Шўрога асосланган амирлик.
(манҳажга оид маълумотлар силсиласидан)
Бугунги кунда ҳар қандай муҳим ва кенг-кўламли миқёсдаги ишларни бажариш учун бир марказга эҳтиёж пайдо бўлиши шубхасиздир,хусусан мана бу муҳим ишлар жамиятнинг барча поғоналарини ўзгартиришга оид масалалардан бўладиган бўлса, янада эҳтиёж кўпроқ бўлади.
Инқилоб,харакат ва жамоатга боғлиқ бўлган ўринларда хам бир неча далилларга кўра кучли бир марказга эҳтиёж борлиги сезилади.Биринчидан,душманни баробаридаги мужоҳидларни кучига қўмондонлик қилинишига эҳтиёж борлиги сабабли.Яхуд-салбчилар жоҳилияти ва маҳаллий муртадларнинг исломни тараққий топган кучларига нисбатан қилаётган жанглари, ниҳоятда жиддий эканлигига шубха қилмаймиз.Шу сабабли хам ҳар қандай амални бошлашга ва қадамни қўйишга қарор қилганимиздан сўнг,уни ижро қилиш,илгари силжитиш учун мустаҳкам бир раҳбариятга эҳтиёж пайдо бўлади.
Бошқача тил билан айтганда,харакатни йўналтириш,олға юргизиш ва ниҳоят кўзланган мақсадга етказиб олиб бориш учун қуйидагиларга эҳтиёж бордир:1.Тахлил қилиш.2.Режа тузиш.3.Буйруқ бериш ва уни бажарилишини кузатиб бориш.
Қисқача қилиб айтганда раҳбарлик қилиниши лозим бўлади,бўлмасам харакат ичида тартибсизлик,ўзбошимчалик бошланиши ва оқибатда душман томонидан мағлуб бўлиши аниқдир.
Ислом ва жоҳилиятнинг ўртасидаги жангда раҳбарлик қиладиган марказни аҳамияти шу даражадаки,хатто заиф марказни бўлгани уни умуман бўлмаганидан афзал хисобланади.Раҳбарлик қиладиган марказга эга бўлмаслик,бу жиҳод ва муборазадан бош тортишлик ё бўйин товлашлик деса хам бўлади.
Минтақаларга тарқалган мубораза қилувчи кучлар хам,бирлашган холда битта мақсад сари ва битта режа асосида иш олиб боришга қодир бўлишлари керак.Шу сабабли хам айтиб ўтилган ишларни амалга ошириш учун, албатта раҳбариятга зурурат пайдо бўлади.
Иккинчидан эса,ишларни натижаси ва оллоҳни калимасини олий қилиш йўлидаги муборазани амалга ошириш учун, фаолият олиб бораётган жамоатдаги нафарларнинг илмини жамлашга оид ишларда,хамда буларни тахлил қилиш ва заҳмат чекиб қилинган меҳнатларнинг самарасини жамоатни сиёсати, такомиллашиши йўлида тақдим қилиш ва жамоатни муборазага оид амалларининг режасини тузишда хам марказга эҳтиёж бордир.
Жамоатдаги аъзоларнинг барчаси хам мана бу вазифаларни уддасидан чиқа олмаслиги ойдек равшандир.Қуръонни тарихига ва росулуллоҳ саллолоҳу алайҳи вассалламни равишларига диққат билан қарайдиган бўлсак,агар саҳобаларнинг сони бир неча нафардан кўпайиб кетгудек бўлса,улар дарров ораларидан бир раҳбар,амирни сайлашган ва бу билан гуруҳни аъзоларини бирлиги сақланиб,уларни битта раҳбарнинг қўл остида бирлаштирилган.Мана бу умумий кўз-қараш ва бир неча босқичдаги силсилаларнинг мавжудлиги сабабли, ҳадаф ва программаларни илгари юргизиш заруриятга айланади.
Марказда жойлашган раҳбарлар хам жамоатнинг бошқа аъзоларига қараганда, ислом ва салафи-солиҳларни тўғри йўли бўйича яхши маълумотга эга бўлиши ва ўзида бор бўлган илмни кунни талабига кўра, маҳорат билан ишлата билиши лозим бўлади.Агар покиза исломий кўз-қарашга эга бўлишса,кучлар билан тажриба орттириш даврида ва уларни иҳтиёридаги манфаатли нарса хисобланган мубораза илмининг воситасида,олий даражадаги илмга ва раҳбарлик қилиш қудратига шакл берса бўлади.Қисқа қилиб айтганда,ҳақиқий раҳбарлар бутун дунё муборизларининг ,барча жамоатларнинг,покиза ислом ақидасининг маҳсулотидирлар.Улар раҳбариятнинг киндигини боғлаб турувчи арқон хисобланишади,агар бу арқон кесиладиган бўлса,уларнинг сифатлари ўз-ўзидан йўқолиб кетиши аниқ.Амирлик ва раҳбарият масаласида, ҳалқпарвар бўлиш ва шўрога асосланиб амал қилиш,шаклланиш ҳамда ундан хам муҳимроғи ислом раҳбарлигидаги бир марказни кучайтириш ва парвариш қилиш борасида калит вазифасини ўтайди ва ҳар қандай яккаланиш,жоҳилона шахсга сиғинишни ўртадан кўтариб ташлайди.
