فَرقلَر، اِختِلاف مَدَنِیَتِی و بُو اِختِلافلَرنِی اوُرتَدَن آلِیب تَشلَشنیی یَگانَه اَبزارِی.
خالد هورامی.
اِیندِی نَماز پَیتِیدَه قُولِیمِیزنی باغلَیمِیزمِی یا یُوقمِی، مَنَه بُولَر فَرعِی مَسَلَه لَردَن بُولِیب، حاضِرگِی وَضِیَعتدَه بُو مَسَلَه لَردَن قاچِیب کِیتِیب بُولمَیدِی و مَنَه بُو اِیشلَر سُنّیلَرنی آرَسِیدَمِی یا شِیعَه نِی آرَسِیدَمِی فَرقِی یُوق. مالِکِیلَر، حَوارِج،شِیعَه لَر نَماز پَیتِیدَه قُولَّرینِی باغلَشمَیدِی، اَمّا حَنَفِیلَر، شافِیعِیلَر،حَنبَلِیلَر اِیسَه تُورلِی- هِیل جایلَرده قوُلَّرِینِی باغلَشَدِی. یَعنِی قوُلِینِی باغلَیدِیگن طائِفَه لَرنِی اوُزِی هَم اوُزلَرِیگه حاص اوُرِینلَردَه باغلَشَدِی. مَثَلاً حَنَفِیلَر کِیندِیکنِی آستِیدَه، شافِعِیلَر کِیندِیک بییلن کوُکرَکنِی آرَسِیدَه، حَنبَلِیلَر اِیسَه کوُکرَکنِی اوُستِیدَه قوُلنِی باغلَشَدِی و …….
اَگر شِیعَه و سُنِّیگه اوُحشَش اِسلامِی مَذهَبلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی مَنَه بُوندَی فِقهِی مَسَلَه لَرگه شَرعِی نَظَر بِیلن قَرَیدِیگن بُولسَک، عُمُومِی اوُصُولَّردَه اِختِلاف یُوقلِیگِینِی آسانگِینه تُوشوُنِیب یِیتَمِیز……بُو یِیردَگی اِختِلافلَر، فَرقلَر اَهلِی سُنّت (شافِعِی، حَنبَلِی و ……) مَذهَبلَرِینِی اوُرتَسِیدَگِی اِختِلافلَرگه اوُحشَیدِی.
مَنَه شُونگه اَساسلَنگن حالده شَیخ مُحَمّد غَزّالِیگه اُوحشَگن کِیشِیلَر اَیتِیشَدِیکِی: فِقه نِینگ عَمَلِی (مُقایَسَه قِیلِیش) مَیدانِیدَه اِیکِّی تامانِّی اوُرتَسِیدَگِی فِقهگه آئِد اِختِلاف و مُشکِیلاتلَرنِی تِیکشِیرِیب چِیقَدِیگن بُولسَک، شِیعَه و سُنّینِی آرَسِیدَگِی فَرق، اَبُو حَنِیفَه مَذهَبِیدَگِی فِقه بِیلن مالِکِی مَذهَبِینینگ فِقهِیچَلِیک یا شافِعِی مَذهَبیِچَلِیک فَرقگه اِیگه اِیکنِینِی کوُرَمِیز.
اِعتِقادِی مَسَلَه لَردَه هَم گاهِیدَه حُکوُمَتلَرنینگ سِیاسِی وَضِیعَتلَریگه اِیرگَشگن حالده،اِعتِقادِی مَسَلَه لَرگه عَلاقه سِی بُولمَگن بِیر نَرسَه لَرنِی عَقِیدَوِی مَسَلَه لَرگه آلِیب کِیرِیشگن و اِختِلافلَرنِی عَقِیدَوِی اوُصُولَّرگه عَلاقه سِی باردِیک قِیلِیب کوُرسَتِیشگن، اَصلِیده اِیسَه عُمُوماً عَلاقه سِی بُولگن اِیمَس اِیکن.
