Муқаддамот дарслари/ тўртинчи дарс: ислом нима ва мусулмонлар кимлар?
(2-қисм)
Аллох таоло уларни “мушриклар” лафзи билан номлайдиган секуляризм динини муридлари ва секуляристлар учун, сизлар исломни икки асли бўлмиш (яъни тоғутга куфр келтириш ва аллохга иймон келтиришни) пайғамбарларни барча одамларга олиб келган хабарини баён қилишингизни ёқтиришмайди. Улар сизнинг ислом динини бутун башарият тарихи хақидаги ўтмишини одамларга очиқ-ойдин баён қилишингизни хам исташмайди, сизнинг ислом динини тарихи доимо тоғутга куфр келтириш ва аллохга иймон келтириш ёки барча даврлар ва маконларни дардига ейдиган собит мохиятга эга ана ўша ла илаха иллаллох бўлганини айтишингиз хам уларга жуда оғир ботади.
Аллох таоло мархамат қиладики:
شَرَعَ لَکُم مِّنَ الدِّینِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِی أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ وَمَا وَصَّیْنَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى وَعِیسَى أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ کَبُرَ عَلَى الْمُشْرِکِینَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللَّهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَن یَشَاءُ وَیَهْدِی إِلَیْهِ مَن یُنِیبُ (شوری/۱۳)،
(Эй мўъминлар,аллох) сизлар учун хам диндан Нухга буюрган нарсани ва биз сизга (яъни Мухаммадга) вахий қилган нарсани, (шунингдек) биз Иброхим, Мусо ва Ийсога буюрган нарсани – шариат (қонун) қилди. – “динни барпо қилинглар ва унда фирқа- фирқа бўлиб бўлинманглар” (эй Мухаммад),мушрикларга сиз даъват қилаётган нарса (яъни ёлғиз аллохга ибодат қилиш) зўр келди – оғирлик қилди. Аллох у (динга) хидоят топиш учун ўзи хохлаган кишиларни сайлар ва унга (ёлғиз аллохга) илтижо қиладиган кишиларни хидоят қилур.
Муслим ва Бухорий хам ривоят қилишганки росулуллох саллаллоху алайхи васаллам мархамат қиладиларки:” биз пайғамбарлар бир хонадонни фарзандларимиз, хаммамизни динимиз ягонадир.” [1]
Шу сабабли хам аллох жалла жалалаху мана бу оятда мархамат қиладики:
أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ (شوری/۱۳)،
“Динни барпо қилинглар ва унда фирқа-фирқа бўлиб бўлинманглар!”
Яъни барча пайғамбарларни олиб келган хабаридан ва уларни ўртасидаги ўша муштарак нуқтадан ( тоғутга куфр келтириш ва аллохга иймон келтиришдан) ғафлатда қолиш,тафарруқни омилидан хисобланади. Ха,тафарруқни омили мана бу ердадир. Аллох таоло хамма мусулмонларни агарчи секуляристлар мусулмонларни мана бу ишларини ёқтиришмаса ва уларга оғирлик қилса хам, тоғутга куфр келтиришни ва аллохга иймон келтиришни асосига кўра бирлашишга ва тафарруқдан пархез қилишга даъват қилади.
Шунинг учун хам росулуллох саллаллоху алайхи васаллам ислом динини бузилган шохалари хисобланган ахли китобга мана шу икки муштарак нуқтани бирлашиш учун баён қилиб мархамат қиладики:
قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللَّهِ ۚ فَإِن تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ (آل عمران/64)
Айтинг (эй Мухаммад): “эй ахли китоб (яъни яхудий ва насронийлар), бизга хам, сизга хам баб-баробар бўлган бир сўзга келингиз- ёлғиз аллохгагина ибодат қилайлик, унга хеч нарсани шерик қилмайлик ва бир-бировларимизни аллохдан ўзга худо қилиб олмайлик.” Агар улар (яъни ахли китоблар) ушбу даъватдан юз ўгирсалар, у холда сизлар (эй мўъминлар): “гувох бўлинглар, биз мусулмонлар –ягона аллохга итоат қилгувчилармиз”,деб айтингиз!
Шубхасиз шайтон пайғамбарларнинг бутун тарих давомидаги мана бу хабарини яхши билади, хаддиақал уни ўзи секуляризм динини асосчиси бўлган ва барча пайғамбарларни даъватига яқиндан гувохдир, бошқача истелох билан айтганда бу ишлар бўйича тажрибага эга.
