Ўзаро халқаро хурматни ва назокатни риоя қилишни асли ( 15 бўлим)
(матлабни комил матни)
Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам мархамат қиладиларки:
«إنَّ مِمَّا أَدْرَكَ النَّاسُ مِنْ كَلَامِ النُّبُوَّةِ الْأُولَى: إذَا لَمْ تَسْتَحِ فَاصْنَعْ مَا شِئْت»[1]
“Одамлар олдинги пайғамбарларни сўзларидан дарк қилишган нарса шуки: хаё қилмайдиган бўлсанг (уялмасанг) кўнглинг хохлаган ишни қилавер.”
Мана шу хаё сабабли Абу Суфён румни салтанатида росулуллох саллаллоху алайхи васалламга қарши ёлғон гапирмайди, шундай экан миллатларни ўртасида анбиёларни таълимларини қолдиқларидан хисобланган ахлоқ ва рафторлардаги яхши сифатлар мавжуд, соғлом фитратлар мана бу ахлоқларга,рафторга мусбат жавоб беришади, энди агар мусулмонлар хам мана бу ахлоқларни,рафторларни махкам ушлашса охирги шариат хам бу ахлоқларни,рафторларни тасдиқлаб мухр босган, бу янги ёки ажабланадиган иш эмас,чунки бизлар барча анбиёларга ва улардан қолган таълимларни аллохни охирги шариати тасдиқлаганига иймон келтирамиз ва уларни ўртасига фарқ қўймаймиз:
آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ ۚ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ ۚ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا ۖ غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ (بقره/285)
Пайғамбар ўзига парвардигори томонидан нозил қилинган нарсага иймон келтирди ва мўъминлар (хам иймон келтирдилар). Аллохга,фаришталарига, китобларига ва пайғамбарларига иймон келтирган хар бир киши (айтди): “Унинг пайғамбаридан бирон кишини ажратиб қўймаймиз”. Ва “эшитдик ва итоат этдик. Парвардигоро, гунохларимизни мағфират қилишингни сўраймиз. Ва фақат ўзингга қайтажакмиз”,дедилар.
Мана бу умумий ахлоқларни орасида бизлар хукумат ва халқаро алоқалар шаклидаги аллохни охирги шариати тасдиқлаган ва жуда кўп миллатлар хам мана бу рафторлар ва ахлоқларга пойбанд бўлган ахлоқларни кўрамиз. Мана бу рафторларни бири халқаро алоқалардаги ўзаро хурматни,назокатни риоя қилишдаги аслдир.
Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам барча миллатларни элчиларига,намояндаларига нисбатан мурувват, хурмат билан муносабатда бўлар эдилар. Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам хатто мусайламайи каззобни элчиларига хам заррача бўлсин хурматсизлик қилмайдилар ва ўша замонни расм-русуми,одати бўйича муртадларни элчисини қабул қиладилар ва тўлиқ хавфсизлик остида жўнатиб юборадилар, ғайри мусулмон бўлган миллатларни элчилари,намояндалари билан муносабатда бўлган пайтда ўзларини асхобларига мана бу мухим иш бўйича мархамат қилганларки: “мендан кейин хам мана шундай амал қилинглар.” [2]
Мана бу холатда, халқаро ўзаро хурматни,назокатни риоя қилишдаги асл хам анбиёлардан қолган хилма-хил миллатларни ўртасидаги таълимлардан хисобланади ва исломни охирги шариатида унга қарши хеч қандай мухолифат йўқ, мана бу росулуллох саллаллоху алайхи васалламнинг ва у кишини йўлини давом эттирувчиларининг дипломатикасида дорул куфрлар билан муомала қилишдаги асл сифатида ахамият берилган нарсадир.
Ўзаро рафтордаги асл.
Ўзаро хурмат қилиш аслини ёнида бизлар ўзаро рафтордаги асл номи остидаги бошқа бир аслни хам кўрамиз.
Яъни агар халқаро алоқаларда ўзаро хурмат қилишни асли ва элчиларни хавфсизлиги қабул қилинган нарса бўлгач, мана шу тартибда исломий вакилларни ва элчиларни хибсга олиш,дорул исломни фуқароларини хибсга олишдаги ўзаро рафторларни асли бўйича исломий хуқуқлар ва мўъминларни рафтори қабул қилинган иш хисобланади. Яъни агар дорул куфр дорул исломни аъзоларидан бирига нисбатан манфий, ёмон қадам қўядиган бўлса, аллохни шариатидаги чегаралар бўйича томоннинг рафторига муносиб жавоб қайтаришлик дорул исломни хаққи бўлади.
وَجَزَٰٓؤُاْ سَيِّئَةٍۢ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا (شوری/40)
(хар қандай) ёмонликнинг жазоси худди ўзига ўхшаган ёмонликдир ( яъни хар бир ёмонликнинг ўзига яраша жазоси бордир).