مَنَه شُولَرگه اَساسلَنگن حالده حَسَن البَنا – الله قَبُول قِیلسِین شَهادَتلَرِینِی – و سَیِّد قُطب شِیعَه لَرنِی گوُرُوهلَرِی بِیلن بِیرگه، شِیعَه و سُنِّیلَردَن عِبارَت بَرچَه مُسُلمانلَر، مُشتَرَک اوُصُولنِی پایدِیواریگه اَساسلَنگن حالده بِیرلَشِیشگه و دِینّی اوُصُولَّرِیدَن حِسابلَنمَگن و اوُلَرنی اِنکار قِیلیشلِیک دِینّی اِنکار قِیلِیش دِیب حِسابلَنمَیدِیگن جُزوِی اِیشلَردَه اِیسَه بِیر- بِیرلَریگه عُذر اَیتِیب قُویِیشگه کِیلِیشِیب آلِیشگن اِیدِی. اوُلَرنینگ بَرچَه لَرِی بُوتُون جَهانّی پَروَردِگارِی بُولمِیش “الله گه”، آخِیرگِی پَیغَمبَر بُولگن مُحَمّد صلی الله علیه وسلّمگه، آسمانِی کِتاب صِیفَتِیدَه قُرآنی کَریمگه، قِبله و الله نی اوُیِی صِیفَتِیدَه کَعبَه گه، قِیامت کوُنِیگه و دِینده ضَرُورِی بُولگن نَرسَه لَرگه اِیمان کِیلتِیرگن و اِعتِقادِی بُولگنلَر مُسُلمان بُولیشینی تَصدِیقلَشگن اِیدِی.
اَصلِیدَه واقِیعِیَتنِی آلِیب قَرَسَنگِیز هَم، تُورلی- هِیل اِسلامِی مَذهَبلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی اِختِلافلَر، فَرقلَر هِیچ قَچان قُرآن و سُنّتنِی اَصلِیگه کوُرَه بُولگن اِیمَس، بَلکی اوُلَرنی اِختِلاف، فَرقلَرِی فَقَط قُرآن سُنّتنِی فَهملَش بارَسِیدَه بُولگن حالاص، بُو اِختِلافلَر، فَرقلَر هَم بَرچَه اِسلامِی فِرقه لَرنینگ واحِد اِجماعسِی بِیلن اوُرتَدَن کُوتَرِیلِیب کِیتَدِی.
مَنَه بُوندَن کِیلیب چِیقَدِیگن بُولسَه، مُسُلمانلَرنینگ واحِد اوُلی الاَمر شُوراسِی واحِد اوُمَّت صِیفَتِیدَه کِیلیب، اوُزِینِی واحِد اِجماعسِینی اوُرتَگه تَشلَمَگوُنِچَه مَنَه بُو اِختِلافلَر، فَرقلَر دَوَام اِیتِیشلِیگِی اَنِیق. مَنَه بُو اِختِلافلَر اُورتَدَن کوُتَرِیلِیشِی یُولِیدَه حَرَکَت قِیلیاتگن کِیشِیلَرگه تَوصِیَه مِیز شُوکِی، اوُلی الاَمر شُوراسِینی و واحِد اوُمَّتنِی و واحِد اِجماعنِی فَقَط اِسلامِی حُکُومَتنی واسِطه سِی آرقَلِی تَشکِیل قِیلِیشلِیک و اوُنِی مُؤَاسَّسَه لَرینی مُستَحکَملَش، تازَلَش یُولِی بُویِیچَه حَرَکَت قِیلَیلِیک و اوُزلَرینِی بُوتُون کُوچ- قُدرَتلَرِینیی مَنَه شُو مُهِم اِیشگه مَرکَزلَشتِیرِیشلَرِی لازِم بُولَدِی. چُونکِی مَنَه بُو اِیش عَمَلگه آشَدِیگن بُولسَه اُورتَدَگِی مِینگلَب اِختِلافلَر هَم اوُز- اوُزِیدَن حَل بُولِیب کِیتَدِی.