Мусулмонлар тарихидаги ибратли шахслар
Нишопур шахридаги ханафий мазхаб бўлган салжуқиён хукумати , шофеъий мазхабидаги ашъарийлар билан доим хусумат ва жанг холатида бўлишган, улар хатто Абул Хасан ашъарийни хам лаънатлаб такфир қилишгача боришади. Бу орада шофеъий мазхабидаги уламоларни хам сургун қилишардир, бунга қўшимча равишда оли бувайя хукуматини нобуд қилиш ва шиъаларни махдуд қилиш йўлида шиъалар билан хам келишмовчиликларга эга бўлишган. Муштарак ва аслий душман сифатида исмоилий шиъаларини хатари ўртага чиқган пайтда, фақатгина шофеъийлар ва ханафийлар эмас, балки 12 имомлик шиъалар ва зайдийлар хам исмоилий шиъаларга қарши муборазада бир-бирлари билан муттахид бўлишади ва мозандаронни шиъасидан бўлган испахбад шофеъий-ханафийлардан иборат салжуқиён қўшини билан бирлашиб исмоилий шиъаларга хамла қилади. Исмоилийларни фидоийлари ахли хам ахли суннатни ва хам 12 имомлик шиъалардан бўлган, салжуқийларни вазирларидан хисобланган Муъиниддин кошийга ўхшаш катта кишиларни ўлдиришарди. Қазвинийни асари нақз китобига бир назар ташласангиз, унда исмоилий шиъалари томонидан ўлдирилган шиъаларни катта кишиларини исми келтирилган. Мана бу ерда хам ташқи омил орада “иттиход”ни ташкил бўлишига сабаб бўлган.
Энди бир вақтга келиб ашъарий маслак бўлган Салохиддин Айюбий исмоилий шиъалари билан муттахид бўлади ва хатто уларни вазирлигини хам қабул қилади, мана бу иттиходга насроний кофирлари ва ташқи босқинчилар сабаб бўлишган эди.
Насронийлар салибий жангларини аввал бошида жуда кўп исломий шахарларни фатх қилиб бўлишганди ва бу футухотлар уларга нихоятда яхши рухия берди, натижада эса улар фотимийлар давлатини маркази бўлган қохирани фатх қилишга тамаъ қилишади. “Насронийларни жуда катта қўшини қохира томонга харакат қилади ва йўлдаги шахарларни шу жумладан билбайсга ўхшаш катта шахарларни фатх қилиб, талон-тарож қилиб кетишади ва одамларини ўлдиришади.” Қохира мухосарага [1]
тушиб қолгач исмоилий шиъаларни шохи Оъзид аббосийлар хукуматидан “иттиход” тузишни сўрайди ва аббосийлар хам Асадиддин Ширкухни Салохиддин Айюбийга қўшиб 6 минг мужохид билан мисрга юборишади. [2]
Мана бу “иттиход” даврида одатга биноан Салохиддин Айюбий ўзини шофеъий ашъарий ақидасидан воз кечмайди ёки уни яшириб хам ўтирмайди. Мисри исмоилий ҳалқи ва хокими хам ошуро, ийди ғодир, имомларни ва Фотима захро розиаллоху анхони вилодатларига ўхшаш маросимларидан воз кечишмайди ва ақидаларини хам яширишмайди. Хатто шохни қасрида фотимий халифани хузурида хам азадорчилик маросимлари ўтказилар ва исмоилий шиъалари хам бунда иштирок этишарди. [3][4]
Бу ерда ана ўшанча ихтилоф, келишмовчиликларга эга бўлган мана бу икки фирқа ва мазхаб,ўртадаги муштарак масалалар сабабли муттахид бўлишган эди; ва улар ўзларини иккита бир-биридан фарқли мазхаб эканликларини тан олишарди, шу сабабли хам фотимийлар алазхарга диққатни қаратган холда ўзларини кўз-қарашларини баён қилишар ва Салохиддин Айюбий хам шофеъий фиқхига ва ашъарийлар ақидасига асосланган мадрасаларни ташкил қилиш, хамда илмий фаолиятларга диққатни қаратган холда ва иқтисодий,қазоий ислох қилувчи фаолиятларни йўлга қўйиб, даражама –даража ишларини илгари силжитиб боради. Сизлар бу ерда жохил шиъа ва суннийларни ёлғон тўқималарини тамоман аксини , хамда секуляр шарқшуносларнинг қасддан тарихни ўзгартириб кўрсатишларини бутунлай тескарисини кўрасиз, мана бу даврда бирор кишини шофеъий ё шиъа бўлганлик гунохи билан ўлдирилганини топмайсиз. Албатта бу даврда жангчилари моликий ва суданлик бўлган тавошийга ё шофеъий ва ханбалий бўлган ироқни шимоли ва шомни хокимларига қарши қудратга асосланган жанглар бўлиб ўтган эди, бу ерда шовар ё тавоший ё шомни ва ироқни [5][6]
амирлари ўлдирилган бўлса,бу уларни мазхаблари учун содир бўлган эмас, балки хиёнатлари ёки боғий бўлганликлари сабаб бўлган эди.
[1]البدایة و النهایة،ابو الفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقی، ج۱۲، ص۲۵۵، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷/۱۹۸۶.
[2]تاریخ ابن خلدون،ابن خلدون، ج۵، ص۳۳۰.
[3]مقریزی، المواعظ و الاعتبار بذکر خطط و الآثار، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۲۹
[4]مقریزی، المواعظ و الاعتبار بذکر خطط و الآثار، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۳۰
[5]ابن کثیر ، البدایة و النهایة، ج۱۲، ص۱۵۳.
[6]البدایة و النهایة، ج۱۲، ص۱۴۶.