بِسمِ الله وَالحَمدُ لِله، اَمّا بَعَد: اَلسَّلامُ عَلَیکُم وَ رَحمُةُ الله وَ بَرکاتُه / 11 بوُلِیم:
دارُ الکُفرلَرنِی نَوعلَرِی وَ دارُ الاِسلامنِی دارُ الکُفرگه اَیلَنِیشِی (2)
(مطلبنی کامل متنی )
شافِیعِیلَر:
اِبنِ قُدَّامَه رَحِمَهُ الله اِمامِی شافِیعِی رَحِمَهُ الله نِی اوُزِیدَن نَقل قِیلَدِیکِی: بِیر دِیارنِی اَهلِی مُرتَد بوُلسَه وَ اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی اَحکاملَرنِی اوُرنِیگه جَمِیعَتدَه اوُزلَرِینِی اَحکاملَرِینِی پِیاده قِیلِیشسَه، مَنَه بُو دِیار دارُ الحَربگه اَیلَنَدِی….اوُلَرنِی ماللَرِینِی غَنِیمَتگه آلِیش بُویِیچَه وَ …….اَبُو بَکر صِیدِّیق اوُلَر بِیلَن جَنگ قِیلگن مُسَیلَمَه یِی کَذّابنِی دِیارِیگه اوُحشَش بوُلَدِی……شُو یِیردَه اَیتَدِیکِی: شافِیعِی شوُندَی دِیدِی. [1]
اِبنِ حَجَر الهَيتَمِي رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: بِیر دِیارنِی اِسلامِی یاکِی حَربِی دِیب ناملَشلِیک، صِیفَتلَش عارِضِی صِیفَت بُولِیب بُو دِیارگه حاکِم بُولگن اَحکاملَرنِی اوُزگرِیشِی بِیلَن اوُزگرِیب توُرَدِی، اَمّا مَنَه بُو صِیفَتنِی اوُزگرمَیدِی ثابِت دِییدِیگن کِیشِیلَرنِی سُوزلَرِی توُغرِی اِیمَس. [2]
بُو اَندَلوُسگه اوُحشَیدِی اَوَّلدَه دارُ الکُفر اِیدِی، سُونگ فَتح قِیلِینگچ دارُ الاِسلامگه اَیلَندِی، اوُندَن کِییِین کافِرلَر تامانِیدَن باسِیب آلِینگندَن سُونگ یَنَه دار ُالکُفر بوُلَدِی. اَلبَتَّه اِبنِ حَجَر هَیتَمِی رَحِمَهُ الله “تخفة المهتاج” دَه مَنَه بُو جُملَه لَرنِی فَقَط بِیر قِیسمِیگه اِعتِقاد قِیلَدِی حالاص، اوُ کِیشِینِی اِعتِقادِی بُویِیچَه، دارُ الکُفر دارُ الاِسلامگه اوُزگرَه آلَدِی، اَمّا دارُ الاِسلام دارُ الکُفرگه اَیلَنمَیدِی، اوُ کِیشِی اَیتَدِیکِی: هَر قَندَی دِیارگه دارُ الاِسلام حُکمِی بِیرِیلگندَن سُونگ، اوُ مُطلَقا دارُ الکُفرگه اَیلَنمَیدِی. [3]
بَعضِی بِیر شافِیعِیلَرنِی سوُزلَرِیدَگِی اِیککِی هِیللِیکنِی سَبَبِی، اوُلَرنِینگ رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّمنِی سُوزلَرِیدَن چِیقَرگن توُشوُنچَه لَرِیدِیر، پَیغَمبَرِیمِیز مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: «الإسلامُ يَعْلُو و لايُعْلَى» اوُلَر بوُندَن شوُندَی حُلاصَه چِیقَرِیشگنکِی، آلدِین دارُ الاِسلام بُولگن هَر قَندَی دِیار دارُ الکُفرگه اَیلَنمَیدِی. شافِیعِی مَذهَبِیدَگِی شَربِینِی رَحِمَهُ الله گه اوُحشَگنلَر اَیتَدِیکِی: حَتّی اَگر کافِرلَر طَرسُوسگه اوُحشَگن اوُندَگِی ساکِن اَهالِی مُسُلمان بوُلگن دِیارلَرنِی باسِیب آلِیشسَه هَم، بُو دِیار دارُ الحَربگه اَیلَنمَیدِی. [4][5]
مَنَه بُو توُشوُنچَه بُویِیچَه، کافِرلَر تامانِیدَن اِیشغال قِیلِیب آلِینگن دِیار اگرچِی مَنَه بُو آزاد قِیلِینِیش اوُزاق مُدَّتگه چوُزِیلسَه هَم، یَنَه قَیتَه دَن مُسُلمانلَرگه، اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه قَیتَرِیلِیشِی کِیرَک. مَنَه بُو اِیشلَرنِی بَرچَه سِی شوُنِینگ اوُچوُنکِی، بِیر پَیتلَر اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرنِی حاکِیمِیَتِی آستِیدَه بُولگن، اوُنِی حاکِمِیَتِی مُسُلمانلَرنِی قوُلِیدَه بُولگن دِیار هَرگِیز کافِرلَرنِی موُلکِیگه اَیلَنِیب قالمَیدِی، بَلکِی باسِیب آلِینگن وَ بِیر کوُن کِیلِیب مُسُلمانلَرگه قَیتَرِیلِیشِی وَ بِیر کوُن یَنَه مُسُلمانلَرگه قَیتَرِیلِیب اوُ یِیردَه اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَر اِجرا قِیلِینِیشِی کِیرَک بوُلگن دِیار حِسابلَنَدِی، بُو دِیارنِی حُکمِی اوُشَه “آلدِینگِی حُکمگه” کوُرَه یَعنِی هَنُوز اِجرا قِیلِینمَگن حالَتِی بُویِیچَه بُولدِی. [6]
مَنَه بُو صُورَتدَه: شافِیعِیلَرنِی بَعضِیسِی قوُیِیدَگِی حَدِیثنِی اِستِناد قِیلگن حالدَه: الإسلامُ يَعْلُو ولا يُعْلى[7]، اوُلَر شوُنگه اِعتِقاد قِیلِیشَدِیکِی، دارُ الاِسلام هَر قَندَی شَرائِطدَه دارُ الکُفر یا دارُ الحَربگه اَیلَنمَیدِی، اوُلَر اِسلامنِی هِیچ قَچان مَغلوُب بوُلمَیدِیگن غالِب دِیب بِیلِیشَدِی؛ حَتّی بَعضِیلَر مَنَه بُو حَدِیثگه اَساسلَنگن شَهَرلَرِیدَن بِیرِینِی اِیگللَب آلِیشسَه وَ اوُ یِیردَه مُسُلمانلَر مَوجُود بُولمَسَه، مَنَه بُو مِنطَقَه بَرِیبِیر دارُ الکُفرگه اَیلَنِیب قالمَیدِی؛ چوُنکِی بُو یِیردَگِی حُکمِی اِستِیلا آلدِینگِی غَلَبَه گه کوُرَه چِیقَرِیلَدِی. [8]
اِمامِی نَوَوِی رَحِمَهُ الله “لَقِیطنِی” اَحکاملَرِینِی بَیان قِیلماقچِی بوُلگندَه دارُ الاِسلام اوُچُون اوُچ حالَتنِی کِیلتِیرَدِی، اوُچِینچِی حالَتدَه اَیتَدِیکِی: مُسُلمانلَر یَشَب سُونگ اوُ یِیرنِی تَرک قِیلِینگن وَ اوُلَردَن کِییِین کافِرلَر اِیگللَب آلگن دِیار. [9]
