اتحاد
باید دقت داشته باشیم زمانی که اهل کتاب و شبه اهل کتاب مثل مجوس که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده با آنها مثل اهل کتاب برخورد کنید: سُنُّوا بِهِمْ سُنَّةَ أَهْلِ الْكِتَابِ[1]و امام شافعی می گوید که رسول الله صلی الله علیه وسلم از مجوس بحرین جزیه گرفته: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ- صلى الله عليه وسلم- أَخَذَ الْجِزْيَةَ مِنْ مَجُوسِ الْبَحْرَيْنِ؛ اینها از درِ پیمان با مسلمین وارد تعامل می شوند و در واقع با مسلمین از درِ «اتحاد» وارد شده اند نه «وحدت».
«اتحاد»هم مصدری از باب افتعال است که بر بیشتر از یک نفر دلالت دارد، که این چند نفر بخواهند با تاثیر پذیری از عامل یا عواملی، تشویق به همبستگی و یکپارچه و هم دست شدن شوند. چون باب افتعال معنی مطاوعه و اثر پذیری دارد.
یعنی هم عامل درونی و خواست درونی و هم عوامل خارجی محرک این توافق و «باهم یکی شدن» و «همبستگی» شده اند و این متحد شدن متاثر از عوامل خارجی هم هست. مثل «اتحاد» صلاح الدین ایوبی شافعی مذهب با شیعیان فاطمی مصر که عامل خارجی به نام صلیبی ها سببش شد. یا اتحاد کوردهای اهل سنت با شیعیان در زمان شیخ حسام الدین نقشبندی رحمه الله که عامل خارجی سببش شد، یعنی روسهای سکولار به عنوان یک عامل خارجی بخشهائی ازکوردستان ایران را اشغال می کنند و شیعیان و شافعی ها تحت فرمان سنجر خان رحمه الله قرار می گیرند و متحدا مثل مجاهدینی چون مجاهده و فرمانده ی رشید اسلام فاطمه گلباخی رحمها الله با روسهای سکولار جهاد می کنند و دیدیم که مجاهدین متحد شافعی و جعفری این قدرت بزرگ سکولار آن زمان را به فرماندهی سنجرخان رحمه الله تا پل منجیل در شمال ایران فراری می دهند.
در این صورت «اتحاد» یعنی اینکه: دو یا چند جانب که دارای نقاط متفاوت و مختلفی باشند و بخواهند ضمن حفظ این اختلافات،با تقویت جنبه های مشترکی که دارند،با تاثیر پذیری از عواملی، در میان خود، توافق، ائتلاف، اتفاق،همراهی، هماهنگی و یکپارچگی و یکی شدنی به وجود بیاورند.
«اتحاد» مقوله ای است که در راستای حفظ منافع و تمرکز بر اشتراکات به کار برده می شود، و طرفهای مختلف سعی می کنند منافعشان را با وجود اختلافاتی که با هم دارند در این اشتراکات حفظ کنند. مانند اتحاد کنونی شافعی ها و زیدی های یمن در برابر اشغالگران مزدور آمریکا و ناتو. یا اتحاد کنونی طالبان حنفی مذهب با شیعیان افغانستان در برابر اشغالگران سکولار خارجی و مزدوران محلی آنها. یا اتحاد هوشی مینه ی کمونیست با نصرانی ها و بودائی های ویتنام در برابر اشغالگران آمریکائی و متحدین اروپائی آنها.
پس«اتحاد» در راستای حفظ منافعی صورت می گیرد که طرفهای ذی نفع سعی می کنند منافشان را در اشتراکات حفظ کنند. مثل ایالات متحده آمریکا که از چندین ایالت با چندین قانون و فرهنگ مختلف شکل گرفته است، یا امارات متحده عربی که از چند امیر نشنین با چند قانون مختلف شکل گرفته است. در این صورت «اتحاد» یعنی کشف و تقویت مشترکات با آنکه تفاوتها و فرقهائی هم وجود دارد،و اینکه دو یا چند چیزدر اموری اشتراک دارند و از جنبه هائی نیز با هم اختلاف دارند. در «اتحاد» اگر میل و اشتیاق وجود داشته باشد حتی بین انسان و سنگ هم می توان نقطه مشترکی پیدا کرد: جسمانی بودن، چه رسد به پیدا کردن نقاط مشترک بین انسان و حیوان یا میان خود انسانها با هم یا میان پیروان یک عقیده ی دینی یا مذهی با هم.
در اینجا فرق اساسی بین «وحدت» و «اتحاد» به پذیرش یا عدم پذیرش اختلافات و تفاوتها، تضادها و تناقضات بر می گردد. زمانی که «اتحاد» صورت می گیرد مردم به پذیرش اختلافات و تفاوتها و تضادها و تناقضات هدایت می شوند، اما زمانی که بحث از «وحدت» است همگی یکسان نگریسته می شوند و مجالی برای اختلاف نمی ماند. اختلاف متعلق به آرای بشر است نه شریعت الله تعالی: « أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ ۚ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا (نساء/82) در نتیجه هیچ مرد و زن مؤمنی، در کاری که خدا و پیغمبرش داوری کرده باشند اختیاری از خود در آن ندارند: وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَن یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ (احزاب/ 36) در امور اجتهادی نیز اجماع واحد شورای اولی الامر یکی از«3ابزار» برتر راه را بر هر تفرق و اختلافی در میان مومنین می بندد.
در این صورت «اتحاد» زمانی مطرح می شود که از لحاظ عقیدتی و ظاهری با اشیاء، امور یا اشخاص، احزاب و جوامعی طرف هستیم که در همان قدم اول متفاوت و مختلف بودن آنها را پذیرفته ایم، و به دنبال این مرحله است که به متحد کردن و یکی شدنِ آنها بر مشترکاتِ مورد توافق معتقد شده ایم.
[1]أخرجه مالك فى ” الموطأ ” (1/278/42) الشافعى (1182) البيهقى (9/189)