دسته: آسیب شناسی جماعتهای اسلامی یا «خود انتقادی»

Жаъфарий шиъаларнинг хузурида  ақл дунёга келтирган нарсаларни,ривоятларни сихатини текширишдаги аслий меъёр.

Холид хўромий.

Исломий мазхаблар ва тафсирлар билан танишув  масалаларига оид силсила мақолаларини   баён қилаётган пайтимизда, фақат мана бу фирқани ўзини манбаъларига мурожаъат қилишга харакат қилдик ва хатто бошқа исломий фирқаларни назарларини айтишдан ўзимизни тийдик, охирги мухокама хам ўқувчини ўзини зиммасига топширилди.

Мана бу заминада Табрисий ўзини “ихтижаж” номли китобида имоми Боқирдан, у киши эса росулуллох саллаллоху алайхи васалламдан ривоят қилиб айтадики: ” сизларга бир хадис айтилган пайтда уни қуръон ва мени суннатим билан текширинглар, агар аллохни китоби ва мени суннатимга мувофиқ келадиган бўлса, уни қабул қилинглар ва қуръонга мухолиф келган нарса бўлса қабул қилманглар”.  [1].

Бундай ривоятлар жаъфарий  шиъалари  қабул қиладиган имоми Жаъфар Содиқ рохимахуллох томонидан хам айтилган: ” бизга нисбатлаб айтилган хар қандай хадисни қабул қилманглар, агар  бу хадис қуръон ва суннатга мувофиқ келадиган бўлса қабул қилинглар.”  [2]

У киши бошқа бир жойда айтадики: ” аллохдан қўрқинглар ,биздан нақл қилинаётган нарса парвардигоримизни каломига ва пайғамбар саллаллоху алайхи васалламни суннатларига мухолиф бўладиган бўлса, қабул қилманглар, чунки биз бир хадисни келтирган  пайтимизда : аллох мархамат қилади росулуллох мархамат қилдилар”, деб айтамиз.^([3]).

Имоми Боқир рохимахуллох айтадики:” бизлардан сизга етказилган нарсага қаранглар, агар қуръонга мувофиқ келадиган бўлса уни қабул қилинглар ва агар мухолиф бўладиган бўлса қабул қилманглар.” ^([4]).

Пайғамбаримиз саллаллоху алайхи васалламдан ривоят қилиниб у киши мархамат қиладиларки:” мендан сизларга хадис етказилган пайтда уни аллохни китоби билан солиштиринглар, агар унга мувофиқ келса қабул қилинглар, унга мухолиф бўладиган нарсани деворга уринглар.”  ^[5]

Имом Ризо рохимахуллохдан ривоят қилинадики: агар ривоятлар қуръонга мухолиф келадиган бўлса, мен уларни ёлғон деб хисоблайман. ^[6]

Иброхим ибни Сулийни айтишича: ” Али ибни Мусо Ризо алайхиссалом тарих бўйича замон бошлангандан буён ўзини давригача энг огох шахс хисобланган. Маъмун хар-хил нарсалар хақидаги саволлар билан у кишини имтихон қилиб кўрар ва у киши жавоб берардилар; бундан ташқари у кишини айтган нарсалари, гувохлари қуръондан келтириларди.[7]

Шундай бўлгач жаъфарий шиъаларни назарлари бўйича меъёр қуръон хисобланади, қуръонга мувофиқ келган нарса қабул қилинади ва унга мухолиф келгани эса қайтарилади ва деворга урилади.

Аммо мана шу хам бузғунчилар ва ғуллот учун жиддий хатар хисобланади, шу сабабли хам ўзини одатдаги йўналиши бўйича бошқа бир фитнани бошлашади:

Қуръон етмишта қорин, тубга эгадир! Уни илми хам махсусан имомларга тегишли бўлиб, жахондаги бошқа хеч ким бу илмдан бахраманд бўлмаган!!  Имомларни сўзлари хам уларни ақидаларини аксидир, яъни воқеиятда биз агар имомларни сўзларидан бир нарсани тўқимоқчи бўлсак , мўъминлар уни қабул қилмасдан мушкилотга учраган пайтимизда айтамизки: мана бу имом айтган ана ўша етмишта қоринга тегишли нарсадир! Ва сизлар буни ўзингиз тушунишга қодир эмассизлар, шундай экан уни қабул қилишдан бошқа чорангиз йўқ.

 Мана бу одамлар имомларга нисбатлаган тафсирлардан бири имом Аскарий рохимахуллохга нисбатланган тафсир бўлади. Шиъаларни  энг катта уламоларидан бири бўлган Шуштарийни шиъаларга ёлғон нарсаларни нисбатлайдиган мана бу гурухни ёлғон тўқималари ва тафсирлари , махсусан мана бу тафсир хақида ёзадики:  агар мана бу тафсирдаги хабарлар сахих бўладиган бўлса, исломни асли хам сахих бўлмай қолади!  Чунки у иккита бир-бирига қарама –қарши бўлган нарсани ўзида жамлаган, бу ишни ўзи амри махолдир!  ^([8])

Энди мана бу тафсилотларни хисобга олиб айтиладиган бўлса, жаъфарий шиъалари билан ташайъюга нисбатланган ғуллотларни ўртасидаги фарқни тушунмайдиган ва шиъаларни фақат бир гурухини сўзига асосланиб бошқа шиъалар хақида хукм чиқарадиган кимсаларни мана бу аралаштириб ташлашликлари қасддан қилинган масала бўлади. Яъни бу иш уларнинг имомия шиъаларини ақидалари хақидаги жахолатлари сабабли эмасдир. Кўпинча шайтон ва уни ёронларини жибхасида жойлашиб олган мана бу золимлар, беинсофлар тўдаси, мана бу бир-бирига қарама – қарши бўлган фирқаларни бир –биридан ажратишмайди. Агар улар мана бу қарама-қарши бўлган фирқаларни ажрата билишганда, жаъфарий шиъаларга қилаётган хамлаларида ва рухий жангларни келтириб чиқаришда ва мусулмонлар ўртасига  янада кўпроқ тафрақа солишда ва нихоят мусулмонларни мусулмонлар билан машғул қилиб ички жангларни юзага чиқаришда  фойдаланишарди. 

---

[1]– طبرسي، الاحتجاج ص 229. باب: احتجاج  ابي جعفر في أنواع شتي، الكافي،1/96،التهذيب، 1/275،الاستبصار وغيره.

[2]– رجال الكشي:ص 195، البحار 2/239، رجال ابي‌داود:517.