بُونِی کِیتِیدَن اِمامِی نَوَوِی رَحِمَهُ الله اوُزِینِی مَنَه بُو سوُزِیگه اِیضاح بِیرِیب اَیتِیشِیچَه، شافِیعِیلَرنِی بَعضِیسِی مَنَه شُو دَلِیلگه کوُرَه دِیارلَرنِی دارُ الاِسلامنِی جُملَه سِیدَن دِیب حِسابلَشَدِی، چوُنکِی مُسُلمانلَرنِی قَدِیمدَگِی حُکمرانلِیکلَرِی حُکمنِی دَوام اِیتِیشِی اوُچُون کِفایَه قِیلَدِی، اِینگ آخِیرگِی شافِیعِی مَذهَبِیدَگِیلَرنِی بَعضِیسِی اَیتَدِیکِی، مَنَه بُو حُکم مُسُلمانلَرنِی مَنع قِیلِیشمَگوُنِیچَه اوُز کوُچِیدَه توُرَدِی، اَگر مُسُلمانلَرنِی مَنع قِیلَدِیگن بوُلِیشسَه دارُ الکُفرگه اَیلَنَدِی. [10]
شوُنگه قَرَمَسدَن شافِیعِی مَذهَبِیدَگِی ماوَردِی رَحِمَهُ الله “دارُ الشِّرک” نِی اوُچ دَستَه گه تَقسِیم قِیلَدِی وَ اوُچِینچِی دَستَه حَقِیدَه اَیتَدِیکِی: “طَرسُوس وَ اَنطاکِیَه گه اوُحشَش مُشرِکلَر غالِب بُولگن اِسلام دِیارلَرِیدِیر.” مَنَه بُو شافِیعِی مَذهَبِیدَگِیلَر نَقل قِیلَیاتگن نَرسَه نِی خِلافِی بُولِیب اِمامِی شافِیعِی رَحِمَهُ الله نِی وَ باشقَه اِسلامِی مَذهَبلَرنِی هَمدَه شافِیعِی مَذهَبِیدَگِی اوُلامالَرنِی نَظَرِیگه مُوافِق کِیلَدِی. [11][12]
اَگر دِققَت قِیلَدِیگن بُولسَک، دارُ الاِسلام دارُ الکُفرگه اَیلَنمَیدِی دِییدِیگن کِیشِیلَرنِی سوُزلَرِیدَه بِیر نَوع قَرَمَه – قَرشِیلِیک بار، شوُ سَبَبلِی هَم اِبنِ حَجَر هَیتَمِی رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی، دارُ الاِسلام «صورة لا حكما» دارُ الحَربگه اَیلَنگن. یَعنِی حُکم جِهَتِیدَن اِیمَس، بَلکِی ظاهِر جِهَتِیدَن دارُ الحَربگه اَیلَنَدِی. [13]
شافِیعِی مَذهَبِیدَگِی رافِعِی رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: اَگر کافِرلَر دارُ الاِسلامنِی دِیارلَرِینِی اِیگللَب آلِیشگن بُولسَه، “آخِیرگِی عَصرلَردَگِی کِیشِیلَرنِی بَعضِیسِینِی اَیتِیشِیچَه، اَگر اوُ یِیردَه مُسُلمانلَرنِی مَنع قِیلِیشمَسَه بُو یِیر دارُ الاِسلام بُویِیچَه قالَدِی، بُولمَسَم بوُندَی دِیار دارُ الکُفرگه اَیلَنَدِی.” [14]
اِلبَتَّه شافِیعِی مَذهَبِیدَگِی اِمامِی رامِلِی رَحِمَهُ الله اَندَلوُسنِی بِیر قِیسمِیدَگِی نَصارالَر تامانِیدَن اِیشغال قِیلِینگن “آراگوُن”دَگِی مَوجُود مُسُلمانلَر حَقِیدَه فَتوا بِیرِیب اَیتَدِیکِی، اوُلَرگه هِجرَت قِیلِیش واجِب اِیمَس، چوُنکِی اوُلَر توُلَیاتگن حَرّجلَرِی، سالِیقلَرِی سَبَبلِی اوُلَرنِی جانِیگه، مالِیگه ظُلم قِیلِینمَگن حالدَه، 1- دِینلَرِینِی آشکار قِیلِیشَدِی، 2- اَلله نِی شَرِیعَتِینِی آچِیقچَه سِیگه اِجرا قِیلِیشَدِی. اِمامِی رامِلِی رَحِمَهُ الله نِی نَظَرِیدَه مَنَه بُو دارُ الاِسلام دِیارِی حِسابلَنَدِی وَ اَگر مُسُلمانلَر اوُ یِیردَن چِیقِیب کِیتِیشسَه دارُ الحَربگه اَیلَنَدِی. [15]
شافِیعِی مَذهَبِیدَگِی رامِلِی رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: دارُ الاِسلامنِی دارُ الکُفرگه وَ دارُ الحَربگه اَیلَنِیشِی، «صورة لا حكما» یَعنِی حُکم بُویِیچَه اِیمَس بَلکِی ظاهِرِی جِهَتدَن بُولَدِی. شافِیعِی مَذهَبلِیک العِجْلِي رَحِمَهُ الله هَم اَیتَدِیکِی: دارُ الاِسلامنِی دارُ الحَربگه اَیلَنِیشِی «صورة لا حكما» بُولَدِی، بِیر دِیار بارَسِیدَه حُکم بِیرِیلگن پَیتِیدَه، اوُ دارُ الاِسلام بُولگنلِیگِی سَبَبلِی، کِییِینچَه لِیک هَم مُطلَقا دارُ الکُفرگه اَیلَنمَیدِی. [16][17]
مَنَه بُو دَستَه دَگِی شافِیعِی عالِملَرِینِی نَظَرِینِی آرَسِینِی جَمعلَگن حالدَه شوُنِی اَیتَه آلَمِیزکِی: حَه،رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّم مَرحَمَت قِیلگنلَرکِی: «الإسلامُ يَعْلُو ولا يُعْلَى» “اِسلام اِیگللَیدِی وَ حُکمران بُولَدِی وَ اوُنِی اوُستِیدَه حُکمرانلِیک قِیلِینمَیدِی.” اَمّا اَگر بِیر اِنساننِی دِیلِینِی اِسلام اِیگللَب آلسَه وَ بُو اِنساننِی دِیلِیدَه اِسلامنِی اوُرنِیگه یَنَه قَیتَه دَن کُفر اِیگللَب آلسَه، نِیمَه بُولَدِی؟ اِسلامِی حاکِمِیَت وَ دارُ الاِسلام عالِی لِیک، بَلَندلِیک اِیکَنِی حَقِیقَتدِیر، دِیمَک کافِر مُسُلماننِی اوُستِیدَه حُکمران بُولِیشِی، اوُستوُن بوُلِیشِی رَوا کوُرِیلمَیدِی وَ دارُ الکُفر دارُ الاِسلامنِی اوُرنِینِی اِیگللَمَیدِی. حُوددِی شوُنگه اوُحشَش اِنساننِی دِیلِیدَه کُفر یَنَه قَیتَه دَن اِسلامدَگِی اِیماننِی اوُرنِینِی اِیگللَشِی هَم رَوا کوُرِیلمَیدِی؛ اَلله تَعالَی هَم مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُوا السُّفْلَى وَكَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا ( توبه/ 40)، وَ کافِر بُولگن کِیمسَه لَرنِینگ سوُزلَرِینِی تُوبَن قِیلِیب قوُیدِی. اَلله نِینگ سوُزِیگِینَه یوُکسَک سوُزدِیر.
