توُرلِی – هِیل اِسلامِی مَذهَبلَردَگِی دارُ الاِسلام وَ دارُ الکُفرنِی تَعرِیفِی.
(مطلبنی کامل متنی )
بسم الله والحمدلله. امّا بعد: السلام علیکم و رحمة الله و براکاته
قُرآن وَ سُنَّتدَگِی وَ صَحابَه لَرنِی سُوزلَرِیدَگِی “دارُ” مَوضُوعسِینِی کوُرِیب چِیققَه نِیمِیزدَن سُونگ، اِیککِی دِیارگه تَقسِیم قِیلِینِیشِی اِسلامِی توُرلِی- هِیل مَذهَبلَردَگِی فُقَهالَر عَصرِیدَن وَ اِجتِمائِی فِقه وُجُودگه کِیلِیشِیدَن وَ اَهلِی فِقهنِی اوُرتَسِیدَه مِللَتلَر اَرا عَلاقَه لَرگه تِیگِیشلِی مُسُلَه لَر دِیوان قِیلِینِیشِیدَن آلدِین مَوجُود بوُلگنِینِی توُشوُنِیب آلدِیک، اِیندِی اِسلامِی توُرلِی- هِیل مَذهَبلَر دارُ الاِسلام وَ دارُ الکُفر حَقِیدَه نِیمَه دِییِیشگنِی بِیلَن تَنِیشَه مِیز.
حَنَفِی مَذهَبِی: حَنَفِی مَذهَبِیدَگِی سَرخِیسِی رَحِمَهُ الله مَنَه بُو مَذهَبنِی کَتتَه کِیشِیلَر بُولمِیش اَبُو یُوسُف وَ مُحَمد شَیبانِی رَحِمَهُ الله دَن نَقل قِیلَدِیکِی دارُ الاِسلام یَعنِی: اِسلام حُکمِی حاکِم بُولگن جای حِسابلَنَدِی «وَكُلُّ مَوْضِعٍ كَانَ الظَّاهِرُ فِيهِ حُكْمُ الْإِسْلَامِ[1]سَرخِیسِی رَحِمَهُ الله باشقَه بِیر اوُرِیندَه اَیتَدِیکِی: بِیر دِیاردَه اِسلامِی اَحکاملَر وَ قانوُنلَر اِجرا قِیلِینِیشِی بِیلَن “دارُ المُسلِمِین”گه مُسُلمانلَرنِی دِیارِیگه اَیلَنَدِی. [2]
کاسانِی رَحِمَهُ الله هَم اَیتَدِیکِی: هَر قَندَی “دار” یا اِسلامگه قوُشِیلَدِی یا کُفرگه، اَگر اوُندَه اِسلامِی اَحکاملَر طَتبِیق قِیلِینَدِیگن بوُلسَه بُوندَه “دار” اِسلامگه قوُشِیلَدِی، اَگر کُفر اَحکاملَرِی طَتبِیق قِیلِینَدِیگن بُولسَه اوُ “دار” کُفرگه قوُشِیلَدِی، …..زِیرا اِسلام وَ کُفرنِی ظاهِر بُولِیشِی اوُلَرنِینگ اَحکاملَرِینِی ظاهِر بوُلِیشِیگه باغلِیق. [3]
حَنَفِی مَذهَبِیدَگِی اِبنِ عابِیدِین اَیتَدِیکِی: دارُ الحَربدَه اِسلامِی اَحکاملَر اِجرا قِیلِینِیشِی بِیلَن دارُ الاِسلامگه اَیلَنَدِی. کاسانِی “بَدائِعُ الصَّنائِعی”دَه اَیتَدِیکِی: بِیزلَرنِی اَصحابلَرِیمِیزنِی اوُرتَسِیدَه ( یَعنِی حَنَفِی مَذهَبِیدَگِیلَرنِی آرَسِیدَه) اَگر دارُ الکُفرگه اِسلام اَحکاملَرِی طَتبِیق قِیلِینَدِیگن بوُلسَه بُو دِیار دارُ الاِسلامگه اَیلَنِیشِی[4]حَقِیدَه اِیختِلاف مَوجُود اِیمَس. [5]
شُو شَکلدَه حَنَفِیلَر دارُ الکُفرنِی تَعرِیفِی حَقِیدَه اَیتِیشَدِیکِی: کافِرلَرنِینگ رَئِیسِینِی اَمرِی وَ حُکمِی اِجرا قِیلِینَدِیگن دایِرَدَه مُسُلمانلَر کافِرلَردَن قوُرقِیشَدِی، شوُنِینگدِیک دارُ الکُفردَه سَلَطَنت مُسُلمانلَر اوُچُون اِیمَس وَ اوُ یِیردَه کُفر اَحکاملَرِی غالِبدِیر. [6]
مالِکِی مَذهَبِی: مالِکِیلَر دارُ الکُفر حَقِیدَه اَیتِیشَدِیکِی: کافِرلَرنِی حُکمِی ظاهِر وَ جارِی بوُلَدِیگن دِیاردِیر. طَبِیعَتاً اِسلامِی اَحکاملَر ظاهِر بُولِیب اِجرا مَرحَلَه سِیگه یِیتگن بُولسَه، بُو یِیرلَرنِی دارُ الاِسلام دِییِیلَدِی. [7]
مَنَه بُو زَمِینَه دَه اِمامِی مالِک فَتحدَن آلدِینگِی مُشرِکلَرنِی حاکِیمِیَتِی آستِیدَگِی مَککَه حَقِیدَه اَیتَدِیکِی: وَكَانَتْ الدَّارُ يَوْمئِذٍ دَارَ الْحَرْبِ لِأَنَّ أَحْكَامَ الْجَاهِلِيَّةِ كانَتْ ظَاهِرَةً يَوْمئِذٍ.[8] مَککَه مَنَه بُو زَماندَه دارُ الحَرب اِیدِی، چوُنکِی جاهِلِیَت اَحکاملَرِی اوُ یِیردَه حاکِمِیَت یُورگِیزَر اِیدِی.