[3]– رجال الكشي: ص 195، در ذكر مغيره بن سعيد، البحار،2/239، رجال ابي‌داود،517.

[4]– الأمالي للطوسي: 1/237، وسایل الشيعة، 27/120، البحار 2/235.

[5]تفسير نوين محمد تقي شريعتي ص 19 و مقدمه تفسير آيت الله طالقاني ص 17

[6]عزیزاللهعطاردی،اخباروآثارحضرتامامرضا (علیهالسلام)،ج1،ص 277

[7]صدوق، [بي تا]، «الف»، ص 525

([8]) الأخبار الدّخيله، ص228.

یحشیلیک و یامانلیک.

مُسلِم و بُخاری حذیفه رضی الله  عَنه دَن  نَقل  قیلیب  کیلتیریشیچه: ” آدَملر  رسول الله صلی الله علیه وسلمدَن  یَحشیلیک  حَقیده  سُوال  قیلیب  سُورَشَردی، اَمّا  مِین  یامانلیک  حَقیده  سُورَردیم؛ چُونکی  مَبادا  بُو یامانلیکگه  گیریفتار  بُولیب  قالیشدَن  قوُرقه ردیم.”

شُوندَی  اِیکن، یَحشیلیک و حَقنی  ته نیب  آلیشنی  اوُزی  کِفایه  قیلمَیدی، چُونکی  اَگر یَحشیلیک و حَقنی فقط  اوزینیگینه  ته نییدیگن  بُولسَک، یامانلیکگه  گیریفتار  بُولیب  اوُنی  ته نیی  آلمَسلیگیمیز هَم مُومکین . حَاضیرگی زَمانده گی  سکولاریسم  دینینی آفتلری و جاهیلیتگه  دُچار  بُولگن  اَکثر مُسُلمانزاده لرگه  اوُحشَب  بُو  نَرسه لرنی  حَقیقتیدَن  بیخَبَر  بُولیب  قاله میز.

شُونگه  اَساسله نگن  حالده  عمر ابن حطاب اَیته دیکی: ” اِسلام  زَنجیری  حَلقه حَلقه  بُولیب  اوُزیله دی، قه چان؟ اِسلامده  جاهلیَتنی  ته نیمَیدیگن  کیمسه لر  پَیدا  بُولیب  وُجُودگه  کیلگچ  بُو اِیش  صادِر  بُوله دی.”

رسول الله صلی الله علیه وسلمنی اَصحابلری  یَحشیلیک و یامانلیکنی  کامِلاً ،اَنیق  ته نیشَردی، چُونکی اولر اَنه  اوُشه یامانلیکنی  اِیچیده  پَروَریش  بُولیشگن، قطعاً یَحشیلیکنی  ته نله شَردی و یامانلیکدَن بیزار اِیدرلر. چُونکی  اوُلر  اِیمان و عَمَلی  صالیحنی  یَحشیلیگی، گوُزَلّیگینی و کفر و گوناهلرنی  اِیسه  پَلید، حُنِیک  اِیکه نینی  یَحشی  بیلیشَردی.

شُو سَبَبلی  هَم  اوُلرنی  اِیمانی، فَهمی، توُشوُنچَسی  اوُلردَن  کِیینگیلرگه  قه رَگنده  کوُچلیراق، صَلابَتلیراق، مَحکمراق، بُولیشگن،سُمَیّه،حَدیچه، مُصعَب،بلال و ……مَنه  شُوندَی  جاهیلیَتدَن  چیقیب کِیلیشگن  اِیدیکی، شُو  دَرَجَه ده  اِیمان  قدرَتی، صَلابَتی، مُستحکملیگیگه  اِیریشه  آلگن  اِیدیلر.

کِیینگی  دَورلرده  هَم، جاهِلیَتنی  یَحشی  توُشُونگن کیشیلر، فقط  مُسُلمان  آته-آنه دَن  مُسُلمان  بُولیب توغیلگنلرگه  نِسبَتاً  جاهلیَتنی  یَحشیراق  ته نیشگن و توُشُونیشگن و اِیمان و جهاد  یُولیده  توُتگن اوُصُولّری  صَحابه لرگه  یَقینراق  بُولگن. شوندَی  بُولگچ، بیر مُسُلمان “لا اله” دیگندَن و طاغُوتگه  کفر کیلتیرگندَن  سُونگ، “الّا الله” نی اَیتیش و الله نی شَریعَتینی  قانونلری، بوُیرُوقلریگه  بُویین  اِیگیشدَن آلدین “لا اله”، طاغُوتگه  کفر  کیلتیریشی، جاهِلیَتنی  توُغری  ته نیب  آلیشی  لازِم  بُوله دی.                                                                                            

.

Яхшилик ва ёмонлик.

Муслим ва Бухорий Хузайфа розиаллоху анхудан нақл қилиб келтиришларича: “ одамлар росулуллох саллаллоху алайхи васалламдан яхшилик хақида савол қилиб сўрашарди, аммо мен ёмонлик хақида сўрардим; чунки мабодо бу ёмонликга гирифтор бўлиб қолишдан қўрқардим. “

Шундай экан,яхшилик ва хақни ўзини таниб олишни ўзи кифоя қилмайди, чунки агар яхшилик ва хақни фақат  ўзинигина танийдиган бўлсак, ёмонликка гирифтор бўлиб уни таний олмаслигимиз хам мумкин. Хозирги замондаги секуляризм динини офатлари ва  жохилиятга дучор бўлган аксар мусулмонзодаларга  ўхшаб бу нарсаларни хақиқатидан бехабар бўлиб қоламиз.

Шунга асосланган холда Умар ибни Хаттоб айтадики: “ ислом занжири халқа халқа бўлиб узилади, қачон?  Исломда жохилиятни танимайдиган кимсалар пайдо бўлиб вужудга келгач бу иш содир бўлади.”

Росулуллох саллаллоху алайхи васалламни асхоблари яхшилик ва ёмонликни комилан, аниқ танишарди, чунки улар ана ўша ёмонликни ичида парвариш бўлишган, қатъан яхшиликни танлашарди ва  ёмонликдан безор эдилар. Чунки улар иймон ва амали солихни яхшилиги, гўзаллигини ва куфр ва гунохларни эса  палид,хуник эканини яхши  билишарди.  Шу сабабли хам уларни иймони , фахми, тушунчаси улардан кейингиларга қараганда кучлироқ, салобатлироқ, махкамроқ бўлишган,Сумайя, Хадича, Мусъаб, Балол ва …….мана шундай жохилиятдан чиқиб келишган эдики, шу даражада иймон қудрати, салобати,мустахкамлигига эриша олган эдилар.