اَمّا اَگر “دِیل”دَه یاکِی بِیر “دِیار”دَه یَنَه قَیتَه دَن کُفر حاکِم بُولسَه، نِیمَه بوُلَدِی؟ رَوا کوُرِیلمَیدِی، اَمّا اَگر بُو نَرسَه صادِر بُولسَه – چِی؟ جُودَه کوُپ اِیشلَر رَوا کوُرِیلمَیدِی، صادِر بوُلمَسلِیگِی کِیرَک، اَمّا صادِر بوُلَدِی. مَنَه بوُندَی حالَتلَردَه قَندَی حُکم قِیلِینَدِی؟
رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّم بُویُورَدِیلَرکِی، اَگر اَمِیر یاکِی حاکِم آچِیق کُفر کِیلتِیرِیب مُرتَد بُولسَه، اوُنگه قَرشِی قِیام قِیلِینِیشِی وَ اوُنِی اوُرنِیدَن آلِیب تَشلَش کِیرَک، چوُنکِی اوُ اوُزِینِی شوُنچَه لِیک حَقِیر، بِی اَرزِیش قِیلگنکِی، بُویُوک وَ قِممَتلِی بُولگن دارُ الاِسلام وَ مؤُمِنلَرنِی اوُستِیدَه حُکمران بُولِیشگه لایِیق اِیمَس. اَلله تَعالَی کافِر کِیشِینِینگ مُسُلمانلَرنِی اوُستِیدَه حُکمران بُولِیشِیگه یوُل قوُیمَیدِی: «وَلَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا» (نساء/141)
عُبادَه اِبنِ صامِت رَضِیَ الله عنه رسول الله صلی الله علیه وَسَلّمگه بِیرِیلگن بَیعَتنِی قائِدَه لَرِینِی بَیان قِیلِیب اَیتَدِیکِی: وَأَنْ لَا نُنَازِعَ الْأَمْرَ أَهْلَهُ إِلَّا أَنْ تَرَوْا كُفْرًا بَوَاحًا عِنْدَكُمْ مِنَ اللَّهِ فِيهِ بُرْهَانٌ [18] حاکِملَر وَ اَمِیرلَر بِیلَن تارتِیشمَسلِیگِیمِیز کِیرَک، اَیتَدِیکِی: مَگر اوُلَردَه اَلله نِی نَزدِیدَه قَطعِی دَلِیلگه اِیگه بُولگن آشکار وَ آچِیق کُفرنِی کوُرسَنگِیزلَر.
بوُنِی اِیضاحِی شوُکِی:
رَهبَرَیِت وَ حاکِم بُو جَمِیعَتدَه حاکِم بُولگن قانوُنلَرنِی اِجرا قِیلوُچِی، نَمایَندَه،وَکِیل حِسابلَنَدِی. مَنَه بُو شَخص بُو قانوُننِی رَد قِیلسَه وَ مَثَلاً مُرتَد بوُلسَه، دَرحَقِیقَت اوُزِینِی مَنَه بوُندَی قانوُنلَرنِی نَمایَندَه،وَکِیل لِیگِیدَن بوُشَتِیبدِی، مَنَه بُو اِرتِداد وَ کُفر اوُنِی قوُل آستِیدَه بُولمَگن کِیشِیلَرگه یوُقمَسلِیگِیگه بائِث بوُلَدِی. بوُندَی شَرائِطدَه مُسُلمانلَرنِی قُدرَتِیگه مُناسِب رَوِیشدَه مَنَه بُو مُرتَد ظالِمگه قَرشِی جِهاد قِیلِیش لازِم بوُلَدِی وَ مَنَه بوُ شَخصنِینگ مُرتَد بوُلِیشِی بِیلَن وَ آدَملَر تامانِیدَن اوُنگه قَرشِی قِیامنِی یوُلگه قوُیِیلِیشِی بِیلَن بُو دِیارگه بِیرِیلگن حُکم اوُزگرِیب قالمَیدِی، چوُنکِی اوُ مَنَه بُو دِیارگه حاکِم قانوُنلَرنِی آلِیب بارُوچِیسِی، نَمایَندَه سِی اِیمَس؛ بَلکِی باشقَه جَمِیعیَتدَگِی عاددِی کِیشِیلَرگه اوُحشَش بِیر شَخص بوُلَدِی، اَمّا فَقَط کوُپراق قُدرَتگه اِیگه بُولِیشِی مُومکِین.
بُو شَخص مَنَه بُو حالَتدَه اِیندِی دارُ الاِسلامدَه هِیچ قَندَی شَرعِی مَقامگه اِیگه اِیمَس، شوُ بِیلَن بِیرگه اوُنگه نِسبَتاً اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرنِی اِجرا قِیلوُچِی حاکِم، رَهبَر، نَمایَندَه صِیفَتِیدَه اِیمَس، دارُ الاِسلامدَه یَشَیدِیگن عاددِی بِیر جِنایَتچِیدِیک مُناسَبَتدَه بُولِینَدِی.
مَنَه بُوندَی دوُچ کِیلگن اِضطِرارِی وَضِیعیَتدَه دارُ الاِسلامگه حاکِم بُولگن کُفر بِیلَن دارُ الکُفرگه اَیلَنمَیدِی، چُونکِی مُسُلمانلَر مَنَه بُو کافِر حاکِم بِیلَن مُبارَزَه قِیلِیشیَپتِی وَ بُوندَی کافِر حاکِمنِی قانوُنلَرِینِی قَبوُل قِیلِیشمَگن. مَنَه بوُندَی حالَتدَه، مالِیکِی مَذهَبِیدَگِی دَسُوقِینِی سوُزلَرِینِی شافِیعِیلَرنِی مَنَه بُو دَستَه سِینِینگ سوُزِی بِیلَن یَقِینلَشتِیرسَه بُولَدِی، اوُلَر اَیتِیشَدِیکِی: “اَگر اِسلامِی شِیعارلَر عَمَلگه آشِیرِیلگن حالَتدَه، بُو مِنطَقَه دارُ الکُفرگه اَیلَنمَیدِی.” یَمَن، هِندِستان، عِراق، سُورِیَه، اِیاردَنِیَه، مِصر، اَلجَزائِر، لِیوِیَه، شَرقِی تُرکِستان، اوُزبِیکِستان، تاجِکِستان وَ باشقَه دَولَتلَرگه اوُحشَگنلَر بُولِیب…… اوُلَر کافِر سِکوُلارلَرنِینگ اِستِعمارلَرِی بُولِیشَدِی وَ هَمِیشَه جِهاد حالَتِیدَه بُولِیشَدِی. [19]
یَنَه بِیر کِیلتِیرِیب اوُتِیلَدِیگن اوُرِینلَردَن بِیرِی شوُکِی، موُغوُللَر اِسلامِی دِیارلَرنِی اِیشغال قِیلگن وَ کافِرلَر مُسُلمانلَرگه حاکِم بوُلِیب آلگن دَوردِیر؛ اَمّا اوُشَه زَماندَگِی اِسلام اوُلامالَرِی هَم باسِیب آلِینگن دِیارلَرنِی کُفر شَهَرلَرِی دِییِیشمَگن، چوُنکِی مُسُلمانلَر توُرلِی- هِیل نِسبَتلَرگه کوُرَه باسقِینچِیلَر بِیلَن جِهاد قِیلِیشَردِی.
