Хозирги янги асрдаги дорул исломни намуналари (1) (25 қисм)
(3-қисм)
Ижтиход қилса бўладиган ишларда хам албатта диққат қилишинг керак, мана бундай масалаларни етарли, жамланган илмга эхтиёжи бор ва тилинг билан айтаётган сўзларинг хақида сўроқ-савол қилинасан ва сўзлаган нарсангни баробарида масъулсан. Шу сабабли хам илм ахли ўзлари комил,тўлиқ илмга эга бўлган нарсалари хақида сухбат қилишади ва билмаган ишлар хақида эса сукут сақлашади. Мадинада тобеъинни даврида ( яъни сахобаларни ва сахоба розиаллоху анхуни шогирдларининг фарзандларини даврида) талоқ хақида савол қилинди ва бутун мадина бўйича у ерда ана ўшанча буюк кишилар, олимлар бўлишига қарамасдан фақатгина бир нафар киши бу хақида фатво берди ва у Саъид ибни Мусайяб рохимахуллох эди.
Мана бу кишиларни манзилларига тегишли масала борасида содир бўлган нарса эди, тобеъин томонидан шунчалик эхтиёт қилинган, энди дорул ислом ва дорул куфр ёки мусулмонларни такфир қилиш борасидаги хукмларга ўхшаш умумий мусулмонларга тегишли бўлган ва умум мўъминларни хамда мусулмонларни катта қисмини жонига,номусига,обрўсига,молига боғлиқ бўлган ишларда , буларни ижтиходга алоқаси йўқ ,балки улар “самиъна ва атоъна” га биноан шахсий кўз-қарашларини аралаштирмасдан аллох таолони хукмига тобеъ бўлишлари керак, аммо “амалда” аллох ва пайғамбар ва сахобалар,тобеъинларни, имоми Ханифа, Жаъфари Содиқ, Моликий, Шофеъий, Ханбалийни ва бошқа ахли суннатни буюк кишиларини тақлид қилинадиган маржаъга айлантириб олган баъзи бир жохиллар ва спутникларни муридлари спутникларга, мажозий фазога тақлид қилишади ва бундай мухим масалалар борасида назар беришади; кўпинча бутун жахон секуляр кофирларини, махаллий муртадларни ва мунофиқлар тўдасини ихтиёрида бўлган тақлид қилишаётган манбаъларни истинод қилган холда улар ўзларини назар эгаси деб билишади; ёки уларни жибхасида шаръий ишлар бўйича жохил бўлган хатто душманни рухий жангларига алданган мўъминлар мавжуд бўлиб, улар мана бундай мухим масалаларга кириб келишади ва мана бу йўлдаги спутникларни,мажозий фазони муридлари харакат қилаётган йўлда харакат қилишади.
Имоми Шофеъий рохимахуллох айтадики:
«مَثَلُ الَّذِی یَطلُبُ العِلمَ بِلَا حُجَّةٍ، کَمَثَلِ حَاطِبِ لَیلٍ، يَحْمِلُ حُزْمَةَ حَطَبٍ وَفِيهِ أَفْعَى تَلْدَغُهُ وَهُوَ لَا يَدْرِي»[1].
“Далилсиз илм олган кишини мисоли шунга ўхшайдики, киши кечаси ўтин жамлайди. У катта миқдорда ўтин жамланган жойдан ўтин теради ва мана бу ўтинларни орасидаги захарли илон уни ўзи сезмаган холда чақиб олади.”
Мана шунга асосланган холда имоми Абу Юсуф ханафий рохимахуллох айтадики:
«لَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يَقُولَ مَقَالَتَنَا حَتَّى يَعْلَمَ مِنْ أَيْنَ قُلْنَا» [2].
“Хар қандай киши учун бизларнинг сўзларимиз қаердан олинганини билмасларидан туриб уни нақл қилишлари жоиз эмас.”
Агар шариат масалалари бўйича ўзинг қўлга киритган ва уни бошқаларга нақл қилмоқчи бўлган матлабни шаръий каналлар ва илм бўйича манбаъларини топа олмасанг, шубхасиз сени сўзингда яхшилик йўқ. Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам мархамат қиладиларки:
مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ والْيوْمِ الآخِر، فلْيقُلْ خيراً أَوْ لِيَصمُتْ،[3]
Аллохга ва қиёмат кунига иймон келтирган хар қандай киши яхши сўзларни сўзлаши керак ; ёки сукут сақлаши керак.(давоми бор……)
[1] إعلام الموقعين 2/211 و زرقانى در شرح المواهب اللدنية 5/453، و مناوى در فيض القدير 1/433 و بيهقی در المدخل (ص211/رقم263) از طريق ربيع بن سليمان از امام شافعی/ روایت می‌کند.
[2] ابن عبدالبر در الانتقاء فی فضائل الثلاثه الفقهاء (145)، ابن قیم در اعلام الموقعین (2/309) و ابن عابدین در حاشیه البحر الرائق (6/293) و شعرانی در المیزان (1/55) و بيهقی درالمدخل (262).
[3] البخاري (6018)، ومسلم (47)، والترمذي (2500)، وأحمد (9967) وأبو داود (5154) وابن ماجه (3971) وأبو داود (5154)