Кейинги даврларда хам , жохилиятни яхши тушунган кишилар, фақат мусулмон ота-онадан мусулмон бўлиб туғилганларга нисбатан жохилиятни яхшироқ танишган ва тушунишган ва иймон ва жиход йўлида тутган усуллари сахобаларга яқинроқ бўлган. Шундай бўлгач, бир мусулмон “ла илаха” дегандан ва тоғутга куфр келтиргандан  сўнг , “иллаллох”ни айтиш ва аллохни шариатини қонунлари, буйруқларига буйин эгишдан олдин “ла илаха”, тоғутга куфр келтириши, жохилиятни тўғри таниб олиши лозим бўлади.

خیر و شر

 

مسلم و بخاری از حذیفه رضی الله عنه نقل کرده اند که می‌ گوید: «مردم از رسول الله صلی الله علیه وسلم در مورد خیر و خوبی می‌پرسیدند اما من  در مورد شرّ و بدی؛ چون می‌ترسیدم که مبادا گرفتار آن شوم».

در این صورت، تنها شناسایی خیر و حق کافی نیست. چون، اگر تنها خیر و خوبی را بشناسیم ممکن است گرفتار بدی و شر شویم و ندانیم این کاری که دچارش شده ایم شر و بدی است. مثل اکثر مسلمان زاده هایی که دچار جاهلیت و آفات دین سکولاریسم شده اند اما از حقیقت آن بی خبر هستند.

بر این اساس است که عمربن خطاب می گوید: «زنجیر اسلام حلقه حلقه گسسته می‌شود (پاره می شود،) چه وقت؟ هرگاه در اسلام کسانی رشد و به وجودبیایند که جاهلیت را نمی‌شناسند».

صحابه ی رسول الله صلی الله علیه وسلم خیر و شر را کاملاً می شناختند چون در آن (شر) پرورش یافته بودند و قاطعانه خیر را دوست داشتند و از شر بیزار بودند. چون زیبایی و خوبی ایمان و عمل صالح و زشتی و پلیدی کفر و گناهان را می دانستند. به همین دلیل بود که ایمان آنها و فهم و درایت آنها از کسانی که پس از آن ها آمدند قوی تر و باصلابت تر و محکم تر بود و کسانی چون سمیه، خدیجه، مصعب، بلال و … از چنان جاهلیتی ظهور کردند و به چنان درجه ای از قدرت ایمان، صلابت و استقامت رسیدند.

 در زمانهای بعد هم، کسانی که جاهلیت را خوب فهمیدند، از کسانی که قبلاً از پدر و مادری مسلمان به دنیا آمدند و جاهلیت را نشناختند اسلام را هم بهتر فهمیدند، و در راه ایمان و جهاد، مسیرشان به صحابه نزدیکتر بوده، در این صورت، زمانی که یک مسلمان می گوید «لا اله» و کفر به طاغوت می کند، باید قبل از گفتن «الا الله» و گردن نهادن به دستورات و قانون شریعت الله، شناخت صحیحی از «لا اله» و کفر به طاغوت و جاهلیت داشته باشد.

فَرقلَر، اِختِلاف مَدَنِیَتِی و بُو اِختِلافلَرنِی اوُرتَدَن آلِیب تَشلَشنیی یَگانَه اَبزارِی.

خالد هورامی.

اِیندِی نَماز پَیتِیدَه قُولِیمِیزنی باغلَیمِیزمِی یا یُوقمِی، مَنَه بُولَر فَرعِی مَسَلَه لَردَن بُولِیب، حاضِرگِی وَضِیَعتدَه بُو مَسَلَه لَردَن قاچِیب کِیتِیب بُولمَیدِی و مَنَه بُو اِیشلَر سُنّیلَرنی آرَسِیدَمِی یا  شِیعَه نِی آرَسِیدَمِی فَرقِی یُوق. مالِکِیلَر، حَوارِج،شِیعَه لَر نَماز پَیتِیدَه قُولَّرینِی باغلَشمَیدِی، اَمّا حَنَفِیلَر، شافِیعِیلَر،حَنبَلِیلَر اِیسَه تُورلِی- هِیل جایلَرده قوُلَّرِینِی باغلَشَدِی. یَعنِی قوُلِینِی باغلَیدِیگن طائِفَه لَرنِی اوُزِی هَم اوُزلَرِیگه حاص اوُرِینلَردَه باغلَشَدِی. مَثَلاً حَنَفِیلَر کِیندِیکنِی آستِیدَه، شافِعِیلَر کِیندِیک بییلن کوُکرَکنِی آرَسِیدَه، حَنبَلِیلَر اِیسَه کوُکرَکنِی اوُستِیدَه قوُلنِی باغلَشَدِی و …….

اَگر شِیعَه و سُنِّیگه اوُحشَش اِسلامِی مَذهَبلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی مَنَه بُوندَی فِقهِی مَسَلَه لَرگه شَرعِی نَظَر بِیلن قَرَیدِیگن بُولسَک، عُمُومِی اوُصُولَّردَه اِختِلاف یُوقلِیگِینِی آسانگِینه تُوشوُنِیب یِیتَمِیز……بُو یِیردَگی اِختِلافلَر، فَرقلَر اَهلِی سُنّت (شافِعِی، حَنبَلِی و ……) مَذهَبلَرِینِی اوُرتَسِیدَگِی اِختِلافلَرگه اوُحشَیدِی.

مَنَه شُونگه اَساسلَنگن حالده شَیخ مُحَمّد غَزّالِیگه اُوحشَگن کِیشِیلَر اَیتِیشَدِیکِی: فِقه نِینگ عَمَلِی (مُقایَسَه قِیلِیش) مَیدانِیدَه اِیکِّی تامانِّی اوُرتَسِیدَگِی فِقهگه آئِد اِختِلاف و مُشکِیلاتلَرنِی تِیکشِیرِیب چِیقَدِیگن بُولسَک، شِیعَه و سُنّینِی آرَسِیدَگِی فَرق، اَبُو حَنِیفَه مَذهَبِیدَگِی فِقه بِیلن مالِکِی مَذهَبِینینگ فِقهِیچَلِیک یا شافِعِی مَذهَبیِچَلِیک فَرقگه اِیگه اِیکنِینِی کوُرَمِیز.

