اوُزَرا حَلقَرا حُرمَتنِی وَ نَزاکَتنِی رِعایَه قِیلِیشنِی اَصلِی ( 15 بوُلِیم)
(مطلبنی کامل متنی)
رَسُول الله صلی الله عَلَیهِ وَسَلَّم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: «إنَّ مِمَّا أَدْرَكَ النَّاسُ مِنْ كَلَامِ النُّبُوَّةِ الْأُولَى: إذَا لَمْ تَسْتَحِ فَاصْنَعْ مَا شِئْت»[1] “آدَملَر آلدِینگِی پَیغَمبَرلَرنِی سوُزلَرِیدَن دَرک قِیلِیشگن نَرسَه شوُکِی: حَیا قِیلمَیدِیگن بوُلسَنگ ( اوُیلَمَسَنگ) کوُنگلِینگ هاحلَگن اِیشنِی قِیلَوِیر.”
مَنَه شُو حَیا سَبَبلِی اَبُو سُفیان رُومنِی سَلطَنَتِیدَه رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّم گه قَرشِی یالغان گپِیرمَیدِی، شوُندَی اِیکَن مِللَتلَرنِی اوُرتَسِیدَه اَنبِیالَرنِی تَعلِیملَرِینِی قالدِیقلَرِیدَن حِسابلَنگن اَخلاق وَ رَفتارلَردَگِی یَحشِی صِیفَتلَر مَوجُود، ساغلام فِطرَتلَر مَنَه بُو اَخلاقلَرگه، رَفتارگه مُثبَت جَواب بِیرِیشَدِی، اِیندِی اَگر مُسُلمانلَر هَم مَنَه بُو اَخلاقلَرنِی،رَفتارلَرنِی مَحکَم اوُشلَشسَه آخِیرگِی شَرِیعَت هَم بُو اَخلاقلَرنِی،رَفتارلَرنِی تَصدِیقلَب مُهر باسگن، بُو یَنگِی یاکِی اَجَبلَنَدِیگن اِیش اِیمَس، چُونکِی بِیزلَر بَرچَه اَنبِیالَرگه اوُلَردَن قالگن تَعلِیملَرنِی اَلله نِی آخِیرگِی شَرِیعَتِی تَصدِیقلَگنِیگه اِیمان کِیلتِیرَمِیز وَ اوُلَرنِی اوُرتَسِیدَه فَرق قوُیمَیمِیز: آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ ۚ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ ۚ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا ۖ غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ (بقره/285) پَیغَمبَر اوُزِیگه پَروَردِیگارِی تامانِیدَن نازِل قِیلِینگن نَرسَه گه اِیمان کِیلتِیرَدِی وَ مُؤمِنلَر ( هَم اِیمان کِیلتِیرَدِیلَر). اَلله گه ، فَرِیشتَه لَرِیگه، کِتابلَرِیگه وَ پَیغَمبَرلَرِیگه اِیمان کِیلتِیرگن هَر بِیر کِیشِی ( اَیتَدِی): “اوُنِینگ پَیغَمبَرِیدَن بِیران کِیشِینِی اَجرَتِیب قوُیمَیمِیز”. وَ “اِیشِیتدِیک وَ اِطاعَت اِیتدِیک. پَروَردِیگارا، گوُناهلَرِیمِیزنِی مَغفِرَت قِیلِیشِینگنِی سوُرَیمِیز. وَ فَقَط اوُزِینگگه قَیتَه جَکمِیز”، دِیدِیلَر.
مَنَه بُو عُمُومِی اَخلاقلَرنِی آرَسِیدَه بِیزلَر حُکوُمَت وَ حَلقَرا عَلاقَه لَر شَکلِیدَگِی اَلله نِی آخِیرگِی شَرِیعَتِی تَصدِیقلَگن وَ جُودَه کوُپ مِللَتلَر هَم مَنَه بُو رَفتارلَر وَ اَخلاقلَرگه پایبَند بوُلگن اَخلاقلَرنِی کوُرَمِیز. مَنَه بُو رَفتارلَرنِی بِیرِی حَلقَرَا عَلاقَه لَردَگِی اوُزَرا حُرمَتنِی، نَزاکَتنِی رِعایَه قِیلِیشدَگِی اَصلدِیر.