مَنَه بُو حالَتدَه، شافِیعِی مَذهَبِیدَگِی اِبنِ قُدّامَه رَحِمَهُ الله نَقل قِیلگن اِمامِی شافِیعِی رَحِمَهُ الله نِی نَظَرِی بُویِیچَه اِستِناد قِیلسَک هَم، یاکِی دارُ الاِسلام « صورة لا حكماً » دارُ الحَربگه اَیلَنَدِی، دِیب اِعتِقاد قِیلَدِیگن بُویُوک اوُلامالَرنِی دَستَه سِینِی نَظَرِیگه کوُرَه اِستِناد قِیلسَک هَم، هَر اِیککِی حالَتدَه دِیارنِی، مِنطَقَه نِی اوُزگرِیشِی اوُچُون مِعیار، مِعزان “قانوُن وَ حُکم” وَ مَنَه بُو دِیارگه حاکِمِیَت یوُرگِیزَدِیگن حُکمرانلِیکدِیر. اَگر حُکمرانلِیک، قانوُن اِسلامگه تِیگِیشلِی بُولسَه دِیار هَم دارُ الاِسلام وَ اَگر حُکمرانلِیک، قانوُن کافِرلَر قوُل آستِیدَه یوُرگِیزِیلسَه، مَنَه بُو دِیار دارُ الحَربگه اَیلَنَدِی.
حَنبَلِیلَر:
اِبنِ قُدّامَه حَنبَلِی رَحِمَهُ الله حَنَفِی مَذهَبِیدَگِی اوُلامالَرنِینگ بَعضِیلَرِی “دارُ الاِسلامنِی” “دارُ الکُفرگه” اوُزگرِیشِی اوُچُون قائِل بوُلِیشگن اوُ شَرطنِی تَنقِید قِیلِیب اَیتَدِیکِی: وَلَنَا، أَنَّهَا دَارُ كُفَّارٍ، فِيهَا أَحْكَامُهُمْ، فَكَانَتْ دَارَ حَرْبٍ – كَمَا لَوْ اجْتَمَعَ فِيهَا هَذِهِ الْخِصَالُ -، أَوْ دَارَ الْكَفَرَةِ الْأَصْلِيِّينَ . بِیزلَرنِی نَزدِیمِیزدَه کافِرلَرنِی اَحکاملَرِی اِجرا قِیلِینَدِیگن اَگرچِی اوُ شَرطگه اِیگه بُولسَه یاکِی اَصلِی کافِرلَرنِی دِیارِی بوُلسَه هَم، دِیار دارُ الحَربدِیر. کافِرلَرنِی اَحکاملَرِی اِجرا قِیلِینَدِیگن دِیار یَقِین یا اوُزاق بوُلِیشِینِی بِیر مِنطَقَه نِینگ دارُ الکُفر یا دارُ الاِسلام بوُلِیشِیگه تَأثِیر قِیلمَیدِی. شوُنِینگدِیک بَیان قِیلِینگنِیدِیک، اِبنِ قُدّامَه رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی، مَنَه بُواِمام شافِیعِی رَحِمَهُ الله نِی رَعیِی هَم حِسابلَنَدِی. مَنَه شوُ شَکلدَه حَنبَلِیلَر مَذهَبِی هَم بِیر دِیارنِی اوُستِیدَه حُکم چِیقَرِیشنِی مِعیارِی، مِعزانِی اوُندَه اِجرا قِیلِینَدِیگن اَحکاملَرنِی نَوعِیگه باغلِیق، دِیب بِیلِیشَدِی. [20][21]
12 اِماملِیک شِیعَه لَرنِینگ نَزدِیدَه دِیارلَرنِی اوُزگرِیشِی:
بَعضِی بِیر جَعفَرِی شِیعَه لَرِی شوُندَی اِعتِقاد قِیلِیشَدِیکِی، دارُ الاِسلام دارُ الکُفرگه اَیلَنِیب قالمَیدِی، اوُلَر هَم کوُپچِیلِیک شافِیعِیلَرنِی کوُز- قَرَشِیگه اِیگه دِیرلَر. مِثال طَرِیقَه سِیدَه شَیخ طوُسِیدَر “لَقِیط” بَحثِیدَه دارُ الاِسلامنِی اوُچِینچِی حُدوُدلَرِیدَه اَیتَدِیکِی: مُسُلمانلَرگه تِیگِیشلِی بوُلگن دِیارنِی مُشرِکلَر کِیلِیب اوُنِی اِیگللَب آلِیشگن، طَرسُوسگه اوُحشَش. [22]
مَنَه بُو کوُز- قَرَش اَساسِیدَه مَنَه بُو دَستَه دَگِی جَعفَرِی شِیعَه لَرِینِی نَزدِیدَه دارُ الاِسلام اوُچ هِیل بُولَدِی:
- مُسُلمانلَرنِی اوُزِینِی قوُلِی بِیلَن قوُرِیلگن دِیارلَر: بَغداد، بَصرَه؛
- آلدِین کافِرلَرگه تِیگِیشلِی بوُلِیب سوُنگرَه مُسُلمانلَر تامانِیدَن فَتح قِیلِینگن دِیارلَر.
- آلدِین مُسُلمانلَرگه تِیگِیشلِی بوُلگن ، اَمّا کِییِین کافِرلَر اوُنِی اِیشغال قِیلِیشگن دِیارلَر.
مَنَه بُو کوُز- قَرَشگه اِیگه بُولگن جَعفَرِی شِیعَه لَرِی، اَندَلوُس وَ …..گه اوُحشَش آلدِین مُسُلمانلَرگه تِیگِیشلِی بوُلگن، اَمّا حاضِردَه کافِرلَرنِی حُکمرانلِیگِی آستِیدَه قالگن دِیارلَرنِی هَم دارُ الاِسلامنِی جُملَه سِیدَن دِیب بِیلِیشَدِی.
