اِمامِی جَعفَرِی فُقَهالَرِینِینگ اوُرتَسِیدَگِی اِختِلافنِی سَبَبِی (1)
خالِد هُورامِی
اوُلِی الاَمر شُوراسِی وَ اِسلامِی اوُمَّتنِی واحِد اِجماعسِی بوُزِیلگَنِی وَ هِیلمَه – هِیل مَذهَبلَر، فِرقَه لَرنِی پَیدا بُولگنِیدَن سُونگ، بَرچَه فِرقَه لَر وَ اِسلامِی مَذهَبلَرنِی اوُرتَسِیدَه بِیر- بِیرلَرِی یاکِی گوُرُوهنِی اِیچِیدَه یا مُخالِف فِرقَه لَر بِیلَن هَم فِقهگه آئِد اِختِلافلَر دائِم وُجُودگه کِیلگن، گاهِیدَه مَنَه بُو اِختِلاف نَتِیجَه سِیدَه بِیر- بِیرلَرِینِی تَفسِیق وَ تَکفِیر قِیلِیشگَچَه یِیتِیب بارِیشگن.
بِتَّه حُجَّتدَن هِیلمَه –هِیل حُلاصَه چِیقَرِیش وَ مَنبَعلَرنِی، مَرجَعلَرنِی بِتَّه بُولمَگنلِیگِی مَنَه بُو اِختِلاف وَ تَفَرُّقنِی سَبَبلَرِیدَن حِسابلَنَدِی. مُسُلمانلَر اِسلامِی حُکوُمَتنِینگ قُدرَتِینِی حِمایَه سِی آستِیدَگِی واحِد اوُمَّت وَ واحِد اِجماع وَ واحِد اوُلِی الاَمر شُوراسِیگه قَیتمَگوُنلَرِیچَه، مَنَه بُو اِختِلافلَر وَ تَفَرُّق اوُزِینِی مُصِیبَتلَرگه توُلَه حَیاتِینِی دَوام اِیتِّیرَدِی.
اَگر جَعفَرِی اِمامِیَه شِیعَه لَرِینِینگ فُقَهالَرِینِی اوُرتَسِیدَگِی اِختِلافلَر، اِیراندَگِی 1357 یِیلدَگِی اِنقِلابگچَه فِقهگه آئِد جُزعِی مَسَلَه لَر چِیگرَسِیدَن اوُتِیب، جُزعِی مَسَلَه لَر اوُنِی اوُستِیگه بِینا بُولگن عُمُومِی مَسَلَه لَرگچَه تَجاوُز قِیلگن بُولسَه وَ اوُلَرنِی اِختِلافلَرِی فِقه اوُصُولَّرِیگه هَم یِیتِیب بارگن بُولسَه، اوُنِی سَبَبِینِی آفَتلَردَن یاکِی بُو فِرقَه نِینگ اَلاهِیدَه حُصُوصِیَتلَرِیدَن قِیدِیرِیش کِیرَک بوُلَدِی. مَثَلاًّ قوُیِیدَگِی اوُرِینلَرگه اوُحشَش:
-1غُولّاتنِی بِیهَودَه سُوزلَرِینِی جَعفَرِی اِمامِیَه شِیعَه لَرِینِینگ مَنبَعلَرِیگه قِیلگن تَعثِیرِی
گاهِیدَه غوُلّاتنِی تَعثِیرِی آستِیدَه چِیگَلِّیکلَرگه دُچار بُولِینَدِی. شَرِیق مُرتَضانِی اَیتِیشِیچَه، فِقه اَحکاملَرِینِینگ اَکثَرِینِی حُجَّتگه آئِد قِسمِی واقِفِیَه مَذهَبِیگه اِیرگشَدِیگن کِیشِیلَردَن عِبارَت. مَنَه بُو شَخصلَر اوُچُون رِوایَتلَر اَصل بُولَدِیمِی یا فَرعِی یاکِی باشقَه لَردَن رِوایَت قِیلِیشگنمِی یا اوُلَردَن رِوایَت قِیلِینگنمِی بُونِی فَرقِی یُوق. مَشَاالله “غُولّات” ،”خَطّابِیَه”،” مَحمَسَه”،”حُلوُل اَصحابلَرِی”گه اوُحشَش یَنَه فَلانچِی وَ فَلانچِی ناملِی طائِفه لَر نِهایَتدَه کوُپ، شُوندَی بُولگچ اوُلَر رِوایَت قِیلَیاتگن خَبَرلَرنِی صِحَتِینِی قَیِیردَن مُشَحَّص قِیلسَک بُولَدِی.” [1].
