Дорул исломдаги рахбарият.
(5-қисм)
-Аббосийларнинг исломий изтирорий бадал хукуматини зиндонида 150 қамарий йилда шахид бўлган имоми Абу Ханифа рохимахуллох – нахсабуху казалика валлоху хасбиях – қуйидаги жумла хақида айтадики:
« فَإِنْ كَانُوا في الْقِراءَةِ سَواءً، فَأَعْلَمُهُمْ بِالسُّنَّةِ، »
бу ердаги манзур шуки, имомликка энг фақих ва энг олим киши бўлиши лозим.
-Даъват йўлида моликий мазхабидагилар томонидан 204 қамарий йилда мажрух қилинган ва мана шу жарохатларни асарида шахид бўлган имоми Шофеъий рохимахуллох – нахсабуху казалика валлоху хасбиях – фиқхи акбарда “дорул ислом”ни рахбари ва имомини шартлари бахсида айтадики: рахбар илм бўйича фатво бериш салохиятига эга бўлиши ва ахли ижтиход бўлиши лозим.[1]
-(403 хижрий қамарий йилда вафот топган) Қози Боқилоний ва (458 қамарий йилда вафот топган) Қози Абу Яълий Фароъ ханбалий хам ижтиход ва илмни дорул исломни рахбарини сайлашдаги шартлардан деб билишади. [2]
-478 қамарий йилда вафот топган имоми харамайн Жавиний “дорул ислом”ни рахбарини ижтиход шарти хақида айтадики: рахбар комил мужтахид бўлиши шарт ва мужтахидларни барча сифатларини ўзида жамлаган бўлиши лозим. Бошқа бир жойда айтадики: имом ва рахбарни шароитларидан бири шуки, у ахли ижтиход бўлиши керак, яъни ходисалар пайтида фатво бериш бўйича бошқаларга эхтиёжи бўлмаслиги лозим ва мана бу ўрин (яъни рахбар учун ижтиходни шарт қилиниши) борасида хамма иттифоқ қилган, [3]
وهذا متّفق علیه».[4]
-492 қамарий йилда босқинчи насронийлар томонидан шаходатга етган – нахсабуху казалика валллоху хасбиях- Абул Қосим маккий Ромилий Мақдисий “дорул ислом” рахбари учун шартларни санаб айтадики:” ……мужтихид бўлиши керак, шунингдек қози, балки ундан хам мухимроқ ва вожиброқ суратда мужтахид бўлиши лозим, рахбарни мужтахид бўлиши борасида исломий мазхаблар ва ахли илмни ижмоъсида ривоят қилинган, рахбар борасидаги ижтиход шарти бўйича фуқахоларни ижмоъси мавжуд. Энди хулафойи рошидиндан кейинги келган мусулмонларни рахбарларининг мужтахид бўлмаганлиги масаласига келсак, уни далили шуки, улар хокимиятга харбий қудратни воситасида келишган эди.” [5]
-676 қамарий йилда вафот топган имоми Нававий ровзатут толибин китобида “дорул ислом” ни рахбарини шартлари хақида айтадики: мукаллаф мусулмон,одил,озод, ақлли, донишманд, мужтахид бўлиш рахбарни шартларидан хисобланади. [6]
-769 қамарий йилда вафот топган Саъдиддин Тафтазоний “дорул ислом” ни рахбарини шартларини санаб ўтиб айтадики: шижоатли мужтахид бўлиши……..шартдир.
ویشترط أنْ یکون …. مجتهداً شجاعاً، [7]
-790 қамарий йилда вафот топган имоми Шотибий хам айтадики: уламоларни иттифоқи бўйича шуни нақл қилинганки, шаръий илмларда фатво ва ижтиход даражасига етган кишига рахбарлик мунъақид қилинади. [8]
-816 қамарий йилда вафот топган Саййид Шариф Журжоний туркистоний Қози Азудиддин Ийжийни мавақиф китобига ёзган ўзини шархида айтадики: фуқахо ва ахли илм жумхури шунга иттифоқ қилишганки, дорул исломни рахбариятига усул ва фуруъда мужтахид бўлган киши мустахақ ва шойиста бўлади…..буни воситасида у илохий хужжатлар ва далилларни иқома қилишга ва диний ақидалардаги шубхаларни хал қилишга қодир бўлади, хамда кундалик эхтиёжлар масаласида хам бошқаларга эхтиёжи бўлмайди ва кундалик масалалар,янги юзага келадиган ишлар борасида мустақил бўлади. [9]
(давоми бор…..)
[1]امام شافعی . فقه الاکبر . ص 39 / و العلم؛ بحیثیصلح ان یکون مفتیا من اهل الاجتهاد
[2]الاحکام السلطانیه، ص۲۰ و التمهید، ص ۱۸۱.
[3]الجوینی، عبد الملک بن عبد الله، غیاث الأُمم فی التیاث الظلم: ص84. / «فالشرط أنْ یکون الإمام مجتهداً بالغاً مبلغ المجتهدین مستجمعاً صفات المفتین، ولم یُؤثَر فی اشتراط ذلک خلاف».
[4]الجوینی، عبد الملک بن عبد الله، الإرشاد: ص426./ وقال: «من شرائط الإمام أنْ یکون من أهل الاجتهاد، بحیث لا یحتاج إلی استفتاء غیره فی الحوادث، وهذا متّفق علیه».
[5]…مجتهدًا كالقاضي وأولى، بل حكى فيه الإجماع…/ قال: وكون أكثر من ولي أمر الأمة بعد الخلفاء الراشدين غير مجتهد إنما هو لتغلبهم فلا يَرِدْ
[6]المنهاج، ص ۵۱۸ و شرح صحیح مسلم. / هی کونه مکلفا مسلما عدلاحرا ذکیا عالما مجتهدا /
[7]التفتازانی، مسعود بن عمر، شرح المقاصد فی علم الکلام: ج2، ص271./ «ویشترط أنْ یکون مکلّفاً مسلماً عدلاً حرّاً ذکراً مجتهداً شجاعاً، ذا رأی وکفایه سمیعاً بصیراً ناطقاً قریشیاً»
[8]الاعتصام ـ للشاطبى موافق للمطبوع . المؤلف : أبو إسحاق الشاطبي . دار النشر : المكتبة التجارية الكبرى – مصرص 126/ الشاطبی، إبراهیم بن موسی، الاعتصام: ج2، ص362. / إن العلماء نقلوا الاتفاق على أن الإمامة الكبرى لا تنعقد إلا لمن نال رتبة الاجتهاد والفتوى في علوم الشرع
[9]الجمهور علی ان اهل الامامه و مستحقها من هو مجتهد فی الاصول و الفروع لیقوم بامر الدین متمکنا من اقامه الحجج و حل الشبهه فی العقائد الدینیه مستقلابالفتوی فی النوازل و احکام الوقائع نصا و استنباطا لان اهم مقاصد الامه حفظ العقائد و فصل الخصومات و لم یتم ذلک بدون هذا الشرط / الجمهور على أن أهل الإمامة ومستحقها من هو مجتهد في الأصول والفروع … متمكّناً من إقامة الحجج وحلّ الشبه في العقائد الدينية، مستقلاً بالفتوى في النوازل …