شِیعَه لَرنِی باشقَه بِیر دَستَه سِینِی اِعتِقادِی بُویِیچَه دارُ الاِسلام دارُ الکُفرگه اَیلَنَدِی، بُو حوُددِی مُسُلمان شَخصنِی کافِرگه اَیلَنِیشِیگه اوُحشَیدِی. مِثال طَرِیقَه سِیدَه حَلِّی اَیتَدِیکِی: کافِرلَر اِیگللَب آلِیشگن مُسُلمانلَرگه تِیگِیشلِی بُولگن دِیارلَرنِی بَرچَه سِی دارُ الکُفر جُملَه سِیدَن حِسابلَنَدِی. چُونکِی حُکمرانلِیک وَ حاکِمِیَت اوُزِینِی کِیتِیدَن اِسلام قانوُنلَرِینِی بِیر چِیتگه سوُرِیلِیشِینِی وَ کافِرلَرنِینگ قانوُنلَرِینِی طَتبِیق قِیلِینِیشِیگه آلِیب کِیلَدِی. [23]
عُمُوماً اَیتگندَه توُرلِی- هِیل اِسلامِی مَذهَبلَرنِی فُقَهالَرِینِی اوُرتَسِیدَه دارُ الاِسلامنِی دارُ الکُفرگه اوُزگرِیشِی بُویِیچَه 4 هِیل کوُز- قَرَشِی مَوجُود:
- بِیر دِیارنِی اوُستِیدَه کافِرلَر غالِب بوُلِیب اوُلَرنِینگ اَحکاملَرِی اِجرا قِیلِینِیشِی بِیلَن مَنَه بُو دِیار دارُ الکُفرگه اَیلَنَدِی.
- دارُ الاِسلامنِی اَگرچِی کافِرلَر اِیگللَب آلِیشگن وَ مُسُلمانلَر بُو دِیارنِی بُوشَتِیب چِیقِیب کِیتِیشگن وَ اوُ یِیرلَردَه کافِرلَرنِی اَحکاملَرِی اِجرا قِیلِینگن تَقدِیردَه هَم دارُ الکُفرگه اَیلَنِیشِینِی اِمکانِی یُوق، اَگر بُو یِیرگه دارُالحَرب دِیب اِسم قوُیِیلگن بُولسَه، بُو «صورتاً لا حکماً» بوُلگنلِیگِی سَبَبلِیدِیر.
- اَگر “دارُ الاِسلامنِی” کافِرلَر باسِیب آلِیشسَه وَحاکِمِیَت کافِرلَرگه تِیگِیشلِی بُولسَه، اَمّا مادامِیکِی مُسُلمانلَر اوُ یِیردَه قالِیب اِسلام شِیعارلَرِینِی اِجرا قِیلِیشَر اِیکَن، بُو حالَتدَه “دارُ الاِسلام” “دار الکُفرگه” اَیلَنمَیدِی.
- اَگر دارُ الاِسلام اِمامِی اَبُو حَنِیفَه رَحِمَهُ الله سُوزِیگه بِینائاً اوُچ شَرطگه اِیگه بُولسَه، دارُ الکُفرگه اَیلَنَدِی.
بِیزلَر شَریعِی مَنبَع لَرگه اِستِناد قِیلِیش بِیلَن شوُنِی توُشوُنِیب یِیتدِیککِی، مِعیار یَعنِی: بِیر دِیارگه دارُ الاِسلام یا دارُ الکُفر دِیب حُکم بِیرِیلِیشِینِی عِللَتِی، اَساسِی، مِعیارِی، مِعزانِی مَنَه بُو دَولَتگه حاکِم بُولگن “قانوُن وَ حُکم”دَن عِبارَت، حُکمنِی حَقِیقِی عِللَتِی: حُکم اوُنگه آسِیلِیب آلگن وَحُکمنِی اوُشلَب توُرگن وَ حُکم اوُنگه باغلَنگن نَرسَه “قانوُن وَ حُکم”دِیر.
اَگر «تَخرِیجُ مَناط» نِی اِستَسَک، یَعنِی اَصلدَه حُکمنِی عِللَتِینِی تَعیِین قِیلماقچِی بُولسَک شوُنِی توُشوُنِیب یِیتَمِیزکِی: “قانوُن وَ حُکم” بِیر دِیارنِی دارُ الاِسلام یا دارُ الکُفر اِیکَنِی اوُنگه آسِیلگن وَ حُکمنِی اوُشلَب توُرگن نَرسَه بُولَدِی؛ وَ اَگر بِیر دِیارگه دارُ الاِسلام یا دارُ الکُفر دِیب حُکم بِیرِیشدَه تَأثِیر قِیلمَیدِیگن صِیفَتلَرنِی بِیر چِیتگه سوُرِیب قوُیِیشنِی هاحلَسَک وَ «تنقیح مناط» گه قوُل اوُرسَک هَم، توُرلِی – هِیل بِیلگِیلَر، صِیفَتلَرنِی آرَسِیدَه “قانوُن وَ حُکم” اَصلِی، تَأثِیر قِیلوُچِی صِیفَت اِیکَنِینِی توُشوُنِیب یِیتَمِیز.
مِثال طَرِیقَه سِیدَه کِیلتِیرَدِیگن بُولسَک شَراب توُرلِی- توُمَن صِیفَتلَرگه، بِیلگِیلَرگه اِیگه: سُویُوق بُولِیشِی، رَنگلِی یا رَنگسِیز بوُلِیشِی، توُرلِی-هِیل مَزَه لَردَه بُولِیشِی، مَست قِیلِیشِی، اِیندِی مَنَه شوُنچَه بِیلگِیلَرنِی آرَسِیدَه شَرابنِی حَرام بُولِیشِیدَگِی حُکمدَه اَصلِی عِللَت، بِیلگِی قَیسِینِیسِی بُولَدِی؟ مَست قِیلِیشِی. دِیمَک مَست قِیلِیشلِیک، شَرابنِی حَرام بُولِیشِی بارَسِیدَگِی حُکمدَه تَنِیلگن، مَشهُور بِیلگِی حِسابلَنَدِی.
دارُ الاِسلامنِی هِیلمَه – هِیل بِیلگِیلَرِیدَن بوُلگن مَسجِدنِی، عَذاننِی وَ جُمعَه نَمازِی، جَماعَت نَمازلَرِی وَعِید فِتر، عِید قُربان نَمازلَرِینِی بَجَرِیشدَگِی حَوفسِیزلِیکنِی مَوجُود بُولِیشِی، حَجگه بارِیش ، قُربانلِیک قِیلِیش وَ “اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُن وَ حُکملَر اَساسِیدَه حُکم قِیلِیش” وَ مَسجِدلَرگه اِعتِکاف اوُتِیرِیش وَ بوُندَن باشقَه یوُزلَب بِیلگِیلَرنِی آرَسِیدَه، بُو دِیارنِی دارُ الاِسلام دِیب ناملَنِیشِینِی عِللَتِی نِیمَه؟ “اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُن وَ حُکملَر اَساسِیدَه حُکم قِیلِینِیشِیدِیر”. عِللَتدَگِی اَصل فَرعدَگِی عِللَتگه بَرابَر اِیمَس. دِیمَک “قانوُن وَحُکم” دِیارنِی اوُستِیدَه حُکم چِیقَرِیشنِی اَصلِی واسِیطَه سِی، مَشهُور بِیلگِیسِی حِسابلَنَدِی.