شافِیعِی مَذهَبِی: اِمامِی شافِیعِی رَحِمَهُ الله شُوندَی فِکردَکِی یِیر یُوزِی یَگانَه “دارُ” بوُلِیب مَنَه بُو تَقسِیمات اَصلگه خِلاف بُولگن اِیشدِیر. بُوندَن مَقصَد شوُنِی اَیتماقچِی بوُلیَپتِیکِی، یِیر یُوزِی اَلله گه تِیگِیشلِیدِیر وَ یَگانَه دِیر، اوُ دارُ الکُفرگه اَیلَنتِیرِیلمَیدِی. یِیر یُوزِی اَصلِیدَه اِسلام اوُچُون یَگانَه داردِیر، دارُ الاِسلامنِی تَقسِیملَنمَسلِیگِی کِیرَک، یِیر یُوزِینِی اِیککِی دارگه تَقسِیملَنِیشِی بِیگانَه وَ اَصلگه خِلاف اِیش، کافِرلَرنِینگ اِسلام حاکِمِیَتِینِی اِیگللَب آلدِیک دِیگن سَرکَشلِیکلَرِی سَبَبلِی وُجُودگه کِیلگندِیر.
اَلله تَعالَی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا (مائده/17) اَلله مَنَه بُو یِیرنِی یَرَتگندَن سُونگ اوُنِی مالِیکِی هَم اوُ ذاتنِی اوُزِیدِیر، یَعنِی مُتَصَرِّفِی تَکوِینِیدِیر «لِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا فِيهِنَّ ۚ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» (مائده/120) اَلله دَن اوُزگه سِی یِیر یُوزِیدَه مُتَصَرِّفِ تَشرِیعِی بوُلمَسلِیگِی هَم جُودَه هَم طَبِیعِی اِیشدِیر. حَلق قِیلِیش یَرَتِیش اَلله نِیکِیدِیر، اَمر وَ حُکم هَم اَلله تَعالَی نِی اوُزِینِیکِیدِیر. أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ ۗ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ. (اعراف/54)
اِمامِی شافِیعِی رَحِمَهُ الله نِی نَظَرِی بُویِیچَه جَهاننِی “دارُالاِسلام” وَ “دارُ الکُفر”گه تَقسِیم بُولِیشِی بَشَر جَهانِیگه یُوکلَنگن وَضِیعیَت سَبَبلِیدِیر، بُو اِسلام طَلَب قِیلگن نَرسَه هَم اِیمَس وَ اِسلام بُو تَقسِیماتگه راضِی هَم بوُلمَیدِی، مَشرُوع هَم اِیمَس، اَمّا مَوجُوددِیر؛ آخِیرگِی پَیغَمبَرِیمِیز صلی الله علیه وسلمنِی شَرِیعَتلَرِی هَمَّه اِنسانلَرگه حاکِیمِیَت قِیلِیش اوُچُون کِیلگن، چُونکِی بُو شَرِیعَتدَه هَمَّه گه خاص بوُلِیش خِصلَتِی بار، اِسلامنِی آخِیرگِی مَقصَدِی هَم اِنسان جَمِیعَتِینِی واحِد قُدرَتنِی آستِیگه جَملَشدِیر.
- اَلله تَعالَی قوُیِیدَگِیچَه مَرحَمَت قِیلَدِی: «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا» (سبأ/ 28) «قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا » (اعراف/ 158) یَعنِی رَسُول الله صلی الله علیه وسلم خاص بِیر قَوم وَ مِنطَقَه گه اِیمَس، بَرچَه اِنسانلَر اوُچُون جُونَتِیلگندِیر.
- اَلله تَعالَی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَىٰ لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا ۚ (نور/55) یَعنِی یِیر یُوزِیگه حاکِم بُولِیش اِسلامنِی وَ اَلله تَعالَی نِی آخِیرگِی شَرِیعَتِیگه مُؤمِن بوُلگنلَرنِی حَققِیدِیر.
مَنَه بُو اِسلامنِی آخِیرگِی هَدَفِی وَ اَرمانِیدِیر،آما آخِیرگِی هَدَفنِی قوُلگه کِیرِیتگوُنچَه اِیستَلمَگن اِیشلَرگه ،ناگهانِی حالَتلَرگه دُوچ کِیلَمِیز وَ ضُرُورَت حُکمِی بُویِیچَه بُو نَرسَه لَرنِی یوُلدَن آلِیب تَشلَنگوُنگچَه اوُلَرنِی وُجُودِینِی قَبُول قِیلِیشگه مَجبُورمِیز،اَگر بِیز اوُلَرنِی قَبُول قِیلمَسَک هَم اَمّا اوُلَر مَوجُوددِیر وَ اوُلَر بِیر آفَتدِیک یوُلدَن آلِیب تَشلَنِیشِی لازِم. مَثَلاً اوُشَه دارُ الکُفرگه اوُحشَگن نَرسَه لَر.
