حاضِرگِی یَنگِی عَصردَگِی دارُ الاِسلامنِی نَمُونَه لَرِی (1) ( 25 بوُلِیم)
(3-قیسم)
اِیجتِهاد قِیلسَه بوُلَه دِیگن اِیشلَردَه هَم اَلبَتَّه دِققَت قِیلِیشِینگ کِیرَک، مَنَه بوُندَی مَسَلَه لَرنِی یِیتَرلِی، جَملَنگن عِلمگه اِیختِیاجِی بار وَ تِیلِینگ بِیلَن اَیتَیاتگن سوُزلَرِینگ حَقِیدَه سُوراق- سَوال قِیلِینَه سَن وَ سوُزلَه گن نَرسَه نگنِی بَرابَرِیدَه مَسئوُلسَن. شوُ سَبَبلِی هَم عِلم اَهلِی اوُزلَرِی کامِل، توُلِیق عِلمگه اِیگه بُولگن نَرسَه لَرِی حَقِیدَه صُحبَت قِیلِیشَدِی وَ بِیلمَه گن اِیشلَر حَقِیدَه اِیسَه سُوکُوت سَقلَه شَدِی. مَدِینَه دَه تابِیعِیننِی دَورِیدَه ( یَعنِی صَحابَه لَرنِی وَ صَحابَه رَضِیَ الله عَنهُ نِی شاگِیردلَرِینِینگ فَرزَندلَرِینِی دَورِیدَه) طَلاق حَقِیدَه سَوال قِیلِینَدِی وَ بوُتوُن مَدِینَه بُویِیچَه اوُ یِیردَه اَنَه اوُشَنچَه بُویُوک کِیشِیلَر، عالِملَر بوُلِیشِیگه قَرَمَسدَن فَقَطگِینَه بِیر نَفَر کِیشِی بُو حَقِیدَه فَتوا بِیرَدِی وَ اوُ سَعِید اِبنِ مُسَیَّب رَحِمَهُ الله اِیدِی.
مَنَه بُو کِیشِیلَرنِی مَنزِیللَرِیگه تِیگِیشلِی مَسَلَه بارَسِیدَه صادِر بُولگن نَرسَه اِیدِی، تابِیعِین تامانِیدَن شوُنچَه لِیک اِیختِیاط قِیلِینگن، اِیندِی دارُ الاِسلام وَ دارُ الکُفر یاکِی مُسُلمانلَرنِی تَکفِیر قِیلِیش بارَسِیدَگِی حُکملَرگه اوُحشَش عُمُومِی مُسُلمانلَرگه تِیگِیشلِی بوُلگن وَ عُمُوم مُؤمِنلَرنِی هَمدَه مُسُلمانلَرنِی کَتتَه قِیسمِینِی جانِیگه، ناموُسِیگه ، آبرُوسِیگه، مالِیگه باغلِیق بُولگن اِیشلَردَه، بوُلَرنِی اِیجتِهادگه عَلاقَه سِی یُوق، بَلکِی اوُلَر « سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا» گه بِنائاً شَخصِی کوُز- قَرَشلَرِینِی اَرَلَشتِیرمَسدَن اَلله تَعالَی نِی حُکمِیگه تابِع بوُلِیشلَرِی کِیرَک، اَمّا “عَمَلدَه” اَلله وَ پَیغَمبَر وَ صَحابَه لَر، تابِیعِینلَرنِی، اِمامِی حَنِیفَه، جَعفَر صادِق، مالِیکِی، شافِیعِی، حَنبَلِینِی وَ باشقَه اَهلِی سُنَّتنِی بُویُوک کِیشِیلَرِینِی تَقلِید قِیلِینَه دِیگن مَرجَعگه اَیلَنتِیرِیب آلگن بَعضِی بِیر جاهِللَر وَ سپُوتنِیکلَرنِی مُرِیدلَرِی سپُوتنِیکلَرگه، مَجازِی فَضاگه تَقلِید قِیلِیشَدِی وَ بوُندَی مُهِم مَسَلَه لَر بارَسِیدَه نَظَر بِیرِیشَدِی؛ کوُپِینچَه بوُتوُن جَهان سِکوُلار کافِرلَرِینِی، مَحَلِّی مُرتَدلَرنِی وَ مُنافِقلَر توُدَه سِینِی اِیختِیارِیدَه بُولگن تَقلِید قِیلِیشَیاتگن مَنبَع لَرنِی اِستِناد قِیلگن حالدَه اوُلَر اوُزلَرِینِی نَظَر اِیگه سِی دِیب بِیلِیشَدِی؛ یاکِی اوُلَرنِی جِبهَه سِیدَه شَرعِی اِیشلَر بُویِیچَه جاهِل بُولگن حَتَّی دُشمَننِی رُوحِی جَنگلَرِیگه اَلدَنگن مُؤمِنلَر مَوجُود بوُلِیب، اوُلَر مَنَه بوُندَی مُهِم مَسَلَه لَرگه کِیرِیب کِیلِیشَدِی وَ مَنَه بُو یوُلدَگِی سپُوتنِیکلَرنِی، مَجازِی فَضانِی مُرِیدلَرِی حَرَکَت قِیلَیاتگن یُولدَه حَرَکَت قِیلِیشَدِی.