اِعتِقادِی مَسَلَه لَردَه هَم گاهِیدَه حُکوُمَتلَرنینگ سِیاسِی وَضِیعَتلَریگه اِیرگَشگن حالده،اِعتِقادِی مَسَلَه لَرگه عَلاقه سِی بُولمَگن بِیر نَرسَه لَرنِی عَقِیدَوِی مَسَلَه لَرگه آلِیب کِیرِیشگن و اِختِلافلَرنِی عَقِیدَوِی اوُصُولَّرگه عَلاقه سِی باردِیک قِیلِیب کوُرسَتِیشگن، اَصلِیده اِیسَه عُمُوماً عَلاقه سِی بُولگن اِیمَس اِیکن.

مَنَه شُولَرگه اَساسلَنگن حالده حَسَن البَنا – الله قَبُول قِیلسِین شَهادَتلَرِینِی – و سَیِّد قُطب شِیعَه لَرنِی گوُرُوهلَرِی بِیلن بِیرگه، شِیعَه و سُنِّیلَردَن عِبارَت بَرچَه مُسُلمانلَر، مُشتَرَک اوُصُولنِی پایدِیواریگه اَساسلَنگن حالده بِیرلَشِیشگه و دِینّی اوُصُولَّرِیدَن حِسابلَنمَگن و اوُلَرنی اِنکار قِیلیشلِیک دِینّی اِنکار قِیلِیش دِیب حِسابلَنمَیدِیگن جُزوِی اِیشلَردَه اِیسَه بِیر- بِیرلَریگه عُذر اَیتِیب قُویِیشگه کِیلِیشِیب آلِیشگن اِیدِی. اوُلَرنینگ بَرچَه لَرِی بُوتُون جَهانّی پَروَردِگارِی بُولمِیش “الله گه”، آخِیرگِی پَیغَمبَر بُولگن مُحَمّد صلی الله علیه وسلّمگه، آسمانِی کِتاب صِیفَتِیدَه قُرآنی کَریمگه، قِبله و الله نی اوُیِی صِیفَتِیدَه کَعبَه گه، قِیامت کوُنِیگه و دِینده ضَرُورِی بُولگن نَرسَه لَرگه اِیمان کِیلتِیرگن و اِعتِقادِی بُولگنلَر مُسُلمان بُولیشینی تَصدِیقلَشگن اِیدِی.

   اَصلِیدَه واقِیعِیَتنِی آلِیب قَرَسَنگِیز هَم، تُورلی- هِیل اِسلامِی مَذهَبلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی اِختِلافلَر، فَرقلَر هِیچ قَچان قُرآن و سُنّتنِی اَصلِیگه کوُرَه بُولگن اِیمَس، بَلکی اوُلَرنی اِختِلاف، فَرقلَرِی فَقَط قُرآن سُنّتنِی فَهملَش بارَسِیدَه بُولگن حالاص، بُو اِختِلافلَر، فَرقلَر هَم بَرچَه اِسلامِی فِرقه لَرنینگ واحِد اِجماعسِی بِیلن اوُرتَدَن کُوتَرِیلِیب کِیتَدِی.

مَنَه بُوندَن کِیلیب چِیقَدِیگن بُولسَه، مُسُلمانلَرنینگ واحِد اوُلی الاَمر شُوراسِی واحِد اوُمَّت صِیفَتِیدَه کِیلیب، اوُزِینِی واحِد اِجماعسِینی اوُرتَگه تَشلَمَگوُنِچَه مَنَه بُو اِختِلافلَر، فَرقلَر دَوَام اِیتِیشلِیگِی اَنِیق. مَنَه بُو اِختِلافلَر اُورتَدَن کوُتَرِیلِیشِی یُولِیدَه حَرَکَت قِیلیاتگن کِیشِیلَرگه تَوصِیَه مِیز شُوکِی، اوُلی الاَمر شُوراسِینی و واحِد اوُمَّتنِی و واحِد اِجماعنِی فَقَط اِسلامِی حُکُومَتنی واسِطه سِی آرقَلِی تَشکِیل قِیلِیشلِیک و اوُنِی مُؤَاسَّسَه لَرینی مُستَحکَملَش، تازَلَش یُولِی بُویِیچَه حَرَکَت قِیلَیلِیک و اوُزلَرینِی بُوتُون کُوچ- قُدرَتلَرِینیی مَنَه شُو مُهِم اِیشگه مَرکَزلَشتِیرِیشلَرِی لازِم بُولَدِی. چُونکِی مَنَه بُو اِیش عَمَلگه آشَدِیگن بُولسَه اُورتَدَگِی مِینگلَب اِختِلافلَر هَم اوُز- اوُزِیدَن حَل بُولِیب کِیتَدِی.

Фарқлар,ихтилоф маданияти ва бу ихтилофларни ўртадан олиб ташлашни ягона абзори.

Холид хўромий.

Энди намоз пайтида қўлимизни боғлаймизми ё йўқми, мана булар фаръий масалалардан бўлиб,  хозирги вазиятда бу масалалардан қочиб кетиб бўлмайди ва мана  бу ишлар суннийни орасида бўладими  ва шиъани фарқи йўқ. Моликийлар, хавориж, шиъалар намоз пайтида қўлларини боғлашмайди, аммо ханафийлар, шофеъийлар, ханбалийлар эса турли-хил жойларда қўлларини боғлашади. Яъни қўлини боғлайдиган тоифаларни ўзи хам ўзларига хос ўринларда боғлашади.  Масалан ханафийлар киндикни остида, шофеъийлар киндик билан кўкракни орасида, ханбалийлар эса кўкракни устида қўлни боғлашади ва ……..

Агар шиъа ва суннийга ўхшаш исломий мазхабларни ўртасидаги мана бундай фиқхий масалаларга шаръий назар билан қарайдиган бўлсак,умумий усулларда ихтилоф йўқлигини осонгина тушуниб етамиз……..бу ердаги ихтилофлар, фарқлар ахли суннат( шофеъий , ханбалий ва …….) мазхабларини ўртасидаги ихтилофларга ўхшайди.

Мана шуларга асосланган холда шайх Мухаммад ғаззолийга ўхшаган кишилар айтишадики: “фиқхнинг амалий (муқояса қилиш) майдонида икки томонни ўртасидаги фиқхга оид ихтилоф ва мушкилотларни текшириб чиқадиган бўлсак, шиъа ва суннийни орасидаги фарқ, Абу Ханифа мазхабидаги фиқх билан моликий мазхабининг фиқхичалик ё шофеъий мазхабичалик фарқга эга эканини кўрамиз.