مَنَه شُونگه اَساسلَنگن حالدَه، هَر بِیر فَقِیه رِوایَتنِی بِیر قِسمِینِی حُجَّت کِیلتِیرَردِی، بُوندَی وَضِیعَتدَه اوُلَرنِی اوُرتَسِیدَه اِختِلافنِی وُجُودگه کِیلِیشِی هَم طَبِیعِی بِیر حالَت بُولَدِی. اَبُو جَعفَر طوُسِی، طائِفَه شَیخِینِی اَیتِیشِیچَه: “اِستِبصار” وَ “تَهذِیبُ الاَحکام” ناملِی اوِزِیمنِی اَثَرلَرِیمدَه، فِقهگه عَلاقَه سِی بُولگن اِماملَردَن رِوایَت قِیلِینگن، هِیلمَه – هِیل 5000 تَه حَدِیثنِی ذِکر قِیلگنمَن، مَنَه بُو حَدِیثلَرنِی اَکثَرِیدَه شِیعَه لَرنِینگ اوُنگه عَمَل قِیلِیش بارَسِیدَه اِختِلافگه اِیگه اِیکَنلِیکلَرِینِی اِیضاحلَب اوُتگنمَن. بوُلَرنِی یَشِیرِیشنِی عِلاجِی یُوق، اَگر فِقه اَحکاملَرِی حَقِیدَه اَندِیشَه قِیلَدِیگن بُولسَک، اوُلَرنِینگ اوُزَرا اِختِلافلَرِی اَبُو حَنِیفَه، شافِعِی وَ مالِکِینِی اِختِلافلَرِیدَن کُورَه کوُپراق اِیکَنِینِی کوُرَمِیز.” [2].
مَنَه بُوندَن کِیلِیب چِیقَدِیگن بُولسَه، مَسَلَه لَرنِی اِیضاحِیگه وَ بُو مَذهَبدَگِی بَعضِی فُقَهالَرنِی اَثَرلَرِیگه مُراجَعَت قِیلَدِیگن بُولسَک، هَر بِیر فَقِیهنِینگ اوُزِیگه حاص مَذهَبگه اِیگه اِیکَنِینِی گُواهِی بُولَمِیز. بُو یِیردَه چَلکَشِیب کِیتِیشنِی آلدِینِی آلِیش اوُچُون هَم، اِیرگشُوچِیلَرنِی آرَسِیدَگِی قائِدَه شُوکِی، هَر بِیر کِیشِی بِیر مَرجَعگه تَقلِید قِیلِیشِی وَ باشقَه مُجتَهِدلَرگه اِیسَه تَقلِید قِیلمَسلِیگِی کِیرَک.
بِیر- بِیرِیگه قَرَمَه – قَرشِی اِختِلافلَرنِینگ سَبَبلَرِیدَن بِیرِی شُوکِی، بُو اَحکاملَرنِینگ اِستِخراج وَ اِستِنباط قِیلِینگن مَنبَعلَرِی هَم هِیلمَه – هِیلدِیر، چُونکِی اِختِلافلَرگه سَبَب بوُلگن مَسَلَه لَرنِینگ بِتَّه بوُلاقدَن وَ بِتَّه اِمامدَن وُجُودگه کِیلِیشِی هَم عَقلگه توُغرِی کِیلمَیدِی! هَر قَندَی عَقلِّی کِیشِی، اِمامِی جَعفَرگه اوُحشَگن اوُلوُغوار کِیشِی تامانِیدَن بُوندَی مَسَلَه لَر صادِر بُولمَسلِیگِینِی یَحشِی بِیلَدِی.
