جهلنی مضمونی.
بَرچه پَیغَمبَرلرنی مَقصَدی طاغوُتگه کفر کیلتیریب، اوُنی کِیتیدَن الله نی شَریعَتینی قانونلریگه اِیمان کِیلتیریش بُولگندَن سُونگ، بُو ییردَگی مَسَله سَوادلی یا بِیسَواد بُولیش، تجریبی عِلملرگه نِسبَتاً آگاه یا ناآگاه بُولیشنی اوُستیده اِیمَس، بَلکی مَسَله اولر اوُزلری اوُچُون ته نلب آلیشگن مَنهَچ، دُنیا قرَش، قانون،پراگرَمّگه باریب ته قه له دی. الله تعالی مَرحَمَت قیله دی:
وَلَقَدْ بَعَثْنا فيکُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ(نحل/36)
اَنیقکی، بیز هَر بیر اوُمّتگه: “الله گه عِبادَت قیلینگلر و شَیطاندَن ییراق بُولینگلر”، (دیب) بیر پَبغَمبَر یُوبارگنمیز. ( بو ییرده عِبادَت یَعنی اِنسان الله نی شَریعَتینی قانونلری اَساسیگه قیله دیگن اِیشلرنی بَرچه سی کیرَدی، بُو عِبادَتلر فقط الله نی اوُزی اوُچُون بُولیشی لازم.)
باشقه بیر جایده اَیته دیکی:
فَمَنْ يَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقداستَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقيلاَانْفِصامَ لَها(بقره/256)
بَس، کیم شَیطاندَن یُوز اوُگیریب، الله گه اِیمان کیلتیرسه، اوُ هیچ اَجرَب کیتمیدیگن مُستحکم حَلقه نی اوشلبدی.
طاغُوتگه کفر کیلتیریش یَعنی “لا اله”، الله نی شَریعَتیگه اِیمان کیلتیریش اِیسه “الّا الله”. شُونگه اَساساً هَم رسول الله صلی الله وسلم مَرحَمَت قیلگندیلر:
قولوا لا اله الا الله تفلحوا.
لا اله الّا الله دینگلر نَجات تاپَسیزلر.
شُو بیلن بیرگه مِینگه نِهایَتده آجائِب بُولیب کوُرینگن، جاهِل و جاهِلِیَت کلیمه سینی مَفحُومِینی یَنه ده اَنیقراق کوُرسَتگن نَرسَه سمیّه، عمّار، یاسر،بلالگه و …….اوُحشَش توحید اَهلی بُولگن مُسُلمانلرگه نِسبَتاً عالم، اولاما کلیمه سینی اِیشله تیلیشی بُولگن اِیدی. مَنه بُو عَزیز کیشیلر اوقیش و یازیشدَن بیبَهرَه بُولگن، یَنه ده اَنیقراق قیلیب اَیتگنده بیسَواد بُولیشگن اِیدی. بُولرنی مُقابلیده اِیسه اَبُو الحَکمگه اوُحشَگن، اَنه اوُشه دَورنی دانیشمَندی اوُشه زَمانّی اِینگ یُوقاری دَرَجَه ده تحصِیل کوُرگن شَخصی حِسابلنگن کیمسه لرگه نِسبَتاً اِیسه جاهِل کلیمه سینی اِیشله تیلیشی اِیدی.
اِیندی بُوندَن حُلاصَه قیله دیگن بُولسَک، باسَواد،بَکه له ور، دانیشمَند، دَاکتر،پرافِیسّار بُولیشی بیلن بیرگه جاهِل بُولیشی هَم مُومکین؛ اِیندی سَوادسیز بیر شَخص اِیسه عالِم بُولیشی هَم مُومکین.
مَنه بُو ییرده قرآن بیزلرگه عالِم و جاهِل کیشی حَقیده تعلیم بیریاپتی، رسول الله صلی الله علیه وسلم هَم بیسَواد بُولگن اِیدیلر،جُوده کوپچیلیک مَنه بُونگه دِیقّت قیلیشمَیدی. او کیشی هَم اَطرافیده گی باشقه آدَملرگه اوُحشَش تجریبی عِلملردَن آگاه بُولمَگنلر،اَمّا توُلیق بیر مَعناده عالِم کیشی اِیدیلر.
شُوندَی بُولگچ جاهِلِیَت سَواد و تجریبی عِلملرنی مُقابلیده توُرمَیدی، بَلکی جاهِلِیَت اِسلام قانونلری و حُکملرینی مُقابلیگه توُریب آلگن حُکم و قانوُن حِسابله نَدی. شُو سَبَبلی هَم اِسلام جاهِلِیَتنی اوُلیمی اِسلام شَریعَتینینگ قانونلرینی ظاهِر بُولیشی یا غالب بُولیشی دیب اَته یدی.
رسول الله صلی الله علیه وسلم معاذ ابن جبلنی یَمَنگه جُونَته یاتگن پَیتلریده قوُییده گیچه بُویرُوق بیرگن اِیدیلر:
«أَمِتْ أَمْرَ اَلْجَاهِلِيَّةِ إِلاَّ مَا سَنَّهُ اَلْإِسْلاَمُ وَ أَظْهِرْ أَمْرَ اَلْإِسْلاَمِ كُلَّهُ صَغِيرَهُ وَ كَبِيرَهُ[1]؛
جاهِلِیَت عَصریده گی اِیشلرنی اِسلام تصدیقله گنلریدَن باشقه سینی یُوقاتیب ته شله، اِسلامنی کتّه-یُو کِیچیک بُویرُوقلرینی آچیق – آیدِین کوُرسَت و اولرنی عَمَلده اِیشله ت. رسول الله صلی الله علیه وسلم اوزاق ییلّر دَوامیده جاهِلِیَت مَدَنِیَتی، قانونلری، حُرافات عَقیده لرینی حُکمرانلیگی آستیده یَشَگن اَعرابی کیشیگه بوُندَی دیگن اِیدیلر:
«کُلُّ مَأْثَرَهٍ فِی الْجاهِلِیَّهِ تَحْتَ قَدَمی».[2]
جاهلیتده گی هَمّه نَرسه لر مِینی آیاغِیمنی آستیده قالیب کیتدی. حَه، کوریب تورگه نینگیزدیک جاهلیتده گی بار نَرسه لرنی آیاق- آستی قیلیشیمیز کیرک،شُوندَی اِیکن جاهلیت تجریبی عِلملر، فنلرنی، تیحنالاکیه نی بیلمَسلیک مَعناسیده اِیمَس، بَلکی الله نی شَریعَتینی قانونلرینی بیلمَسلیک و الله نی شَریعَتینی بُویرُوقلرینی توُشُونمَسلیکدیر. بُو ییرده مَنه بُو جاهل کیشی پرافیسّار، دانیشمَند یا سَوادلی ، بیسَواد بُوله دیمی بُونی فرقی یُوق.
[1]– حسن بن علی ابن شعبه، تحف العقول، مترجم صادق حسین زاده، قم، انتشارات ال علی،1382، ص 25؛ نیز:ابن هشام –السيرة النبوية، انتشارات دار احياء التراث، چاپ دوم، 1013هـ/1333م، ج3، ص 412
[2]– همان