اوُزَرا حَلقَرا حُرمَتنِی وَ نَزاکَتنِی رِعایَه قِیلِیشنِی اَصلِی ( 15 بوُلِیم)
(3-قیسم)
رسول الله صلی الله علیه وَسَلّم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: لاَ إِيْمَانَ لِمَنْ لاَ أَمَانَةَ لَهُ، وَلاَ دِيْنَ لِمَنْ لاَ عَهْدَ لَهُ [1] آمانَتگه پایبَند بوُلمَگن کِیشِینِی اِیمانِی کامِل بُولمَیدِی، عَهد وَ پَیمانگه پایبَند بوُلمَگن کِیشِینِی اِیسَه دِینِی کامِل بُولمَیدِی. یَعنِی اوُنگه حُکوُمَت قُدرَتِی هَم، اِسلامِی قانوُن وَ دَستوُرلَر هَم هَمراهلِیک قِیلمَیدِی وَ اوُنِی حِمایَه لَمَیدِی، هَمدَه اوُنِینگ مَنَه بُو حاکِمِیَتنِی، قانوُنلَرِینِی بَرابَرِیدَه قِیلگن اِطاعَتِی هَم ناقِص بوُلَدِی،اوُ دُنیادَه جَزالَنِیشدَن هَم آماندَه قالمَیدِی وَ یَحشِی قِیامَتگه هَم اِیگه بوُلمَیدِی وَ قِیامَتدَه هَم آماندَه قالمَیدِی. مَنَه بُو حالَتدَه دِین، مَنَه بوُندَی عَهدنِی بوُزِیشلَرگه نِسبَتاً اوُزِینِی توُرت مَعناسِی وَ مَفهُومِی بِیلَن کِیلِیشمَیدِی. بوُندَن تَشقَرِی مُؤمِنلَر شَرعِی عُذرگه اِیگه بوُلمَسدَن توُرِیب باشقَه لَر بِیلَن توُزِیلگن پَیمان وَ قَراردادلَرنِی حَتّی بِیر شَرطِینِی هَم بوُزَه آلمَیدِیلَر، چوُنکِی «المسلمونَ على شروطِهم»[2]
مَنَه بُو حالَتدَه شوُنِی اَیتسَه بُولَدِیکِی، دارُ الاِسلامنِی وَ اِسلامنِی دَولَتنِینگ دارُ الکُفرلَر وَ کافِرلَرنِینگ جَمِیعیَتلَرِی بِیلَن توُزِیلگن تَشقِی قَراردادلَرِیدَه، پَیمانلَرِیدَه قِیسقَه مُددَتلِی، اوُرتَه مُددَتلِی حَتّی اوُزاق مُددَتلِی مَقصَدلَرِیگه یِیتِیش یاکِی دَعوَتنِی آزاد حالدَه یِیتکَزِیش یاکِی قوُراللِی جَنگ یوُلِینِی تَنلَمَسدَن توُرِیب آدَملَرنِی کامِل اِسلامگه عَمَل قِیلِیشلَرِی اوُچُون شَرائِطنِی تَیّارلَسَه بوُلَر اِیکَن.
