اصل رعايت احترام متقابل و نزاکت بين المللي (بخش ۱۵
(1-قسمت)
رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: «إنَّ مِمَّا أَدْرَكَ النَّاسُ مِنْ كَلَامِ النُّبُوَّةِ الْأُولَى: إذَا لَمْ تَسْتَحِ فَاصْنَعْ مَا شِئْت»[۱] آنچه را مردم از سخنان پيامبران پیشین درک نموده اند اينست که هرگاه حيا نداشته باشی (شرم و حیا نکردی) هر کاری را که می خواهی انجام بده.
به دلیل همین حیاء بود که ابوسفیان در دربار روم بر علیه رسول الله صلی الله علیه وسلم دروغ نمی گوید[۲] در این صورت صفات پسندیده ای در اخلاق و رفتار ملل وجود دارد که از پس مانده های تعالیم انبیاء بوده است و فطرتهای سالم به چنین اخلاقیات و رفتارهائی پاسخ مثبت داده اند و اینکه مسلمین هم به این اخلاقیات و رفتارها پایبند باشند که آخرین شریعت الله هم بر این رفتارها مهر تائید گذاشته امر تازه و عجیبی نیست چون در اساس ما به تمام انبیاء و پس مانده ی تعالیم آنها که مورد تائید آخرین شریعت الله است ایمان داریم و بین هیچ یک فرقی قائل نیستیم: آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ ۚ فرستاده ( خدا ، محمّد ) معتقد است بدانچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده است و مؤمنان ( نیز ) بدان باور دارند . كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ ۚ همگی به خدا و فرشتگان او و کتابهای وی و پیغمبرانش ایمان داشته ( و می‌گویند:) میان هیچ یک از پیغمبران او فرق نمی‌گذاریم. وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا ۖ غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ (بقره/۲۸۵) و می‌گویند: ( اوامر و نواهی ربّانی را توسّط محمّد) شنیدیم و اطاعت کردیم . پروردگارا ! آمرزش تو را خواهانیم ، و بازگشت به سوی تو است .
در این اخلاق عمومی ما شاهد اخلاقیاتی در شکل حکومتی و روابط بین الملل هستیم که باز مورد تائید آخرین شریعت الله بوده و بسیاری از ملل دیگر هم به این رفتارها و اخلاقیات پایبند هستند. یکی از این رفتارها اصل رعايت احترام متقابل و نزاکت در روابط بين الملل است.
رسول الله صلی الله علیه وسلم در برخورد با سفرا و نمایندگان همه ی ملل با مروت و احترام برخورد می کرد. بدتر از مرتدین وجود ندارند، اما رسول الله صلی الله علیه وسلم باز با سفیر مسیلمه ی کذاب کوچکترین بی احترامی نشان نمی دهد و طبق رسوم آن زمان سفیر این مرتد را می پذیرد و در کمال امنیت او را روانه می کند و درمقام توصيه در برخورد با سفرا و نمایندگان ملل غیر مسلمان، به اصحاب خود در اين مهم مي فرمود:«پس ازمن نيز بدين گونه عمل کنيد»[۳]
در این صورت اصل رعایت احترام و نزاکت بین المللی که از پس مانده های تعالیم انبیاء گذشته در میان ملل مختلف بوده و مخالفتی هم با آخرین شریعت اسلام ندارد یکی از همان مواردی است که در دیپلماسی رسول الله صلی الله علیه وسلم و ادامه دهندگان منهجش به عنوان یک اصل در برخورد با دارالکفرها به آن اهمیت داده شده است
(2-قسمت) .
اصل رفتار متقابل
در کنار اصل احترام متقابل ما شاهد اصل دیگری تحت عنوان اصل رفتار متقابل هستیم .
