوراپَه وَ باشقَه آشکار سِکوُلار کافِرلَرنِی پَناهِیدَه عَمَلگه آشِیرِیشیَپتِی – یاکِی بوُلمَه سَم اوُلَر بُو اِیشلَرنِی ظالِم، مَحَلِّی وَ طاغوُت حاکِملَرنِی یاکِی دارُ الاِسلامدِیگ مَحَلِّی فاسِد، اِدارَه رَئِیسلَرِینِی پَناهِیدَه بَجَه رِیشَه دِی.   

  حوُپ اِیندِی بُو اِیضاحلَردَن سُونگ دُوستلَرِیمِیزنِی سَواللَرِیگه نَوبَت بِیرَه مِیز:

اوُ اَوَّلگِی سَوالنِی بِیرِینچِی قِیسمِی حَقِیدَه بُولِیب، اوُندَه سِکوُلارلَر قوُیِیدَگِیچَه اِدَّعا قِیلِیشَردِی: “خُداسِیزدوُرلَر وَ بِیرار دِینگه اِعتِقاد قِیلِیشمَیدِی”، اِیندِی سِیزلَرگه هَم اَنِیق، رَوشَن بُولگن بوُلسَه کِیرَک، مَنَه بُو نَرسَه لَر اوُلَرنِینگ توُشُونمَسلِیکلَرِینِی، جَهالَتلَرِینِی بِیلدِیرَه دِی وَ اَساسسِیز، پایَه سِیز توُقِیمَه نَرسَه لَر جُملَه سِیگه کِیرَه دِی، بُو آرقَه لِی اوُلَر سِیزلَرنِی فَرِیب بِیرماقچِی بوُلِیشَه دِی وَ دِیندَن قوُللَرِینگِیزنِی تارتِیشِینگِیزنِی هاحلَه شَدِی. آلدِین اوُلَرنِینگ دِینگه اِعتِقاد قِیلِیشلَرِینِی سِیزلَرگه ثابِت قِیلگن اِیدِیک، اَمّا اَلله نِی دِینِیدَن باشقَه دِینگه اِعتِقاد قِیلِیشَه دِی، یَعنِی اِنسان بِیلَن شَیطاننِی مُشتَرَک مَخصُولِی بوُلگن وَ یوُزلَب هِیلمَه – هِیل حِزبلَرگه اِیگه وَ قُرآندَه اوُنِی اِسملَرِی “اَحزاب” نِی مُشرِکلَرِی وَ سِکوُلارِیستلَرِی دِیب ناملَگن دِیندُور. اوُلَرنِی هَمَّه سِی شَیطاننِی حِزبِی جُملَه سِیگه کِیرِیشَه دِی،چوُنکِی اوُلَرنِی هَمَّه سِینِی بِیرلَشتِیرِیب توُرگن یَگانَه مُشتَرَک مَرجَع هَوایِی نَفسلَرِیدوُر، بوُلِیب هَم مَنَه بُو هَوایِی نَفسلَرِینِی سانِی اِنسانلَرنِی، گوُرُوهلَرنِی، توُرلِی- توُمَن اَحزابلَرنِی سانِیچَه نِهایَتدَه کوُپ، شوُ سَبَبلِی هَم سِکوُلارِیستلَر هِیچ قَچان بِیرلَه شِیشمَیدِی، شوُنِینگ اوُچُون هَم اوُلَر دِیماکرَه تِیَه سِیستِیمَه سِینِی قَبوُل قِیلِیشگن وَ اَکثَرِیَت آوازلَر اَساسِیدَه قَبوُل قِیلِیش آرقَه لِی عَمَلگه آشِیرِیشَه دِی. اَلبَتَّه بوُتوُن تَرِیخ دَوامِیدَه قَدِیمگِی گرِیسِیَه دَگِی اَتِیئِستلَرگه یاکِی بوُدِیزمنِی آرَسِیدَگِی جِینلَرگه یاکِی رَسُول لله صَلّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی عَصرِیدَن آلدِینگِی وَ کِییِینگِی زَماندَگِی اَلله گه اِعتِقاد قِیلمَیدِیگن دَهرِیلَرگه اوُحشَه گن کِیشِیلَر تاپِیلَردِی، اَمّا بوُگوُنگِی کوُنگه اوُحشَش زَمانَه وِی کوُرِینِیشدَگِی 18 عَصردَه یِیوراپَه دَگِی اوُزلَرِینِی خُداسِیزلَر دِیب ناملَیدِیگن کِیشِیلَر هَم بوُلگن، بوُگوُنگِی کوُندَگِی اَنگلِیَه، گاللَندِیَه، شوِیسِیَه، دانمارک، ناروِیگِیَه ، فِینلَندِیَه، اِیستانِیَه، یَپانِیَه وَ حِیتایگه اوُحشَگن یِیوراپَه دَولَتلَرِیدَگِی اوُزلَرِینِی خُداسِیزلَر دِیب ناملَه گن طائِفَه لَر هَم مَوجُود. اوُلَرنِی اَیتِیشِیچَه، اوُلَر اوُزِینِی آخِیرگِی اِیلچِیسِی آرقَه لِی تَنِیشتِیرگن اِلاهنِی قَبوُل قِیلِیشمَیدِی، مَنَه بُو اَلله نِی قَبوُل قِیلِیشمَیدِی. مَنَه بُو دَستَه دَگِی سِکوُلارِیستلَر اَصلِیدَه اَلله نِی اوُرنِیگه هَوایِی نَفس، اوُزلَرِینِی نَفسانِی اِیستَکلَرِی، شَیطان، مِللَت،حِزب، اِجتِمائِی رَسم- رُسُوملَر،اوُزلَرِیگه اوُحشَگن اِنسانلَر، طَبِیعَت وَ ……گه اوُحشَه گنلَرنِی اَلله نِی اوُرنِیگه اِلاه قِیلِیب آلِیشگن وَ اوُلَرگه سِیغِینِیشَه دِی.