2-مَنبَعلَرنِی تازَلَشدَن کِیلِیب چِیقگن اِختِلاف
هَر قَندَی شِیعَه عالِمِی غوُلّاتنِی اِیشانچلَرِی بِیلَن بُولغَنگن مَنبَعلَرنِی فَقَط بِیر قِسمِیگه اِستِناد قِیلگندَن سُونگ، اوُنِینگ باشقَه لَر بِیلَن اِختِلافگه دُچار بُولِیشِی هَم طَبِیعِی بِیر حالَت، اِیندِی اَگر حُودِّی مَنَه شوُ شَخص اوُزِینِی غوُلّاتنِی بُولغَنگن اِیشانچلَرِیدَن پاکلَب نَجات بِیرَدِیگن بُولسَه، ظاهِردَه اوُزِینِی آلدِینگِی کوُز- قَرَشِیگه قَرشِی چِیقگن بُولَدِی وَ باشقَه تاماندَن یُولداشلَرِیگه هَم قَرشِی چِیقِیشِیگه توُغرِی کِیلَدِی. چُونکِی اوُرتَدَه مَنَه بُو اوُزگرِیشلَر، باشباداقچِیلِیکنِی یَنَدَه کوُپراق نَمایان قِیلَدِیگن مُستَحکَم رِجِیم هَم مَوجُود اِیمَس. اَبُو جَعفَر طوُسِی اوُزِینِی “اَلعُدَّة فِی اُصُولِ الفِقه” کِتابِیدَه کِینگ تَرقَلگن اِختِلافلَر حَقِیدَه اَیتَدِیکِی:
“بَو یِیردَه بِیز اِشارَه قِیلگن نَرسَه لَردَن بِیرِی شُوکِی،فِرقَه لَرنِی اوُرتَسِیدَه عَمَل قِیلِیشدَن کِیلِیب چِیقَیاتگن اِختِلافلَرنِی پَیدا بُولِیشِی عَینِی حَقِیقَتدِیر، چُونکِی کوُرِیب تُورگنِیمِیزدِیک اوُلَر فِقهگه آئِد اَحکاملَر بُویِیچَه هِیلمَه – هِیل مَذهَبلَرگه بُولِینِیب کِیتِیشگن. هَر بِیر فُقَها فِقهنِی بابلَرِیدَه طَهارَتدَن تارتِیب دِیَه گچَه، عِبادَتلَردَه، اَحکاملَردَه، مُعامَلَه دَه، فَرضلَردَه وَ فِقهنِی باشقَه بابلَرِی بُویِیچَه باشقَه فِقه عالِمِیدَن فَرقلِی رَوِیشدَه فَتوا بِیرَدِی. اوُلَرنِی اِختِلافلَرِی سان- سَناقدَه، رَمَضان آیِینِی کوُرِیشدَه بار،اوُچ طَلاقنِی تَلَفُّظ قِیلِیش بِیلَن بِیر طَلاق توُشَدِیمِی یا یُوقمِی یا عُمُوماً طَلاق واقِع بُولمَیدِیمِی یا طَهارَت بابِیدَگِی بِیر نَرسَه اوُنِی نَجَس قِیلَه آلمَیدِیگن سُونِی مِقدارِی حَقِیدَه هَم اِختِلافلَر مَوجُود. شُو بِیلَن بِیرگه کَرَّه سُوِینِی حَدِّینِی تَعیِین قِیلِیشدَه، باش وَ آیاقگه مَسح تارتِیش اوُچُون یَنگِی سُونِی اِیشلَتِیش، نِفاسنِی اِینگ کوُپ مُدَّتِینِی تَعیِین قِیلِیشدَه، اَذان وَ اِقامَه نِی قِسملَرِینِی سانِی حَقِیدَه وَ فِقهنِی باشقَه بابلَرِیدَه هَم اِختِلافلَرگه اِیگَدِیر. یَعنِی شِیعَه اوُلامالَرِی اِختِلافگه اِیگه بُولمَگن باب یاکِی باشقَچَراق قِیلِیب اَیتگندَه باشقَه لَردَن فَرقلِی فَتواگه اِیگه بُولمَگن مَسَلَه تاپِیلمَیدِی. [3].