یعنی اگر مصونیت سفیران و احترام متقابل اصل پذیرفته شده ای در روابط بین الملل است به همین ترتیب اصل رفتار متقابل در مورد توقیف نمایندگان و سفرای اسلامی و شهروندان دارالاسلام نیز امری پذیرفته شده در حقوق اسلامی و رفتار مومنین بوده است . یعنی اگر دارالکفر اقدامی منفی و سیئه ای در برابر یکی از اعضای دارالسلام انجام داد حق دارالاسلام است که در محدوده ی شریعت الله مقابله به مثل کند و رفتاری متقابل داشته باشد . وَجَزَٰٓؤُاْ سَيِّئَةٍۢ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا (شوری/۴۰) جزاء هر بدی ، جزائی همانند آن است .
جانب دیگر در اصل رفتار متقابل قدرشناسی و باصفت بودن رسول الله صلی الله علیه وسلم و مسئولین دارالاسلام در برخورد با کفار دارالکفر است که در حق مومنین نیکی کرده اند حتی اگر این کفار، محاربان سکولار و مشرکی باشند که در میدانهای جنگ بر علیه مسلمین به سر برند. مُطعَم بن عَدّی مشرکی بود که به رسول الله صلی الله علیه وسلم در هنگام بازگشت از طائف پناه داده بود و به همراه ابوالبَخْتَری بن‌هشام و دیگران در شکسته شدن پیمان ظالمانه ی محاصره ی اقتصادی و اجتماعی شعبت ابی طالب سهم فعالی داشت.
ابوالبَخْتَری در غزوه ی بدر بر علیه مسلمین می جنگید اما رسول الله صلی الله علیه وسلم دستور داد به دلیل خدماتش در دوران محاصرة اقتصادی مسلمانان در شِعب ابی طالب در صورت اسارت کسی به او آسیبی نرساند. یا در قضیه ی حدیبیه گوشتهای قربانی را برای کسی از کفار می فرستد که دارای صفات نیکوئی از تعالیم به جای مانده از انبیاء گذشته بود و به این شکل چنان تاثیری در نگرش این شخص کافر می گذارد که این شخص کافر می گوید: فكر نمیكنم كه خوب باشد جلوی آنان را بگیریم (بهتر است كه مانع حج ایشان نشویم .)[۴] در این صورت ممکن است در دارالکفرها کسانی باشند که مخالف اشغالگری و قتل عام مسلمین و مخالف تاراج منابع مسلمین و مخالف محاصره ی اقتصادی مسلمین و … باشند . بدون شک این افراد و نهادی مردمی نزد مسئولین دارالاسلام نیکی های آنها با نیکی پاسخ داده خواهد شد.
اصل وفاي به عهد و احترام به قراردادها و پيمان ها
الله تعالی با مخاطب قرار دادن مومنین می فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ … (مائده /۱) اي مؤمنان ! به پيمانها و قراردادها وفا كنيد . مومنین هم به دستور الله تعالی زمانی که عهدی می بندند وفاکنندگان به عهد و پیمان خود هستند : الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا …(بقره/۱۷۷) وفاكنندگان به پيمان خود بوده هنگامي كه پيمان بندند. الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ .( رعد/۲۰) آن كساني كه به عهد خدا وفا مي‌كنند ، و پيمان را نمي‌شكنند .
اصل وفای به عهد و پیمان در روابط داخلی و خارجی مومنین یکی از مهمترین اصول راهبردی و بلند مدتی است که تنها در صورت نقض آن توسط دیگران و یا ترس از پیمان شکنی دیگران: « وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِيَانَةً فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلَى سَوَاءٍ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْخَائِنِينَ (انفال/۵۸) و یا به میدان آمدن اصل نفی سبیل شکسته می شود و گرنه مومنین هرگز پیمان شکنی نمی کنند چون در برابر این پیمانها و عهدها در برابر الله و دین الله و بندگان الله و قیامت خود مسول هستند: وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا .( اسراء/۳۴) و به عهد و پيمان وفا كنيد ، چرا كه از عهد و پيمان پرسيده مي‌شود (ادامه دارد…..)