رَسُول الله صلی الله علیه وسلم بَرچَه مِللَتلَرنِی اِیلچِیلَرِیگه، نَمایَندَه لَرِیگه نِسبَتاً مُرُوَّت،حُرمَت بِیلَن مُناسَبَتدَه بُولَر اِیدِیلَر. رُسُول الله صلی الله علیه وسلم حَتّی مُسَیلَمَه یِی کَذّابنِی اِیلچِیلَرِیگه هَم زَرَّه چَه بوُلسِین حُرمَتسِیزلِیک قِیلمَیدِیلَر وَ اوُشَه زَماننِی رَسم- رُسُومِی، عادَتِی بُویِیچَه مُرتَدلَرنِی اِیلچِیسِینِی قَبُول قِیلَدِیلَر وَ توُلِیق حَوفسِیزلِیک آستِیدَه جُونَتِیب یوُبارَدِیلَر، غَیرِی مُسُلمان بوُلگن مِللَتلَرنِی اِیلچِیلَرِی، نَمایَندَه لَرِی بِیلَن مُناسَبَتدَه بُولگن پَیتدَه اوُزلَرِینِی اَصحابلَرِیگه مَنَه بُو مُهِم اِیش بُویِیچَه مَرحَمَت قِیلگنلَرکِی: “مِیندَن کِییِین هَم مَنَه شوُندَی عَمَل قِیلِینگلَر.” [2]
مَنَه بُو حالَتدَه، حَلقَرا اوُزَرا حُرمَتنِی، نَزاکَتنِی رِعایَه قِیلِیشدَگِی اَصل هَم اَنبِیالَردَن قالگن هِیلمَه – هِیل مِللَتلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی تَعلِیملَردَن حِسابلَنَدِی وَ اِسلامنِی آخِیرگِی شَرِیعَتِیدَه اوُنگه قَرشِی هِیچ قَندَی مُخالِفَت یُوق،مَنَه بُو رَسُول الله صلی الله عَلَیهِ وَسَلَّمنِینگ وَ اوُ کِیشِینِی یوُلِینِی دَوام اِیتتِیرُوچِیلَرِینِینگ دِپلامَتِیکَه سِیدَه دارُ الکُفرلَر بِیلَن مُعامَلَه قِیلِیشدَگِی اَصل صِیفَتِیدَه اَهَمِیَت بِیرِیلگن نَرسَه دِیر.
اوُزَرا رَفتاردَگِی اَصل.
اوُزَرا حُرمَت قِیلِیش اَصلِینِی یانِیدَه بِیزلَر اوُزَرا رَفتاردَگِی اَصل نامِی آستِیدَگِی باشقَه بِیر اَصلنِی هَم کوُرَمِیز.
یَعنِی اَگر حَلقَرا عَلاقَه لَردَه اوُزَرا حُرمَت قِیلِیشنِی اَصلِی وَ اِیلچِیلَرنِی حَوفسِیزلِیگِی قَبوُل قِیلِینگن نَرسَه بوُلگچ، مَنَه شوُ تَرتِیبدَه اِسلامِی وَکِیللَرنِی وَ اِیلچِیلَرنِی حِبسگه آلِیش، دارُ الاِسلامنِی فُقَرالَرِینِی حِبسگه آلِیشدَگِی اوُزَرا رَفتارلَرنِی اَصلِی بُویِیچَه اِسلامِی حُقوُقلَر وَ مُؤمِنلَرنِی رَفتارِی قَبوُل قِیلِینگن اِیش حِسابلَنَدِی. یَعنِی اَگر دارُ الکُفر دارُ الاِسلامنِی اَعضالَرِیدَن بِیرِیگه نِسبَتاً مَنفِی، یامان قَدَم قوُیَه دِیگن بوُلسَه، اَلله نِی شَرِیعَتِیدَگِی چِیگرَه لَر بُویِیچَه تاماننِی رَفتارِیگه مُناسِب جَواب قَیتَرِیشلِیک دارُ الاِسلامنِی حَققِی بُولَدِی. وَجَزَٰٓؤُاْ سَيِّئَةٍۢ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا (شوری/40) ( هَر قَندَی ) یامانلِیکنِینگ جَزاسِی حُوددِی اوُزِیگه اوُحشَگن یامانلِیکدِیر( یَعنِی هَر بِیر یامانلِیکنِینگ اوُزِیگه یَرَشَه جَزاسِی باردِیر.)