اوُ کِیشِی مَنَه بُولَرگه قُوشِیمچَه رَوِیشدَه اَیتَدِیکِی: “اَئِمَّه لَر تامانِیدَن وارِد بُولگن فِقهگه عَلاقَه سِی بُولگن هِیلمَه – هِیل حَدِیثلَرنِی اوُزِیمنِی مَشهُور “اِستِبصار” وَ “تَهذِیبُ الاَحکام” کِتابِیدَه ذِکر قِیلِگنمَن. بُو حَدِیثلَرنِی سانِی 5000 تَگه یِیتَدِی. بُو حَدِیثلَر بُویِیچَه شِیعَه اوُلامالَرِینِینگ بَرچَه گه مَعلوُم بُولگن اِختِلافلَرِینِی ذِکر قِیلِیب اوُتدِیم. اَگر اوُلَرنِی اِختِلافلَرِیگه دِقَّت قِیلَدِیگن بُولسَنگِیز، بُو اِختِلافلَر اَبُو حَنِیفَه وَ شافِعِی، مالِکِینِی اِختِلافِیدَن هَم کوُپراق اِیکَنِینِی کوُرَسِیزلَر.”[4].
اوُ کِیشِی اوُزِینِی “تَهذِیبُ الاَحکام” کِتابِیدَه اَیتَدِیکِی: “بِیزنِی بَعضِی بِیر دُوستلَرِیمِیز – الله اوُلَرنِی اِیشلَرِیدَه دائِم مُوَفَّق قِیلسِین! – بِیزنِی اَصحابلَرِیمِیزنِی حَدِیثلَرِینِی- الله اوُلَرنِی هَم مُوَفَّق قِیلسِین وَ اوُتِیب کِیتگنلَرِیمِیزنِی اوُزِینِی رَحمَتِیگه سَزاوار قِیلسِین! – بِیزگه یِیتکَزِیب بِیرِیشدِی. مَنَه بُو حَدِیثلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی اِختِلافلَر، قَرَمَه – قَرشِیلِیکلَر شُو دَرَجَه دَه کوُپ اِیدِیکِی، هَر بِیر خَبَرنِی زِدِّی تاپِیلَردِی، یَعنِی مُقابِلِیدَه اوُنگه قَرشِی چِیقَدِیگن حَدِیث مَوجُود بُولمَگن ساغلام حَدِیث عُمُوماً تاپِیلمَسدِی. حَتّی بِیزنِی مُخالِفلَرِیمِیز مَنَه بُو اِیشنِی بِیزلَرنِی مَذهَبِیمِیزنِی اِینگ کَتَّه عَیبِی، نُقصانِی دِیب حِسابلَشَدِی، اوُلَر مَنَه شُو یُول آرقَلِی بِیزلَرنِی اِعتِقاداتلَرِیمِیزنِی باطِل قِیلِیشگه کِیرِیب کِیلِیشگن. سِیزلَرنِینگ اوُتِیب کِیتگن و حاضِرگِی زَماندَگِی بُویُوک کِیشِیلَرِینگِیز اوُزلَرِینِینگ مُخالِفلَرِینِی اوُرتَلَرِیدَگِی اوُزَرا اِختِلافلَرِی سَبَبلِی طَعنَه قِیلِیشلَرِینِی وَ فَرعِی نَرسَه لَردَگِی اِختِلافلَرِی اوُچُون عَیبلَشلَرِینِی اِیسلَتِیب اوُتِیشَدِی. اوُلَرنِی اَیتِیشلَرِیچَه، بُو اِختِلافلَر الله تَعالی بُویرُوق بِیرمَگن اِختِلافلَرنِی جُملَه سِیگه کِیرَدِی وَ اوُ ذات اوُنگه عَمَل قِیلِیشنِی مُباه، دِیب هَم سَنَمَگن. کوُرِیب توُرگنِینگِیزدِیک سِیزلَر مُخالِفلَرِینگِیزگه قَرَگندَه شِدَّتلِیراق اِختِلافلَرگه وَ زِدِّیَت، تارتِیشُولَرگه اِیگه سِیزلَر. اِعتِقادلَرِینگِیز بِیلَن بِیرگه سِیزلَر تامانِینگِیزدَن صادِر بُولَیاتگن بُو اِختِلافنِی مَوجُود اِیکَنِی، اِعتِقادِینگِیزنِی اَصلِی وَ مَنبَعسِینِی باطِل بُولِیشِیگه سَبَب بُولَدِی.