اوُلَرنِینگ اَلله نِی قَبوُل قِیلمَسلِیکلَرِی بارَه سِیدَگِی اِدَّعالَرِینِی قَبوُل قِیلسَه بوُلَه دِی – یَعنِی اوُزِینِی قُرآندَه آخِیرگِی اِیلچِیسِینِی واسِیطَه سِیدَه تَنِیشتِیرگن اِلاهنِی – اَمّا اوُلَر باشقَه اِلاهلَرنِی اوُزلَرِی اوُچُون اِلاه صِیفَتِیدَه قَبُول قِیلمَسلِیکلَرِینِی وَ بُودائِیلَرنِی اَکثَرِیَتِیگه، دَهرِیلَرگه وَ باشقَه مُشرِکلَرگه اوُحشَب دِینسِیز اِیکَنلِیکلَرِینِی قَبوُل قِیلِیب بوُلمَیدِی. اوُلَر هَم دِینگه اِیگه. اِنسان اَلله نِی قَبوُل قِیلمَسلِیگِی وَ باشقَه نَرسَه لَرنِی اَلله نِی اوُرنِیگه قَبوُل قِیلِیشِی وَ دِیندار بوُلِیشِی موُمکِین. هَر قَندَی صُورَتدَه هَم دِینسِیز اِنسان مَوجُود اِیمَس.

اِیندِی قوُیِیدَگِی شُبهَه لَرنِی اَیتَه دِیگن اِیککِینچِی دَستَه حَقِیدَه دِیننِی قَبوُل قِیلمَسدَن فَقَط خُدانِی اوُزِینِی قَبوُل قِیلَه دِیگن کِیشِیلَر”، شوُنِی اَیتِیش لازِمکِی، دِیننِی قَبوُل قِیلمَسلِیک حَقِیدَه اوُلَر هَم آلدِینگِی دَستَه دَگِی کِیمسَه لَرنِی بِیکارچِی گپلَرِینِی گپِیرِیشیَپتِی، بوُنِی اِیضاحلَب اوُتِیرِیشگه حاجَت یُوق. اَمّا اوُلَرنِینگ  اَلله نِی قَبوُل قِیلِیشلِیکلَرِی حَقِدَگِی سوُزلَرِی بارَه سِیدَه قوُیِیدَگِی اَساسِی نوُقطَه گه اِیشارَه قِیلِیب اوُتِیش کِیرَک:

“سِکوُلارِیزم دِینِی” پراگمَه تِیکَه نِی رِواجلَنتِیرِیش بِیلَن یاکِی اوُزلَرِینِی اِصطِلاحلَرِی بُویِیچَه عَمَلِی خُداسِیزلِیکنِی، شوُندَی بِیر تَصوِیرنِی رِواجلَنتِیرِیشَه دِیکِی،آدَملَرنِی حَیاتگه شوُندَی تَیّارلَه شَه دِیکِی، گوُیاکِی اَلله بُو دُنیادَه هِیچ قَندَی حاکِمِیَتگه، قُدرَتگه، دَستوُرگه، قانوُنگه، فَرمان قَبوُل قِیلِیشگه، جَزا وَ مُکافات بِیرِیشگه اِیگه اِیمَس؛ خُدا اَصلاً اِنسانلَرنِی دُنیاوِی وَ اِجتِمائِی حَیاتلَرِینِی اِدارَه قِیلِیشدَه مَوجُود اِیمَس، اوُلَرنِینگ اوُزلَرِی اِنسانلَرنِینگ دُنیاوِی حَیاتِیدَگِی اِیشلَرنِی اَلله نِی قانوُنلَرِیگه، دَستوُرلَرِیگه باغلَه مَگن حالَتدَه اِیضاح بِیرَه آلِیشَه دِی وَ اوُلَر اوُچُون قانوُن اِیشلَب چِیقَه رِیشَه دِی. مَنَه بُو گوُرُوه مُستَقِیم صُورَتدَه اَلله نِی رَد قِیلِیشمَیدِی، اَمّا اِنسانلَرنِینگ دُنیاوِی حَیاتلَرِیدَه حُکوُمَتنِینگ اِجرائِی اِیشلَرِیدَه، اوُنگه باغلِیق تَشکِیلاتلَردَه، اِقتِصادِی وَ عائِلَه وِی،حُقوُقِی وَ …….اِیشلَردَه ضَرُورِی اِیمَسدِیک بِیهُودَه دِیب قَرَلَه دِی، مُستَقِیم رَوِیشدَه اَلله نِینگ اِنسانلَرنِی دُنیاوِی حَیاتِیگه نِسبَتاً تَأثِیرِینِی یُوقاتِیشَه دِی، بُو کِیمسَه لَر “عَمَلدَه” آلدِینگِی گوُرُوهدَن فَرق قِیلمَیدِی.