Эътиқодий масалаларда хам  гохида хукуматларнинг сиёсий вазиятларига эргашган холда, эътиқодий масалаларга алоқаси бўлмаган бир нарсаларни ақидавий масалаларга олиб киришган ва ихтилофларни  ақидавий усулларга алоқаси бордек қилиб кўрсатишган, аслида эса умуман алоқаси бўлган эмас экан.

Мана шуларга асосланган холда Хасанул Бано –аллох қабул қилсин шаходатларини – ва саййид Қутб шиъаларни гурухлари билан бирга , шиъа ва суннийлардан иборат барча мусулмонлар, муштарак усулни пойдеворига асосланган холда бирлашишга  ва динни усулларидан хисобланмаган  ва уларни инкор қилишлик динни инкор қилиш деб хисобланмайдиган  жузвий ишларда эса бир-бирларига узр айтиб қўйишга келишиб олишган эди. Уларнинг  барчалари бутун жахонни парвардигори бўлмиш “аллохга”,охирги пайғамбар бўлган  Мухаммад саллаллоху алайхи васалламга ,осмоний китоб сифатида  қуръони каримга, қибла ва аллохни уйи сифатида каъбага ,қиёмат кунига ва динда зарурий бўлган нарсаларга иймон келтирган  ва эътиқоди бўлганлар мусулмон бўлишини  тасдиқлашган эди.

Аслида воқеиятни олиб қарасангиз хам ,турли-хил исломий мазхабларни ўртасидаги ихтилофлар, фарқлар хеч қачон қуръон ва суннатни аслига кўра бўлган эмас, балки уларни ихтилоф, фарқлари фақат  қуръон ва суннатни фахмлаш борасида бўлган холос, бу ихтилофлар, фарқлар  хам барча исломий фирқаларнинг  вохид ижмоъси билан ўртадан кўтарилиб кетади.

Мана бундан келиб чиқадиган бўлса, мусулмонларнинг вохид улил амр шўроси вохид уммат сифатида  келиб, ўзини вохид ижмоъсини ўртага ташламагунча мана бу ихтилофлар, фарқлар давом этишлиги аниқ. Мана бу ихтилофлар ўртадан кўтарилиши йўлида харакат қилаётган кишиларга тавсиямиз шуки, улил амр шўросини ва вохид умматни ва вохид ижмоъни  фақат  исломий хукуматни воситаси орқали ташкил қилишлик  ва уни муассасаларини мустахкамлаш, тозалаш йўли бўйича харакат қилишлик  ва ўзларини бутун куч-қудратларини мана шу мухим ишга марказлаштиришлари лозим бўлади. Чунки мана бу иш амалга ошадиган бўлса ўртадаги минглаб ихтилофлар хам ўз-ўзидан хал бўлиб кетади. 

اختلاف، فرهنگ اختلاف و تنها ابزار از میان برداشتن اختلاف

به قلم: خالد هورامی

اینکه در حین نماز دست بگیریم یا نه جزو مسائل فرعی و در وضع موجود غیر قابل گریز است و کاری به شیعه وسنی ندارد . مالکی ها، خوارج، شیعیان  هنگام نماز دست نمی بندند و حنفی ها، شافعی ها و حنبلی ها  در جاهای مختلفی دست را می بندند . یعنی همینهائی که دست هم می بندند هر کدام در جای مخصوصی آن را قرار می دهند . به گونه ای که احناف در زیر ناف، شافعی ها بین ناف و سینه و  حنبلی ها بر روی سینه  دست می بندند و…

اگر با دیدی شرعی به اینگونه مسائل فقهی میان مذاهب اسلامی شیعه و سنی نگریسته شود به راحتی می توان فهمید که در اصول کلی اختلافی نیست … اختلاف تنها بر سر فروع است که شبیه به اختلاف میان خود مذاهب اهل تسنن (شافعی، حنبلی و …) می باشد.

بر این اساس است که کسانی چون شیخ محمد غزالی می گویند: «در عرصه فقه تطبیقی (مقایسه ای) وقتی إشکال و اختلاف فقهی را که بین این یا آن نظر وجود دارد  بررسی می‌کنیم، می بینیم که فاصله میان شیعه و سنی به همان مقدار است که بین مذهب فقهی ابوحنیفه با مذهب فقهی مالکی یا شافعی وجود دارد.

 در مسائل اعتقادی نیز که گاه تابع وضع سیاسی حکومتها بوده دسته هائی از مسلمین چیزهائی را وارد مسائل عقیدتی کردند که از اعتقادات نیست و اختلافاتی را به اصول عقیده ربط دادند که بی ربط بودند.

بر این اساس بود که کسانی چون حسن البنا -تقبله الله – و سید قطب تقبله الله به همراه دسته هائی از علمای تشیع توافق کردند که همه مسلمانان اعم از سنی و شیعه بر پایه اصول مشترک گرد هم آیند و در امور جزئی که از اصول دین نیست و انکار آنها به معنای انکار دین نیست، یکدیگر را معذور بدارند و تأیید کردند که مسلمان، کسی است که به «اللَّه» پروردگار جهان، به محمد(صلی الله علیه وسلم) آخرین پیامبر و به قرآن کریم، کتاب آسمانی، به کعبه به عنوان قبله و خانه خدا و به روز رستاخیز و انجام آنچه در دین ضروری است ایمان و اعتقاد دارد.

واقعیت هم این است که مذاهب مختلف اسلامی هرگز اختلافشان هرگز بر سر اصل قرآن و سنت نبوده، بلکه اختلاف تنها بر سر فهم از قرآن و سنت بوده است که تنها با اجماع واحد تمام فرق اسلامی این اختلافات از بین می روند.

در این صورت تا زمانی که شورای اولی الامر واحد مسلمین و امت واحده و اجماع واحد به وجود نیاید این اختلافات اجتناب ناپذیر است و کسانی که تلاش دارند این اختلافات از بین برود بهترین کار این است که در مسیر شورای اولی الامر و تشکیل امت واحده و اجماع واحده که تنها از طریق حکومت اسلامی و تقویت و تصفیه ی نهادهای آن حاصل می گردد حرکت کنند و انرژی خود را بر این امر مهم متمرکز گردانند که با محقق شدن این مهم هزاران اختلاف دیگر  خود به خود از بین می روند .

12 اِماملِیک شِیعَه لَرگه مَنصُوب بُولگن غُولّاتلَرنِی تُورلَرِی.

خالد هورامی.