Агарда марказият ўзининг гуруҳидаги аъзолар билан доим алоқада бўлиб,фаолият олиб боришаётган тамомий заминалардаги(низомий,таблиғий ва………….) уларнинг тажрибалари ва назарларини тўғри усулда жамласа ва уни натижасини,асосини ироя бера олса,тутган йўлини тартиблашга ва тўғри сиёсатга эриша олади.Раҳбарлик қилаётган марказият фақат мана шу усулдагина бўлиб ўтган воқеа,ходисалар ва бошқа масалалар ҳақида комил тасвирга эга бўлади.Жамоатнинг ҳамма аъзоларини тажрибалари,назарлари “Жамият илмини” янада ривожланишига ёрдам беради ва шу усулда шўрога суянган амирлик билан қўмондонлик, битта амал қилиш йўлини тузишга жамоатни қодир қила олади.
Буйруқ бериш бирлиги яъни,бутун ташкилот уни устига қуриладиган ягона сиёсий йўлга эга бўлишдир,ҳалқпарварлик ва шўрога асосланиб иш олиб бориш яъни,бирлик пойдеворини сақлаш ва уни такомиллашишига харакат қилиш,хамда уни тўғри усулда ишлатиш йўлида мубораза қилиш,уни янада кучайтириш,уни устига ташкилотни ва уни асосига ташкилотнинг даражама-даража силсилаларини қуриб боришдан иборатдир.Мана бу айтиб ўтилган нарсалар, шўрога асосланган амирликни қисқача тушунчасидир.
Агар қуйидаги органлар юқоридаги органларга бўйсинмас ва уларни барчаси марказга итоат қилишмас экан,уларнинг хаммаси бутун жамоатнинг тажрибаларидан махрум бўлиб,фақат ўз фикрлари бўйича амал қилишга дучор бўлишади.Чунки мана бу органлар марказга эргашмаганлигини оқибатида,ўзларининг биз озгина тажрибаларига кўра иш олиб боришга мажбур бўлишади. Шу тарзда уларнинг фикрлари,амаллари “Умумий тасвирга кўра бўлган илмни” пойдеворига асосланмайди ва ўз-ўзидан хатога йўл қўйишади,нотўғри йўлга бурилиб кетишади.
Марказият,бутун жамоатнинг,хатто дунёдаги барча мубораза қилаётган жамоатларнинг тажрибалари ва билимларини жамланмаси ,деса хам бўлади.Марказият ўзини доим аъзоларининг назоратига қўйиб қўйиши ва уларнинг тазаккур беришларини эшитишга ,хамда шунга мувофиқ равишда хатоларини тўғрилишга хам тайёр туриши лозим.Бу тўғри йўл кўрсатиш бўйича, саҳиҳ ривожланишнинг лойиҳасини бир қисми хисобланади.Бошқа томондан пастдаги органлар ва уларнинг аъзолари жамоатнинг программасини ишлатиш орқали қўлга киритган етилмаган ишларини ироя бериш, жамоатнинг программасини шаклланишида муҳим рол ўйнайдиган, ўзларининг фикрларини билдириш,уни устида мубораза қилиш орқали,тўхтамасдан вазифаларини бажаришлари керак бўлади.Аъзоларнинг маълумотлари,иймонларини мустаҳкамлиги қанчалик юқори бўладиган бўлса,жамоат тарафидан тайинланган вазифаларини тўғри ва яхшироқ бажаришади.Буни натижасида эса, марказиятга хам тўғри программа тузишда ёрдам берган бўлишади,аммо буни акси бўладиган бўлса,шўрога асосланиб иш олиб бориш орқали марказиятни мустаҳкамлаб бўлмайди.
Агар жамоатнинг аъзоларига жамоатни йўналтириш ва мақсад сари харакатланиш сингари муҳим ишларни топширилган пайтда,вазифаларига нисбатан бепарволик ё ташлаб кетиш холатлари бўладиган бўлса,марказият мана бу холатларга нисбатан жиддий мубораза қилиши лозим.Яъни тажрибаларнинг заҳираси,уларни ўрганиш ва буни марказиятга етказиш вазифаси баъзи босқичларда тўҳтаб қолган,хамда бу вазифа уларни бўйинларидан соқит бўлган,-деб аъзолар тасаввур қилмасликлари керак.
