جاهلیت 1
«جهل» به معنی پیروی نکردن از حق می آید؛ کسی که عملی برخلاف حق انجام داد، چه نسبت به آن عمل آگاه باشد یا نباشد، به چنین شخصی جاهل گفته می شود. به همین دلیل، علمای گذشته چون آلوسی و ابن منظورگفته اند: هرکسی به علمی که دارد، عمل نکند جاهل است.
حالا کسانی که عملی بر خلاف حق انجام دهند که قبلاً در آن زمینه آگاهی کسب نکرده باشند و واقعاًبه آن آگاه نباشند، مثل کسی که یک آدم نیازمندی را می بیند اما چون آن نیازمند، نیاز خودش را آشکار نمی کند، آن شخص خیال می کند که این نیازمند، شخص غنی و ثروتمندی است. الله متعال چنین شخصی که حق را نفهمیده باز جاهل می داند و می فرماید: يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ(بقره/273) نيازمندانی هستند که به خاطر آبرومندی و خويشتنداری که می کنندشخص جاهل آن ها را دارا و غنی به حساب می آورد.
تا اینجا منظور از جهل و جاهل کسانی هستند که ممکن است مسلمان باشندکه نسبت به احکامی خاص جاهل باشند اما، در سایر موارد عالم باشند، یا ممکن است غیر مسلمانی باشد که علاوه بر جهالتش در مورد سایر احکام حق، در این مورد مشخص هم جاهل باشد.
در این صورت، این غیر مسلمان بیماری جهل او شدت گرفته و این جهل تبدیل به حالت، راه، روش و آداب و رسومی شده که حالت فرهنگ عمومی به خودش گرفته؛ و این فرهنگ عمومی ارزشها و ضد ارزشها، باید و نبایدها، قوانین و نگرش او به دنیا را تعیین می کند، و برای شخص عقاید و رفتار خاصی را به ارمغان می آوردکه جهان بینی آن شخص را شکل میدهد.
زمانی که جهل در جامعه ای به این درجه ارتقاء پیدا میکند و به این درجه می رسد، الله متعال در توصیف این جامعه از کلمه ی جاهلیت استفاده می کند، و موارد استعمال و زوایای کلی این جاهلیت را در چهار سوره ی مدنی برای ما روشن می کند:
- در آیه 154 آل عمران،از ظن و گمان جاهلی در اندیشه و قلب صحبت می کند و می فرماید: “یظنون بالله غیر الحق ظن الجاهلیه” (آل عمران/154) درباره ی خدا پندارهای نادرستی چون پندارهای زمان جاهليّت داشتند.
شک جاهلیت، به مفهوم حاکم شدن ظن و گمان و شکاکیت در عقاید و جهانبینی است. آنچه امروزه در گردهمایی های باسوادها وعوام سکولار دیده می شود. بنیان گذاری عقاید و باورهایشان در مورد خلقت انسان، موجودات، خدا، بهشت و امور غیبی بر اساس توهمات است؛ یعنی باورهای آنها توهم و شک و گمان زیربنای آن است، نه یقین و اطمینان .
- بعد از گمان و شک در درون و در فکر و قلب، ما در آیه ی 50 سوره ی مائده به یکی از زوایای عمده و زیربنایی جاهلیت اشاره می کنیم یعنی، حکم جاهلی و جاهلیت در مسأله ی قانونگذاری. چیزی که ما امروزه در قوانین تمام کشورها و احزاب سکولار آن را مشاهده می کنیم. می توان گفت که هیچ یک از قوانین زیربنایی دین سکولاریسم و مذاهب مختلف آن از شریعت و قانون الله گرفته نشده اند، بلکه برضد این شریعت الله و در راستای نابودی قوانین الله به وجود آمده اند.الله متعال می فرمایند: “أَفَحُکْمَ الْجاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّه حُکْماً لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ” (مائده/50)، آيا جويای حكم جاهليّت هستند؟ آيا چه كسی برای افراد معتقد، بهتر از خدا حكم می‌كند؟
- زمانی که این شک و گمانهای جاهلی، تبدیل به قانون و حکم میشوند،پس از کنار نهادن قانون الله، یکی از بارزترین نمادهای جاهلیت، ظاهر شدن و خودنمایی جاهلی زنان در ملأ عام است.