بوُندَی کِیمسَه لَر آمانِیزمنِی یاکِی فارس زَبانِی بُویِیچَه اَیتگندَه اِنسانِیَتنِی اَلله نِی وَ اوُنِی قانوُنلَرِینِی اوُرنِیگه قوُیِیب آلِیشگن. بِیزلَر جوُدَه کوُپ اِنسانلَرنِی کوُردِیککِی، مَطلَبلَرِینِی خُدانِی نامِی، دِیب یازِیشنِی اوُرنِیگه اِنسانِیَت نامِی بِیلَن، دِیگن عِبارَه دَن فایدَه لَه نِیشَه دِی یاکِی اَلله نِی نامِی بِیلَن قَسَم اِیچِیشنِی اوُرنِیگه اِنسانِیَت نامِی بِیلَن قَسَم اِیچِیشگه نِینِی کوُرگنمِیز، حَقِیقَتدَه اِیسَه آمانِیزمنِی نامِی بِیلَن قَسَم اِیچِیشلِیک سِکوُلارِیستلَر قَبوُل قِیلَه دِیگن نَرسَه دِیر. آمانِیزم یَعنِی اَلله نِی اَساس قِیلِیب آلِیشنِی اوُرنِیگه اِنساننِی اَساس قِیلِیب آلِیشدوُر. 

اوُلَرنِینگ اَصلِی وَ عَمَلِی خَبَرلَرِی “اَلله نِی” بِیر چِیتگه سوُرِیب قوُیِیش وَ جَمِیعیَتدَگِی مُشکِلاتلَرنِی اَلله گه وَ اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه باغلَنمَسدَن توُرِیب حَل قِیلِیشدوُر. راسِیل وَ سارتِیر، فایِیرباح، فراوِید، نِیچَه وَ …….مَنَه بُو کوُز- قَرَشنِی مُبَلِّغلَرِی بوُلِیشگن، کَرل مَرکِس وَ اوُنِی مُرِیدلَرِی اوُنِی آچِیق وَ یَنگِی شَکلدَه نَظَرِیَه قِیلِیشگن.

اوُلَر دِینِینِی هَم قَبُول قِیلِیشَه دِیگن قَیسِی خُدانِی تَن آلِیشَه دِی؟ اوُزِی حَقِیدَه مَرحَمَت قِیلَه دِیگن خُدانِیمِی؟     أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ (اعراف/54)  یاکِی اوُزلَرِی اوُزلَرِی اوُچُون یَسَب آلِیشگن خُدانِیمِی؟!

اوُلَر یالغانچِیدوُرلَر، اوُلَر اوُزلَرِی اوُچُون یَسَب آلگن خُدالَرِی یَعنِی هَوایِی نَفسلَرِیمِی یا سِکوُلارِیستِیک پَرلَه مِینتلَرِیمِی یاکِی حِزبِی،حُکوُمَتِی دَستوُرلَرمِی یا اوُزلَرِی اِیشلَب چِیقَرگن قانوُنلَرمِی یاکِی مَوجُود بُولگن جاهِلِیَت آداب وَ رَسم- رُسُوملَرِیمِی…….هَمَّه سِیگه بَجانِیدِیل اِطاعَت قِیلِیشَه دِی؛ اوُندَگِی حاکِمِیَتنِی، قانوُنلَرنِی، قَضاوَت سِیستِیمَه سِینِی، جَزالَشِینِی وَ مُکافات بِیرِیشِینِی قَبُول قِیلِیشَه دِی وَ بُویرُوقلَرِیگه بُویسِینِیشَه دِی.

اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرنِی اوُزِینِیگِینَه رَد قِیلگن مَنَه بُو شَخصنِی اِیظهار قِیلِیشِیچَه، اوُ فَقَط اَلله نِی قَبوُل قِیلِیشَه دِی، اَمّا اَصلِیدَه قوُیِیدَگِیلَرنِی اَیتَه یاتگن بُولَه دِی:

 نَعُوذُ بِالله –  اوُلَر اَلله حاکِمِیَتِیمنِی اوُنِی قانوُنلَرِیگه تاپشِیرِیب قوُیِیشگه لایِیق اِیمَس، دِیب اَیتِیشیَپتِی.