اِمامِی شافِیعِی رَحِمَهُ الله مَنَه بُو نَظَرِینِی یَنَدَه کوُپراق کوُرِیب چِیقِیشگه رُحصَت بِیرَسِیزلَر: یَهُودِیلَر اَلله تَعالَی نِی قوُلِینِی بَعضِی مَسَلَه لَردَه باغلِیق دِیب اِعتِقاد قِیلِیشَردِی. وَقَالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللّهِ مَغْلُولَةٌ (مائده/64) سِکوُلارِیستلَر هَم اِجتِمائِی وَ حُکوُمَتگه آئِد وَ جَمِیعَتنِی اِجرائِی اِیشلَرِیدَه مَنَه شُو اَساسگه کوُرَه مُناسَبَتدَه بُولِیشَدِی، اوُلَر جُودَه کوُپ مَسَلَه لَر بُویِیچَه اَلله تَعالَی نِی قوُلِینِی باغلِیق دِیب اوُیلَشَدِی، بوُندَی مَسَلَه لَر بُویِیچَه یِیر یُوزِیدَه اوُزلَرِیدَن باشقَه هِیچ کِیمنِی مُناسِب کوُرِیشمَیدِی وَ حُکوُمَت، قانوُن اِیشلَب چِیقَرِیش وَ آدَملَرنِی اوُستِیدَه حُکمرانلِیک قِیلِیش بُویِیچَه اوُزلَرِینِی اَلله تَعالَی دَن کوُرَه یَحشِیراق، یوُقارِیراق دِیب حِسابلَشَدِی. شُو سَبَبلِی هَم یِیر یُوزِینِی اوُزلَرِینِی مُلکِی دِیب سَنَشَدِی، فِرعَون هَم شوُ فِکردَه بُولگن اِیدِی: قَالَ أَجِئْتَنَا لِتُخْرِجَنَا مِنْ أَرْضِنَا بِسِحْرِكَ يَا مُوسَىٰ (طه/57)
یَعنِی یِیر یُوزِی مُوسَی نِیکِی اِیمَس اوُلَرنِیکِیدِیر، مَنَه بُو یِیردَه مُوسَی نِی هِیچ قَندَی حَققِی یُوق، فَقَطگِینَه بِیر فُقَرا بُولِیب یَشَش حَققِی بار حالاص، اِیندِی بُو هَم اَگر اوُنگه بِیرِیلَدِیگن بوُلسَه،یَعنِی اوُ اَگر مَنَه بُو جَمِیعَتگه حاکِم بُولگن حاکِمِیَتگه وَ قانوُنلَرگه اِیرگشگن تَقدِیردَه بِیرِیلَدِی، اَگر سِکوُلارِیستِیک قانوُنلَرگه وَ سِکوُلارِیستلَرنِی حاکِمِیَتِیگه اِیرگشمَیدِیگن بُولسَه اَصلِیدَه اَلله نِی مُلکِی بوُلگن، اَمّا کافِرلَر اِیشغال قِیلِیب آلگن یِیرنِی تَشلَب کِیتِیشِی لازِم: وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّكُم مِّنْ أَرْضِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا (ابراهیم/13)
بُو حالَتدَه سِکوُلارِیستلَرنِینگ (مُشرِکلَر) اِسلامِی عَقِیدَه نِی مَوجُودِیَتِینِی بَرابَرِیدَگِی شَخصِیَت عامِلِی صِیفَتِیدَگِی وَطَنپَرَستلِیک، مِللَتپَرَستلِیک شِیعارلَرِی وَ اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرنِی اِجرا قِیلوُوچِیلَرگه قَرشِی آدَملَرنِی جَنگگه قوُزغَتِیشلَرِی یَنگِی پَیدا بُولگن نَرسَه اِیمَس، بَلکِی بُو آفَت جُودَه قَدِیمِیدِیر.
اَمّا بُو یِیر اَلله گه تِیگِیشلِیدِیر وَ اَلله نِی قانوُنلَرِی اوُندَه حُکمرانلِیک قِیلِیشِی لازِم وَ اَلله تَعالَی دِیننِی سَقلَش اوُچُون اوُزِینِی یِیرِینِی بِیر قِیسمِیدَن باشقَه بِیر قِیسمِیگه هِجرَت قِیلِیشگه اَمر قِیلَدِی: «…قَالْوَاْ أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُواْ فِیهَا …» (نساء/97) دَرحَقِیقَت اِنساندَگِی یِیر یُوزِیگه اِیگه لِیک قِیلِیش بُویِیچَه حَققِینِی اِنساندَن تارتِیب آلَدِی وَ اِنساننِینگ یِیر یُوزِیدَه هِیچ قَندَی حَققِی یوُقلِیگِینِی کوُرسَتَدِی. اِنسان بِیر مُسافِر بوُلِیب مَعلوُم بِیر مُددَتدَن سُونگرَه مَنَه بُو یِیرنِی تَرک قِیلِیشِی لازِم وَ اوُزِگه تِیگِیشلِی تَعیِینلَنگن یِیرگه کِیتِیشِی کِیرَک. بِیر مُسافِرخانَه دَه مَعلوُم مُددَتگچَه وَقتِینچَه اوُتِیرگن کِیشِینِینگ مَنَه بُو مُسافِرخانَه گه اِیگه مَن، دِیب اِدَّعا قِیلِیشِی حَقِیقَتگه توُغرِی کِیلمَیدِیگن نَرسَه.
مَنَه بُو یِیر یُوزِی اَلله نِی مُلکِی اِیکَنِی حَقِیقَتدِیر، اَلله تَعالَی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِی وَاسِعَةٌ فَإِیَّایَ فَاعْبُدُونِ (عنکبوت/56) اِی اِیمان کِیلتِیرگن بَندَه لَرِیم، شَک- شُبهَه یُوقکِی، مِینِینگ یِیرِیم کِینگ، کَتتَه دِیر. بَس، سِیزلَر مِینگه گِینَه عِبادَت قِیلِینگِیز! ؛ اَمّا “حاضِرگِی وَضِیعیَتگه” قَرَگن پَیتِیمِیزدَه اَلله نِی یِیرِیگه کافِرلَر اِیگه لِیک قِیلَیاتگنِیگه گوُواه بُولَمِیز، اوُلَر یِیر “بِیزلَرنِی یِیرِیمِیز” دِییِیشَدِی، اَلله تَعالَی هَم اوُلَردَگِی “مَوجُود وَضِیعیَتگه” مُناسِب رَوِیشدَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: وَأَوْرَثَکُمْ أَرْضَهُمْ وَدِیَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضاً لَّمْ تَطَؤُوهَا وَکَانَ اللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیراً (احزاب/27) وَ سِیزلَرنِی اوُلَرنِینگ یِیرلَرِیگه، حاولِی- جایلَرِیگه، مالوُ- مُکلَرِیگه وَ (هَلِی) سِیزلَرنِینگ آیاقلَرِینگِیز یِیتمَگن یِیرلَرگه وارِث قِیلَدِی. اَلله هَر بِیر نَرسَه گه قادِر بوُلگن ذاتدِیر.