این همان چیزی است که ما در زمان آتاتورک، رضاخان و سایر حکومتهای سکولار و حتی احزاب سکولار محلی خودمان یا کشورهای دیگر، در قالب کشف حجاب یا در معنی دقیق آن، کشف عورت دیده ایم و هنوز هم داریم می بینیم. در مورد بی حیایی و بي پروايی زنان در جامعه و خوآرائی آن ها و نشان دادن آنچه خداگفته باید پوشیده باشد نياز به جستجو و تحقیق و توضیح زیادی ندارد، چون همه در اطراف خود یا در کانالهای ماهواره ای و اجتماعی آن را مشاهده می کنند.
کشف عورت، لخت شدن آدم وحوا، همان نتیجه ی عملی وسوسه هایی بود که شیطان به آن دست یافت. شیطان و پیروان آن سعی دارند با لخت کردن زن، برای انسانهایی که در آن جامعه ی جاهلی و جاهلیت به سر می برند چیزی غیر از یک شکم و یک شهوت باقی نگذارند. این یکی از مقاصد شیطان و یکی از کانالهایی بوده که شیطان و یارانش سعی کرده اند در کنار آن بقیه ی قوانین خودشان را به پیش ببرند.
شما تصور کنید امام مسلم در صحیح خود حدیثی به شماره ی 3028 می آورد که نشان میدهد علاوه بر مردها، زنها هم به صورت لخت کعبه را طواف می کردند. برای همین، الله متعال در جاهای مختلف ضمن اشاره به نعمت لباس و کارکردهای آن،در آیه ی 27 سوره ی اعراف به بنی آدم هشدار میدهد که هوشیار باشند همان بلایی که شیطان بر سر آدم آورد بر سر شما هم نیاورد و با وسوسه هایش لختتان نکند.
با درک این واقعیت متوجه می شویم که تلاش برای برهنه کردن آدم ها، یکی از اهداف شیطان بوده و قدمتی به دیرینگی خلقت انسان دارد. و باز متوجه میشویم که عملی کردن این مرحله و برهنه کردن انسانها یکی از نقشه های استراتژیک شیطان و یارانش علیه فرزندان آدم بوده است. الله متعال هم در آیه ی ۳۳ سوره احزاب به این رفتار جاهلی اشاره کرده و می فرماید: وَلاتَبَرَّجنَ تَبَرُّجَ الجاهِلِيَّةِ الأولى”(احزاب/33) و همچون جاهليّت پيشين در ميان مردم ظاهر نشويد و خودنمائی نكنيد.
این موارد سه گانه ای که مطرح شد بر اساس جهل و نفهمی بنا شده اند، و نمیشود با راستی و حقیقت از آن ها دفاع کرد؛ کسی نمی تواندبر اساس راستی، حقیقت و استدلال درست از آنها دفاع و پاسداری کند. به همین دلیل،جاهلها در این گونه جوامع جاهلی تنها براساس تعصب، کله خشکی، خودسری، لجبازی و یک دندگی و با توسل به زور اسلحه با مخالفین خود برخورد می کنند. الله متعال در آیه ی ۲۶ سوره فتح جاهلیت را به معنی حميّت و تعصب به کار می برد و می فرمایند: إِذْ جَعَلَ الَّذينَ کَفَرُوافيقُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجاهِلِيَّةِ.
تأكيد بر خواسته هاي نابجا، تعصب درباره ی نژاد و قوم وقبیله، آگاهی های ناچيز و جانبداری بی دليل از عقايد و انديشه ها، معني حميت و تعصب جاهليت است.
در این صورت، ما جاهلیت را در درون و افکارافراد، در قوانین و احکام حاکم بر آنها،در ظهور این افکار و قوانین به صورت عملی در جامعه و درشیوه ی برخورد این جاهلیت با مخالفین شان مشاهده می کنیم. این، چهار اسلوب و چهار مفهوم جاهلیت بوده که این آیات به آن اشاره می کند.
از نظر زمانی هم، دوران قبل از بعثت رسول الله صلی الله علیه وسلم را دوران جاهلیت اولی اسم گذاری کردند. البته با آیاتی که ذکر شد – و آیات مشابه در این زمینه که در قرآن می آید- مشخص می شود که الله متعال وجود این دوره را تأیید می کندکه عده ای 150 تا 200 سال قبل از بعثت را مشمول این دوره می دانند.