نَعُوذُ بِالله –  اَلله اوُزِیمنِی جَزالَش وَ مُکافات بِیرِیش سِیستِیمَه منِی اوُنِی قانوُنلَرِی اَساسِیدَه قوُرِیشِیمگه لایِیق اِیمَس، نَعُوذُ بِالله – اَلله اوُزِیمنِی اِطاعَتِیمنِی وَ بوُیِینسِینِیشِیمنِی اوُنگه تَقدِیم قِیلِیشگه لایِیق ذات اِیمَس، بَلکِی هَوایِی- نَفسنِی، باشقَه خُدالَرنِی وَ اوُزِیم اوُچُون تَنلَه گن اِلاهلَرنِی مَنَه بوُنگه لایِیق دِیب اوُیلَیمَن.

مَنَه بوُندَی یالغانچِی وَ عَیّار شَخصلَر اَصلِیدَه اوُزِینِی قُرآندَه وَ پَیغَمبَرِی صَلّی اَلله عَلَیهِ وَسَلَّم آرقَه لِی تَنِیشتِیرگن اِلاهنِی قَبوُل قِیلمَیدِی، بَلکِی اوُزِی یَسَب آلگن یالغان اِلاهلَرنِی قَبوُل قِیلَه دِی.

سِیزنِی اِیککِینچِی سَوالِینگِیز قوُیِیدَگِی آیَت حَقِیدَه اِیدِی:

    وَلا یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّى یَرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا (بقره/۲۱۷)  اوُلَر (کافِرلَر) قوُللَرِیدَن کِیلسَه تا دِینِینگِیزدَن قَیتَرگوُنلَرِیچَه سِیزلَر بِیلَن اوُرِیشَه وِیرَه دِیلَر.

سِیز سَوالنِی باشقَه بِیر قِیسمِیدَه اَیتگن اِیدِینگِیزکِی: “اَمّا شوُنگه قَرَمَسدَن کوُرِیب توُرگه نِیمِیزدِیک، یِیوراپَه دَه، اَمِیرِکَه دَه، راسسِیَه دَه، اَوِیسترَه لِیَه دَه وَ حَتَّی اِسرائِلدَه، کامُّونِیست حِیتایدَه هَم شَخص اوُزِینِی دِینِینِی سَقلَب یُورَه آلَه دِی وَ اَنَه اوُشَنچَه مَسجِدلَرگه هَم اِیگه بوُلَه دِی. مَنَه بُو قُرآندَگِی پَرَداکس وَ زِدِّیَت اِیمَسمِی؟”

اَگر دِیننِینگ توُرتتَه لِیک مَعناسِیگه دِققَت قِیلسَنگِیزلَر اوُنِی پَرَداکس وَ زِدِّیَت اِیمَسلِیگِینِی، بَلکِی بِیر واقِیعِیَتنِی وَ حَیاتنِی حَقِیقَه تِینِی بَیانِی اِیکَه نِینِی توُشوُنِیب یِیتَه سِیزلَر.

اِمامِی طَبَرِی رَحِمَهُ الله مُجاهِددَن واسِیطَه لَر آرقَه لِی رِوایَت قِیلَه دِیکِی، قوُیِیدَگِی عَزَّه وَ جَلَّه مَرحَمَت قِیلگن آیَتلَردَگِی یَعنِی اَلله نِی کَلامِیدَه مُسُلمانلَرگه قَرشِی جَنگ قِیلَیاتگنلَر:

 “وَلایَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّى یَرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا”  قُرَیش کافِرلَرِیدوُر، یَعنِی مَنَه بُو جَنگچِیلَر مُسُلمانلَر بِیلَن مُسُلمانلَر دِینلَرِیدَن قوُللَرِینِی تارتمَه گوُنلَرِیچَه وَ مُرتَد بُولمَه گوُنلَرِیچَه جَنگ قِیلِیشَه دِی،اوُلَر سِکوُلار اَحزابلَر یاکِی “مُشرِکلَر” یا بُوگوُنگِی زَبان بِیلَن اَیتگندَه “سِکوُلارِیستلَر” بوُلِیشَه دِی.