بُو یِیردَه اَلله تَعالَی اِیشارَه قِیلَیاتگن کافِرلَرنِینگ یِیر یوزِیگه حُکمرانلِیک قِیلِیشلَرِی اَصلِیدَه اوُتکِینچِی،وَقتِینچَه لِیک نَرسَه دِیر، اَصلِیدَه مالِکِیَت اَلله تَعالَی نِیکِیدِیر، اِعتِبارلِی صُورَتدَه مُؤمِنلَرنِی وَ مُتَّقِینلَرنِی اِیختِیارِیگه بِیرگن، مُؤمِنلَر اوُچُون حُوددِی دَریادَگِی بَلِیققَه اوُحشَش چِیگرَه مَوجُود اِیمَس. مَنَه بُو یِیرلَردَه توُغِیلگن وَ بِیر نِیچَه عَصر دَوامِیدَه ساکِن بُولگن کافِرلَرنِینگ مَوجُودلِیگِی، اوُلَرنِینگ بُو یِیردَه حَقلَرِی بارلِیگِیگه دَلالَت قِیلمَیدِی، چوُنکِی: وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ (انبیاء/105) دَرحَقِیقَت بِیز (لَوحُ المَخفُوظدَه) ذِکر قِیلگندَن سُونگ زَبُوردَه: “اَلبَتَّه (جَنَّتنِینگ) یِیرِیگه مِینِینگ صالِح بَندَه لَرِیم وارِث بوُلوُرلَر”، دِیب یازِیب قوُیگندِیرمِیز.
اِعتِبارلِی صُورَتدَه اِیگه لِیک قِیلِیش قوُلدَن قوُلگه اوُتَدِی، شَخصدَن شَخصگه قالَدِیگن نَرسَه، باشقَه لَر اوُنِی مِعراث قِیلِیب آلِیش حوُقوُقِیگه اِیگه، اَمّا “عِلم فَرائِض”دَه شَخصنِی عِرث وَ مِعراث مَسَلَه سِیدَه کِیلگن نَرسَه شُوکِی،هَر قَندَی آدَم مِعراثخوُر بوُلِیب کِیتَوِیرمَیدِی، بَلکِی مِعراثگه حَقلِی بُولگن کِیشِیلَرگِینَه اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه مُوافِق رَوِیشدَه مِعراثخُور بُولَه آلِیشَدِی.
شوُندَی اِیکَن اَلله تَعالَی نِی نَظَرِی بُویِیچَه هَر قَندَی کِیشِی یِیر یُوزِیگه مِعراثخُور بوُلِیش حَققِیگه اِیگه اِیمَس. مَنَه بُو تَشرِیعِی اَصلدیر، اَمّا واقِیعِیَت وَ “مَوجُود وَضِیعیَت” مَنَه بُو اَصلگه مُوافِق کِیلمَیدِی وَ یِیر مُسُلمانلَر بِیلَن کافِرلَرنِی اوُرتَسِیدَه تَقسِیم بُولگن وَ دارُ الاِسلام وَ دارُ الکُفر، دارُ الشِرک وَ دارُ المُسلِمِین وَ دارُ الفاسِقِین دِیب ناملَنگن.
یِیرنِی مَنَه بُو اِیککِی “دار”گه تَقسِیم بوُلِیشِی هَم قِیلِینِیشِی لازِم بوُلگن اِیشدِیر:
- مادامِیکِی یِیر یُوزِیدَه اَلله نِی دِینِی اوُزِینِی توُرت مَفهُومِی بِیلَن بِیرگه حُکمرانلِیک قِیلِیشِی کِیرَک اِیکَن « کَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيا» (توبه/40) کُفر کَلِیمَه سِی پَست، قِیمَتسِیز قِیلِینِیب یُوقاتِیلِیشِی لازِم.
- مادامِیکِی یِیر یُوزِیگه رَهبَرِلِیک قِیلِیش اِسلامنِی حَققِی بوُلَر اِیکَن، کافِرلَر مَنَه بُو حاکِمِیَتنِی قَبوُل قِیلِیشمَیدِی وَ اَلله نِی شَرِیعَتِینِی قانوُنلَرِی یِیر یُوزِیدَه طَتبِیق قِیلِینِیشِیگه قَرشِی مُؤمِنلَر بِیلَن جَنگ قِیلِیشَدِی وَ یِیر یُوزِیگه اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَر حُکمرانلِیک قِیلِیشِیگه توُسقِینلِیک قِیلماقچِی بوُلِیشَدِی.
شوُنگه قَرَمَسدَن مُؤمِنلَر کافِرلَرنِینگ یِیر یُوزِیدَگِی حاکِمِیَتلَرِینِی، اوُلَرنِینگ دارُ الکُفرلَرِینِی رَسمِی تَن آلِیشگه وَ شَرعِی دِیب سَنَشگه حَقلَرِی یُوق، چُونکِی حاکِمِیَت عِزَّتنِی جِنسِیدَن بوُلَدِی وَ عِزَّت هَم فَقَط تَنها اَلله گه وَ اوُنِی رَسُولِیگه، مُؤمِنلَرگه تِیگِیشلِیدِیر: وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَلَٰكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَعْلَمُونَ»(منافقون/8) حالبُوکِی، کوُچ- قُدرَت اَلله نِیکِی، اوُنِینگ پَیغَمبَرِینِیکِی وَ مُؤمِنلَرنِیکِیدِیر. لِیکِن مُنافِقلَر (بوُنِی) بِیلمَسلَر.
بِیر مُؤمِن بوُلِیب اوُتگن مَنَه بُو اِیشگه اِقرار بُولِیشِی موُمکِین،چوُنکِی اوُ مَوجُوددِیر، اَمّا اوُنِی شَرعِی اِیکَنلِیگِیگه وَ کافِرلَرنِی حاکِمِیَتِینِی حَق اِیکَنِیگه اِقرار بُولِیشگه رُحصَتِی یُوق. اِقرار بُولِیش بِیلَن اوُنِی شَرعِی اِیکَنِینِی اِعتِراف قِیلِیشِینِی اوُرتَسِیدَه کَتتَه فَرق بار.
کافِرلَر اِسلامِی حُکوُمَتنِی مَوجُود اِیکَنِیگه اِقرار بُولِیشَدِی، چُونکِی بار؛ اَمّا هَرگِیز اوُنِی یِیر یُوزِیگه حاکِمِیَت قِیلِیشِی کِیرَکلِیگِینِی قَبُول قِیلِیشمَیدِی، بِیر نَرسَه نِی بارلِیگِیگه اِعتِراف قِیلِیش بِیلَن اوُنِی توُغرِی اِیکَنِیگه اِعتِراف قِیلِیشنِی آرَسِیدَه جُودَه کَتتَه فَرق بار.