اوُزَرا رَفتارلَرنِی اَصلِینِی باشقَه بِیر قِررَه سِی،رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلّمنِینگ وَ دارُ الاِسلامنِی مَسؤُللَرِینِینگ مُؤمِنلَرنِی حَققِیگه یَحشِیلِیک قِیلگن دارُ الکُفردَگِی کافِرلَرگه نِسبَتاً مُعامَلَه دَه، حَتّی اَگر مَنَه بُو کافِرلَر سِکوُلار وَ مُشرِک جَنگچِی بُولگن بُولسَه وَ جَنگ مَیدانلَرِیدَه مُسُلمانلَرگه قَرشِی اوُرُوشگن بوُلسَه هَم، قَدرلَش وَ اوُتگن یَحشِیلِیکلَرِینِی حِسابگه آلِیش صِیفَتِیدِیر. مُطعَم اِبنِ عَدِی رسول الله صلی الله علیه وسلم طائِفدَن قَیتگن پَیتلَرِیدَه، اوُ کِیشِیگه پَناه بِیرگن مُشرِک اِیدِی، اوُ اَبُو البَختَرِی اِبنِ هِشام هَم باشقَه لَر بِیلَن بِیرگه اَبِی طالِب دَرَه سِیدَگِی اِجتِمائِی، اِقتِصادِی ظالِمانَه مُخاصَرَه نِی سِیندِیرِیش بُویِیچَه فَعال حِصصَه قوُشِیشگن.
اَبُو البَختَرِی بَدر جَنگِیدَه مُسُلمانلَرگه قَرشِی جَنگدَه قَتنَشَدِی، اَمّا رَسُول الله صلی الله علیه وسلم اوُنِی اَبِی طالِب دَرَه سِیدَه مُسُلمانلَرنِی اِقتِصادِی مُخاصَرَه سِی دَورِیدَه قِیلگن حِذمَتلَرِی سَبَبلِی، اَگر اَسِیرگه توُشِیب قالسَه هِیچ کِیم اوُنگه ضَرَر یِیتکَزمَسِین، دِیب بُویُورگن اِیدِیلَر. یاکِی اوُ کِیشِی حُدَیبِیَه واقِیعَه سِیدَه هَم قُربانلِیک قِیلِینگن گوُشتلَرنِی اَنبِیالَرنِی تَعالِیملَرِیدَن بوُلگن یَحشِی صِیفَتلَرگه اِیگه کافِرلَرگه هَم جُونَتَر اِیدِیلَر، مَنَه شُو شَکلدَه کافِر شَخصنِی کوُز- قَرَشِیگه شوُندَی تَأثِیر اوُتکَزَر اِیدِیلَرکِی، مَنَه بُو کافِر شَخص اَیتَدِیکِی: مَنَه بوُلَرنِی یوُلِیگه توُسقِینلِیک قِیلِیشِیم یَحشِی اِیش اِیمَس ( اوُلَرنِی حَجلَرِیگه مانِعلِیک قِیلمَگنِیم یَحشِیراق).مَنَه بوُحالَتدَه، دارُ الکُفردَه باسقِینچِیلِیککَه، مُسُلمانلَرنِی قَتلِی عام بوُلِیشِیگه وَ مُسُلمانلَرنِی مَنبَعلَرِینِی تَلان- تَراج قِیلِیشگه قَرشِی بُولگن کِیشِیلَر بوُلِیشِی مُومکِین……. شُبهَه سِیز مَنَه بُوندَی شَخصلَرنِینگ، تَشکِلاتلَرنِینگ قِیلگن یَحشِیلِیکلَرِیگه دارُالاِسلامنِی مَسؤُللَرِی هَم یَحشِیلِیک بِیلَن جَواب قَیتَرِیشَدِی .[3]
عَهدگه وَفا قِیلِیش اَصلِی وَ قَراردادلَرنِی، پَیمانلَرنِی حُرمَت قِیلِیش.