Шундай бўлгач, биринчи бўлиб хужум қилинадиган марказ қайси эканини хам жуда яхши билади? Шу сабабли хам ўзини жин лашкари орқали, бундай тажрибага эга бўлмаган ва ислом динини,мусулмонларни душмани бўлган инсонларни мусулмонларга қарши рухий жанг қилишга ундайди, ёки бошқача айтганда мусулмонлар билан қандай қилиб бахс қилишни,рухий жанг олиб боришни уларга вахий қилади. Яъни шайтон уларга юрадиган йўлларини чизиб беради. Аллох таоло мана бу хақиқатни баён қилиб мархамат қиладики:
وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَى أَوْلِيَائِهِمْ لِيُجَادِلُوكُمْ ۖ وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ (انعام/121)،
Албатта,шайтонлар ўз дўстларини (яъни мушрикларни) сизлар билан жанжаллашишлари учун васвасага солурлар. Агар уларга бўйинсунсангизлар, хеч шак-шубхасиз мушриклардан бўлиб қолурсизлар.
Мана бу тоғут ясашни ва одамларни аллохни шариатидан узоқлаштиришни шайтон томонидан ижро қилинадиган бир йўналишидир; мана бу такрорланган ғамга тўла фожеа минг марта қайта-қайта амалга оширилган, хар бор бир гурух кишилар алданиб буни такрорлашган.
Шу сабабли хам аллох таоло мархамат қиладики:
إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا ۚ إِنَّمَا يَدْعُوا حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِيرِ (فاطر/6)،
Аниқки шайтон сизларга душмандир, бас уни душман тутинглар! Шак-шубхасиз у, ўз фирқасини (яъни ўзига эргашган кимсаларни) дўзах эгалари бўлишлари учун даъват қилур.
Бошқа бир томондан, бир гурух одамларнинг шайтон ва унинг ёронларини бузғунчи фаолиятлари натижасида даражама-даража суратда секуляризм дини билан булғаниши, ислом динини бузилишига боис бўлади, бу бузилиш хам тоғутга куфр келтириш қисмида ва хам хар бир пайғамбарни шариатини қамраб оладиган аллохга ибодат қилиш қисмида содир бўлади. Шу сабабли хам жамиятни яна янгидан пайғамбар келишига эхтиёжи пайдо бўларди, яна янгидан “ла илаха иллаллох”ни тирилтиради ва одамларга тоғутга куфр келтиришни хам ўргатади ва одамларни эхтиёжи бўлган янги шариатни хам ўргатади; одамлар хам ибодатларини янги шариатни қонунларига мувофиқ равишда қилишлари лозим бўларди.
Тоғутга куфр келтириш ва аллохга иймон келтириш ёки ана ўша “ла илаха иллаллох” асли ислом динини бутун башарият тарихи давомидаги собит режаси,тархи ва умумий йўналиши бўлиб, ислом динини матлабини рухини ва барча пайғамбарларни рисолатини ташкил қилган, хеч қайси пайғамбар бошқаси билан мана бу тархда,режада ихтилофга эга бўлмаган, аммо инсонлар эга бўлган миқёсга биноан ёки илохий хикматга кўра,жузъий ибодий ишларда ва одамлар тоғутга куфр келтиришдан сўнг бажариши лозим бўлган фаръий амалларда бир-бирлари билан фарқ қилишган; яъни бир пайғамбарники бошқа бир пайғамбарники билан фарқ қилган, мана буларни шариатлардаги ихтилофлар деб номланган. Яхуд ва насороларни дини хақида айтиладиган бўлса, булар исломдан бурилиб кетган шариатлар хисобланади ва уларни дини ана ўша ислом динини ўзидир,аммо уларни шариатлари бир-бирлари билан фарқ қилади,хозирда ўзгартирилган,бу ердаги сўзни манзури шудир.
Дини исломни умумий қолиби ва тавхиди ана ўша олдинги холатда собит ,ўзгармагандир. Аммо уни иккинчи қисмидаги мухтаволари ,яъни инсонни жузъий ибодий амаллари, охирги пайғамбар саллаллоху алайхи васалламга етиб келган пайтгача ўзгаришларга дучор бўлган, энди росулуллох саллаллоху алайхи васалламни замонларидан то қиёмат кунигача эса бу жузъиётлар собит холда қолади.