اَلبَتَّه شوُنِی هَم بِیلِیشِیمِیز لازِمکِی، اوُلامالَر شِیعارلَرنِی بَجَرِیشدَگِی آزادلِیک، حَوفسِیزلِیک حَقِیدَه گپِیرگن پَیتلَرِیدَه، “اَلله نِی شِیعارلَرِی” قُرآننِی تَعبِیرِی بُویِیچَه یَعنِی بَرچَه عَلامَتلَرنِی کوُرسَتِیش لازِم، مَنَه بُو شَخص یاکِی اِسلامِی جَمِیعیَت عِبادَتلَرنِی بَرچَه قِیسملَرِینِی قَمرَب آلَدِی، اَلله تَعالَی مَرحَمَت قِیلگن پَیتِیدَه: وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ (حج/32) “اَلله نِی شِیعارلَرِی” نَماز، رُوزَه، اِیککِی عِید، جُمعَه،جَماعَت، حَجگه چِیگرَلَنِیب قالمَیدِی، بَلکِی حُدُودلَرنِی اِجرا قِیلِیش هَم “اَلله نِی شِیعارلَرِیگه” کِیرَدِی، جِهاد هَم “اَلله نِی شِیعارلَرِی” دَندِیر، حِجاب وَ باشقَه اِسلامنِی مَعنَوِی، ظاهِرِی اَحکاملَرِی هَم ” اَلله نِی شِیعارلَرِیگه” کِیرَدِی.
حاضِردَه هَم بِیر دِیارنِی دارُ الاِسلام یا دارُ الکُفر دِیب ناملَشدَگِی حُکمدَه تَأثِیرِی بُولمَگن “حاضِرگِی زَماندَگِی” وَ “مَوجُود وَضِیعیَتدَگِی” بِیلگِیلَر وَ صِیفَتلَرنِی بِیر چِیتگه سُورِیلسَه هَم، اَمّا اوُلَر اَصلِی سَبَب بِیلَن بِیرگه فُرُوعلَرگه اوُحشَب مَوجُوددِیرلَر – یَعنِی مَنَه بُو فَرعِی بِیلگِیلَر بَیان قِیلِینگن، اَمّا اَصلِی حُمکگه تَأثِیر قِیلمَیدِی- شوُنِی توُشُونِیب یِیتَمِیزکِی، “قانوُن وَ حُکم” یِیر یُوزِیدَه “اِیککِی دار”نِی تَشخِیص بِیرِیش بُویِیچَه مِعیار، مِعزان، اوُلچاو بُولِیب قالَدِی.
بِیر نِیچَه مَرتَه اَیتِیب اوُتِیلگنِیدِیک، شَرعِی کوُز- قَرَش بِیلَن قَرَگندَه بَرچَه اِسلامِی مَذهَبلَر اِتِّفاق قِیلگن نَرسَه شوُکِی، دارُ الکُفرنِی دارُ الاِسلامگه اَیلَنِیشِی اوُچُون مِعبار، مِعزان، اوُلچاو “قانوُن وَ حُکم”دِیر، اِسلام فُقَهالَرِینِی نَظَرلَرِیگه اَساساً، دَولَتلَرنِی غالِب بوُلِیشلَرِی وَ اوُلَرنِی قانوُنلَرِینِی رِواجلَنِیشِیگه قَرَب چِیقَرِیلَدِی؛ شوُ بِیلَن بِیرگه دِیارنِینگ، مِنطَقَه نِینگ حُکمِینِی اوُندَه ساکِن بُولگن آدَملَرنِینگ اوُستِیدَگِی حُکمدَن فَرقِی بار، مَثَلاً شَرقِی رُومنِی بِیر قِیسمِیدَه مُسُلمانلَر یَشَشِیگه قَرَمَسدَن بُو دِیار دارُ الکُفر حِسابلَنَردِی، اَمّا مُسُلمانلَر تامانِیدَن فَتح بوُلگندَن سُونگ دارُ الاِسلامگه اَیلَنَدِی، اِیندِی اَگر یَنَه قَیتَه دَن کافِرلَر تامانِیدَن اِیشغال قِیلِینسَه، فَتحدَن آلدِینگِی رُومدَن نِیمَه بِیلَن فَرق قِیلَدِی؟ هِیچ قَندَی فَرقِی یُوق.
اِیندِی اَگر بِیزلَر دارُ الاِسلامنِی باسِیب آلِینگنلِیگِی وَ اِسلامِی دِیارلَرنِی اِیشغال قِیلِینگنلِیگِی سَبَبلِی اوُلَرگه قَرشِی آزاد قِیلِیش، دَفع قِیلِیش جَنگلَرِینِی باشلَسَک وَ اوُ یِیردَه یَشَیاتگن مُسُلمانلَر بِیلَن دارُالاِسلامدَگِی مُسُلمانلَردِیک مُناسَبَتدَه بوُلسَک وَ …..اِیندِی مَنَه بُو مَسَلَه اَلاهِیدَه باب حِسابلَنَدِی.
یَعنِی اَندَلوُس 7 عَصرگه یَقِین مُسُلمانلَرنِی حاکِیمِیَتِی آستِیدَه بوُلگنِیگه قَرَمَسدَن وَ حاضِردَه بِیر قَنچَه عَصرلَردَن بُویان کافِرلَرنِی حاکِمِیَتِی آستِیدَه قالگنلِیگِی سَبَبلِی، اوُ یِیردَه شَهادَتَیننِی اَیتَدِیگن حَتّی بِیر نَفَر هَم تاپِیلمَیدِی، بوُگوُنگِی کوُندَه اِسپَنِیَه وَ پَرتوُگلِیَه ناملِی اِیککِی دَولَتگه اَیلَنِیب قالگن، بُو یِیرلَرنِی اَنگلِیَه ، اَمِیرِکَه، گِیرمَنِیَه وَ باشقَه دارُ الکُفرلَردَن نِیمَه فَرقِی بار؟ اِسپَنِیَه وَ پَرتوُگلِیَه دارُ الاِسلام وَ اَمّا اَمِیرِکَه، اَنگلِیَه دارُ الکُفر دِیسَک توُغرِی بوُلَدِیمِی؟ حاضِرگِی پَیتدَه مَنَه بوُلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی فَرق نِیمَه دَه؟
حُکمنِی مِعیارِی حِسابلَنمَگن وَ حُکم اوُنِی اَطرافِیدَه اَیلَنمَگن نَرسَه، حُکمنِی اوُزگرِیشِیگه بائِث بُولمَیدِی. بوُگوُنگِی کوُندَه جَهاندَگِی جُودَه کوُپ دارُ الکُفرلَردَه بِیزلَر عَذانگه، توُرلِی- توُمَن مَسجِدلَرگه، نَمازلَرنِی اِقامَه قِیلِینِیشِیگه، جُمعَه وَ جَماعَت وَ عِید نَمازلَرِینِی آشکارَه صُورَتدَه اوُتکَزِیلَیاتگنِیگه گوُواه بُولِیب توُرِیبمِیز، حَتَّی مُسُلمانلَر جَماعَتِی، گوُرُوهِیدَن تَشکِیل تاپگن یوُزلَب مُوئَسَّسَه لَرنِینگ سِکوُلارِیستِیک وَ دِماکرَتِیَه قانوُنلَرِینِی چارچوُپِیدَه فَعالِیَت آلِیب بارَیاتگنلِیکلَرِینِی کوُرِیب توُرِیبمِیز، گاهِیدَه اوُلَردَگِی حَوفسِیزلِیک مُسُلمانلَر تامانِیدَن فَتح قِیلِینگن دِیارلَردَن کُورَه یَحشِیراق، شوُنگه قَرَمَسدَن مَنَه بُو اوُرِینلَر دارُ الکُفرنِی دارُ الاِسلامگه اَیلَنِیب قالِیشِیگه وَ دِیارنِی حُکمِی بُویِیچَه مِعزان، مِعیارِیگه تَأثِیر قِیلمَیدِی. دِیمَک، دارُ الکُفلَردَن قِیلِینَیاتگن اِیشلَرگه اَلدَنِیب قالمَسلِیگِیمِیز کِیرَک، اوُلَرنِی سِکوُلارِیستِیک قانوُنلَرگه وَ سِکوُلار حاکِملَرگه ضَرَرلَرِی تِیگمَیدِی.