اَلله تَعالَی مُؤمِنلَرگه خِطاب قِیلِیب مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ … (مائده /1) اِی مُؤمِنلَر، عَقدلَرگه ( اوُزَرا کِیلِیشِیلگن بِیتِیملَرگه) وَفا قِیلِینگِیز!…….
مُؤمِنلَر هَم عَقد توُزگن پَیتلَرِیدَه اَلله تَعالَینِی دَستوُرِی بِیلَن اوُزلَرِینِی عَهدلَرِیگه، پَیمانلَرِیگه وَفا قِیلِیشَدِی: الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا …(بقره/177) عَهدلَشگنلَرِیدَه عَهدلَرِیگه وَفا قِیلگوُچِیلَر….. الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ .( رعد/20) ( بُو آیَتلَردَن) فَقَط اَلله گه بِیرگن عَهدلَرِیگه وَفا قِیلَدِیگن وَ مِیساق وَعدَه لَرِینِی بوُزمَیدِیگن عَقل اِیگه لَرِیگِینَه اِیسلَتمَه آلوُرلَر.
مُؤمِنلَرنِینگ اِیچکِی وَ تَشقِی عَلاقَه لَردَه عَهد وَ پَیمانگه وَفا قِیلِیش اَصلِی، اوُزاق مُددَتلِی ستراتِیگِیک اوُصُوللَرنِی اِینگ مُهِمِی بوُلِیب، فَقَط اوُ باشقَه لَر تامانِیدَن بوُزِیلگن پَیتدَه یاکِی باشقَه لَرنِینگ پَیماننِی بوُزِیشِیدَن قوُرقِیلگن پَیتدَه: « وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِيَانَةً فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلَى سَوَاءٍ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْخَائِنِينَ(انفال/58) وَ یاکِی مَیدانگه اَصلِی نَفِی سَبِیل کِیلسَه سِیندِیرِیلَدِی، بُولمَسَم مُؤمِنلَر هِیچ قَچان پَیماننِی بوُزِیشمَیدِی، چوُنکِی مَنَه بُو پَیمانلَر وَ عَهدلَرنِی بَرابَرِیدَه اَلله نِی، اَلله نِینگ بَندَه لَرِینِی، اوُزلَرِینِی قِیامَتلَرِینِی آلدِیدَه مَسؤُل بوُلِیشَدِی: وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا .( اسراء/34) عَهدگه وَفا قِیلِینگلَر. زِیرا،عَهد- پَیمان ( قِیامَت کوُنِیدَه) مَسؤُل بوُلِینَدِیگن اِیشدِیر.
رسول الله صلی الله علیه وَسَلّم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: لاَ إِيْمَانَ لِمَنْ لاَ أَمَانَةَ لَهُ، وَلاَ دِيْنَ لِمَنْ لاَ عَهْدَ لَهُ [4] آمانَتگه پایبَند بوُلمَگن کِیشِینِی اِیمانِی کامِل بُولمَیدِی، عَهد وَ پَیمانگه پایبَند بوُلمَگن کِیشِینِی اِیسَه دِینِی کامِل بُولمَیدِی. یَعنِی اوُنگه حُکوُمَت قُدرَتِی هَم، اِسلامِی قانوُن وَ دَستوُرلَر هَم هَمراهلِیک قِیلمَیدِی وَ اوُنِی حِمایَه لَمَیدِی، هَمدَه اوُنِینگ مَنَه بُو حاکِمِیَتنِی، قانوُنلَرِینِی بَرابَرِیدَه قِیلگن اِطاعَتِی هَم ناقِص بوُلَدِی،اوُ دُنیادَه جَزالَنِیشدَن هَم آماندَه قالمَیدِی وَ یَحشِی قِیامَتگه هَم اِیگه بوُلمَیدِی وَ قِیامَتدَه هَم آماندَه قالمَیدِی. مَنَه بُو حالَتدَه دِین، مَنَه بوُندَی عَهدنِی بوُزِیشلَرگه نِسبَتاً اوُزِینِی توُرت مَعناسِی وَ مَفهُومِی بِیلَن کِیلِیشمَیدِی. بوُندَن تَشقَرِی مُؤمِنلَر شَرعِی عُذرگه اِیگه بوُلمَسدَن توُرِیب باشقَه لَر بِیلَن توُزِیلگن پَیمان وَ قَراردادلَرنِی حَتّی بِیر شَرطِینِی هَم بوُزَه آلمَیدِیلَر، چوُنکِی «المسلمونَ على شروطِهم»[5]
مَنَه بُو حالَتدَه شوُنِی اَیتسَه بُولَدِیکِی، دارُ الاِسلامنِی وَ اِسلامنِی دَولَتنِینگ دارُ الکُفرلَر وَ کافِرلَرنِینگ جَمِیعیَتلَرِی بِیلَن توُزِیلگن تَشقِی قَراردادلَرِیدَه، پَیمانلَرِیدَه قِیسقَه مُددَتلِی، اوُرتَه مُددَتلِی حَتّی اوُزاق مُددَتلِی مَقصَدلَرِیگه یِیتِیش یاکِی دَعوَتنِی آزاد حالدَه یِیتکَزِیش یاکِی قوُراللِی جَنگ یوُلِینِی تَنلَمَسدَن توُرِیب آدَملَرنِی کامِل اِسلامگه عَمَل قِیلِیشلَرِی اوُچُون شَرائِطنِی تَیّارلَسَه بوُلَر اِیکَن.