اِمامِی شافِیعِی هَم کافِرلَرنِی یِیر یُوزِیگه حاکِیمِیَت قِیلِیشلَرِینِی رَسمِی حالَتدَه تَن آلمَیدِیلَر، اَمّا مَنَه بوُندَی اِیستَلمَگن حالَتدَه وُجُودگه کِیلگن شَرائِطدَه وَ وُجُودگه کِیلگن “مَوجُود وَضِیعیَتدَه” اِمامِی شافِیعِی رَحِمَهُ الله اوُمُّ دَه اَیتَدِیکِی: اَبُو سُفیان اِبنِ حَرب دارُ الخُزاعَه دَه (خُزاعَه وادِیسِیدَه) مُسُلمان بوُلَدِی وَ اوُ یِیر دارُ الاِسلام اِیدِی وَ اوُنِی عَیالِی عُتبَه نِی قِیزِی هِند کافِر اِیدِی وَ مَککَه دَه یَشَردِی، مَککَه اِیسَه اوُ پَیتدَه دارُ الکُفر بُولگن، سُونگرَه هِند عِدَّه دَه بُولگن پَیتِیدَه اِسلامنِی قَبُول قِیلَدِی، مَککَه اَهلِی هَم اِسلامنِی قَبُول قِیلِیشگن اِیدِی، اِیندِی مَککَه دارُ الاِسلامگه اَیلَنَدِی وَ صَفوان اِبنِ اوُمَیَّه نِی وَ عِکرِمَه اِبنِ اَبِی جَهلنِی عَیاللَرِی هَم اِسلامنِی قَبُول قِیلِیشَدِی وَ بُو اِیککاوِی اِسلامدَه مُستَحکَم بوُلِیشَدِی، اَمّا اوُلَرنِی اِیرلَرِی مَغلوُبِیَتگه اوُچرَب بَحرَین تامانگه قاچِیب کِیتِیشگن اِیدِی،اوُ یِیرلَر دارُ الکُفر بُولگن، سُونگ قَیتِیب کِیلِیشَدِی وَ اِسلامنِی قَبُول قِیلِیشَدِی، اَمّا اوُلَرنِی عَیاللَرِی عِدَّه دَه اوُتِیرِیشگن اِیدِی وَ رَسُول الله صلی الله عَلَیهِ وَسَلَّم اوُلَرنِی اَوَّلگِی نِکاهلَرِی بُویِیچَه مُستَقَر قِیلدِیلَر.
اِمامِی شافِیعِی “اوُمُّ”دَه مُسُلمانلَرنِی قانِیگه تِیگِیشلِی جُودَه مُهِم مَسَلَه حَقِیدَه اَیتَدِیکِی: مُسُلمان قَیِیردَه بوُلِیشِیدَن قَطعِی نَظَر اوُنِی قانِی حَرامدِیر، اَگر مُسُلماننِی بِیر کِیشِی قَصددَن اوُلدِیرَدِیگن بُولسَه اَلبَتَّه قَصاص آلِینِیشِی کِیرَک، اَگر قَصددَن بُولمَسَه کَفّارَه یَعنِی دِییَه بِیرَدِی، بُونِی عِللَتِی حَقِیدَه اَیتَدِیکِی: “وإنّما يَحْرُمُ الدّمُ بالإيمانِ كان المؤمنُ في دارِ حربٍ أو دارِ إسلامٍ”مُؤمِن شَخص دارُ الحَربدَه بوُلِیشِی یا دارُ الاِسلامدَه بُولِیشِیدَن قَطعِی نَظَر اوُنِی قانِی اِیمانِی سَبَبلِی حَرام بُولَدِی. باشقَه بِیر اوُرِیندَه حُوددِی شُو “اوُمُّ” کِتابِیدَه اِمامِی شافِیعِی اَیتَدِیکِی: مما يَعقِلُه المسلمونَ ويجتمعون عليهِ: أنَّ الحلالَ في دارِ الإسلامِ حلالٌ في بلادِ الكفرِ، والحرامَ في بلادِ الإسلامِ حرامٌ في بلادِ الكفر”.مُسُلمانلَرنِی فِکرلَشِی تَأثِیرِیدَه اِجتِماع قِیلِینگن نَظَر شوُکِی: دارُ الاِسلامدَه حَلال بوُلگن نَرسَه دارُ الکُفردَه هَم حَلال بوُلَدِی، دارُالاِسلامدَه حَرام بُولگن نَرسَه دارُالکُفردَه هَم حَرام بُولِیب قالَدِی.
بُو یِیردَه یِیر یوُزِینِی اِیککِی “دار”گه تَقسِیم بُولِیشِی سَبَبلِی اِسلام شَرِیعَتِی خاص مِنطَقَه لَردَه، اِقلِیملَردَگِینَه اوُزِینِی خاص شَرائِطدَه بُولَه آلَدِی، دِیگنِی اِیمَس.