شَخص اوُزِیگه خاص شَرائِطدَه اِسلام وَ اِیمانگه کِیرَدِی وَ بِیر شَرائِطدَه هَم اِسلام وَ اِیماندَن چِیقِیب کِیتَدِی وَ شَخص اَوَّل مُسُلمان بُولگن اِیندِی اوُ هَرگِیز کافِر بُولمَیدِی، دِیگن مَسَلَه یُوق.
هَر قَندَی حالَتدَه، شَخص اِیشاچ بِیلَن اِسلامگه کِیرگنِیدِیک، شَک بِیلَن اِسلامدَن چِیقَرِیلمَیدِی. دِیارلَر هَم حُوددِی شوُنگه اوُحشَیدِی، اِیشانچ بِیلَن دارُ الاِسلامگه اَیلَنگچ اوُ شُبهَه بِیلَن دارُ الکُفرگه اَیلَنِیب قالمَیدِی، بَیان قِیلِینگن نَرسَه لَرنِی نَظَرگه آلگن حالدَه، اَگر اِسلامِی شَهَرلَرنِی کُفر شَهَرلَرِیگه اَیلَنِیشِیدَه شُبهَه قِیلسَک، بُو یِیردَه اوُلَرنِی دارُ الاِسلام اِیکَنِیگه حُکم چِیقَرَمِیز؛ چوُنکِی بوُندَن آلدِین بُو شَهَرلَرنِی دار ُالاِسلام اِیکَنِیدَه اِیشانچگه اِیگه اِیدِیک، اِیندِی اِیسَه شَک، شُبهَه بِیلَن آلدِینگِی اِیشانچنِی بِیر چِیتگه سوُرَه آلمَیمِیز. [24]
حَنَفِی مَذهَبِیدَگِی کاسانِی رَحِمَهُ الله ” بدائع الصّنائع”دَه اَیتَدِیکِی:
فلا تصيرُ دارُ الإسلامِ بيقينٍ: دارَ الكفرِ بالشّكِّ والاحتمالِ، على الأصلِ المعهود: أنّ الثّابتَ بِيَقينٍ لا يزولُ بالشّكِّ والاحتمالِ
مَنَه بُو حالَتدَه بُو دَستَه دَگِی اِسلامِی اِضطِرارِی بَدَل حُکوُمَتلَرگه دِققَت وَ الاهِیدَه سِیزگِیرلِیک بِیلَن قَرشِیمِیز ضَرُورِی وَ لازِم بُولَدِی، شُو بِیلَن بِیرگه، قُرآن وَ صَحِیح سُنَّتدَه وَ رَسُول الله صلی الله علیه وسلمنِی سوُزلَرِیدَه وَ بَرچَه اِسلامِی مَذهَبلَرنِی رَعیلَرِیدَه ذِکر قِیلِینگن دارُ الاِسلامنِی دارُ الکُفردَن اَجرَتِیب تَشخِیص بِیرِیش اوُچُون تَعیِین قِیلِینگن مِعیارنِی، مِعزاننِی حِسابگه آلَدِیگن بُولسَک، “قانوُن وَحُکم” اوُزگرگنلِیگِی سَبَبلِی بُو دِیارنِی اوُزگرِیشِیگه هَم هِیچ نَرسَه مانِعلِیک قِیلَه آلمَیدِی.
سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ، أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إِلَيْكَ
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
[1]ابن قدامه ، المغني (شرح مختصر الخرقي) – ج12 ص 284(7105) / فَصْلٌ: وَمَتَى ارْتَدَّ أَهْلُ بَلَدٍ، وَجَرَتْ فِيهِ أَحْكَامُهُمْ، صَارُوا دَارَ حَرْبٍ فِي اغْتِنَامِ أَمْوَالِهِمْ، وَسَبْيِ ذَرَارِيِّهِمْ الْحَادِثِينَ بَعْدَ الرِّدَّةِ، وَعَلَى الْإِمَامِ قِتَالُهُمْ، فَإِنَّ أَبَا بَكْرٍ الصِّدِّيقَ – رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ – قَاتَلَ أَهْلَ الرِّدَّةِ بِجَمَاعَةِ الصَّحَابَةِ، وَلِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَدْ أَمَرَ بِقِتَالِ الْكُفَّارِ فِي مَوَاضِعَ مِنْ كِتَابِهِ، وَهَؤُلَاءِ أَحَقُّهُمْ بِالْقِتَالِ؛ لِأَنَّ تَرْكَهُمْ رُبَّمَا أَغْرَى أَمْثَالَهُمْ بِالتَّشَبُّهِ بِهِمْ وَالِارْتِدَادِ مَعَهُمْ، فَيَكْثُرُ الضَّرَرُ بِهِمْ. وَإِذَا قَاتَلَهُمْ، قَتَلَ مَنْ قَدَرَ عَلَيْهِ، وَيَتْبَعُ مُدْبِرَهُمْ، وَيُجْهِزُ عَلَى جَرِيحِهِمْ، وَتُغْنَمُ أَمْوَالُهُمْ. وَبِهَذَا قَالَ الشَّافِعِيُّ.
[2] «تحفة المحتاج بشرح المنهاج» (12/108-109) /وهذا الوصف للدار -وهو كونها إسلاميّة أو حربيّة- وصفٌ عارضٌ يتغير بتغير غلبة الأحكام التي تجري فيها، وأما قول من قال إنها ثابتة لا تتغير فغير صحيح.
[3]تحفة المحتاج في شرح المنهاج، أحمد بن حجر الهيتمي، تحقيق جماعة من العلماء، المكتبة التجارية الكبرى، القاهرة./ (9/269)./ ما حُكم بأنّه دارُ إسلامٍ لا يصير بعد ذلك دارَ كفرٍ مطلقًا
[4] “تحفة المحتاج” (8 / 82)، و”أسنى المطالب” (4 / 204)
[5]شمس الدین محمد الخطیب الشربینی ، مغني المحتاج إلى معرفة معاني ألفاظ المنهاج – ج 2 ص465 / ولو غلب الكفار على بلدة يسكنها المسلمون كطرسوس لا تصير دار حرب .
[6]و الرّملي در “نهاية المحتاج”می گوید: “ومِنها -أي: مِن دار الإسلام- ما عُلم كونُه مسكنًا للمسلمين، ولو في زمنٍ قديمٍ، فغلب عليه الكفّارُ كقرطبةَ؛ نظرًا لاستيلائنا القديم”.