رسول الله صلی الله علیه وسلم عَقَبَه یِی اَوَّلدَگِی پَیمانلَر بِیلَن (بَیعَتُ النِّساء / چُونکِی اوُندَه قوُراللِی جَنگگه قَرار قِیلِینمَگن اِیدِی) وَ اِیککِینچِی عَقَبَه دَه ( اوُندَه جَنگگه، قوُراللِی اوُرُوشگه بَیعَت قِیلِینگن) حَقِیقَتدَه اِیسَه بِیر آزگِینَه بُولسَه هَم قوُراللِی جَنگ قِیلمَسدَن توُرِیب مَدِینَه دَگِی مُؤمِنلَرنِی اِیمان کِیلتِیرِیشلَرِی آرقَلِی دارُ الاِسلامنِی، دَولَتنِی، اِسلامِی حُکوُمَتنِی شَکللَنِیش شَرائِطِینِی مُهَیّا قِیلَدِیلَر، رَسُول الله صلی الله علیه وسلم مَدِینَه دَگِی اَنصارلَرگه قَرَتَه خِطاب قِیلَدِیلَرکِی: بِیزلَرنِی قان وَ جانِیمِیز بِیر- بِیرِیمِیزگه گراولَنگن. سِیزلَر مِیندَن وَ مِین سِیزلَردَن بوُلَمَن، سِیزلَر کِیم بِیلَن جَنگ قِیلسَنگِیزلَر مِین هَم جَنگ قِیلَمَن، کِیم بِیلَن صُلح توُزسَنگِیزلَر مِین هَم صُلح توُزَمَن. [6]
مَدِینَه دَگِی یَهُودِی، مُشرِک کافِرلَر بِیلَن دارُ الاِسلامنِینگ توُزگن پَیمانِی هَم اِسلامِی باشقَه رُونِی یَنَدَه مُستَحکَملَدِی. مَنَه بوُنِی کِیتِیدَن بِیز دُشمَنلَرنِی اَجرَتِیش وَ اَصلِی دُشمَنگه دِققَتنِی قَرَتِیش یُولِیدَه نِجراننِی نَصرانِیلَرِی، اَحساءنِی مَجُوسِیلَرِی وَ باشقَه مُشرِک قَبِیلَه لَر بِیلَن توُزِیلگن پَیمانلَرگه گوُواه بُولَمِیز. [7]
هِجرَتنِی اِیککِینچِی یِیلِیدَه رَسُول اَلله صلی الله علیه وسلم بَنِی ضَمرَه نِی سِکوُلارِیستلَرِی بِیلَن پَیمان توُزَدِیلَر، بُو پَیمان اوُچُون مُددَت تَعیِین قِیلِینمَیدِی، یَعنِی اَگردَه اوُلَر اوُرتَدَگِی پَیماننِی بوُزمَس اِیکَنلَر، اوُلَرنِی پَیمانلَرِی دائِمِی بُولَدِی “دِینگِیزدَه صَدَف بوُلگوُنِیگه قَدَر” یاکِی اَنَه اوُشَه اِیککِینچِی یِیلدَه بَنِی مَدلَجنِی سِکوُلارِیستلَرِی بِیلَن بِیرگه تَجاوُز قِیلمَسلِیک بُویِیچَه پَیمان توُزِیلَدِی. مَنَه بُو دَستَه دَگِی پَیمانلَرنِی نَتِیجَه سِیدَه بُو دِیارلَرگه دَعوَت جَنگسِیز کِیرِیب بارَدِی، اَگر بُو دِیاردَگِی هَر قَندَی کِیشِی مُسُلمان بوُلَدِیگن بُولسَه، توُلِیق حَوفسِیزلِیک آستِیدَه اِسلامنِی هَمَّه سِیگه عَمَل قِیلَه آلَدِی، بوُنِی عاقِبَتِیدَه کافِرلَرنِی صَفِی هَم اَجرَلَدِی وَ اَصلِی دُشمَن هَم تَنَزُّلگه یوُز توُتَدِی.