بِیر قَنچَه شِیعَه تَدقِیقاتچِیلَرِی و عالِملَرینینگ اَیتِیشلَرِیگه قَرَگنده شِیعَه غُولّاتلَرِینِی اوُچ قِیسمگه اَجرَتسَه بُولَدِی: ا) عَلِی عَلیه السّلام حَقِیدَه غُولوُ قِیلِیب اوُ کِیشِینِی خُدا دِیدِیگن کِیمسَلَردِیر، اوُلَر “عَلِیُّ اللّهِیلَر” نامِی بِیلن مَشهُور بُولِیشگن. ب)اوُلَر عَلِی عَلَیه السّلامنِی اَهلِی بَیتلَرِی (خانَدانلَرِی) حَقِیدَه غُولوُ قِیلِیب اوُلَر حَقِیدَه بَعضِی بِیر صِیفَت و حُصُوصِیَتلَرنِی بار دِیب اِعتِقاد قِیلَدِیگن کِیشِیلَردِیر، لِیکِن مَنَه بُو مَعصُوم خانَدَانّی اوُزِیدَه بُوندَی اِعتِقاد تاپِیلمَیدِی. ت) بُو گورُوهنِی اِعتِقادِی بُویِیچَه اِمامنِی تَنِیشلِیک بِیلن اِنسان بَرچَه عِبادَت و واجِباتلَردَن بِینِیاز بُولَه آلَدِی؛ شُونِینگ اُوچُون هَم اَهلِی بَیتنِی دُوستلِیگِی، وِلایَتِی سَبَبلِی طَهارَت، رُوزَه، حَج و زَکاتنِی تَرک قِیلِیشَدِی.

مَنَه بُو گوُرُوهدَگِی یازُوچِیلَرنِی نَظَرِیدَن چِیتدَه قالِیب کِیتگن نَرسَه شُوکِی: اِیچکِی یَشِیرِین کافِرلَر (مُنافِقلَر تُودَسِی) اوُشَه کُونّینگ شَرائِتِیگه، مَخصُوصاً حاکِم بُولِیب تُورگن حَربِی قُدرَتگه مُناسِب رَوِیشدَه قَدَم تَشلَشَردِی. شُو سَبَبلِی هَم مَعلوُم مَرحَلَه لَردَه اوُزلَرِیدَگی اِیشانچلَرینی فَقَط بِیر قِیسملَرِینی بَیان قِیلِیشَر و زَمِینَه سِی مُناسِبراق بُولِیب کُورِینگن باشقه مَرحَلَه لَرده قَدَملَرِینِی تِیزلَتِیشَردِی. حَتّی حاکِم بُولِیب تُورگن شَرائِت اوُلَرنی آرقَگه قَدَم تَشلَشگه هَم مَجبُور قِیلَر و عاقِبَتدَه اوُلَر اوُزلَرِینِی نِفاق قابِیقلَریگه یَنَدَه کُوپراق یَشِیرِنِیب آلِیشَردِی.

یَشِیرِین اِیچکِی کافِرلَر (مُنافِقلَر تُودَسِی)نینگ عَقِیدَلَرِینِی بَیان قِیلِیش و دَرَجَمَه- دَرَجَه آشکار بُولِیشدَگِی مَنَه بُو حَرَکَتلَرِی، بَعضِی بِیر کِیشِیلَرنینگ اُولَرنِی تَقسِیملَش بارَسِیدَه  حَطا قِیلِیشلَرِیگه و اوُلَر

نِی اِیکِّی گوُرُوهگه یَعنِی خُداسِیز غُولّات هَمدَه شِیعَه لَرنِی گُورُوهِینِی اِیچیدَگِی غُولّات دِیب، اَجرَتِیشلَرِیگه بائِث بُولگن اِیدِی. مَنَه بُو زَمِینَدَه شُوندَی تَقسِیملَشنِی طَرَفدارلَریِدَن بُولگن یازُوچِیلَرنِی بِیرینی اَیتِیشِیچَه: “غُولوُ و غُولوُ قِیلوُچِیلَرنِی تِیکشِیرِیب چِیقگندَن سُونگ، اوُلَرنِی اِیکّی قِیسمَتگه خُداسِیز غُولّات و گوُرُوهنِی اِیچِیدَگِی غُولّاتگه تَقسِیم قِیلسَه بُولَدِی.

خُداسِیز غُولّاتلَر اِمام عَلَیه السّلاملَرنِی خُدانِی شَعنِیگه کوُتَرِیب اوُنِی دَرَجَسِیدَه دِیب اِعتِقاد قِیلِیشَردِی و شِیعَه لَرنِی کِتابلَریده اوُلَرنِی طَیّارَه غُولّاتِی، مَذهبَنِی فَسادچِیلَرِی، اِعتِقادنِی فَسادچِیلَرِی و اَرَلَشتِیرِیش اَهلِی دِیگن ناملَر بِیلن اَتَلَدِی. گوُرُوهنِی اِیچِیدَگی غُولّاتلَرنِی هَم مُفَوِّضَه و اِرتِفاع اَهلِی دِیب ناملَنگن، بُو کِیشِیلَر اِماملَرگه عِلم، چِیگَرَسِیز قُدرَت، مُعجِزَه لَر و شُونگه اوُحشَش نَرسَه لَرنِی نِسبَتلَب، اوُلَرنِی بَشَرِیَتدَن هَم یُوقارِیدَگِی غَیرِی طَبِیعِی مَوجُودات صِیفَتِیدَه کِیلتِیرِیشَدِی.”   [1]

اِیچکِی یَشِیرِین کافِرلَرگه نِسبَتاً مُعامَلَه قِیلِیش بارَسِیدَه قُرآنّی آیَتلَرِیگه و رَسول الله نِی صِیرَتلَریگه و اوُ ذاتنِی اوُرِینباسَرلَرِینِی مُعامَلَه سِیگه اِعتِبار بِیرَدِیگن بُولسَک، بُو دُنیادَه اِیچکِی یَشِیرِین کافِرلَرنی فَقَط بَعضِی مَرحَلَه لَرده مُسُلمانلَر جُملَه سِیدَن دِیب حِسابلَسَه بُولَدِی حالاص، بُولِیب هَم بُو مَرحَلَه دَه اوُلَر ظاهِردَه شَرعاً مُسُلمانلَرگه اُوحشَب عَمَل قِیلِیشلَرِی لازِم بُولَدِی؛ لِیکن الله نی شَریعَتِینی بِیر قِیسمِینِی یا هَمّه سِینی آشکاره چِیتگه سُورِیب قُویِیشَدِیگن و مُسُلمانلَرنی قَرشِیسِیدَگی حاص بِیر فِرقه نی قالِبیدَه اوُزلَرینِی کُورسَتَدِیگن بُولِیشسَه و مَنَه شُو یَشِیرِین کافِرلَر اوُزلَرِینِی اوُنگه نِسبَتلَگن اِسلامِی فِرقه لَرنِی رَهبَرِیَتِی اوُلَرنِی اوُزِینِی فِرقَه سِیدَن اِیمَسلِیگینی اَیتِیب، تَکفِیر بُولگنلِیکلَرِی حَقِیدَه فَتوَی صادِر قِیلَدِیگن بُولسَه، مَنَه بُو حالَتده اوُلَرنی شِیعَه یا سُنّی بُولگن هَر قَندَی اِسلامِی فِرقه لَرنی بِیریگه نِسبَتلَش آگاه و عَقلّی آدَمگه یَرَشَدِیگن اِیش اِیمَس.