عُمُوماً اَیتگندَه شافِیعِی مَذهَبِی دارُ الاِسلامنِی تَعرِیفِی حَقِیدَه اَیتَدِیکِی: اَگر اوُ یِیردَه مُسُلمانلَر بُولمَگن تَقدِیردَه هَم بُو دِیاردَه اِسلامِی دَولَتنِی رَئِیسِی قُدرَتِی حُکمرانلِیک قِیلسَه، بُو دارُ الاِسلامدِیر. اِبنِ اَحجَر عَسقَلانِی اَیتَدِیکِی: اَگرچِی اوُندَگِی ساکِن کِیشِیلَر اَهلِی زِمَّه یا اَهلِی عَهد بُولسَه هَم بِیزلَرنِی تَصَرُّفِیمِیزدَگِی دِیار دارُ الاِسلامدِیر. [9].[10]
اَبُوالقاسِم شافِیعِی رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: اَلبَتَّه اوُ یِیردَه مُسُلمانلَر بوُلِیشِی کِیرَک، دِیگن نَرسَه دارُ الاِسلامنِی شَرطلَرِیدَه مَوجُود اِیمَس،بَلکِی بُو دِیارنِینگ اِسلام قانوُنلَرِی وَ مُسُلمان رَهبَرنِینگ اِیختِیارِیدَه بُولِیشِینِی اوُزِی کِفایَه قِیلَدِی. [11]
شَوکانِی رَحِمَهُ الله هَم اَیتَدِیکِی: دارُ الاِسلامنِی دارُ الکُفردَن تَشخِیص بِیرِیشنِی مِعیارِی کَلِیمَه نِی ظاهِر بوُلِیشِیدَه دِیر؛ اَگر اَمر وَ نَهِی قانوُنلَرِی، دَستوُرلَرِی بِیر دِیاردَه، مَکاندَه اِسلام اَهلِینِی اِیختِیارِیدَه بوُلَر اِیکَن وَ کافِرلَر بُو یِیردَه اوُزلَرِینِی کُفرلَرِینِی آشکار قِیلِیشگه قادِر بوُلمَس اِیکَنلَر، مَگر شَرِیعَت قانوُنلَرِی اوُنگه تَعیِینلَنگن کَنَلدَنگِینَه قادِر بوُلِیشسَه، بُو حالَتدَه بُوندَی دِیار دارُ الاِسلامدِیر، شوُنِینگدِیک اَگر بُونِی عَکسِی بُولَدِیگن بوُلسَه اوُ حالَتدَه بُو دِیار دارُ الکُفر بُولَدِی. [12]
حَنبَلِی مَذهَبِی:
اَبِی یَعلِی حَنبَلِی رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: کُفر اَحکاملَرِی اِیمَس، بَلکِی اِسلام اَحکاملَرِی غَلَبَه قِیلگن دِیارگه دارُ الاِسلام دِییِیلَدِی وَ اِسلام اَحکاملَرِی اِیمَس، بَلکِی کُفر اَحکاملَرِی غالِب بوُلگن دِیارگه اِیسَه دارُ الکُفر دِییِیلَدِی. دِیمَک حَنبَلِیلَر هَم دارُ الکُفر حَقِیدَه اَیتِیشَدِیکِی: اوُ یِیردَه کُفر اَحکاملَرِی غالِب بوُلِیب حاکِمِیَت یوُرگِیزگن دِیار دارُ الکُفردِیر. [13][14]
اِبنِ مُفلَح حَنبَلِی رَحِمَهُ الله هَم اَیتَدِیکِی: اَگر هَر قَندَی جایدَه مُسُلمانلَرنِی اَحکاملَرِی وَ قانوُنلَرِی غالِب بُولسَه اوُ یِیر دارُ الاِسلامدِیر،شوُنِینگدِیک اَگر کافِرلَرنِی اَحکاملَرِی غالِب بوُلسَه دارُ الکُفردِیر، مَنَه بُو اِیککِیسِیدَن باشقَه دار، دِیار مَوجُود اِیمَس. [15]
اِبنِ قایِّم هَم مَنَه شُو مَضمُوندَه کِیلتِیرَدِیکِی: «دَارُ الْإِسْلَامِ هِيَ الَّتِي نَزَلَهَا الْمُسْلِمُونَ، وَجَرَتْ عَلَيْهَا أَحْكَامُ الْإِسْلَامِ، وَمَا لَمْ تَجْرِ عَلَيْهِ أَحْكَامُ الْإِسْلَامِ لَمْ يَكُنْ دَارَ إِسْلَامٍ . اوُلامالَر جُمهُورِی اَیتِیشَدِیکِی، مُسُلمانلَر ساکِن بوُلِیب یَشَیدِیگن وَ اِسلام اَحکاملَرِینِی اِجرا قِیلِینَدِیگن مِنطَقَه دارُ الاِسلامدِیر؛ اَمّا اَگر بُو مِنطَقَه دَه اِسلام اَحکاملَرِی اِجرا قِیلِینمَسَه، مَنَه بُو مِنطَقَه دارُ الاِسلامگه یاپِیشگن بوُلسَه هَم دارُ الاِسلام حِسابلَنمَیدِی. [16]
ظاهِرِی مَذهَبِی:
اِبنِ حَزم اَندَلوُسِی مَحلَی دَه اَیتَدِیکِی: اِسلامِی سَلطَنَت ( یا اِسلامِی حُکوُمَت) غالِب بوُلگن دِیارگه دارُ الاِسلام دِییِیلَدِی،اَحکاملَرنِی اِقامَه قِیلِیش سَلطَنَت ( حُکوُمَت) تامانِیدَن بَجَرِیلَدِی، شوُندَی بُولگچ اِسلام غالِب بُولگن سَلطَنَتدَه اوُنِی اَحکاملَرِی اِقامَه قِیلِینَدِی. [17]
قانوُن وَ حاکِمِیَت اوُزِی بِیلَن بِیرگه قُدرَت وَ غَلَبَه نِی آلِیب کِیلَدِی، اوُندَه اوُزِینِی دِیندَگِی توُرت مَفهُومِی وَ مَعناسِینِی نَمایِیشگه قوُیَه دِی. شوُنگه اَساسلَنگن حالدَه ظاهِرِی مَذهَبِیدَگِی اِبنِ حَزم اَندَلوُسِیگه اوُحشَگن اوُلامالَر اَیتِیشَدِیکِی: لِأنَّ الدَّارَ إنَّمَا تُنْسَبُ لِلْغَالِبِ عَلَيْهَا، وَالْحَاكِمُ فِيهَا، وَالْمَالِكُ لها[18]. اوُ یِیردَه غالِب بوُلگن طَرَفگه دِیارنِی نِسبَتلَنَدِی، اوُ یِیرنِی حاکِمِی وَ غالِبِی بُولگن طَرَفگه.
زَیدِی شِیعَه لَرِی:
زَیدِیلَر وَ مَحلَی نِی صاحِبِیگه اوُحشَگن کِیشِیلَرنِی اِعتِقادِی بُویِیچَه، مُحَمَّد اِبنِ زَکِیَه رَحِمَهُ الله دَن سَیر کِتابِینِی عُنوانِی آستِیدَه رِوایَتلَر سَقلَنِیب قالگن، اوُندَه دارُ الاِسلامگه وَ دارُالکُفرگه وَ دارُ الحَربگه وَ جَنگ، صُلحوَ جِهادگه تِیگِیشلِی باشقَه اِیشلَرگه عَلاقَه دار مَسَلَه لَر مَوجُوددِیر. اَمّا کِییِینراق اِسلامِی حُکوُمَتگه تِیگِیشلِی بَحثلَرنِی، مَسئُولِیَتلَرنِی، حاکِمنِی وَظِیفَه لَرِینِی اوُز اِیچِیگه قَمرَب آلَدِی.