مَنَه بُو قوُراللِی جَنگ، کوُرَش سِکوُلارِیستلَر بِیلَن اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُننِی اوُرتَه سِیدَه هَمِیشَه تا قِیامَت کوُنِیگه چَه سَقلَه نِیب قالَه دِی. اِعتِبار بِیرسَنگِیزلَر مَنَه بُو دَوامِییلِیک سِکوُلارِیستلَرگه تِیگِیشلِی، یَهُود وَ نَصارا یا شِبهِ اَهلِی کِتاب کافِرلَرِینِینگ جَمِیعیَتِیگه تِیگِیشلِی بوُلمَیدِی. مَنَه بُو جُودَه کوُپ مُسُلمانلَر غافِل بوُلِیب قالگن دُشمَنشُوناسِی دَگِی جوُدَه سِیزگِیر وَ اَساسِی نوُقطَه حِسابلَه نَدِی. سِیزلَرنِی هَر بِیرِینگِیز وَ آتَه لَرِینگِیزنِی یاشِی نِیچَه دَه؟ سِیزلَر یَشَب اوُتگن حَیاتِینگِیز دَوامِیدَه اِیچکِی یا تَشقِی سِکوُلارِیستلَر مُسُلمانلَرگه قَرشِی قوُراللِی جَنگ قِیلمَه گن بِیرار کوُننِی مِثال کِیلتِیرَه آلَه سِیزلَرمِی؟ اَلبَتَّه مَنَه بوُندَی کوُن تاپِیلمَیدِی، اَمّا نَصرانِیلَر وَ مَجُوسلَر وَ صابِیئِن وَ یَهُودلَرنِی اَکثَرِیَتِی مُسُلمانلَرگه قَرشِی عَصرلَردَن بوُیان قوُراللِی جَنگ قِیلمَه یاتگه نِینِی مِثال کِیلتِیرَه آلَه مِیز. اَگر هَم جَنگ بوُلِیب اوُتگن بوُلسَه، مَنَه بُو جَنگلَردَه اوُلَر مُسُلمان زادَه لَر قَطارِیدَه اِیشتِراک اِیتِیشگن وَ بُو جَنگلَرنِی رَهبَرِیَتِی سِکوُلارِیستلَرنِی قوُلِیدَه بوُلگن وَ اوُلَرسِکوُلارِیستلَرنِی قوُلِیدَه فَقَط بِیر اَبزار بُولِیشگن حالاص.

 اِیندِی سِکوُلارِیستلَر سِیزلَردَن نِیمَه هاحلَشیَپتِی؟ اوُلَر آسمانِی شَرِیعَتلَرگه اِیرگه شُوچِیلَردَن مَخصُوصاً پَیغَمبَرِی خاتَم صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی شَرِیعَتلَرِیدَن اِسلام دِینِینِینگ توُرتتَه لِیک مَفهُومِیدَن دَرحَقِیقَت اِسلام دِینِینِی اَساسِیدَن قوُللَرِینِی تارتِیشلَرِینِی هاحلَیدِیلَر، مَنَه شُو حالاص. شوُنِینگ اوُچُون هَم هَمِیشَه مُسُلمانلَرنِی کوُرَش وَ قوُراللِی جَنگگه مَجبُورلَب کِیلِیشَه دِی.

بَرچَه اِسلامِی فِرقَه لَر وَ اِسلامِی مَذهَبلَر شُو نَرسَه گه اِیشانِیشَه دِیکِی، “آگاه حالِیدَه” پَیغَمبَرِی خاتَم صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی شَرِیعَتلَرِینِی بَعضِیسِیگه  اِیمان کِیلتِیرمَه گن هَر قَندَی کِیشِی، دِیننِی هَمَّه سِینِی قَبُول قِیلمَه گن وَ اوُنگه کُفر کِیلتِیرگن کِیمسَه دِیک حِسابلَه نَدِی.