Яъни барча пайғамбарларни муштарак нуқтаси бўлган тоғутга куфр келтириш ва аллохни ибодати, “ла илаха иллаллох” бўлиб, у хам бўлса шериксиз холда, аммо уларни шаръий ахкомлари ва равишлари хилма-хил бўлган. Аллох таоло буни баён қилиб мархамат қилганидек:
لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنکُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا (مائده/48)،
Сизлардан хар бир миллат (яъни дин) учун (алохида) шариат ва йўл қилиб қўйдик.
Хамма пайғамбарларни даъвати ягона асосга кўра бўлган,аммо уларни шариатлари хилма-хил бўлган холос. Шу сабабли хам, қуръонда ислом динини ва уни усулларини асоси хақида сўз кетган пайтида, яъни тоғутга куфр келтириш ва аллохга иймон келтириш бўйича умумий суратда гапирилганда, анбиёларнинг бир-бирларини тасдиқлашлашлари хақида сўзланади.
مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ (مائده/۴۸)،
Сизга эса (эй Мухаммад), ўзидан олдинги китоб (ларни) тасдиқлагувчи ва у (китоблар) устида гувох бўлган бу китобни хаққи рост нозил қилдик.
Аммо динни жузъий фуруъларини асоси бўлмиш шариатни сони кўп,ўзгартирилган, тафсир қилингандир.
لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا (مائده/۴۸).
Сизлардан хар бир миллат учун (яъни дин) учун (алохида) шариат ва йўл қилиб қўйдик.
Бу жараён шунчалик давом этадики, ўзини такомул нуқтасига етиб боради ва аллох таоло шариатни такмил бўлишини, ислом динини такмил бўлиши қолибида баён қилиб мархамат қиладики:
الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا … (مائده/5-۳)،
Бугун сизларга динингизни комил қилдим, неъматимни бенуқсон, тўкис қилиб бердим ва сизлар учун (фақат) исломни дин қилиб танладим.
Ишни такмил бўлишига қўшимча равишда, аллох таоло уни тахриф бўлмаслигини замонатини хам эълон қилиб мархамат қиладики:
إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ (حجر/9)،
Албатта бу эслатмани (яъни қуръонни) биз ўзимиз нозил қилдик ва шубхасиз, ўзимиз уни сақлагувчимиз.
Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам томонидан олиб келинган охирги шариат, олдинги шариатларга ўхшаш инсонлар томонидан тахриф бўла олмайди. Ислом динини охирги шариати такмил бўлгани ва уни аллох томонидан мухофизат қилинишини эълон қилингач, уни тахриф қилишни,нобуд қилишни имкони хам йўқдир; бизлар қиёмат кунигача динни хар тўрт маъно ва мафхумини комил нақшини бажара олишга қодир бўлган айбсиз,нуқсонсиз динга гувох бўлиб турибмиз. Яъни бу дин ўзини қўл остидагиларни эътиборини жалб қила оладиган даражада хукумат ва қонун қудратига эга ва мана шу қудрат ва қонунни химояси остида жазо ва мукофот системасини хам барқарор қила олади.
Мана бу холатда, бу дин инсонларни дунёвий хаётини барча қирраларини идора қилишга қодир, бу инсонларни ички хаётини идора қилиш ва хидоят қилиш бўладими, ёки аллох таоло инсонларни дунёвий ва ухровий хаётлари учун назарга олган хадафлар бўйича, инсонларни моддий хаётларини идора қилиш бўйича бўладими барчасига қодир.
Хатто жанозалар бобида келган ахкомларда хам, инсонни ўлимидан кейинги қилинадиган ишларни кўрамиз. Масалан: маййитни ғусл қилишни вожиблиги, уни кафанлаш, ўлган шахсга намоз ўқиш, маййитни ўзига хос кайфият билан дафн қилиш, уни хаққига дуо қилиш, васиятини ижро қилиш, агар қарздор бўлса уни қарзларини тўлаш ва шунга ўхшаш жанозага оид фиқхдаги бошқа ўринларга ишора қилса бўлади.
Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам томонидан олиб келинган охирги шариат, олдинги шариатларга ўхшаш тахриф ва насх хам бўла олмайди. Балки ислом дини комил дин бўлиб қиёмат кунигача мухофизат қилинади ва инсонларни амалий хаётида уни пиёда қилиниши,ижро қилиниши лозим.
Энди, агар бир секулярист келиб мен аллохни қабул қиламан ва мусулмон бўлмоқчиман, нима қилишим керак?,-деса, унга соддагина қилиб қуйидагиларни айтинглар: аллохни шариатига мухолиф бўлган ва секуляризм динига алоқаси бўлган нарсаларни хаммасидан қўлингни тортиб, ўзингни аллохни шариатидаги қонунларга таслим қилишинг керак. Агар хўп,деб қабул қилса, шу билан иш тамом бўлади. Мана бу таслим бўлиш кифоя қилади ва бу шахс мусулмондир.