زَیدِی شِیعَه لَرِینِینگ فِکرِیچَه، اِمامِی اَبُو حَنِیفَه رَحمَهُ الله زَیدِی بوُلگن وَ محمد اِبنِ نَفَس زَکِیَه رَحِمَهُ الله گه بَیعَت بِیرگن. اَلبَتَّه اِمامِی اَبُو حَنِیفَه رَحِمَهُ الله نِینگ ظالِملَرنِی قَرشِیسِیدَگِی اِنقِلابِی فِکرلَرِی وَ اِمامِی اَبُو حَنِیفَه رَحِمَهُ الله نِی زِنداندَه مَنَه شوُ کوُز- قَرَشِینِی آرقَسِیدَن اوُلدِیرِیلِیشِی زَیدِیلَرنِینگ نَظَرِینِی یَنَه دَه کوُچَیتِیرگن اِیدِی؛ مَنَه بُوندَن تَشقَرِی اِمامِی مالِک رَحِمَهُ الله نَفَس زَکِیَه رَحِمَهُ الله نِی گوُرُوهِینِی حِمایَه قِیلِیشگه وَ اَبُو جَعفَرگه بِیرِیلگن مَجبُورِی بَیعَتنِی سِیندِیرِیشگه فَتوا بِیرَدِی، شُو سَبَبلِی هَم زَیدِیلَرنِینگ دارُ الاِسلام وَ دارُالکُفر حَقِیدَگِی کوُز- قَرَشلَرِینِی حَنَفِیلَرنِی وَ مالِکِیلَرنِی نَظَرِیدَن فَرقِی یُوق. [19]
12 اِماملِیک شِیعَه لَر:
وَسائِلِ الشِّیعَه دَه دارُ الحَرب اِصطِلاحِی 6 رِوایَتدَه وَ دارُ الاِسلام اِصطِلاحِی اِیسَه 14 رِوایَتدَه تَکرارلَنگن، مَثَلاً اِمامِی جَعفَر صادِق رَحِمَهُ الله دَن رِوایَت قِیلِینِیشِیچَه، رَسُول الله صلی الله علیه وسلم مَرحَمَت قِیلدِیلَرکِی: « إنّي بَريءٌ مِن كُلِّ مُسلِمٍ نَزَلَ مَع مُشرِكٍ في دارِ الحَربِ .»[20] “دارُ الحَربدَه مُشرِکلَر بِیلَن بِیرگه یَشَیدِیگن مُسُلماندَن مِین بِیزارمَن.”
تَشَیُّع اَثَرلَرِینِی کوُپِیدَه دارُ الاِسلامنِی نَمُونَه لَرِیگه اِیشارَه قِیلِینگن بوُلسَه هَم، اَمّا جَعفَرِی شِیعَه لَرِی مَنَه بُو خانَه، یَشَش جایِی حَقِیدَه اِسلام شَهرِی، دِیارِی یا دارُ الاِسلام دِییِیشَدِی: دارُ الاِسلام اِسلامِی حُکوُمَتِی آستِیدَه بوُلگن وَ اِسلام اَحکاملَرِی اِجرا قِیلِینَدِیگن مَکاندِیر. اِسلام حاکِمِیَتِی وَ باشقَرُووِیدَگِی دِیارلَرگه وَ دَولَتلرگه دارُ الکُفر دِییِیلَدِی،اوُ یِیردَه اِسلام اَحکاملَرِی پِیادَه قِیلِینمَیدِی وَ اوُنِی حاکِمِیَتِی هَم غَیرِی اِلاهِی قانوُنلَرگه اَساسلَنگن. [21]
شَیخ شَمسِ الدِّین مُحَمَّد شَهِیدِی اَوَّل دِیب مَشهُور بوُلگن کِیشِی اِیدِیلَر، اوُ کِیشِی شِیعَه لَرنِی اوُرتَسِیدَه فُقَهالَرنِی اِینگ فَقِیهِی بوُلِیب تَنِیلگندِیر،” دارُ الاِسلام”نِی قوُیِیدَگِیچَه تَعرِیفلَگنلَر: دارُ الاِسلامدَن مَنضُور وَ مُراد شُوکِی، اوُ یِیردَه اِسلام اَحکاملَرِی کِیِریب بارگن بوُلِیشِی وَ کافِر بوُلمَسلِیگِی کِیرَک، مَگر پَیمان توُزگن حالدَه ساکِن بوُلَه آلَدِی. شُبهَه سِیز اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرنِی وَ اَحکاملَرنِی اِجرا قِیلِینِیشِی وَ کِیرِیب بارِیشِی وَ کافِرلَر بِیلَن پَیمان توُزِیش فَقَطگِینَه حُکوُمَتنِی واسِیطَه سِیدَه مُومکِین بُولَدِی حالاص. شُوندَی اِیکَن 12 اِماملِیک شِیعَه لَرنِی نَظَرِی بُویِیچَه اِسلام جَهانِنِی جُوغرافِیَه سِی اِسلامِی حُکوُمَت حُکمرانلِیگِی آستِیدَگِی وَ اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَر پِیادَه قِیلِینَدِیگن دِیارلَردِیر. شَهِید ثانِی وَ شَیخ طوُسِی، حُلِی وَ آیَتُ الله خُمَینِی وَ باشقهَ لَر هَم شوُ نَظَرگه اِیگه دِیرلَر. [22][23][24]
داکتار وَهبَةُ الزُّحَیلِی مُسُلمان فُقَهالَرِینِینگ جُومهُورِینِی نَظَرِینِی جَملَگن حالدَه اَیتَدِیکِی: اِسلامِی حُکُومَت حُکمرانلِیگِی آستِیدَه بُولگن وَ اِسلام اَحکاملَرِی اوُ یِیرلَرگه کِیرِیب بارگن وَ اِسلام شِیعارلَرِی اِقامَه قِیلِینَدِیگن مِنطَقَه گه دارُ الاِسلام دِییِیلَدِی.[25]
سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إِلَيْكَ
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
[1]فَكُلُّ مَوْضِعٍ ظَهَرَ فِيهِ حُكْمُ الشِّرْكِ فَالْقُوَّةُ فِي ذَلِكَ الْمَوْضِعِ لِلْمُشْرِكِينَ فَكَانَتْ دَارَ حَرْبٍ، وَكُلُّ مَوْضِعٍ كَانَ الظَّاهِرُ فِيهِ حُكْمُ الْإِسْلَامِ فَالْقُوَّةُ فِيهِ لِلْمُسْلِمِينَ / (المبسوط 12-258) همچنین نگاه کنید به : “المبسوط” (10/114)، و”بدائع الصنائع” للكاساني (7/ 130)، و”المعتمد” لأبي يعلى (267)، و”الآداب الشرعية” لابن مفلح (1/212)این مذهب حنفی هاست. /
[2](السیر الکبیر 5/2197) / والدار تصیر دارالمسلمین بإجراء أحکام الإسلام
[3] (بدائع الصنائع للکاسانی 9/4375)/ إن كل دار مضافة إما إلی الإسلام وإما إلی الکفر، وإنما تضاف الدار إلی الإسلام إذا طُبقت فيها أحکامه، وتضاف إلی الکفر إذا طبقت فيها أحکامه، كما تقول الجنة دارالسلام والنار دار البوار، لوجود السلامة فی الجنة والبوار فی النار، ولْن ظهور الإسلام أو الکفر بظهور أحکامهما
[4]الدر المحتار 4/ 356 ) / ودار الحرب تصير دار الإسلام بإجراء أحكام أهل الإسلام فيها»
[5]“لا خلافَ بين أصحابنا في أنّ دارَ الكفر تصير دارَ إسلامٍ بظهور أحكامِ الإسلام فيها”.