مَنَه بُو صُورَتدَه اَگر بِیر کِیشِی شَهادَتَیننِی کِیلتِیرسَه، اَمّا 1- “آگاه حالِیدَه” ، 2- “قَصددَن”، 3- “اوُزِینِی اِیختِیارِی بِیلَن” نَمازنِی اِنکار قِیلسَه، کافِر بُولَه دِی؛ وَ اَگر شَهادَتَیندَن تَشقَرِی نَمازنِی هَم اوُقِیسَه، اَمّا 1- “آگاه حالِیدَه”، 2- “قَصددَن”، 3- “اوُزِینِی اِیختِیارِی بِیلَن” زَکاتنِی واجِب اِیکَه نِینِی اِنکار قِیلسَه هَم، کافِر بوُلَه دِی؛ اَگر شَهادَتَیننِی کِیلتِیرِیش بِیلَن بِیرگه نَمازگه، زَکاتگه اِقرار بُولسَه، اَمّا 1- “آگاه حالِیدَه”، 2- “قَصددَن”، 3- “اوُزِینِی اِیختِیارِی بِیلَن” رُوزَه نِی واجِب اِیکَه نِینِی اِنکار قِیلسَه هَم، کافِر بُولَه دِی،اِیندِی مَنَه بُولَرنِی هَمَّه سِیگه اِقرار بُولسَه، لیکن 1- “اگاه حالِیدَه”، 2- “قَصددَن”، 3- “اوُزِینِی اِیختِیارِی بِیلَن”   «أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ» وَ یا « آمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ کَبِی اوُرِینلَردَه یاکِی جَمِیعیَتدَگِی حُکوُمَتگه آئِد یاکِی اِجرائِی اِیشلَردَه اَلله نِینگ شَرِیعَتِینِی تَطبِیق قِیلِینِیشِینِی اِنکار قِیلسَه هَم، کافِر بوُلَه دِی. مَنَه شوُ یِیردَه “یاکِی کامِل اِسلام یاکِی هِیچ نَرسَه” دِیگن جُملَه نِی حَقِیقَتِینِی توُشوُنِیب یِیتَه مِیز. اَلبَتَّه اَگر بِیر کِیشِی مَنَه بوُلَرنِی هَمَّه سِینِی قَبوُل قِیلسَه، اَمّا قَصددَن وَ اوُزِینِی اِیختِیارِی بِیلَن مُسَیلَمَه یِی کَذّابنِی حِزبِیگه اوُحشَه گن حِزبلَرگه یا گوُرُوهلَرگه  قوُشِیلسَه، آگاه بوُلِیشِیدَن یا آگاه بوُلمَسلِیگِیدَن قَطعِی نَظَر، اوُ کافِر  حِسابلَه نَدِی. چُونکِی اَصلِی کافِرلَر وَ مُرتَدلَرگه اوُحشَه گن مُشَخَّص، اَلاهِیدَه جَمِیعیَتگه قوُشِیلِیش بارَه سِیدَه، شَخصنِی آگاه بُولِیشِی یا بوُلمَسلِیگِی، عُذر بَه جَهلگه اِیگه بوُلِیشِی یا بوُلمَسلِیگِی حِسابگه آلِینمَیدِی.

اَلله نِی دِینِی اَیتِیب اوُتِیلگن اَنَه اوُشَنچَه کِیچِیک قِیسملَردَن تَشکِیل تاپگن، اِیندِی بِیر کِیشِی مَنَه شوُ کِیچِیک قِیسمَتلَردَن بِیرِینِی اَگرچِی قالگن قِیسمَتلَرِیگه عَمَل قِیلگن صُورَتدَه، 1- “آگاه حالِیدَه”، 2- “قَصددَن”، 3- ” اوُزِینِی اِیختِیارِی بِیلَن” اِنکار قِیلسَه کافِر بوُلَه دِی- یُو؛ اَمّا 1- “آگاه حالِیدَه”، 2- “قَصددَن”، 3- “اوُزِینِی اِیختِیارِی بِیلَن” دُنیاوِی حَیاتدَگِی اِیشلَردَه اِسلام دِینِیدَگِی قانوُنلَرنِی هَمَّه سِینِی اِنکار قِیلسَه وَ اِسلام دِینِیدَگِی قانوُنلَرنِی اوُرنِیگه سِکوُلارِیزم دِینِیدَگِی قانوُنلَرنِی قوُیِیب آلسَه، قَندَی قِیلِیب کافِر حِسابلَنمَیدِی؟ سُبحان الله! مَنَه بُو جَهالَت وَ اَخماقگرچِیلِیک قَندَی هَم عَجبلَه نَرلِی!

رَسُول الله صَلَّی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِی اَصحابلَرِیگه بِیر نَظَر تَشلَنگلَر، اوُلَر مُسَیلَمَه یِی کَذّابگه اوُحشَه گن کِیمسَه لَرگه اِیرگشگن قَبِیلَه لَرگه قَرشِی جَنگ قِیلِیشگن اِیدِی، بُولِیب هَم مَنَه بُو قَبِیلَه لَردَگِی کِیشِیلَر شَهادَتَیننِی کِیلتِیرِیشگن، نَماز اوُقِیشگن وَ باشقَه شَرعِی اِیشلَرنِی بَجَه رِیشگن، اوُلَرنِی کُفرگه مُستَحَق قِیلگن تَنها عَمَل شُو اِیدِیکِی، بِیر کِیشِینِی نُبُوَّت مَرتَبَه سِیگه چِیقَه رِیب آلِیشگن اِیدِی.

اِیندِی، اَلله تَعالَی حَلق قِیلِیشنِی یَعنِی یَرَه تِیشنِی اوُزِینِی حَققِی دِیب بِیلگه نِیدِیک، حُکم قِیلِیش وَ قانوُن اِیشلَب چِیقَه رِیشنِی هَم اوُزِینِی حَققِی دِیب بِیلَه دِی، اَمّا اَگر بِیر کِیشِی “آگاه حالِیدَه”، 2- “قَصددَن”، 3- “اوُزِینِی اِیختِیارِی بِیلَن” اَلله نِی بَندَه لَرِیدَن بِیرِینِی قانوُن اِیشلَب چِیقَه رِیش بُویِیچَه اَلله نِی اوُرنِیگه قوُیسَه، مَنَه بُو صُورَتدَه، مَخلوُقنِی آسمانلَر وَ یِیرنِی یَرَتگن خالِق ذاتنِی مَرتَبَه سِیگه چِیقَه رِیب قوُیگن کِیمسَه حَقِیدَه نِیمَه دِیسَه بوُلَه دِی؟  مَنَه بُو شَخص کُفرگه لایِیق اِیمَسمِی؟ مَنَه بُو کِیمسَه نِی مَخلوُقنِی پَیغَمبَرگه اوُحشَه گن باشقَه مَخلوُقنِی دَرَجَه سِیگه چِیقَه رِیب قوُیگن کِیشِیگه تَققاصلَب کوُرِینگلَرچِی؟!