رسول الله صلی الله علیه وسلم عَقَبَه یِی اَوَّلدَگِی پَیمانلَر بِیلَن (بَیعَتُ النِّساء / چُونکِی اوُندَه قوُراللِی جَنگگه قَرار قِیلِینمَگن اِیدِی) وَ اِیککِینچِی عَقَبَه دَه ( اوُندَه جَنگگه، قوُراللِی اوُرُوشگه بَیعَت قِیلِینگن) حَقِیقَتدَه اِیسَه بِیر آزگِینَه بُولسَه هَم قوُراللِی جَنگ قِیلمَسدَن توُرِیب مَدِینَه دَگِی مُؤمِنلَرنِی اِیمان کِیلتِیرِیشلَرِی آرقَلِی دارُ الاِسلامنِی، دَولَتنِی، اِسلامِی حُکوُمَتنِی شَکللَنِیش شَرائِطِینِی مُهَیّا قِیلَدِیلَر، رَسُول الله صلی الله علیه وسلم مَدِینَه دَگِی اَنصارلَرگه قَرَتَه خِطاب قِیلَدِیلَرکِی: بِیزلَرنِی قان وَ جانِیمِیز بِیر- بِیرِیمِیزگه گراولَنگن. سِیزلَر مِیندَن وَ مِین سِیزلَردَن بوُلَمَن، سِیزلَر کِیم بِیلَن جَنگ قِیلسَنگِیزلَر مِین هَم جَنگ قِیلَمَن، کِیم بِیلَن صُلح توُزسَنگِیزلَر مِین هَم صُلح توُزَمَن. [3]
مَدِینَه دَگِی یَهُودِی، مُشرِک کافِرلَر بِیلَن دارُ الاِسلامنِینگ توُزگن پَیمانِی هَم اِسلامِی باشقَه رُونِی یَنَدَه مُستَحکَملَدِی. مَنَه بوُنِی کِیتِیدَن بِیز دُشمَنلَرنِی اَجرَتِیش وَ اَصلِی دُشمَنگه دِققَتنِی قَرَتِیش یُولِیدَه نِجراننِی نَصرانِیلَرِی، اَحساءنِی مَجُوسِیلَرِی وَ باشقَه مُشرِک قَبِیلَه لَر بِیلَن توُزِیلگن پَیمانلَرگه گوُواه بُولَمِیز. [4]
هِجرَتنِی اِیککِینچِی یِیلِیدَه رَسُول اَلله صلی الله علیه وسلم بَنِی ضَمرَه نِی سِکوُلارِیستلَرِی بِیلَن پَیمان توُزَدِیلَر، بُو پَیمان اوُچُون مُددَت تَعیِین قِیلِینمَیدِی، یَعنِی اَگردَه اوُلَر اوُرتَدَگِی پَیماننِی بوُزمَس اِیکَنلَر، اوُلَرنِی پَیمانلَرِی دائِمِی بُولَدِی “دِینگِیزدَه صَدَف بوُلگوُنِیگه قَدَر” یاکِی اَنَه اوُشَه اِیککِینچِی یِیلدَه بَنِی مَدلَجنِی سِکوُلارِیستلَرِی بِیلَن بِیرگه تَجاوُز قِیلمَسلِیک بُویِیچَه پَیمان توُزِیلَدِی. مَنَه بُو دَستَه دَگِی پَیمانلَرنِی نَتِیجَه سِیدَه بُو دِیارلَرگه دَعوَت جَنگسِیز کِیرِیب بارَدِی، اَگر بُو دِیاردَگِی هَر قَندَی کِیشِی مُسُلمان بوُلَدِیگن بُولسَه، توُلِیق حَوفسِیزلِیک آستِیدَه اِسلامنِی هَمَّه سِیگه عَمَل قِیلَه آلَدِی، بوُنِی عاقِبَتِیدَه کافِرلَرنِی صَفِی هَم اَجرَلَدِی وَ اَصلِی دُشمَن هَم تَنَزُّلگه یوُز توُتَدِی.
هِجرَتنِی آلتِینچِی یِیلِیدَه هَم دارُ الاِسلام وَ اِسلامِی دَولَتدَگِی اِضطِرارِی، ضَرُورَت حالَتِی سَبَبلِی حُدَیبِیَه پَیمانِی بُویِیچَه مُذاکَرَه صادِر بُولَدِی. شوُنِی بِیلِیشِیمِیز لازِمکِی مُذاکَرَه یَعنِی بِیر قَرارگه کِیلِیشِیش بُویِیچَه تارتِیشِیش وَ قَرشِی تاماننِی کوُندِیرِیشدِیر، آلدِی- بِیردِی دِپلامَه تِیکَه سِی اِیمتِیاز آلِیش وَ اِمتِیاز بِیرِیشگه اَساسلَنگن بُولِیب اوُندَه قوُیِیدَگِیلَرگه قَرار قِیلِینَدِی:
(دوامی بار…..)
[1]أحمد (12567)، والبزار (7196)، وأبو يعلى (2863).
[2]أخرجه أبو داود (3594 )، وابن الجارود في ((المنتقى)) (1001 )، وابن حبان (5091 )
[3]ابن هشام، السیره النبویه،ج 2، ص 85
[4]ابن کثیر ، البدایه و النهایه ، ج۳ ، ص ۲۲۴-۲۲۶ / و سیره ابن هشام ؛ ص ۱۳۴-۱۳۸