هِجرَتنِی آلتِینچِی یِیلِیدَه هَم دارُ الاِسلام وَ اِسلامِی دَولَتدَگِی اِضطِرارِی، ضَرُورَت حالَتِی سَبَبلِی حُدَیبِیَه پَیمانِی بُویِیچَه مُذاکَرَه صادِر بُولَدِی. شوُنِی بِیلِیشِیمِیز لازِمکِی مُذاکَرَه یَعنِی بِیر قَرارگه کِیلِیشِیش بُویِیچَه تارتِیشِیش وَ قَرشِی تاماننِی کوُندِیرِیشدِیر، آلدِی- بِیردِی دِپلامَه تِیکَه سِی اِیمتِیاز آلِیش وَ اِمتِیاز بِیرِیشگه اَساسلَنگن بُولِیب اوُندَه قوُیِیدَگِیلَرگه قَرار قِیلِینَدِی:
- مَککَه دَگِی مُسُلمانلَر اِسلام شَرِیعَتِیگه “عَمَل قِیلِیش” بُویِیچَه آزاد بُولِیشلَرِی وَ هِیچ کِیم اوُلَرنِی مَسخَرَه قِیلمَسلِیگِی، توُسقِینلِیک قِیلمَسلِیکلَرِی لازِم .
- هَر اِیککِی تامان بِیر- بِیرلَرِیگه حُرمَت بِیلَن قَرَشلَرِی لازِم.
- مَدِینَه دَن مَککَه گه کِیرِیب کِیلَدِیگن مُسُلمانلَرنِی جانِی، مالِی اِیحتِرام قِیلِینَدِی.
شوُ یِیردَه قِیزِیق بِیر نوُقطَه شوُکِی، رَسُول الله صلی الله عَلَیهِ وَسَلَّم دارُ الاِسلامنِی وَ اِسلامِی دَولَتنِی اِمامِی، رَهبَرِی صِیفَتِیدَه قُرَیش سِکوُلارِیستلَرِینِینگ دارُ الکُفرِیگه بِیرگن اِیمتِیازلَرِیدَن بِیرِی، پَیماننامَه نِی باشِیدَگِی بِسمِ الله کَلِیمَه سِینِی حَذف قیلِینِیشِی اِیدِی. حُدَیبِیَه صُلحِیدَن سُونگ بوُلِیب اوُتگن اَبُو جَندَل وَ اَبُو بَصِیر کُردِینِینگ مَککَه دَن مَدِینَه گه قاچِیب کِیلِیشلَرِی وَ اوُلَرنِینگ رَسُول الله صلی الله علیه وسلم تامانِیدَن مَککَه مُشرِکلَرِیگه قَیتَرِیب بِیرِیشلَرِی بارَسِیدَگِی واقِیعَه دَه رَسُول الله صلی الله عَلَیهِ وَسَلَّم آچِیق سِیاسِی رَفتارلَرِینِی وَ عَهدگه وَفا قِیلِیشلَرِینِی کوُرسَک بُولَدِی. [8] إِنَّ اللَّهَ يُدَافِعُ عَنِ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ خَوَّانٍ كَفُورٍ.( حج / ۳۸) اَلبَتَّه اَلله اِیمان کِیلتِیرگن ذاتلَرنِی حِمایَه قِیلوُر. اَلبَتَّه اَلله بَرچَه خائِن وَ کُفرانِی نِعمَت قِیلگوُچِیلَرنِی سُویمَس.
