Ибратли воқеалар
Имом Шофеъий рохимахуллох моликий мазхабидагилар томонидан калтакланган ва буни оқидатида бемор бўлган эди, мана шу калтакланишлар оқибатида охири хам вафот топади. Мана бу мазхабий келишмовчиликлар исломий рошидин хукуматининг қулаганидан буён хозирги кунгача давом этиб келяпти. Орада бўлиб ўтган мусибатларни айтиб ўтиш учун бутун бошли муфассал китоб ёзилиши керак бўлади, бу нарса бизни мажлисимизни имконидан ташқаридаги иш хисобланади, шу сабабли бугун бу мавзуга тегишли бир неча боғлиқ бўлган ўринларга ишора қилиб ўтмоқчимиз холос.
Барчамизга маълумки мусулмонлар ўзларини нобуд бўлишлари учун, сон-саноқсиз фирқаланишлар ва ички жанглар ва хилма- хил рафторий фасодлар билан замина тайёрлашган эди. Оли хожанд хонадони рахбарлигидаги “дардашт”ни кувийсидаги шофеъийларнинг, исфахондаги оли соид хонадони рахбарлигидаги “жубора”ни кувийсидаги ханафийлари билан бўлиб ўтган ўзаро мазхабий жангларни унутиб бўладими? Ўзларини мазхабни намояндаси деб биладиган мана бу хар икки хонадон икки ўртада одамларни шунчалик қийинчиликларга солиб ташлашган эдики, уларни норозичилигига , безор бўлишларига, чарчашларига боис бўлишганди. Хатто одамлар бир золим келиб мана бу икки хонадонни бир неча асрга чўзилган жангларидан нажот беришини орзу қилишарди.
Турли –хил қабилаларни “иттиходи”дан ташкил топган муғуллар хокимияти 616 хижрий йилда эронга хамла қилади. Биринчи марта исфахонга хамла қилган муғуллар султон жалолиддинни зийрагона бошқаруви таъсирида исфахонни босиб олишга қодир бўлишмаган , мағлубиятга учраб қайтишган. Лекин барибир кейинроқ исфахондаги шофеъий бўлган қоон угитойлари даврида 633 йилда, мана шу шофеъийлар ханафийларни қатли ом қилиниши шарти билан шахарни дарвозаларини муғулларга очиб беришади. Шахарга бостириб кирган муғуллар ханафийларга қўшиб шофеъийларни хам қатли ом қилади.
Рай шахрида хам худди шу сенарио такрорланган бўлиб, бу ишни натижасида эса ханафийларга қўшиб шофеъийлар хам , муғулларни қўмондони бўлган “жабанавиён” томонидан қатли ом қилинади. Бу ерда шофеъий мазхабидагилар муғулларни истиқболига бориб ,уларни шахарни ярмини ташкил қилган ханафийларни ўлдиришга қўзғатишади. Муғуллар хам аввал бошида ханафийларни қатли ом қилишади, аммо кейинроқ ўзини ватандошини қонини тўкилишига бунчалик харис бўлган одамларда яхшилик топилмайди , деган фикр билан шофеъийларни хам қатли ом қилиб ташлашади ва ханафийларни орқасидан уларни хам жўнатиб юборишади.
Бундан кейинги ибратли воқеалардан бири андалус хақида:
Андалус мусулмонлари юмно ё қайсий бўлганликлари сабабли ихтилоф , келишмовчиликка учраган пайтларида, жуда кўп қон тўкилишига боис бўлган жанглар, хиёнатларни тажриба қилиб кўришади. Мана шу орада насронийлар мусулмонларни қаршисида муттахид бўлиб бирлашишга эришишди, хатто мусулмонларга қарши мусулмонларни бошқа бир гурухи билан ё мусулмонларга қарши яхудийлар билан муттахид бўлишди. Мана буларга қўшимча равишда Буроқ ибни Амморга ўхшаш хиёнатчиларни тавсияси билан, юмшоқ жанг ва мусулмонларнинг маданияти ва ақидавий бурилишлари воситасида уларни ичига кириб бориш ва залил холатда музокараларни қабул қилишни бошлашди. Шорулмонни замонидан сўнг насронийлар – махсусан насронийларни икки давлати бўлган қиштола ва орогунни иттиходи остида – фирқаланиб ётган мусулмонларга қарши хамлаларини янада кучайтиришади ва шу тарзда мусулмонларни хокимиятигина эмас, балки хатто уларни мавжудиятига хам 781 йилдан сўнг хотима бериб қўя қолишди. Насронийлар кейинчалик мусулмонларга хиёнат қилган яхудийларнинг ақидаларини тафтиш қилиш судларини ташкил қилиш билан бирга, қолган мусулмонлар учун хам андалусда энг ёмон даврни бошлашади ва мусулмонлар ўзларини қилган хиёнатларини тавони сифатида, андалусда бутунлай нобуд бўлиб кетишди.
Хозирни ўзида сизларни ўзингиз бир тасаввур қилиб кўринглар, мусулмонларни кичкина иморатлари, қабилалари бошқа мусулмон иморат ва қабилалар билан жанг қилиш учун насронийлар билан билан муттахид бўлишарди. Мисол учун ғарнотадаги бани наср давлати ,андалусдаги мусулмонларнинг кичик хукуматларини нобуд қилиш учун , лиюнни подшохи фердинанд билан муттахид бўлади. Уларни иккови бирлашган холда мусулмонларни қира бошлашади, аммо аста-секин барча кичик мусулмон хукуматлари қирилиб тамом бўлгач , охирги навбат бани наср хукуматига хам етиб келади ва муттахид бўлиб битта кучга айланган насронийлар 897 қамарий йилда андалусдаги мусулмонларни охирги хукуматини хам йўқ қилиб ташлайди. Бу ерда мусулмонлар фирқаланиш ва ақидавий ва рафторий фасодларни натижасида нобуд бўлиб кетишди, ибрат олмоқчи бўлаётган кишилар учун жуда катта ибрат бўлишди.
فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ؟
Аслини олганда яхуд ва насороларни хар иккови бир-бирини умуман қабул қилишмайди:
«وَقَالَتِ الْیهُودُ لَیسَتِ النَّصَارَی عَلَی شَی ءٍ وَقَالَتِ النَّصَارَی لَیسَتِ الْیهُودُ عَلَی شَی ءٍ (بقره/113)
Аммо улар орадан 20 асрлик жанглар ва хусуматдан сўнг 1973 йилда насронийлар яхудийларнинг ийсо алайхиссаломни ўлдиришдан оқланганини эълон қилишгач ,бу билан ўртадаги ихтилофга бархам беришга қарор қилишади, нима учун? Чунки худди шу йили сехюнистлар режими мусулмон ва секуляр араблар билан жанг қилаётган вақт эди. Мусулмон ва секуляр араблардан иборат ташқи омил , асрлардан буён илдиз отиб ётган ихтилофни олиб ташланишига сабаб бўлади.