اِیچکِی یَشِیرِین کافِرلَرنی( شَیطانّی آشکار نَمایَندَه لَرینِی) اِسلامِی فِرقه لَرنی بِیریگه نِسبَتلَش، اَنَه اوُشَه فِرقه نی اوُزِی اوُچُون هَر قَندَی تَشقِی دُشمَندَن کوُرَه خَطَرلِیراقدِیر. چُونکِی بُو اِیش اَنَه اوُشَه فِرقَه نی عَقِیدَسِینِی بُولغَنِیشِی و اِیچکَرِیدَن تَرتِیبسِیزلِیکنِی اِیجاد قِیلیب اوُنِی یالغِیزلَنِیب قالِیشِیگه سَبَب بُولِیبگِینَه قالمَسدَن، بَلکِی بُو جَماعَتنِی باشقه اِنسانلَرنِی نَظَرِیدَه تِیزگِینسِیز، بِیفَرق، غَیرَتسِیز، فاسِد، وَحشِی، اَخماق، آرقَدَه قالگن …….حالَتدَه کُورسَتَدِی. جِسمانِی کوُچ اِیشلَتِیشنِی مُقَدِّمَه سِی بُولگن عُمُومِی شُبهَه و نَفرَتلَنِیشنِی رِوَاجلَنتِرِیب اُولَرنِی قِیرِیلِشِیگه مَیدانِّی تَیّارلَب بِیرَدِی. اوُزلَرِینِی صَفلَرِینِی آشکاره اَجرَتِیب آلِیب  اَلاهِیدَه گوُرُوه ،آقِیم بُولِیب آلگن اِیچکیی یَشِیرِین کافِرلَرنِی اِسلامِی فِرقه لَرنِی بِیریگه نِسبَتلَشلِیک شُوندَی نَتِیجَه لَرگه آلِیب کِیلگَندَن سُونگ، بُوندَی اِیش عَقلِّیک دُوستنِی اِیشِی بُولِیشِی مُومکِین اِیمَس.

---

[1]مدرسي، 1374، ص 23-36

12 имомлик шиъаларга мансуб бўлган ғуллотларни турлари.

Холид хўромий.

Бир қанча шиъа тадқиқотчилари ва олимларининг айтишларига қараганда шиъа ғуллотларини уч қисмга ажратса бўлади: а) Али алайхиссалом хақида ғулув қилиб у кишини худо дейдиган кимсалардир, улар “алиюллохийлар” номи билан машхур бўлишган. Б) Улар Али алайхиссаломни ахли байтлари (хонадонлари) хақида ғулув қилиб улар хақида баъзи бир сифат ва хусусиятларни бор деб эътиқод қиладиган кишилардир, лекин мана бу маъсум хонадонни ўзида бундай эътиқод топилмайди. В) бу гурухни эътиқоди бўйича имомни танишлик билан инсон барча ибодат ва вожиботлардан бениёз бўла олади; шунинг учун  хам ахли байтни дўстлиги, вилояти сабабли тахорат, намоз, рўза, хаж ва закотни тарк қилишади. [1]

Мана бу гурухдаги ёзувчиларни назаридан четда қолиб кетган нарса шуки: ички яширин кофирлар ( мунофиқлар тўдаси) ўша куннинг шароитига, махсусан хоким бўлиб турган харбий қудратга муносиб равишда қадам ташлашарди. Шу сабабли хам маълум мархалаларда ўзларининг  ишончларини фақат баъзи бир қисмини баён қилишар ва заминаси муносиброқ бўлиб кўринган бошқа мархалаларда  қадамларини тезлатишарди. Хатто хоким бўлиб турган шароит уларни орқага қадам ташлашга  хам мажбур қилар ва  оқибатда  улар ўзларини нифоқ қобиқларига янада кўпроқ яшириниб олишарди.

Яширин ички кофирлар ( мунофиқлар тўдаси) нинг ақидаларини баён қилиш ва даражама-даража ошкор бўлишдаги мана бу харакатлари,баъзи бир кишиларнинг уларни тақсимлаш борасида хато қилишларига ва уларни икки гурухга яъни худосиз ғуллот хамда шиъаларни гурухини ичидаги ғуллот деб, ажратишларига боис бўлган эди. Мана бу заминада шундай тақсимлашни тарафдорларидан бўлган ёзувчиларни бирини айтишича: “ғулув ва ғулув қилувчиларни текшириб чиқгандан сўнг, уларни икки қисматга худосиз ғуллот ва гурухни ичидаги ғуллотга тақсим қилса бўлади. Худосиз ғуллотлар имом алайхиссаломларни худони шаънига кўтариб уни даражасида деб эътиқод қилишарди ва шиъаларни китобларида уларни тайёра ғуллоти, мазхабни фасодчилари,эътиқодни фасодчилари ва аралаштириш ахли деган номлар билан аталади. Гурухни ичидаги ғуллотларни хам муфаввиза ва иртифоъ ахли деб номланган , бу кишилар имомларга  илм, чегарасиз қудрат,мўъжизалар ва шунга ўхшаш нарсаларни нисбатлаб, уларни башариятдан хам юқоридаги ғайри табиий мавжудот сифатида келтиришади.”   [2]

Инки яширин кофирларга нисбатан муомала қилиш борасида қуръонни оятларига ва росулуллохни сийратларига ва у зотни ўринбосарларини муомаласига эътибор берадиган бўлсак, бу дунёда ички яширин кофирларни фақат баъзи мархалаларда мусулмонлар жумласидан деб хисобласа бўлади холос, бўлиб хам бу мархалада улар зохирда шаръан  мусулмонларга ўхшаб амал қилишлари лозим бўлади ; лекин аллохни шариатини бир қисмини ё хаммасини ошкора четга суриб қўйишадиган  ва мусулмонларни қаршисидаги хос бир фирқани қолибида ўзларини кўрсатадиган бўлишса ва мана шу яширин кофирлар ўзларини унга нисбатлаган исломий фирқаларни рахбарияти уларни ўзини фирқасидан эмаслигини айтиб, такфир бўлганликлари хақида фатво содир қиладиган бўлса, мана бу холатда уларни шиъа ё сунний бўлган хар қандай исломий фирқаларни бирига нисбатлаш огох ва ақлли  одамга ярашадиган иш эмас .