Шунча содда холда шахс ислом доирасига киради. Аввало аллохдан бошқа хамма нарсани рад қилади, сўнгра хаётидаги хамма нарсани аллохни хукмига,фармонига топширади. Энди бу ерда аллохдан бошқа хамма нарсаларни ё тоғутларни танийдими ё йўқми, бу мухим эмас. Ёки ибодатларида фойдаланиши лозим бўлган аллохни фармонларини, хукмларини хам танийдими ё йўқми, бу хам мухим эмас; балки бу ердаги энг мухим масала, хар қандай тоғутни ва аллохни хукмига қарши чиқадиган хамма нарсаларни рад қилгани ва уларни инкор қилгани, оёқ-ости қилгани ва буни эвазига аллохни хукми,қонунига таслим бўлганидир. Чунки Сумайя,Ёсир ва уларга ўхшаганлар энг аввалги сахобалардан бўлганларни ажри,мукофоти кейин иймон келтирган кишиларга қараганда нихоятда кўпроқ бўлган. Улар шахид ё вафот топган пайтларида аллохни шариатидаги хукуматга оид ижроий қонунларни аксари нозил бўлмаган эди.
Энди, агар бир киши бундан ,қуйидагича тасаввур қилса, мусулмон бўлиш учун келган хар бир кишини росулуллох саллаллоху алайхи васаллам ўтирғизиб олиб, унга тоғутга куфр келтириш ва аллохни хукмига,қонунларига иймон келтиришни бошидан охиригача огох қилган,деса шубхасиз бу киши жуда қаттиқ ва очиқ хато қилган бўлади, чунки мана бу бошидан охиригача дейилган нарса, хозирги пайтда аллохни зоти, улухият тавхиди,рубубият, асмо ва сифатлар,хокимият, қабрга оид ишлар, қайта тирилиш, жаннат,жаханнам ва бошқа эътиқодий ишлардан иборат бўлиб, буларни ўзи бир қанча китобларга жой бўлади.
Мусулмонлар динни умумий холатда қабул қилиш ва умум ислом баробарида таслим бўлиш билан, даражама- даража суратда ақидани жузъий масалалари, ахкомлар билан ошно бўлиб боришарди; хатто улар мана бу заминада очиқ хатоларга хам дучор бўлишар ва росулуллох саллаллоху алайхи васаллам томонидан ва у кишидан сўнг исломий хукумат ва унга хоким шўро томонидан ислох қилинарди.
Бундан кўриниб турганидек, ақидадаги яъни барча пайғамбарларни рисолатини бўлган тоғутга куфр келтириш ва аллохга иймон келтиришдаги хатолар, шахсга ошкор ва маълум,комил равшан бўлмаган холида, бу хатолардан қочиб қутулишни имкони йўқ экан. Шу сабабли хам бизлар қуръонда пайғамбарларга эргашганлар ва уларнинг шогирдларини ақидадаги очиқ хатоларига дуч келамиз, хатто росулуллох саллаллоху алайхи васалламни сахобалари хам мана бу асосий масалаларда хато қилишган. Масалан:
1-Хаворийларни савол сўраган пайтлари: бизни парвардигоримиз осмондан бизларга бир дастурхон жўната оладими? Улар ўзларидаги жахолат сабабли аллохни қудратига шубха қилишади, аммо мана бу жахл уларни иймонини ботил бўлишига сабаб бўлгани йўқ.
2-Бани исроил хам Мусодан худди бутпарастларни бутига ўхшаш уларни аллохга яқинлаштирадиган бир бутни талаб қилишади.
3-Ёки ана ўша кишики аллохдан қўрқуви сабабли ўлимидан сўнг уни ёндиришни ва кулини шамол орқали сочиб юборишни васият қилганидек, у киши агар бундай қилса аллох уни жамлаб ола олмайди,деб ўйлаган эди. Бу кишини сўзи куфри акбар бўлади ва уни ислом миллатидан чиқариб ташлайди, чунки аллохни ўлимдан сўнг жамлаб олиш қудратини инкор қилган эди. Аммо уни огох бўлмаганлиги, ислом доирасидан чиқиб кетишига монеълик қилади.