حَتّی اوُنچَلِیک کوُپ عِلمگه اِیگه بُولمَگن وَ اِستِدلال، لَفظلَرنِی مَعناسِیدَن آگاه بُولمَگن کِیشِیلَر شُبهَه گه تُوشِیب قالِیشَدِی وَ نَتِیجَه دَه اوُلَرنِی کوُپچِیلِیگِی توُغرِی اِعتِقادَّن هَم قَیتِیب کِیتِیشَدِی. چُونکِی اوُلَر اوُنِینگ عِلَّتِیدَه حَیران بُولِیب باشلَرِی قاتِیب قالَدِی وَ اوُنِی حالَتِیدَن عاجِز بُولِیشَدِی. [5].
شَیخِیمِیز اَبُو عَبدُالله دَن شُوندَی دِیگنِینِی اِیشِیتدِیمکِی: اَبُو الحُسَین عَلَوِی هارُونِی توُغرِی عَقِیدَگه اِیگه بُولگن کِیشِیلَردَن اِیدِی. اوُ کِیشِی اِمامَتگه قائِل اِیدِی، اوُ کِیشِی حَدِیثلَردَگِی اِختِلافنِی عِلَّتِینِی تُوشُونگندَن سُونگ ، عَقِیدَسِیدَن واز کِیچِیب شِیعَه مَذهَبِینِی تَرک قِیلَدِی وَ باشقَه مَذهَبنِی عَقِیدَه سِینِی اِختِیار قِیلَدِی، چُونکِی مَعنالَرنِی صُورَتِی اوُ کِیشِیگه مَعلوُم وَ آشکار بُولمَگن اِیدِی. [6].
فَیض کاشانِی اوُزِینِی “وافِی” کِتابِیدَه اَیتَدِیکِی: “شِیعَه اوُلامالَرِینِینگ بِیر مَسَلَه دَه اِختِلاف قییلگن پَیتلَرِیدَه، اوُندَه 20 تَه یا 30 تَه یاکِی بُوندَن هَم کوُپراق قَولگه اِیگه اِیکَنلِیکلَرِینِی کوُرَسِیز. مِین شُونِی اَیتماقچِیمَنکِی: یَعنِی اوُلَر اِختِلاف قِیلمَگن فَرعِی مَسَلَه لَر قالمَگن دِیسَه هَم بُولَدِی.”[7].
جَعفَر شاهوُرِی شِیعَه اوُلامالَرِینِینگ اِختِلافلَرِینِی قوُیِیدَگِیچَه صِیفَتلَشَدِی: “اوُلامالَر عِبارَسِیگه نِسبَتاً اِیشلَتِیلگن مَشهُور سُوزِیدَن مَقصَد، شَیخ صادُوق، مُرتَضا، مُفِید، طوُسِی، اِبنِ بَرّاج، اِبن اَبِی عُقَیل، اِبن جَنِید وَ اوُلَرگه اوُحشَگن آلدِین اوُتگن اوُلامالَر نَظَردَه توُتِیلگن، بُو یِیردَگِی مَنظوُر حاضِرگِی عَصردَگِی فُقَهالَرِی اِیمَس، چُونکِی حاضِرگِی مَشهُور اوُلامالَرنِی هِیچ قَندَی اَرزِیشِی یُوق. شُونِینگ اوُچُون هَم حاضِرگِی دَوردَگِی اوُلامالَرنِی فَتوالَرِیگه دِقَّت قِیلَدِیگن بُولسَک، اوُلَرنِی بَرچَه سِی شِیعَه مَذهَبِینِی دائِرَه سِیدَن تَشقَرِیدَه اِیکَنِینِی کوُرَمِیز.”