Ички яширин кофирларни ( шайтонни ошкор намояндаларини) исломий фирқаларни бирига нисбатлаш, ана ўша фирқани ўзи учун хар қандай ташқи душмандан кўра хатарлироқдир. Чунки бу иш ана ўша фирқани ақидасини булғаниши ва ичкаридан тартибсизликни ижод қилиб  уни ёлғизланиб қолишига сабаб бўлибгина қолмасдан, балки бу жамоатни бошқа инсонларни назарида тизгингиз,бефарқ, ғайратсиз, фосид, вахший, ахмоқ,орқада қолган…….. холатда кўрсатади.  Жисмоний куч ишлатишни муқаддимаси бўлган умумий шубха ва нафратланишни ривожлантиб уларни қирилишига майдонни тайёрлаб беради . Ўзларини сафларини ошкора ажратиб олиб алохида гурух,оқим бўлиб олган ички яширин кофирларни исломий фирқаларни бирига нисбатлашлик  шундай натижаларга олиб келгандан сўнг ,бундай иш ақллик дўстни иши бўлиши мумкин эмас.    

---

[1]هاشمي، [بي تا]، ج 1، ص 231

[2]مدرسي، 1374، ص 23-36

انواع غلاة منتسب به شیعه 12 امامی

به قلم : خالد هورامی
عده ای از علماء و محققین شیعه[1] آورده اند که غلات شيعه را مي توان به سه دسته تقسيم کرد:
الف) آنان که درباره علي(ع) غلو مي کنند و او را خدا مي دانند که به «علي اللهي ها» مشهورند.
ب) آنان که درباره اهل بيت(ع) غلو مي کنند و درباره ي ايشان معتقد به صفات و خصوصياتي هستند که خود معصومين(ع) چنين اعتقادي ندارند.
ج) آنان که معتقدند شناخت امام، انسان را از همگي عبادات و واجبات بي نياز مي سازد؛ از اين رو طهارت، نماز، روزه، حج و زکات را به خاطر دوستي و ولايت اهل بيت(ع) ترک مي کنند [2]

آنچه از نگاه این دسته از نویسندگان مخفی مانده است اینکه : کفار پنهان داخلی (دارودسته ی منافقین) متناسب با شرایط روز و بخصوص متناسب با قدرت نظامی حاکمه پیش می رفتند . بر این اساس در مراحلی جرأت بیان تنها بخشی از باورهای خود را داشتند و در مراحلی دیگر که زمینه را مناسب تر می دیدند قدمهای بیشتری به جلو بر می داشتند و گاه شرایط حاکمه آنها را مجبور می کرد قدمهائی به عقب نیز بردارند و در لاک نفاق خود بیشتر فرو روند .

این تحرک کفار پنهان داخلی (دارودسته ی منافقین)، در بیان عقاید و آشکار شدن تدریجی، باعث شده است عده ای دیگر در تقسیم بندی آنها دچار اشتباه شده و آنها را به دو گروه غلات ملحد و غلات درون گروهی شیعه تقسیم کنند. در این زمینه یکی از نویسندگان قائل به این تقسیم بندی می گوید:

” مي توان پس از بررسي غلو و غاليان، آنها را به دو بخش غلات ملحد و غلات درون گروهي تقسيم نمود. غلات ملحد گروهي بودند که ائمه عليهم السلام را در عرض خدا و در درجه ي او مي دانستند و از آنها در کتب شيعي با عناويني همچون غلات طياره، فاسد المذهب، فاسد الاعتقاد و اهل تخليط ياد مي شود. غلات درون گروهي نيز که از آنها با عناويني همچون مفوضه و اهل الارتفاع ياد مي شود، کساني بودند که با نسبت دادن علم و قدرت نامحدود و معجزات و نظاير آن، ائمه را موجوداتي فوق بشري و غيرطبيعي معرفي مي کردند ” [3]

با توجه به آیات قرآن و سیره ی رسول الله و جانشینان وی در برخورد با کفارپنهان داخلی (منافقین) تنها در مراحلی می توان این کفار پنهان داخلی را در دنیا جزو مسلمین به حساب آورد که در انجام اعمال ظاهری شرعی همچون مسلمین عمل کنند؛ اما زمانی که بخشی یا کل شریعت الله را آشکارا کنار نهاده و در قالب فرقه ای خاص در برابر مسلمین اعلام موجودیت نموده و رهبریت یکی از فرق اسلامی که خود را به آن منتسب نموده اند نیز از آنها برائت جسته و با مشرک خواندن آنها  فتوای تکفیرشان را صادر نموده باشد، در این صورت انتساب آنها به شیعه یا سنی یا هر فرقه ی اسلامی دیگر نمی تواند کار انسان آگاه و نرمالی باشد .

انتساب کفار پنهان داخلی (نمایندگان آشکار شیطان )به هر یک از فرق اسلامی  از هر دشمن خارجی  برای آن فرقه خطرناکتر است. زيرا نه تنها از درون سبب ايجاد آشفتگي و مه آلود شدن در عقايد آن فرقه شده، آن را منزوي مي کرد، بلکه آن را در نظر ديگران انسان هايی بي قيد و بند ، لاابالي، بی غیرت، فاسد، وحشی ، احمق، عقب مانده و….نشان داده و با رواج بدبینی و انزجار عمومی مقدمات برخورد فیزیکی و کشتار آنها را نیز فراهم می سازند . با وجود چنین پیامدهائی انتساب کفار پنهان داخلی (دارودسته ی منافقین) – که صف خود را آشکارا جدا کرده و گروه و جریان جداگانه ای شده اند-  به یکی از فرق اسلامی  نمی تواند کار یک دوست آگاه باشد .

---

[1] چرا اکثرا به محققین همان مذهب استناد می شود؟ چون تنها با استناد به منابع همان فرقه می توان به حقیقت دست یافت نه برداشتها و دیدگاههای مخالفین

[2] هاشمي، [بي تا]، ج 1، ص 231

[3] مدرسي، 1374، ص 23-36