4-Ёки хунайн ғазотидаги зоти анвотни достонига ўхшаш, бу ерда хам янги мусулмон бўлган кишилар худди Мусони қавми талаб қилган нарсага ўхшаш нарсани талаб қилишади. Яъни уларга манфаъат етказиши ёки зарарни улардан дафъ қилиши учун худди бут парастлар табаррук қилганидек бир дарахтни хохлашади, улар хам мана бу шаклда илохни,тоғутни,бутни исташган эди. Таброний айтадики: мушриклар мана бу дарахтга ибодат қилишарди, Байхақий хам айтадики: мушриклар мана бу дарахтни олдида қурбонлик қилиб хайвонлар сўйишарди. Хар қандай суратда хам мана бу иш куфри акбар бўлган, шу сабабли хам росулуллох саллаллоху алайхи васаллам уларни мана бу ишларини Мусони қавмини ишига ўхшатадилар.
5-Ёки лиссийюн мусулмонларидан садақа жамлаб олиш жараёнига ўхшайди, мана бу қавм росулуллох саллаллоху алайхи васалламни ёлғончига чиқаришади ва у кишига ёлғонни нисбатлашади. Мана бу иш хам куфри акбар хисобланади.
6-Ёки исломдан “ла илаха иллаллох” дан бошқа нарсани билмайдиган қавмга ўхшайди, мана бу борада бир оз кўпроқ изох беришни хохлайман:
Хузайфа ибни Ямон розиаллоху анху айтадики: росулуллох саллаллоху алайхи васаллам мархамат қиладиларки: худдиинки либосларни иплари,зийнатлари эски бўлганга ўхшаш ислом дини хам эскиради ва нобуд бўлишга қараб кетади,хатто шу даражага етиб борадики рўза, намоз, ибодат, садақа, нима эканини хам билиб бўлмайди? Уни маъноси нима экани хам маълум бўлмайди? Бу холат худди шунга ўхшайдики, бирданига аллохни китоби (яъни қуръони карим) одамларни ўртасидан олиб қўйилганидек бўлади, ва ер юзида ундан бир асар хам қолмайди. Уни бирор бир ояти хам одамларни ўртасида топилмайди. Мана бу вазиятда фақат ёши катта аёл ва эркакларни бир гурухи бўлиб, улар айтишадики: бизлар ота-боболаримиздан “ла илаха иллаллох” деган калимани эшитардик ва улар бу калимани талаффуз қилишарди ва бизлар хам шу сўзларни такрорлаймиз. Хузайфа бу хадисни ривоят қилаётган пайтида Сила исмли сахоба айтадики: ” мана бу сўзни “ла илаха иллаллох”ни фақат ўзи уларни холига хеч қандай фойда етказмайди, чунки улар уни фахмлашмаган ва бу калимани мафхумини тушунишмайди , рўза,намоз, садақа ва ……ўхшаш динни бошқа масалаларига амал қилишмайди”. Хузайфа бу сўзни эшитгач Силадан юзини ўгиради ва Сила бу сўзларни кетма-кет уч марта такрорлайди,шунда Хузайфа унга қарайдида, айтадики: эй Сила! Мана бу жумлани айтишлик уларни жаханнам оловидан нажот беради; Хузайфа хам мана бу жумлани уч марта такрорлайди.
Иймон қалбни тасдиқлаши ва забонни иқрор бўлиши ва амалдан ташкил топгандир, аммо баъзида кишилар нодир вазиятларга тушиб қолишади, уларнинг иймонини нишонаси фақат забон билан айтиладиган шаходатайн бўлади.
Бу хадис шунга далолат қиладики, мана бу қавм тавхид ва шаходатайн бўйича “иймони мужмал” дан ташқари бошқа нарсага эга бўлишмаган, ўтган аждодларидан уларга етиб келган иқрор бўлиш калимасидан бошқа исломни рукнларидан бехабар бўлишган. Воқеиятда эса мана бу гурухдаги “мусулмонлар”, исломни рукнларидан хисобланган “амал”ларни бутунлай тарк қилишган, ахли суннатга боғлиқ фирқаларни ақидаси бўйича куфри акбар хисобланади. Аммо, мана бу мусулмонлар амалларни вожиб экани борасидаги жахллари сабабли, энг кам миқдорда жаханнам оловидан нажот топишади. Яъни бу ерда фақат мусулмонлар нажот топа олишади, агар уларга жахл узр бўлмаганда, мана бундан катта куфрга эга бўлган( яъни амалларни бутунлай тарк қилган) кишилар қандай қилиб ахли нажот бўла олади?
давоми бор……
[1]– صحیح بخاری، حدیث شماره ۳۴۴۲ وصحیح مسلم ۲۳۶۵