آیا ثواب قرآن خواندن به مردگان ما می رسد؟
بسم الله و الحمد لله
اما بعد: السلام علیکم و رحمه الله و برکاته
- قسمت)
زمانی که می گوئیم به صورت مطلق ثواب خیر و خیرات به مرده می رسد و امام مسلم نیشابوری هم از عبدالله بن مبارک روایت می کند که در رسیدن ثواب خیر و خیرات به مرده رای مخالفی در میان مسلمین وجود ندارد و در مغنی از ابن قدامه نقل شده است: احمد بن حنبل‌گفته است: هرگونه عمل خیری به مرده می‌رسد، این سخن به این معنی است که هر چیزی که در آن خیری وجود دارد به مرده می رسد مگر اینکه شخص معتقد باشد در انجام فلان کار خیری وجود ندارد . مثلاً بگوید در دعا کردن یا حج رفتن یا صدقه دادن یا روزه گرفتن و قرآن خواندن و … خیری وجود ندارد.
رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرماید : فَلَأَنْ يَغْدُوَ أَحَدُكُمْ إِلَى الْمَسْجِدِ فَيَتَعَلَّمَ أوْ يَقْرَأَ آيَتَيْنِ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ خَيْرٌ لَهُ مِنْ نَاقَتَيْنِ وَثَلاَثٌ خَيْرٌ مِنْ ثَلاَثٍ وَأَرْبَعٌ خَيْرٌ مِنْ أَرْبَعٍ وَمِنْ أَعْدَادِهِنَّ مِنَ الإِبِلِ» [1]بدانید که اگر یکی از شما به مسجد برود و دو آیه از کتاب خدا بیاموزد یا تلاوت نماید، برایش از دو شتر بهتر است. و سه آیه از سه شتر، چهار آیه از چهار شتر، و هر تعداد آیه از همان اندازه شتر، بهتر است»
در اینجا ثوابی برای خواندن این آیات در نظر گرفته شده است و این شخص از الله تعالی می خواهد که این ثواب را به پدر مسلمان یا مادرمسلمان یا کسانی از مسلمین که دوستشان دارد هدیه بدهد. ابن صلاح شهرزوری استاد امام نووی گفته که ضروری است که قاری قرآن بگوید خداوندا ثواب تلاوت را به روح آن شخصی که قران برای او خوانده ام برسان . اللَّهُمَّ بَلِّغْ ثَوَابَ مَا قَرَأْنَاهُ إِلَى رُوحِ (مثلاً)َ أُمَّهَاتِنَا و …
شخص می تواند قرآن را در منزلش یا در مسجد یا سرکار و غیره بخواند و ثواب تلاوتش را هدیه دهد اما اکثر علماء خواندن قرآن در سر قبر را مکروه دانسته اند.
در برابر، عده ای از علماء بر خلاف امام ابوحنیفه، و امام مالک و امام احمد و بسیاری از شافعی مذهبها با استناد به آیاتی چون:
- «وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ» (نجم/٣٩) و اینکه برای هر انسان پاداش و بهره‌ای نیست جز آنچه خود برای آن تلاش نموده است».
- و حدیث رسول الله صلی الله علیه وسلم که می فرماید : إِذَا مَاتَ ابْنُ آدَمَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلا مِنْ ثَلاثٍ: مِنْ صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ .[2] «وقتی که انسان می‌میرد عملش قطع می‌شود مگر از سه چیز: صدقه جاریه، علمی که مورد استفاده دیگران قرار می‌گیرد، و ولد صالحی که برای او دعا می‌کند».
بر این باورند که غیر از این موارد سایر ثوابها به مرده نمی رسد اما بسیاری از علمای شافعی به همراه امام ابوحنیفه و امام احمد و غیره در پاسخ به این دسته از بزرگواران گفته اند:
- آیه ی «وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ» حق است و هر کسی صاحب آنچیزی است که برایش زحمت کشیده « لَهَا مَا کَسَبَتْ وَلَکُم مَّا کَسَبْتُمْ» (بقره/ 134) دستاورد آنان برای آنان و دستاورد شما برای شماست؛ اما به این معنی نیست که شما نمی توانید از حاصل زحمات خودت به پدر یا مادرت یا کسانی که دوستشان داری هدیه بدهی . اینی که شما به آنها می دهی ممکن است حاصل دسترنج آنها نباشد اما دادن آن به آنها اشکالی ندارد. در مغنی المحتاج آمده است که عبدالله بن عمر رضی الله عنهما به جای رسول صلی الله علیه وسلم بعد از وفات رسول الله صلی الله علیه وسلم، عمره به جای اورده است، بدون انکه پیامبر به آن وصیت کرده باشد.[3] البته در این زمینه مثال زیاد است. مثلاً
- الله تعالی به دعای دیگران به اشخاص سود می رساند در حالی که این سود رساندن ثمره ی کار خودشان نیست.
- رسول الله صلی الله علیه وسلم و شهداء و … شفاعت می کنند و به دیگران سود می رسانند در حالی که این سود رساندن ثمره ی کار آن افراد نیست که به آنها خیر رسیده.
- ملائکه برای کسانی از اهل زمین دعای خیر و استغفار می کنند و به اهل زمین خیر می رسانند در حالی که این سود رسیدن ثمره ی کار خود اهل زمین نیست.
- فرزندان و اطرافیان بهشتی اهل بهشت دربهشت ارتقاء مکان می گیرند در حالی که به خاطر عمل خودشان نیست.
- فرزندان به خاطر پدر صالحشان به آنها خیری می رسد (وَكَانَ أَبُوهُمَا صَالِحًا) (کهف/82) و این خیر رسیدن به خاطر سعی و کوشش خودشان نیست بلکه به خاطر خوبی و صالح بودن پدرشان بوده است .
- به دنبال این فرزندان بخشی از کسب و حاصل والدین هستند. رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: إِنَّ أَطْيَبَ مَا أَكَلَ الرَّجُلُ مِنْ كَسْبِهِ وَإِنَّ وَلَدَهُ مِنْ كَسْبِهِ.
(ادامه دارد…..)
[1] مسلم / حديث رقم 3083 – من كتاب – مُبْتَدَأُ فَضَائِلِ الْقُرْآنِ
[2] مسلم 1631
[3] مغنی المحتاج جلد3 ص 70 .