Савол: инсоният ўзи нима дегани? Эшитишимизга қараганда дин,ақида, мазхаб эмас балки инсоният мухим эмиш.
Жавоб: инсоният ё инсоният тарафдори бўлиш аслида омонизм ( Humanizm) ,бўлиб лотин тилидаги омонизм сўзи ( homo) инсон маъносини билдиради, бу сўз турли -хил илохаларга эга бўлган қадимги мушрик рум даврида ишлатиларди ва охирги асрларда эса омонизм янги асрдаги секуляристларни маданият жавхари хисобланади.
Омонизм ё инсониятни қуйидагича таърифлашган:
Омонизм тафаккурдан иборат бир холат,кайфият бўлиб башарий манфаъатлар ва талабларга асосланган холда мазхабий усуллар ва илохиётни ўрнига келтирилган.
(ع.رحیمى، سیرتفکرعصرجدید دراروپا،ص100)
Ёки Дон гивпитни ёзишича эса: ундаги тушунчалар,хақиқатлар,арзишларни хаммаси инсон юзага келтирган нарса, мана бу таълимни “ инсоният ё инсоният доираси” деб номланади.
(م.رجبی، انسان شناسی، ص 29)
Шундай бўлгач инсоният мактаби осмоний шариатларни усулларини ўрнига қўйилган ва инсон хамма нарсани асоси,мағзи хамда арзишлар ва яхшилик, ёмонликни ташхис берувчи ўлчов бирликларини яратувчиси бўлиб қолади; бу ерда яхшиликларни ёмонликдан афратувчи охирги қози инсонни виждони бўлади ва инсон худони ўрнига ўтиради-да хамма нарсани асосини ташкил қилади ва инсонни ёмонлик,яхшиликларини аниқлайдиган меъёрларни,арзишларни яратувчисига айланади. Мана бу кўз-қараш бўйича инсон худони ўринбосари бўлади ва осмоний шариатлардан ёрдам олмаган холда мовароут табиат билан алоқа қилиш билан ўзини хаётидаги мушкилотларни хал қилади. Шунингдек омонизм ё инсоният андишаси бўйича,инсон ўзи эга бўлган икки тиргак яъни ақл ва билим сабабли осмоний шариатларга эхтиёжи қолмайди.
Омонизм худо томонидан эмас балки фақат инсон тарафидан бўлган маърифатнигина мўътабар деб хисоблайди, инсонни хохиш- истаклари йўлидаги фаолиятларнигина жоиз деб билади. Бундан кўриниб турганидек омонизм дин учун бир жойгохни муносиб кўрмайди,бу жихатдан у секуляризмга ўхшаш динни дунёдан жудо холда бўлишини тарафдоридир. Чунки омонистликни турли-хил мазхабларини ташкил қилган муштарак омонизмни рухи ва жавхари, инсонни барча нарсалар учун меъёр ва асосга айланишидан иборатдир.
( آندره لالاند، فرهنگ علمي و انتقادي فلسفه، ص 38)
Инсоният ё омонизм андишаси охир-оқибатда башарият учун шариатни, қонунни юборган худони инкор қилишга етиб боради. Мутаххарий бу хақида айтадики: жон пул сортер мана буларни қаршисида айтади: мен инсон озод бўлгани сабабли ўртада худо бўлмаслиги лозим ,дейман, чунки агар худо мавжуд бўладиган бўлса,инсон озод бўла олмайди.
(م. مطهری ، فلسفه اخلاق،ص 122)
Ўзларини меъёрлари ва инсоний хохишларини аллохни ва пайғамбарини шариатидаги қонунлари қаршисига қўяётган мушрикларни динини мафхуми,мазмунидир. Улар инсониятни ўрнига аллохга сиғинаётган кишиларни тангликка солиб озор-азият бериб қочишга мажбур қилишади:
الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ ۗ (حج/40)
улар ўз диёрларидан фақатгина “бизнинг парвардигоримиз (ягона) аллохдир,”деганлари учун нохақ қувилган зотлардир.
Шундай экан секуляристлар иддао қилаётган инсоният, бугунги кунда мушриклар ё хозирги даврни таъбири бўйича секуляризм динини асосига кўра бино қилинган йўлдир, ўтган даврларда ғарб секуляристлари мушрик бўлган юнон ва римликларга эргашиб биринчи бўлиб насрониятга хамла қилишади, уни бузиб ниятларига етгач қадимги динни янги либослар ва янги исмлар билан яна янгидан бино қилиб чиқишди.
Мана бу сиёсатни ижро қилишда икки мақсад мавжуд эди: бир томондан осмоний динда шубха туғдириш ва уни ботил ,деб эълон қилиш, бошқа томондан эса унга ўринбосар таъйинлаш. Секуляристлар насроният билан қилган ишларини мусулмонларни бошига хам олиб келишга қасд қилишган,лекин улар ислом дини насроният эмаслигини ва мусулмонлар хам насронийларга ўхшамаслигини хисоб-китоб қилишмаган.
Мана бу воқеият “инсоният” сўзи ёзилган пардани ортида сенариони,фитнани худди ўзи бўлади, аммо жуда кўп мусулмонлар бундан ғофилдир.