مِثال تَرِیقَسِیدَه اَیتَدِیگن بُولسَک، شَیخ صادوُقنِی “اَلهِدایَة” یاکِی شَیخ مُفِیدنِی فِقه بُویِیچَه “مقنعة” یا آغایِی حُوئِینِی اَثَرِی بُولگن “منهاج الصالحین” کِتابِینِی بِیر- بِیرِیگه سالِیشتِیرسَک، آغایِی حُوئِینِینگ اوُنلَب مَسَلَه لَر بُویِیچَه آلدِینگِی مَشهوُر اوُلامالَرگه مُخالِفَت قِیلگنِینِی گواهِی بُولَمِیز. اَگر شَیخ صادوُق آغایِی حُوئِینِینگ اَثَرِی “اَلمَسائِل المُنتَخَبَة” کِتابِینِی اوُقِیشگه قادِر بُولگنِیدَه، اَلبَتَّه نِهایَتدَه اَجَبلَنگن بُولَردِی……..اَگر آغایِی حُوئِینِینگ مَشهُور اِیشلَرگه یاکِی اِجماع اِیشلَرگه قِیلگن مُخالِفَتلَرِینِی بَرچَه سِینِی جَملَیدِیگن بُولسَک، اوُلَرنِی سانِی 200 یا 300 تَگه هَم یِیتِیب بارَدِی. حُمَینِی وَ حَکِیم وَ اوُنگه اوُحشَش تَقلِید قِیلِینَدِیگن مَرجَعلَرنِی وَضِیعَتِی هَم شُونگه اوُحشَشدِیر.
اوُ کِیشِی آخِیرگِی عَصرلَردَگِی اوُلامالَرنِینگ آلدِین اوُتگن اوُلامالَرگه قِیلگن مُخالِفَتلَرِینِی فَقَط بِیر نِیچتَه سِینِی ذِکر قِیلگن حالاص، اوُ کِیشِینِی اَیتِیشِیچَه: جُودَه کَم اوُلامالَرنِی اَندَک فَتوالَرِی بِیلَن کِفایَه لَندِیم، چُونکِی اَگر اوُ حَقِیدَه مُفَصَّل بَحث قِیلَدِیگن بُولسَک، بِیر قَنچَه جِلد کِتابگه اِحتِیاج پَیدا بُولَدِی.” [8].
عَلّامَه حَلِینِینگ قِیلگن اِیشِینِی تَصدِیقلَشِیچَه، اِمامِیَه فِقهِینِینگ پَیدا بُولگن زَمانِیدَن تا اوُ کِیشِینِی دَورِیگَچَه (یَعنِی 720 هِجرِی قَمَرِی یِیل) بُولگن شِیعَه اوُلامالَرِینِینگ اِختِلافلَرِینِی “مُختَلِفُ الشّیعة” کِتابِیدَه جَملَگن. بُو کِتابنِی مُطالَعَه قِیلَدِیگن بوُلسَک، اِمامِیَه فُقَهالَرِینِینگ بَرچَه بابلَر بُویِیچَه بِیر- بِیرلَرِی بِیلَن اِختِلافگه اِیگه اِیکَنلِیکلَرِینِی کوُرَمِیز، اوُرتَدَگِی اِختِلافلَر شُو دَرَجَه دَکِی بِیر کِیشِی بِیر مَسَلَه نِی حَلال بوُلِیشِیگه فَتوا بِیرگن بُولسَه، باشقَه سِی اوُنِی حَرام، دِیب فَتوا بِیرگن. حَلِی کِتابِینِی مُقَدِّمَه سِیدَه اَیتَدِیکِی: فِقه عِلمِی بُویِیچَه اوُتگن اَصحابلَرنِی کِتابلَرِی وَ مُقَدَّم کِیلِیب کِیتگن اوُلامالَرنِی مَقالهَ لَرِی قوُلِیمگه توُشگندَن سُونگ، اوُلَرنِی آرَسِیدَه جُودَه کوُپ مَسَلَه لَردَه، نِهایَتدَه کَتّه مِیقداردَگِی مَطلَبلَردَن اِختِلاف بارلِیگِینِی کوُردِیم، شُونِینگ اوُچُون هَم بُو مَسَلَه لَرنِی شَرعِی حُکملَر وَ فِقهِی مَسَلَه لَردَگِی اِختِلافلَرِینِی هَمَّه سِینِی اوُز اِیچِیگه آلگن بِیر کِتابدَه کِیلتِیرِیشنِی هاحلَدِیم.”