[7] أخرجه الروياني في ((مسنده)) (783)، والدارقطني (3/252)، وأبو نعيم في ((تاريخ أصبهان)) (1/92)
[8] هیتمی، ابنحجر، تحفة المحتاج فی شرح المنهاج، ج9، ص269.
[9]العزيز شرح الوجيز (الشرح الكبير) 1-14 ج7 / کتاب القطی – احکام القیط ص 403 / أحدها : دار يسكنها المسلمون فاللقيط الموجود فيها مسلم وإن كان فيها أهل ذمة تغليباً للإسلام. الثاني : دار فتحها المسلمون وأقروها في يد الكفار بجزية فقد ملكوها أو صالحوهم ولم يملكوها ، فاللقيط فيها مسلم إن كان فيها مسلم واحد فأكثر، وإلا فكافر على الصحيح . الثالث : دار كان المسلمون يسكنونها ثم جلوا عنها وغلب عليها الكفار
[10] وأما عد الأصحاب الضرب الثالث دار إسلام فقد يوجد في كلامهم ما يقتضي أن الاستيلاء القديم يكفي لاستمرار الحكم ، ورأيت لبعض المتأخرين تنزيل ما ذكروه على ما إذا كانوا لا يمنعون المسلمين منها فإن منعوهم فهي دار كفر
[11] كان من بلاد الإسلام التي غلب عليها المشركون حتى صارت دار شرك كطرسوس وإنطاكية ، وما جرى مجرى ذلك من الثغور المملوكة على المسلمين
[12] فصل ومتى ارتد أهل بلد وجرت فيه أحكامهم صاروا دار حرب في اغتنام أموالهم وسبي ذراريهم الحادثين بعد الردة – إلى أن قال – وبهذا قال الشافعي
[13] فقولهم لصار دار حرب المراد به صيرورته كذلك “صورة لا حكما” وإلا لزم أن ما استولوا عليه من دار الإسلام يصير دار حرب ، ولا أظن أصحابنا يسمحون بذلك
[14] ، ورأيت لبعض المتأخرين أن محله إذا لم يمنعوا المسلمين منها وإلا فهي دار كفر
[15] ما أجاب به الإمام الرملي عندما سئل عن “أراغون” وهي في الأندلس وقد تغلب عليها النصارى ، وأقروا المسلمين فيها ، وضربوا عليهم خراج الأرض يؤخذ منهم بقدر ما يستخرجونه منها ، ولم يظلموا في أموالهم ولا في أنفسهم ، ويقيمون الصلوات في المساجد ، ويظهرون شعائر الإسلام جهرةً ، ويقيمون شريعة الله علنا فهل تجب عليهم الهجرة أم لا ؟ فأجاب الإمام الرملي : ( بأنه لا تجب الهجرة على هؤلاء المسلمين من وطنهم ، لقدرتهم على إظهار دينهم به ، ولأنه صلى الله عليه وسلم بعث عثمان يوم الحديبية إلى مكة لقدرته على إظهار دينه بها ، بل لا تجوز الهجرة منه ، لأنه يرجى بإقامتهم به إسلام غيرهم ، ولأنه دار إسلام ، فلو هاجروا منه صار دار حرب)
[16] فقولهم لصار دار حرب المراد به صيرورته كذلك “صورة لا حكماً”
[17] وقوله فيحرم أن يصيره باعتزاله عنه دار حرب أي : “صورة لا حكما” إذ ما حكم بأنه دار إسلام لا يصير بعد ذلك دار كفر مطلقاً
[18]بخاري/ 7056 / دَعَانَا النَّبِيُّ فَبَايَعْنَاهُ، فَكَانَ فِيمَا أَخَذَ عَلَيْنَا: أَنْ بَايَعَنَا عَلَى السَّمْعِ وَالطَّاعَةِ فِي مَنْشَطِنَا وَمَكْرَهِنَا، وَعُسْرِنَا وَيُسْرِنَا، وَأَثَرَةٍ عَلَيْنَا، وَأَنْ لَا نُنَازِعَ الْأَمْرَ أَهْلَهُ إِلَّا أَنْ تَرَوْا كُفْرًا بَوَاحًا عِنْدَكُمْ مِنَ اللَّهِ فِيهِ بُرْهَانٌ / رسول الله صلی الله علیه وسلم ما را فراخواند وبا ایشان بیعت کردیم و مضمون عهدی که از ما گرفت این بود که: در خوشی و ناخوشی و سختی وراحتی وترجیح دادن دیگران بر ما اطاعت و پیروی کنیم و اینکه با حاکمان و امیران در گیر نشویم، و فرمود: مگر اینکه خودتان از آنان کفر آشکار و واضحی را مشاهده کنید که برای آن در نزد خداوند دلیل قاطعی وجود دارد.
[19] حاشیه دسوقی، دسوقی مالکی، دارالفکر، بیروت، لبنان، ج2 ص188.
[20]المغني مع الشرح الكبير) 10/ 95./ لنا أنها دار كفار فيها أحكامهم فكانت دار حرب كما لو اجتمع فيها هذه الخصال أو دار الكفرة الأصليين/
[21]المغني مع الشرح الكبير 10/ 95. (ومتــى ارتد أهــل بلد وجــرت فيه أحكامـهم صاروا دار حرب في اغتنام أموالهم وسبي ذراريهم الحادثين بعد الردة، وعلى الإمام قتالهم فإن أبابكر الصديق رضي الله عنه قاتل أهل الردة بجماعة الصحابة، ولأن الله تعالى قد أمر بقتال الكفار في مواضع من كتابه وهؤلاء أحقهم بالقتال لأن تركهم ربما أغرى أمثالهم بالتشبه بهم والارتداد معهم فيكثر الضرر بهم، وإذا قاتلهم قتل من قدر عليه ويُتبع مدبرهم ويُجاز على جريحهم وتغنم أموالهم، وبهذا قال الشافعي. وقال أبو حنيفة: لاتصير دار حرب حتى تجتمع فيها ثلاثة أشياء: أن تكون متاخمة لدار الحرب لاشيء بينهما من دار الإسلام (الثاني) أن لايبقى فيها مسلم ولاذمي آمن (الثالث) أن تجري فيها أحكامهم. ــ قال ابن قدامة ــ ولنا أنها دار كفار فيها أحكامهم فكانت دار حرب) (
[22] محمدبن الحسن الطوسی، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء التراث الآثار الجعفریه، بی تا، ج 3، ص 343. / «دارالاسلام علی ثلاثة اضرب: بلد بنی فی الاسلام و لم یقهر بها المشرکون کبغداد و البصرة…؛ و الثانی کان دار کفر فغلب علیها المسلمون و اخذوه صلحا و اقرّوهم علی ما کانوا علیه علی أن یؤدّوا الجزیه…؛ و الثالث دار کانت للمسلمین و تغلّب علیها المشرکون مثل الطرطوس.»
[23] جمال الدین حسن بن یوسف حلّی، تذکرة الفقها، تهران، مکتبة الرضویه لاحیاء آثار الجعفریه، بی تا، ج 2، ص 275. / «اما دارالکفر… بلد کان للمسلمین فغلب الکفّار علیه.»
[24] كاسانی، علا الدین، بدائع الصنائع، ج7، ص131.