اَگر سِیزلَر حُکوُمَت قُدرَتِی،اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُن وَ دَستوُرلَردَن، مَنَه بُو قانوُن وَ دَستوُرلَرگه اِطاعَت قِیلِیش وَ اِیرگه شِیشدَن، مَنَه بُو دَستوُرلَر اَساسِیدَه جَزالَش وَ مُکافات بِیرِیشدَن باش تارتسَنگِیزلَر، مَنَه بُو صُورَتدَه اوُزِینگِیزنِی دِینِینگِیزنِی اَساسِیدَن باش تارتگن بوُلمَیسِیزلَرمِی؟ حوُپ، سِکوُلارِیستلَر سِیزلَردَن مَنَه شوُنِی اِیستَه شَدِی، شُو سَبَبلِی هَم سِیزلَرگه قَرشِی هَمِیشَه جَنگ قِیلِیشَه دِی.

دِققَت بِیلَن اِعتِبار بِیرِینگلَر، اوُلَر اوُزلَرِینِی مَنَه بُو مَقصَدلَرِیگه یِیتِیش یوُلِیدَه سِیزلَر بِیلَن سوُزلَه شُو آلِیب بارِیشمَیدِی، بَلکِی قوُرال بِیلَن جَنگ قِیلِیشَه دِی وَ کوُرَه شِیشَه دِی. اوُلَرنِینگ رُوحِی جَنگلَردَن عِبارَت سوُزلَه شوُلَرِی سِیزلَرنِی اِیمانِینگِیزنِی ضَعِیفلَشتِیرِیش وَ اِیسسِیق جَنگلَرنِی حِمایَه قِیلِیش اوُچُوندِیر.

بِیر آز فِکر قِیلِینگلَر، اَگر مُسِلمانلَر اوُچُون شَرعِی عُذرلَر کِیلتِیرمَه سَک وَ خَطا، شُبهَه، تَعوِیل، تَکفِیرنِی شَرطلَرِی وَ مانِعلِیکلَرِی، نَبَوِی حُجَّتنِی اِقامَه قِیلِیشگه اوُحشَه گن مَسَلَه لَر،جَهلنِی دَوام اِیتِیشِیگه سَبَب بوُلَه دِیگن عامِللَر بوُلمَسَه، اِسلامِی حُکوُمَتلَر وَ اوُنِی حِمایَه سِی آستِیدَگِی تَشکِیلاتلَر بوُنگه اوُحشَه گن مَسَلَه لَرنِی مُسُلمانلَر اوُچُون نَظَرگه آلمَه سَه،حُکمِی اِسلامگه اِیگه بُولگن مُسُلمانلَرنِی  قَنچَه مِقدارِی اِسلامِی اِیمان اِیگه سِیگه اَیلَه نَدِی؟  

بوُگوُنگِی کوُندَه خاص قَوملَرنِی اوُرتَه سِیدَگِی عُمُومِی اِرتِداد حَقِیدَه سوُز آچِیلگن پَیتدَه، بوُندَن مَقصَد 1- “آگاه حالدَه” ، 2- “قَصددَن”، 3- “اِیختِیارِی حالدَه” دِیننِی توُرت مَعناسِیدَن  وَ اِسلام دِینِینِی اَساسِی مَفهُومِیدَن باش تارتِیشلِیک یاکِی سِکوُلار اَحزابلَرگه قوُشِیلِیشلِیکدوُر. شَخص مَنَه بُو دَرَجَه گه یِیتگن پَیتِیدَه، سِکوُلارِیستلَر هَم اوُلَرگه قَرشِی قوُراللِی جَنگ قِیلِیشنِی توُحتَه شِیشَه دِی وَ اوُزلَرِینِینگ سِکوُلارِیستِیک قانوُنلَرِی چارچوُپِیدَه حوُددِی هَمجِنسبازلَر، شَیطانپَرَست گوُرُوهلَر، بُودایِئلَر وَ باشقَه عَقِیدَه لَرگه بِیرِیشگه نِیدِیک ، شَخصِی آزادلِیکلَر قالِیبِیدَه اوُلَر اوُچُون بَرابَرگه اوُحشَه گن اِمتِیازلَر بِیرِیشَه دِی، چُونکِی اوُلَرگه بَرابَر اِیمتِیازلَرنِی بِیرِیشمَیدِی، مَنَه بوُندَی کِیشِیلَر حَدِّی اَقَل اِیمتِیازلَرنِی سایَه سِیدَه اوُزلَرِی اوُچُون مَسجِدلَر قوُرِیش،ساقال قوُیِیش، حَجگه بارِیش، رُوزَه توُتِیش، اِعتِکاف قِیلِیش اِمکانِیگه اِیگه بُولِیشَه دِی، اَمّا باشقَه شَخصِی اِیشلَرِینِی اِیسَه دِیللَرِیدَه سَقلَب قوُیِیشگه مَجبُوردوُرلَر. حوُددِی شوُ کَبِی بِیر شَیطان پَرَست یا نَصرانِی هَم اوُزِی اوُچُون مَکانلَرگه اِیگه بوُلِیشِی وَ اوُزِیگه تِیگِیشلِی مَرکَزلَردَه اوُزِینِینگ مَراسِملَرِینِی اوُتکَه زِیش اِمکانِیگه اِیگه.