Ўзаро рафторларни аслининг бошқа бир қирраси, росулуллох саллаллоху алайхи васалламнинг ва дорул исломни масъулларининг мўъминларни хаққига яхшилик қилган дорул куфрдаги кофирларга нисбатан муомалада , хатто агар мана бу кофирлар секуляр ва мушрик жангчи бўлган бўлса ва жанг майдонларида мусулмонларга қарши урушган бўлса хам, қадрлаш ва ўтган яхшиликларини хисобга олиш сифатидир. Мутъам ибни Адий росулуллох саллаллоху алайхи васаллам тоифдан қайтган пайтларида, у кишига панох берган мушрик эди, у Абул Бахтарий ибни Хишом хам бошқалар билан бирга Аби Толиб дарасидаги ижтимоъий,иқтисодий золимона мухосарани синдириш бўйича фаол хисса қўшишган.
Абул Бахтарий бадр жангида мусулмонларга қарши жангда қатнашади, аммо росулуллох саллаллоху алайхи васаллам уни Аби Толиб дарасида мусулмонларни иқтисодий мухосараси даврида қилган хизматлари сабабли, агар асирга тушиб қолса хеч ким унга зарар етказмасин,деб буюрган эдилар. Ёки у киши худайбия воқеасида хам қурбонлик қилинган гўштларни анбиёларни таълимларидан бўлган яхши сифатларга эга кофирларга хам жўнатар эдилар, мана шу шаклда кофир шахсни кўз-қарашига шундай таъсир ўтказар эдиларки, мана бу кофир шахс айтадики: мана буларни йўлига тўсқинлик қилишим яхши иш эмас ( уларни хажларига монеълик қилмаганим яхшироқ). Мана бу холатда, дорул куфрда босқинчиликка, мусулмонларни қатлиом бўлишига ва мусулмонларни манбаъларини талон-тарож қилишга қарши бўлган кишилар бўлиши мумкин…..Шубхасиз мана бундай шахсларнинг, ташкилотларнинг қилган яхшиликларига дорул исломни масъуллари хам яхшилик билан жавоб қайтаришади. [3]
Ахдга вафо қилиш асли ва қарордодларни,паймонларни хурмат қилиш.
Аллох таоло мўъминларга хитоб қилиб мархамат қиладики:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ … (مائده /1)
Эй мўъминлар, ақдларга (ўзаро келишилган битимларга) вафо қилингиз! ……
Мўъминлар хам ақд тузган пайтларида аллох таолони дастури билан ўзларини ахдларига,паймонларига вафо қилишади:
الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا …(بقره/177)
Ахдлашганларида ахдларига вафо қилгувчилар…
الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ .( رعد/20)
(бу оятлардан) фақат аллохга берган ахдларига вафо қиладиган ва мийсоқ ваъдаларини бузмайдиган ақл эгаларигина эслатма олурлар.
Мўъминларнинг ички ва ташқи алоқаларида ахд ва паймонга вафо қилиш асли,узоқ муддатли стратегик усулларни энг мухими бўлиб, фақат у бошқалар томонидан бузилган пайтда ёки бошқаларнинг паймонни бузишидан қўрқилган пайтда:
« وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِيَانَةً فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلَى سَوَاءٍ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْخَائِنِينَ(انفال/58)
Ва ёки майдонга асли нафий сабил келса синдирилади, бўлмасам мўъминлар хеч қачон паймонни бузишмайди ,чунки мана бу паймонлар ва ахдларни баробарида аллохни,аллохнинг бандаларини, ўзларини қиёматларини олдида масъул бўлишади:
وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا .( اسراء/34)
Ахдга вафо қилинглар. Зеро,ахд-паймон (қиёмат кунида) масъул бўлинадиган ишдир.
Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам мархамат қиладиларки:
لاَ إِيْمَانَ لِمَنْ لاَ أَمَانَةَ لَهُ، وَلاَ دِيْنَ لِمَنْ لاَ عَهْدَ لَهُ [4]
Омонатга пойбанд бўлмаган кишини иймони комил бўлмайди, ахд ва паймонга пойбанд бўлмаган кишини эса дини комил бўлмайди. Яъни унга хукумат қудрати хам,исломий қонун ва дастурлар хам хамрохлик қилмайди ва уни химояламайди,хамда унинг мана бу хокимиятни ,қонунларни баробарида қилган итоати хам ноқис бўлади, у дунёда жазоланишдан хам омонда қолмайди ва яхши қиёматга хам эга бўлмайди ва қиёматда хам омонда қолмайди. Мана бу холатда дин,мана бундай ахдни бузишларга нисбатан ўзини тўрт маъноси ва мафхуми билан келишмайди. Бундан ташқари мўъминлар шаръий узрга эга бўлмасдан туриб бошқалар билан тузилган паймон ва қарордодларни хатто бир шартини хам буза олмайдилар,чунки
«المسلمونَ على شروطِهم»[5]
Мана бу холатда шуни айтса бўладики, дорул исломни ва исломий давлатнинг дорул куфрлар ва кофирларнинг жамиятлари билан тузилган ташқи қарордодларида,паймонларида қисқа муддатли,ўрта муддатли хатто узоқ муддатли мақсадларига етиш ёки даъватни озод холда етказиш ёки қуролли жанг йўлини танламасдан туриб одамларни комил исломга амал қилишлари учун шароитни тайёрласа бўлар экан.
Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам ақабайи аввалдаги паймонлар билан (байъатун ниса/ чунки унда қуролли жангга қарор қилинмаган эди) ва иккинчи ақабада ( унда жангга,қуролли урушга байъат қилинган) хақиқатда эса бир озгина бўлса хам қуролли жанг қилмасдан туриб мадинадаги мўъминларни иймон келтиришлари орқали дорул исломни,давлатни,исломий хукуматни шаклланиш шароитини мухайё қилдилар, росулуллох саллаллоху алайхи васаллам мадинадаги ансорларга қарата хитоб қилдиларки: бизларни қон ва жонимиз бир-биримизга гаровланган. Сизлар мендан ва мен сизлардан бўламан, сизлар ким билан жанг қилсангизлар мен хам жанг қиламан,ким билан сулх тузсангизлар мен хам сулх тузаман. [6]
Мадинадаги яхудий ,мушрик кофирлар билан дорул исломнинг тузган паймони хам исломий бошқарувни янада мустахкамлади. Мана буни кетидан биз душманларни ажратиш ва аслий душманга диққатни қаратиш йўлида нижронни насронийлари,ахсоъни мажусийлари ва бошқа мушрик қабилалар билан тузилган паймонларга гувох бўламиз. [7]
Хижратни иккинчи йилида росулуллох саллаллоху алайхи васаллам бани замрани секуляристлари билан паймон тузадилар, бу паймон учун муддат таъйин қилинмайди, яъни агарда улар ўртадаги паймонни бузмас эканлар, уларни паймонлари доимий бўлади “денгизда садаф бўлгунига қадар” ёки ана ўша иккинчи йилда бани мадлажни секуляристлари билан бирга тажовуз қилмаслик бўйича паймон тузилади. Мана бу дастадаги паймонларни натижасида бу диёрларга даъват жангсиз кириб боради, агар бу диёрдаги хар қандай киши мусулмон бўладиган бўлса, тўлиқ хавфсизлик остида исломни хаммасига амал қила олади, буни оқибатида кофирларни сафи хам ажралади ва аслий душман хам таназзулга юз тутади.
Хижратни олтинчи йилида хам дорул ислом ва исломий давлатдаги изтирорий,зурурат холати сабабли худайбия паймони бўйича музокара содир бўлди. Шуни билишимиз лозимки музокара яъни бир қарорга келишиш бўйича тортишиш ва қарши томонни кўндиришдир,олди-берди дипломатикаси имтиёз олиш ва имтиёз беришга асосланган бўлиб унда қуйидагиларга қарор қилинди:
1-Маккадаги мусулмонлар ислом шариатига “амал қилиш” бўйича озод бўлишлари ва хеч ким уларни масхара қилмаслиги,тўсқинлик қилмасликлари лозим.
2-Хар икки томон бир-бирларини мол-мулкларига хурмат билан қарашлари лозим.
3-Мадинадан маккага кириб келадиган мусулмонларни жони,моли эхтиром қилинади.
Шу ердаги қизиқ бир нуқта шуки, росулуллох саллаллоху алайхи васаллам дорул исломни ва исломий давлатни имоми,рахбари сифатида қурайш секуляристларининг дорул куфрига берган имтиёзларидан бири, паймонномани бошидаги бисмиллах калимасини хазф қилиниши эди. Худайбия сулхидан сўнг бўлиб ўтган Абу Жандал ва Абу Басир курдийнинг маккадан мадинага қочиб келишлари ва уларнинг росулуллох саллаллоху алахйи васаллам томонидан макка мушрикларига қайтариб беришлари борасидаги воқеада росулуллох саллаллоху алайхи васалламни очиқ сиёсий рафторларини ва ахдга вафо қилишларини кўрсак бўлади. [8]
إِنَّ اللَّهَ يُدَافِعُ عَنِ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ خَوَّانٍ كَفُورٍ.( حج / ۳۸)
Албатта аллох иймон келтирган зотларни химоя қилур. Албатта аллох барча хоин ва куфрони неъмат қилгувчиларни суймас.