[6]اصطلاحات الفنون2/265، و المبسوط 10/114 / الدار التي يجري فيها أمر رئيس الکافرين ويخاف فيها المسلمون من الکفار، فعلى هذا تکون دار الکفر هي الدار التي لا يکون فيها السلطان والمنعة للحاكم المسلم والغلبة فيها لْحکام الکفر
[7]المقدمات الممهدات لابن رشد 2/285، و بلغة السالک 2/167، و المدونة 3/23) / « الدار التي تظهر وتجري فيها أحکام الکفار»
[8]مالک بن أنس، المدوَّنة الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه ، ۱۹۹۴م. ج۲ ص ۲۲
[9]تحفة المحتاج 4/230)بأنها ما كانت تحت استيلاء رئيس الدولة الإسلامية وإن لم يکن فيها مسلم
[10]تحفة المحتاج 4/222)دار الإسلام ما كانت في قبضتنا وإن سکنها أهل ذمة أو عهد
[11]عبد الكريم بن محمد الرافعي ، شرح الوجيز ، المحقق: علي معوض – عادل عبد الموجود، بیروت ، دار الكتب العلمية ، ۱۴۱۷ هـ – ۱۹۹۷ م ج ۸ ص ۱۴٫ / وليس من شرط دار الإسلام أن يکون فيها مسلمون بل يکتفى كونها في يد الإمام وإسلامه /
[12]محمد بن علی شوکانی ، السيل الجرار ، قاهره ، جنه احیاء التراث الاسلامی۱۴۳۱ق. ج ۴/۵۷۵ / أن الاعتبار بظهور الكلمة، فإن كانت الأوامر والنواهي في الدار لأهل الإسلام بحيث لا يستطيع من فيها من الكفار أن يتظاهر بكفره إلا لكونه مأذونا له بذلك من أهل الإسلام؛ فهذه دار إسلام، وإن كان الأمر بالعكس فالدار بالعكس
[13]قاضي أبي يعلى الحنبلي، المعتمد في أصول الدين، صـ 276، ط دار المشرق ببيروت 1974. / وكل دار كانت الغلبة فيها لأحكام الإسلام دون أحكام الكفر فهي دار إسلام، وكل دار كانت الغلبة فيها لأحكام الكفر دون أحكام الإسلام فهي دار كفر.
[14](المبدع3/313- الانصاف 4/121- المقنع بحاشیته 1/485- کشف القناع 3/43) / الدار التي تغلب فيها أحکام الکفر
[15] الآداب الشرعية 1/ 231-212 / عبد الله محمد بن مفلح المقدسي ، الآداب الشرعية، المحقق: شعيب الأرناؤوط – عمر القيام ، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۹ – ۱۹۹۹ ج۱/ص۲۳۱ / فكل دار غلب عليها أحكام المسلمين فدار الإسلام، وإن غلب عليها أحكام الكفار فدار الكفر، ولا دار لغيرهما .
[16]أحكام أهل الذمة لابن القيم: 1/ 366، ط دار العلم للملايين 1983. / «قال الجمهور: دار الإسلام هي التي نزلها المسلمون وجرت عليها أحكام الإسلام، وما لم تجر عليه أحكام الإسلام لم يكن دار إسلام وإن لاصقها، فهذه الطائف قريبة إلى مكة جدا ولم تصر دار إسلام بفتح مكة وكذلك الساحل»
[17]المحلی 13/140) / بأنها الدار التي تغلب عليها السلطة الإسلامية وإقامة الْحکام تأتي تبعاً للسلطة فما دام أن السلطة الغالبة هي سلطة الإسلام أقيمت أحکامه .
[18]المحلى 11/251 )
[19]الغریری، 2006: 211-212
[20]وسائل الشيعة / ج15 / باب 36 / ص101.
[21]عباسعلی عمید زنجانی، فقه سیاسی، چ دوم، تهران، امیرکبیر، 1373، ج 3، ص 233.ص 260 و..
[22]محمدبن مکی العاملی (الشهید الاول)، الدرس الشریعه، ج 3، قم، جامعه مدرسین، 1412، ص 78. / المراد بدار الاسلام ما ینفذ فیه حکم الاسلام فلا یکون بها کافرٌ الاّ معاهدا
[23]علی اکبر کلانتری، پیشین، ص 39 به نقل از آیة الله محمد فاضل لنکرانی، القواعد الفقهیه، ج 1، ص 505.
[24]شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام، ج12، ص476.
[25]وهبة الزحیلی، آثار الحرب فی الفقه الاسلامی، دمشق، دارالفکر، الطبعة الرابعه، 1412، ص 169.«هو انّ کلَّ ما دخلَ من البلاد فی محیط سلطان الاسلام و نفذت فیها احکامه و اُقیمت شعائره قد صار من دارالاسلام.»