مَنَه بُو کِتاب اوُنتَه قَلِین جِلد کوُرِینِیشِیدَه توُلِیق نَظَرلَرنِی اوُزِیدَه جَملَگن، بُو اِیشنِی دَوام اِیتِیشِینِی هاحلَگن کِیشِی اَگر حاضِرگِی وَقتدَه هَم اوُنِی ثَبت قِیلَدِیگن بُولسَه، بُو کِتاب یُوزلَب جِلددَن هَم آشِیب کِیتِیشِی مُومکِین، چوُنکِی مُقَدَّم زَماندَه اوُتگن فُقَهالَرنِی کوُز- قَرَشِی وَ بُوگوُنگِی کوُنِّی، مَوجُود وَضِیعَتنِی اِحتِیاجِیگه قَرَب اوُتگن اوُلامالَرنِینگ کوُز- قَرَشِی بِیلَن اِستِنباط قِیلِیشنِی فَرقِی دائِمِی رَوِیشدَه دَوام اِیتَدِی وَ هِیچ قَچان توُحتَب قالمَیدِی.
جَعفَر شاخوُرِی اَیتَدِیکِی: “بُو یِیردَه اَگر مِثال طَرِیقَه سِیدَه حُوئِینِی “منهج الصالحین” رِسالَه سِی وَ شَیخ صادُوقنِی “مقنّع” رِسالَه سِی یاکِی شَیخ مُفِیدنِی “مقنعة” رِسالَه سِینِی بِیر- بِیرِیگه سالِیشتِیرَدِیگن بُولسَک، اَلبَتَّه فَتوالَرنِی اوُرتَسِیدَگِی جُودَه کَتّه فَرقنِی کوُرَمِیز.” اوُ کِیشِی سُوزِیدَه دَوام اِیتِیب اَیتَدِیکِی:”کِیِینگِی دَوردَه اوُتگن اوُلامالَر مُقَدَّم زَماندهَ اوُتگن بُویُوک اوُلامالَرنِینگ فَتوالَرِینِی کوُرگندَه رَحم قِیلِیب اَچِینِیب کوُلِیب قوُیِیشَردِی.” [9][10].
مَنَه بُو تازَلاو جَرَیانِی اوُزِینِی شُونچَلِیک هَیبَتلِی قِیلِیب کوُرسَتَدِیکِی، محمد مغنیه اَیتَدِی: آخِیرگِی عَصرلَردَگِی اوُلامالَر یَنگِی فِقهِی قائِدَه لَرنِی اِیجاد قِیلِیشِیب، قَدِیمگِی قائِدَه لَرنِی کوُپِیدَن قوُلَّرِینِی تارتِیشدِی. مُقَدَّم اوُتگن اوُلامالَر صادِر قِیلگن اَحکاملَرنِی نَفِی قِیلِیب، اوُتگن اوُلامالَر بِیلمَیدِیگن اَحکاملَرنِی اوُرنَتِیشدِی. عِبادَتلَر، مُعامَلَه لَردَن عِبارَت فِقه بابلَرِینِی بَرچَه سِی بُویِیچَه، اوُتگن اوُلامالَرنِی نَظَرلَرِیگه مُخالِف بُولگن یَنگِی فِکر وَ نَظَرلَرنِی اِظهار قِیلِیشَدِی.” [11].