Мана бу сустлик ва бепарволиклар,одатда турли-хил ишларни босими ёки ақидавий-ҳарбий муборазаларнинг мураккаблиги натажасида мужоҳидларда пайдо бўлиши мумкин.Лекин марказият томонидан аъзоларнинг қобилиятларини кўра билиш ва уларнинг истеъдодларини янада ривожлантириш,-дегани “Қўявер ҳар ким гапини гапирсин” ёки бошқача таъбир билан айтганда “Ҳар ким ҳоҳлаган созини чалсин” маъносида эмасдир.
Мана бунга ўхшаш катта ва муҳим масала,фақатгина ўзини гапини айтиш сингари энг паст мартабага тушиб кетмаслиги учун,муборизлар ўзларининг назарлари борасида ниҳоятда жиддият билан ишлари ва уни тўғрилигини дин меёрлари,салафи-солиҳларни тушунчаси билан ўлчашлари керак бўлади.Бу меҳнат ва марҳалаларни босиб ўтгач, назарларни ўзини муносиб ўрнига қўйиш учун тайинланган йўллар бўйича мубораза қилишлари керак.Мубораза қилаётган шахс қанчалик катта масъулиятни бўйнига олганини дарк қилиши,қиёмат куни ўзига берилган мубораза,жиҳод,тоза фикр,тўғри фахмлаш ва………. неъматлари ҳақида албатта сўроқ-савол қилинишини яхши билиши зарурдир.
Жамоатни ичида шўро системасини ижро қилиш ниҳоятда кўп меҳнат талаб қиладиган,масъулиятли ва муборазага тўла бир иш хисобланади.Мана бундек муҳим системани жамоатнинг барча бўлимларида йўлга қўйиш, буйруқ берувчи марказиятдаги жавобгар масъулларни зиммасидаги вазифадир.
Ташқаридан қараганда амирлик билан шўро масаласи бир-бирига қарама-қарши бўлган бирдамликка ўхшайди,лекин аслида шўросиз буйруқ бериш тизимида бирликни ижро қилиш мумкин эмас.Буйруқ бериш тизимида бирликни вужудга келтирилмас экан,шўрони ижро қилиш хам оёқ-остин бўлиши табиийдир.Оқибатда эса бизлар ишларимизда раҳнамолик қиладиган натижани қўлга кирита олмаймиз ва душманни қаршисидаги гапирган гапимиз ва амалларимизнинг бир хиллиги борасида хам нуқсонлар пайдо бўлади.Буйруқ бериш тизимида бирлик бўлмас экан,бутун жамоатнинг хатто дунёдаги бошқа мубораза қилувчиларнинг тажрибалари,назарларини жамлаш ва уларни қайтадан барча бўлимларда ишлатиш ва жамоатни аъзоларининг амалий,зеҳний истеъдодларини ривожлантиришни имкони бўлмайди.Буларга қўшимча равишда шуни ҳам айтиб ўтиш лозимки,жамоатнинг ичидаги ҳақиқий шўрони,маслаҳатлашишни замонати раҳбариятнинг тутган йўлига боғлиқдир.
Салафи-солиҳларни тушунчасига кўра , тўғри ақидаги эга бўлган мусулмон раҳбарият,ўзининг марказини қувватлантириш учун жамоатнинг пойдеворини доимий тараққиётига,пок ақида маълумотларига яхши эътибор бериши керак.
Раҳбарият бир муддат ичида жамоатнинг жасадига нисбатан ўзида эҳтиёж йўқ,-деган фикрларга бориши ёки уларни парвариш қилиш,зеҳний истеъдодларини кашф қилишга бепарво бўлиши ё уларнинг эҳтиёжларига жавоб бермаслиги мумкин.Лекин жамоатнинг жасади муаммоларга дуч келган ва хатоларга,бузғунчи кучларга йўлиққан пайтда,аъзоларнинг қобилиятларига ва маълумотларига эҳтиёж пайдо бўлганда,майдонда ҳеч кимни топа олмайди.Агарда раҳбарият айтилган манфий нуқталарга қарши курашмоқчи бўлса хам,жамоатда уни қўллайдиган гуруҳ топилмай қолиши табиий.
Жамоат бирлашган ва бир ёқадан бош чиқарган холатда иш олиб бориши керак,аммо шу билан бирга жамоатнинг бирлигига зарар етказмаган холда,озод бахс қилиш ва муносиб тазаккур беришга хам шароит яратиши лозим бўлади.Жамоатнинг танзимотини ичидаги “Марказлаштириш ва ўзаро ҳамкорлик”озод исломий харакатнинг йўқотиб бўлмайдиган асоси ҳисобланади.Ўзаро ҳамкорлик қилиш орқали аъзоларнинг тарқоқ тажрибалари жамланиб,мубораза пайтида фойдаланилади.Мана бу чуқур тушунилиши лозим бўлган муҳим нарсанинг ўзидир:”Бахс озодлиги” ва “Бирлашиб амал қилиш”.
Оламлар роббисига ҳамду-санолар бўлсин!Оллоҳ буюк зотдир!
Муаллиф:Абу Ҳамза муҳожир хуромий.
Таржимон:Умму Асмо.