بوُندَن تَشقَرِی رَسُول اَلله صَلی الله عَلَیهِ وَسَلَّم بِیر قوُمانداننِی جِهاد اوُچُون سَرِیَّه گه جوُنَتَیاتگن پَیتلَرِیدَه مَرحَمَت قِیلگن اِیدِیلَرکِی: اغْزُوا باسْمِ اللهِ في سَبيلِ اللهِ، قَاتِلُوا مَن كَفَرَ باللَّهِ، اغْزُوا وَلَا تَغُلُّوا، وَلَا تَغْدِرُوا …[9] اَلله نِی نامِی بِیلَن اَلله نِی یُولِیدَه جَنگ قِیلِینگلَر وَ خُداگه کُفر کِیلتِیرگن کِیمسَه لَرگه قَرشِی جَنگ قِیلِینگلَر، آشِیرِیب یُوبارمَنگلَر وَ هِیچ کِیمگه خِیانَت قِیلمَنگلَر……
مَنَه بُو حالَتدَه آچِیق کوُرِینِیب توُرگنِیدِیک اِسلام دارُ الکُفرلَر بِیلَن توُزِیلَدِیگن پَیمانلَرگه مُذاکَرَه لَرگه ، سوُزلَشوُلَرگه، دِپلامَه تِیکَه گه قَرشِی اِیمَس، بَلکِی پَیمان وَ قَراردادلَردَگِی خِیانَتگه قَرشِیدِیر، بُو یِیردَگِی اِیککِینچِی مُهِم نُوقطَه شُوکِی، اِسلامدَه اوُزلَرِینِی پَیمانلَرِیدَه خِیانَت قِیلگن دارُ الکُفرلَرگه نِسبَتاً اِیککِینچِی مَرتَه اِمکانِیَت بِیرِیلمَیدِی وَ اوُلَرنِی کِیچِیرِیلمَیدِی.
مِثال طَرِیقَه سِیدَه بَنِی نَضِیرنِی وَ بَنِی قَینقاعنِی، بَنِی قُرَیظَه نِی، خَیبَرنِی یَهُودِیلَرِی مَدِینَه بِیلَن توُزگن پَیمانِیگه خِیانَت قِیلِیشَدِی، پَیماننِی بوُزِیش جِنایَتِینِی صادِر قِیلِیشَدِی. رَسُول الله صلی الله عَلَیهِ وَسَلَّم اوُلَردَن هِیچ قَندَی عُذر، بَهانَه نِی قَبُول قِیلمَیدِیلَر وَ قَطعِیَت بِیلَن اوُلَرنِی جَزالَیدِیلَر.
قُرَیشنِی مُشرِکلَرِی هَم حُدَیبِیَه دَه توُزِیلگن صُلحگه خِیانَت قِیلِیشَدِی، اوُلَرگه مُتَّحِد بُولگنلَر دارُ الاِسلامگه مُتَّحِد بُولگن ( حُذاعَه قَبِیلَه سِیگه) حَملَه قِیلِیشَدِی، رَسُول الله صلی الله عَلَیهِ وَسَلَّم اوُلَردَن وَ اوُلَرنِی وَکِیلِی اَبُو سُفیاندَن هِیچ قَندَی عُذرنِی، بَهانَه نِی قَبوُل قِیلمَیدِیلَر وَ اوُلَر اوُچُون اوُزلَرِینِی ثابِت قِیلِیشلَرِیگه باشقَه فُرصَت بِیرمَیدِیلَر، نَتِیجَه دَه عَرَب یَرِیم آرالِیدَگِی قُرَیش مُشرِکلَرِینِینگ پایتَختِی بوُلمِیش مَککَه دارُ الکُفرِی فَتح قِیلِینَدِی.
یَعنِی مَککَه فَتحِی سِکوُلارِیستلَردَن بُولگن دارُ الاِسلام بِیلَن توُزگن بَنِی حُذاعَه گه حَملَه قِیلِینگنِی نَتِیجَه سِیدَه صادِر بوُلَدِی، مَنَه بوُنِی اوُزِی اِیککِی هِیل مُهِم خَبَرنِی بِیزلَرگه یِیتکَزَدِی:
- اِسلام کافِرلَر بِیلَن توُزگن اوُزِینِی عَهدِیدَه، پَیمانِیدَه اَگرچِی بُو بَنِی حُذاعَه گه اوُحشَگن مُشرِک کافِرلَردَن بوُلگن تَقدِیردَه هَم مُستَحکَم توُرَدِی.