بُو یِیردَه “سِکوُلارِیزم دِینِی” آشکارَه حَربِی وَ قوُراللِی دِیکتَه تارلِیک بُولِیب، سِکوُلارِیستِیک قانوُنلَر وَ دَستوُرلَردَن باشقَه هَر قَندَی قانوُن وَ دَستوُرلَرنِی قَرشِیسِیدَه سِیز اِسلام دِینِینِی مَفهُومِیدَن، اَساسِیدَن قوُلِینگِیزنِی تارتمَه گوُنِینگِیزچَه وَ اوُزِینگِیز اِیچِیدَگِی سوُوِی، اَساسِی تارتِیب آلِینگن اَنارگه اَیلَنمَه گوُنِینگِیزچَه، فَقَط ظاهِردَه اَنارنِی نامِینِی اوُزِی قالمَه گوُنچَه جَنگ قِیلِیشدَه دَوام اِیتِیشَه دِی. مَنَه بُو اِیخوانُ الشَّیاطِین (اِخوانُ المُسلِمِین حَرَکَتِینِینگ اَدَشگن شاهَه سِی) وَ آلِی سَعُودنِینگ رَسمِی وَ سَلطَنَت نَجدِیلَرِی وَ صوُفِیلَرگه، شِیعَه لَرگه مَنصُوب بوُلگن باشقَه دِینفُورُوشلَر، مُلّالَر، سَلطَنَت مَعرُوضَه چِیلَرِی، تَشقِی باسقِیسنچِی سِکوُلار کافِرلَرنِی وَ مَحَلِّ طاغوُتلَرنِی حِمایَه قِیلِیش یوُلِیدَه مُسُلمانلَرنِی دَعوَت قِیلَه یاتگن اوُزگرتِیرِیلگن اِیچِی بُوش حَدِّی اَقَل دِین حِسابلَه نَدِی. مُسُلمانلَر مَنَه بُو دَرَجَه گه یِیتمَه گوُنلَرِیچَه اوُلَرگه قَرشِی قوُراللِی جَنگ قِیلِیشَه دِی وَ رُوحِی، یُومشاق جَنگنِی واسِیطَه سِیدَه حِمایَه لَه نِیشَه دِی.

اَلله تَعالَی دَن سِیزلَرنِی وَ بِیزلَرنِی اوُزِینِینگ دِینِیدَه ثابِت قَدَم قِیلِیشلِیگِینِی وَ عاقِبَتِیمِیزنِی بَه خَیر قِیلِیشِینِی سوُرَب قالَه مِیز. 

سُبْحَانَك َاللَّهُم َّوَبِحَمْدِكَ،لاَإِلَه َإِلاّ َأَنْتَ، أَسْتَغْفِرُك َوَأَتُوب ُإِلَيْكَ

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته[3]

---

[1]  با کسانی از اهل کتاب که نه به خدا ، و نه به روز جزا ایمان دارند ، و نه چیزی را که خدا ( در قرآن ) و فرستاده‌اش ( در سنّت خود ) تحریم کرده‌اند حرام می‌دانند ، و نه آئین حق را می‌پذیرند ، پیکار و کارزار کنید تا زمانی که ( اسلام را گردن می‌نهند ، و یا این که ) خاضعانه به اندازه توانائی ، جزیه را می‌پردازند.

[2] بعضی از فقها از عبارت مشرکین غیر اهل کتاب استفاده کرده اند که در برابر این اصطلاح مشرکین اهل کتاب هم به کار رفته که سازگاری با منابع اصلی شرعی ندارد.هر چند که امثال ما هم مدتها در این اشتباه رایج افتاده بودیم اما جامعه ی کفار اهل کتاب یا شبهه اهل کتاب جوامعی متمایز از جامعه ی کفار «مشرک» و مشرکین بوده و هست.

[3] پیاده شده از نوار صوتی شیخ ابوحمزه المهاجر هورامی حفظه الله