واحِد اوُمَّت و واحِد قانُونگه اِیگه
رسول الله صلی الله علیه وسلم مَرحَمَت قیله دیلرکی:
«الوَحدةُ خيرٌ مِن جليسِ السُّوءِ، و الجَليسُ الصالِحُ خيرٌ مِنَ الوَحدةِ»[1]
یالغِیزلِیک یامان شِیریکدَن یَحشیراقدیر، صالِح شِیریک هَم یاغِیزلیکدَن یَحشیراقدیر. یَنَه بیر اوُریندَه اوُ کیشی مَرحَمَت قیله دیلر:
لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي الْوَحْدَةِ،ما سار راكبٌ بليلٍ أبدًا [2] یا « مَا سَارَ رَاكِبٌ بِلَيْلٍ وَحْدَهُ»[3]
اَگر آدَملَر یالغیز سَفَرگه چِیقیشنی حَطَرینی بیلیشگه نده، هِیچ کیم کِیچه سی یالغِیز سَفَرگه چِیقمَس اِیدی.
“وَحدَت” یَکَّه، یَگانَه، یالغیز بُولِیش مَعناسیدَگی مَصدَر بُوله دی؛ اِصطِلاحدَه اِیسَه “وَحدَت” قَلبلَرنی بیرلَه شیشی، بیر یا بیر نِیچه اِیشنی جَمله نِیشی، اِحتِلافگه سَبَب بُوله دیگن اوُرینلَردَن چِیتله نیش بُوله دی. الله تعالی مُؤمِنلرگه حِطاب قیلیب اَیته دی:
وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعاً وَلاَ تَفَرَّقُواْ
(و بَرچَنگیز الله نینگ اَرقانیگه (قُرآنگه) باغله نِینگیز و بُولینمَنگیز! )
وَاذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً (آل عمران/103)
هَمده الله نینگ سیزلرگه بیرگن نِعمَتینی اِیسلَنگ: بیر- بیرینگیزگه دُشمَن بُولگن پَیتینگیزده دِیل لرینگیزنی آشنا قیلیب قُویدی- یُو، سیزلر اونینگ نِعمَتی سَبَب بیرادَرلرگه اَیلَندینگیز.
الْمُؤْمِنُ مَأْلَفَةٌ وَلا خَيْرَ فِيمَنْ لا يَأْلَفُ وَلا يُؤْلَفُ.[4]
مُؤمِن مُونِس بُوله دی ( اوُلفَت بُولیب کیتیش وأوُلفَتدیر) أوُلفَت بُولیب کِیتیلمَیدیگن کیشیده یَحشیلیک یُوق.
مَنه بُوندَن کیلیب چِیقَدیکی، مُؤمِنلرنی بیر یاقَدَن باش چِیقَریشیگه، بیرله شیشیگه سَبَب بُوله دیگن عامِل، بُو اِسلامی واحِد قانونلر و عَقیده لردَگی نِعمَتدیر. بُو نِعمَتلر شَریعَتگه قَرَمَه – قَرشی بُولگن بَرچه فِکرلر، سُوزلر، قانونلر، رَفتارلرنی حَذف قیلیب چِیتگه سُوریب تَشلَب قَلبلرنی مُونِس قیلیب بیرلَشتیرگن، مَنه شُو یَگانه قَلب اوُزینی یَگانه حُکمی بُویرُوغی بِیلن بَدَندَگی باشقه اَعضالرنی و مُؤمِنلرنی اِجتِمائِی جَمیعَتینی بِیناسینی باشقَرَدی. شوُ سَبَبلی هَم رسول الله صلی الله علیه وسلم گاه مُؤمِنلرنی بیرلَشگن بِیناگه اوُحشَتگنلر، اوُ ذات مَرحَمَت قیله دیلر:
مَثَلُ الْمُؤْمِنِينَ فِي تَوَادِّهِمْ وَتَرَاحُمِهِمْ وَتَعَاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ
(مُؤمِنلرنی مِثالی شَفقَت، دُوستلیک، مِهربانلیکدَگی مِثالی بِیتّه بَدَندَگی اَعضالرگه اوُحشَیدی،)
إِذَا اشْتَكَى مِنْهُ عُضْوٌ تَدَاعَى لَهُ سَائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَرِ وَالْحُمَّى[5]
اَگر اوُندَگی اَعضالرنی بیری آغرِسَه باشقه اَعضالر هَم بِیقرار بُولیب حَرارَتی کوُتَریله دی و اَنَه اوُشه آغریگن اَعضاگه هَمدَردلیک بیلدیریشَدی.
المؤمنونَ (یاکی باشقه لفظده : مسلیمون) كَرَجُلٍ واحِدٍ،
(مُؤمِنلر یا مُسُلمانلرنی جَمیعَتی بِیتّه اِنسانّی بَدَنیگه اوُحشَیدی)
إِنِ اشْتَكَى عَيْنُهُ اشْتَكَى كُلُّهُ وَإِنِ اشْتَكَى رَأْسُهُ اشْتَكَى كُلُّهُ.[6]
اَگر اوُنی کوُزی آغریسَه بَدَنّی باشقه قِسمَتلری هَم آغریدی و اَگر باشی آغریسَه باشقه اَعضالر هَم آغریدی.
الْمُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِ كَالْبُنْيَانِ يَشُدُّ بَعْضُهُ بَعْضًا
مُؤمِن کیشی اوُزینی مُؤمِن بیرادَریگه نِسبَتاً بِیتّه مُستَحکَم بِینانی قِسمَتلریگه اوُحشَیدی، بُو بِینانی باشقه بُولَک، قِسمَتلری بیر- بیرینی یاردَمیدَه مُستَحکَملَنیب مَحکَم بُولیشَدی.)
ثُمَّ شَبَّکَ بَینَ اَصابِعِهِ …[7]
و اُو کیشی اِیکّی قُولّه رینی بَرماقلرینی بیر- بیریگه کیرگیزیب مَحکَملَدیلر.
رسول الله صلی الله علیه وسلم حَتّی نَمازدَگی صَفلرگه اوُحشَش کِیچکِینه مَسَله لرگه هَم جِدِّی یاندَشَردیلر، یَعنی نَمازدَگی صَفلر مُؤمِنلرنی قَلبیده اِحتِلافگه سَبَب بُولیب قالمَسلیگی اُوجُون بیر هیل، بَرابَر تُوریشیگه اِعتِبار بیرَردیلر. مَنه بُو بِیتّه جِسم ، بَدَن یا بِینا کَسَلّیکگه اوُچرَمَسِین، قِیشَیمَسِین ، دِیوارلَری یاریلیب کِیتمَسِین ، دِیب اِختِیاط بُولَردیلر.
اسْتَوُوا وَلا تَخْتَلِفُو؛ فَتَخْتَلِفَ قُلُوبُكُمْ،[8]
تُوغری بیر هِیلده، بَرابَر، قِیشَیمَسدَن تُورینگلر، اَگر شُوندَی توُرمَسَنگلر قَلبلرینگیز اِحتِلاف یَعنی کِیلیشماوچیلیکگه تُوشیب قاله دی، دِیب مَرحَمَت قیله دیلر: أقِيموا صفوفَكم، ثلاثًا، (صَفلرینگیزده تُوغری تُورینگلر) واللهِ لَتُقِيمُنَّ صفوفَكم أو لَيُخالِفَنَّ اللهُ بينَ قلوبِكم[9] الله گه قَسَمکی صَفلرینگیزنی تُوغریلَنگلر، بُولمَسَم الله قَلبلرینگیزگه اِحتِلاف سالیب قُویَدی.
مَنه بُو واحِد اوُمَّت واحد قانون و پراگرَمَّه بیلن تَشکیل بُولگن و الله تعالینی شَریعَتیدَگی قانونلرگه قَرشی بُولگن بَرچه فِکرلر، پراگرَمَّه لر و رَفتارلرنی چِیتگه سُوریب قوُیَدی، شُو یُول بیلن الله تعالینی دِینیده، قانونیده، شَریعَتیده حالِص بُوله آله دی.
«مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ»(بینه/5)؛
الله و اوُمَّت اوُزینی یانیگه شِیریکنی قَبُول قیله آلمیدی: إِنَّ هَٰذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ (انبیاء/92) (اِی اِنسانلر)، سیزلرنینگ مِلّتینگیز – دینینگیز حَقیقتده بیر اِسلامدیر، و مِین اِیسه پَروَردِکارینگیزدیرمَن. بَس، مِینگه گینه عِبادَت قیلینگلر! شُوندَی اِیکن ، « أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ» (زمر/3) (اِی اِنسانلر) آگاه بَولینگیزکیم، حالِص دین یالغیز الله نیکیدیر. ( یَعنی یالغیز الله گینه چِین اِحلاص بیلن عِبادَت قیلینیشگه لاییق ذاتدیر.)
الله تعالینی یانیگه تُورلی- هیل اِلاهَه لرنی قُوییب آلَیاتگن کِیمسَلر، الله تعالینی عِبادَتلرینی یانیگه هیلمه- هیل عِبادَتلر، قانونلرنی قوییب آلَیاتگن و واحِد اوُمَّتنی یانیگه تُورلی- هیل اوُمَّتلرنی توزیب آلَیاتگن جِنایَتچی لرنی حُودّی اوُزیدیر. یَگانه الله و یَگانه اوُمَّت باشقه اِیشلرده بُولگه نیگه اوُحشَش شِیریکنی قَبُول قیلمَیدی، اوُلر یَکّه حالیده قالیشی لازم.
وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ (مؤمنون/ 52)
(اِی اِنسانلر)، سیزلرنینگ مِلَّتینگیز- دینینگیز حقیقتده بیر اِسلامدیر، و مِین اِیسه پَروَردِگارینگیزدیرمَن. بَس، مِینگه گینه عِبادَت قیلینگلر!
[1]السيوطي:الجامع الصغير 9647
[2]صحيح ابن حبان2704
[3]بخاری2998
[4]رواه أحمد (2/400) (9187) والحاكم (1/73) والبيهقي (10/236) (21627) و الهيثمي في مجمع الزوائد (10/276)
[5]مسلم(2586)،والبخاري (6011)
[6]بخاري (6011) مسلم (2586) أحمد (18417) أبو نعيم ، حلية الأولياء4/137
[7]بخاری :6027
[8]مسلم (432) أبو داود (674)النسائي (806) ابن ماجه (976).
[9]بخاری 717- (725) أبو داود (662)، والبيهقي (5388)