Бундан ташқари росулуллох саллаллоху алайхи васаллам бир қўмондонни жиход учун сарияга жўнатаётган пайтларидан мархамат қилган эдиларки:
اغْزُوا باسْمِ اللهِ في سَبيلِ اللهِ، قَاتِلُوا مَن كَفَرَ باللَّهِ، اغْزُوا وَلَا تَغُلُّوا، وَلَا تَغْدِرُوا …[9]
Аллохни номи билан аллохни йўлида жанг қилинглар ва худога куфр келтирган кимсаларга қарши жанг қилинглар, ошириб юборманглар ва хеч кимга хиёнат қилманглар…….
Мана бу холатда очиқ кўриниб турганидек ислом дорул куфрлар билан тузиладиган паймонларга, музокараларга, сўзлашувларга,дипломатикага қарши эмас, балки паймон ва қарордодлардаги хиёнатга қаршидир, бу ердаги иккинчи мухим нуқта шуки, исломда ўзларини паймонларида хиёнат қилган дорул куфрларга нисбатан иккинчи марта имконият берилмайди ва уларни кечирилмайди.
Мисол тариқасида бани назирни ва бани қайнақоъни,бани қурайзани, хайбарни яхудийлари мадина билан тузган паймонига хиёнат қилишади,паймонни бузиш жиноятини содир қилишади. Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам улардан хеч қандай узр,бахонани қабул қилмайдилар ва қатъият билан уларни жазолайдилар.
Қурайшни мушриклари хам худайбияда тузилган сулхга хиёнат қилишади,уларга муттахид бўлганлар дорул исломга муттахид бўлган (хузоъа қабиласига) хамла қилишади, росулуллох саллаллоху алайхи васаллам улардан ва уларни вакили Абу Суфёндан хеч қандай узрни,бахонани қабул қилмайдилар ва улар учун ўзларини собит қилишларига бошқа фурсат бермайдилар, натижада араб ярим оролидаги қурайш мушрикларининг пойтахти бўлмиш макка дорул куфри фатх қилинади.
Яъни макка фатхи секуляристлардан бўлган дорул ислом билан паймон тузган бани хузоъага хамла қилингани натижасида содир бўлди, мана буни ўзи икки хил мухим хабарни бизларга етказади:
1-Ислом кофирлар билан тузган ўзини ахдида,паймонида агарчи бу бани хузоъага ўхшаган мушрик кофирлардан бўлган тақдирда хам мустахкам туради.
2-Харгиз ахди бузганларга иккинчи марта фурсат берилмайди ва уларни кечирилмайди.
“Мавжуд вазиятда” босқинчи америкага ўхшаганлар билан музокара қилиш хақида лоф ураётган кимсалар, исломий ва ғайри исломий миллатларни хаққига юз марта хиёнат қилишган, паймонларни бузишган, ёки бўлмасам улар ислом шариатини асосларидаги музокара,паймон,қарордод масаласи бўйича хеч нарсадан огох бўлмаган жохил дўстлар бўлишади, улар албатта жохилдирлар, улар ўзлари хохламаган холда зиллатга ва душманга таслим бўлишга ва душманни янада олдинга юришига қўзғалишига ва мусулмонларга янада кўпроқ зарба урилишига ва даъватни,жиходни аслий йўлидан бурилиб,адашиб кетилишига сабаб бўлишяпти, ёки бўлмасам улар мусулмонларни мана бу қийшиқ,эгри ,зиллат йўлига солиб юбораётган огох душман хисобланишади.
Америка хеч қандай ахдга ,паймонга пойбанд бўлмайди, у агар дорул исломни харбий йўл билан бўйсиндира олмасагина музокара тузишга мажбур бўлиши мумкин, буни натижасида америка ва унга ўхшаган хиёнатчилар билан фақат харбий қудрат жихати билан сухбатлашса ва уларни ўзини шаротини мажбурлаб юкласа бўлади холос.
[1]بخاری 3483/ ابن عبدالبر: التمهيد20/68
[2] احمد رشيد، اسلام و حقوق بين المللي عمومى ، ترجمه حسين سيدى ، تهران ، دانشگاه تهران , دانشكده حقوق و علوم سياسي ,مركز مطالعاتعالي بين المللى 1353 ش ، ص84-85
[3]صحیح بخاری ـ باب 15 ـ ص 974ـ شماره 2581
[4]أحمد (12567)، والبزار (7196)، وأبو يعلى (2863).
[5]أخرجه أبو داود (3594 )، وابن الجارود في ((المنتقى)) (1001 )، وابن حبان (5091 )
[6]ابن هشام، السیره النبویه،ج 2، ص 85
[7]ابن کثیر ، البدایه و النهایه ، ج۳ ، ص ۲۲۴-۲۲۶ / و سیره ابن هشام ؛ ص ۱۳۴-۱۳۸
[8]ابن الاثير، الکامل في التاريخ، ص 235.
[9]مسلم1731