- هَرگِیز عَهدنِی بوُزگنلَرگه نِسبَتاً اِیککِنچِی مَرتَه فُرصَت بِیرِیلمَیدِی وَ اوُلَرنِی کِیچِیرِیلمَیدِی.
“مَوجُود وَضِیعیَتدَه” باسقِینچِی اَمِیرِکَه گه اوُحشَگنلَر بِیلَن مُذاکَرَه قِیلِیش حَقِیدَه لاف اوُرَیاتگن کِیمسَه لَر، اِسلامِی وَ غَیرِی اِسلامِی مِللَتلَرنِی حَققِیگه یُوز مَرتَه خِیانَت قِیلِیشگن، پَیمانلَرنِی بوُزِیشگن، یاکِی بوُلمَسَم اِسلام شَرِیعَتِینِی اَساسلَرِیدَگِی مُذاکَرَه، پَیمان، قَرارداد مَسَلَه سِی بُویِیچَه هِیچ نَرسَه دَن آگاه بُولمَگن جاهِل دوُستلَر بُولِیشَدِی، اوُلَر اَلبَتَّه جاهِیلدِیرلَر، اوُلَر اوُزلَرِی هاحلَمَگن حالدَه زِللَتگه وَ دُشمَنگه تَسلِیم بُولِیشگه وَ دُشمَننِی یَنَدَه آلدِینگه یوُرِیشِیگه قوُزغَلِیشِیگه وَ مُسُلمانلَرنِی یَنَدَه کوُپراق ضَربَه اوُرِیلِیشِیگه وَ دَعوَتنِی، جِهادنِی اَصلِی یوُلِیدَن بوُرِیلِیب، اَدَشِیب کِیتِیلِیشِیگه سَبَب بوُلِیشیَپتِی، یاکِی بُولمَسَم اوُلَر مُسُلمانلَرنِی مَنَه بُو قِیشِیق، اِیگرِی، زِللَت یوُلِیگه سالِیب یُوبارَیاتگن آگاه دُشمَن حِسابلَنِیشَدِی.
اَمِیرِکَه هِیچ قَندَی عَهدگه، پَیمانگه پایبَند بوُلمَیدِی، اوُ اَگر دارُ الاِسلامنِی حَربِی یُول بِیلَن بُویسِیندِیرَه آلمَسَه گِینَه مُذاکَرَه توُزِیشگه مَجبُور بوُلِیشِی مُومکِین، بُونِی نَتِیجَه سِیدَه اَمِیرِکَه وَ اوُنگه اوُحشَگن خِیانَتچِیلَر بِیلَن فَقَط حَربِی قُدرَت جِهَتِی بِیلَن صُحبَتلَشسَه وَ اوُلَرنِی اوُزِینِی شَرائِطِینِی مَجبُورلَب یوُکلَسَه بوُلَدِی حالاص.
[1]بخاری 3483/ ابن عبدالبر: التمهيد20/68
[2] احمد رشيد، اسلام و حقوق بين المللي عمومى ، ترجمه حسين سيدى ، تهران ، دانشگاه تهران , دانشكده حقوق و علوم سياسي ,مركز مطالعاتعالي بين المللى 1353 ش ، ص84-85
[3]صحیح بخاری ـ باب 15 ـ ص 974ـ شماره 2581
[4]أحمد (12567)، والبزار (7196)، وأبو يعلى (2863).
[5]أخرجه أبو داود (3594 )، وابن الجارود في ((المنتقى)) (1001 )، وابن حبان (5091 )
[6]ابن هشام، السیره النبویه،ج 2، ص 85
[7]ابن کثیر ، البدایه و النهایه ، ج۳ ، ص ۲۲۴-۲۲۶ / و سیره ابن هشام ؛ ص ۱۳۴-۱۳۸
[8]ابن الاثير، الکامل في التاريخ، ص 235.
[9]مسلم1731