اِمامِی شافِیعِی رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: «مَثَلُ الَّذِی یَطلُبُ العِلمَ بِلَا حُجَّةٍ، کَمَثَلِ حَاطِبِ لَیلٍ، يَحْمِلُ حُزْمَةَ حَطَبٍ وَفِيهِ أَفْعَى تَلْدَغُهُ وَهُوَ لَا يَدْرِي»[1]. دَلِیلسِیز عِلم آلگن کِیشِینِی مِثالِی شوُنگه اوُحشَیدِیکِی، کِیشِی کِیچَه سِی اوُتِین جَملَیدِی. اوُ کَتتَه مِقداردَه اوُتِین جَملَنگن جایدَن اوُتِین تِیرَدِی وَ مَنَه بُو اوُتِینلَرنِی آرَسِیدَگِی زَهَرلِی اِیلان اوُنِی اوُزِی سِیزمَه گن حالدَه چَقِیب آلَدِی.”
مَنَه شوُنگه اَساسلَنگن حالدَه اِمامِی اَبُو یُوسُف حَنَفِی رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: «لَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يَقُولَ مَقَالَتَنَا حَتَّى يَعْلَمَ مِنْ أَيْنَ قُلْنَا» [2]. “هَر قَندَی کِیشِی اوُچُون بِیزلَرنِینگ سُوزلَرِیمِیز قَیِیردَن آلِینگه نِینِی بِیلمَسلَرِیدَن توُرِیب اوُنِی نَقل قِیلِیشلَرِی جائِز اِیمَس.”
اَگر شَرِیعَت مَسَلَه لَرِی بُویِیچَه اوُزِینگ قوُلگه کِیرِیتگن وَ اوُنِی باشقَه لَرگه نَقل قِیلماقچِی بُولگن مَطلَبنِی شَرعِی کَنَللَر وَ عِلم بُویِیچَه مَنبَع لَرِینِی تاپَه آلمَه سَنگ، شُبهَه سِیز سِینِی سوُزِینگدَه یَحشِیلِیک یُوق. رَسُول الله صلی الله علیه وَسَلَّم مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ والْيوْمِ الآخِر، فلْيقُلْ خيراً أَوْ لِيَصمُتْ،[3] الله گه وَ قِیامَت کوُنِیگه اِیمان کِیلتِیرگن هَر قَندَی کِیشِی یَحشِی سوُزلَرنِی سوُزلَشِی کِیرَک؛ یاکِی سُوکوُت سَقلَشِی کِیرَک.
(دوامی بار…….)
[1] إعلام الموقعين 2/211 و زرقانى در شرح المواهب اللدنية 5/453، و مناوى در فيض القدير 1/433 و بيهقی در المدخل (ص211/رقم263) از طريق ربيع بن سليمان از امام شافعی/ روایت می‌کند.
[2] ابن عبدالبر در الانتقاء فی فضائل الثلاثه الفقهاء (145)، ابن قیم در اعلام الموقعین (2/309) و ابن عابدین در حاشیه البحر الرائق (6/293) و شعرانی در المیزان (1/55) و بيهقی درالمدخل (262).
[3] البخاري (6018)، ومسلم (47)، والترمذي (2500)، وأحمد (9967) وأبو داود (5154) وابن ماجه (3971) وأبو داود (5154)