3-اَخبارِیگرِی وَ اوُصُولِیُون اَساسِیدَه تَقسِیم بُولِیش
اِمامِی جَعفَرِی شِیعَه لَرِینِی بِیر گوُرُوهِی اِمامَت رُکنِیدَه، یَعنِی اِجتِهاد وَ حُکم بُویِیچَه اِختِلافلَرگه دُچار بُولِیشدِی وَ نَتِیجَه دَه اَخبارِیَه شِیعَه لَرِی وَ اوُصُولِیَّه شِیعَه لَرییگه بُولِینِیشدِی.
بِیر گُورُوه اَخبارِیُونلَر فِقهدَگِی اِجتِهادنِی حَرام دِیب بِیلِیشَدِی،چوُنکِی اوُلَر مَعصُوم اِیمَسلَر، اوُلَر سُوزلَرنِی فَقَط مَعصُوم شَخصلَرگه تِیگِیشلِی وَ چِیگرَلَنگن دِیب بِیلِیشَدِی. باشقَه بِیر گوُرُوه اِیسَه مَنَه بُو اَصلدَن چِیتلَنِیب مَعصُوم بُولمَگن کِیشِیلَرگه هَم اِجتِهاد قِیلِیشگه اِجازَه بِیرشدِی، یَعنِی حُودِّی اِینکِی مَعصُوم کِیشِیلَرنِی صَلاحِیَتِینِی اوُلَرگه هَم عَطا قِیلِیشدِی،اوُنِی نَظَرِینِی قَبُول قِیلمَسلِیکنِی مَعصُوم کِیشِیلَرنِی نَظَرِینِی قَبُول قِیلمَگندِیک قَبُول قِیلِیشدِی.
محمد رضا مظفّر نَجَف حُوزَه لَرِیدَه تَدرِیس قِیلِیش اوُچُون قوُلَّه نَدِیگن “عَقائِد اِمامِیه” کِتابِیدَه اَیتَدِیکِی: بَرچَه شَرائِطلَرنِی اوُزِیدَه جَملَگن مُجتَهِدگه نِسبَتاً بِیزلَرنِی عَقِیدَه وَ اِعتِقادِیمِیز شُوکِی، اوُ اِمامنِی غائِب بُولگن وَقتِیدَگِی نائِبِی حِسابلَنَدِی، اوُ حاکِم وَ مُطلَق رَئِیس هَم بُولَدِی؛ اوُ اِمامگه اوُحشَش قَضاوَت وَقتِیدَه قاضِی وَظِیفَه سِینِی وَ آدَملَر اوُرتَسِیدَه لازِم بُولگندَه حُکم چِیقَرِیش صَلاحِیَتِیگه اِیگه؛ اوُنِی حُکمِینِی قَبُول قِیلمَسلِیک وَ الله گه شِرک کِیلتِیرِیش بِیلَن بَرابَر بُولَدِی.” [12]
محمد سعید حَکِیمنِی اَیتِیشِیچَه: “اَنَه اوُشَه اَخبارِی وَ اوُصُولِی اِصطِلاحلَرِی بُو گوُرُوهنِی وَحدَتِیگه ضَرَر یِیتکَزدِی وَ تَفَرُّق، بُولَکلَرگه بُولِینِیش، توُپالان وَ بِیر- بِیرِینِی عَیبلَشلَرنِی وُجُودگه کِیلتِیردِی، حَتّی بُو اِیش فاجِعَه بار حَدگه یِیتِیب باردِی. اَینِیقسَه هَر اِیکِّی گوُرُوه بِیر مِنطَقَه دَه یَشَگن شَرائِطلَردَه، اوُلَرنِی بِیر- بِیرِیگه قَرشِی چِیقِیش خَطَرِی تَهدِید قِیلَردِی. ” [13].
شُونِیندِیک بُو اِیکِّی گوُرُوهنِی اوُرتَسِیدَگِی اِختِلافلَر، تارتِیشُولَر، مُناظَرَه لَر، بِیر- بِیرِینِی رَد قِیلِیش وَ تَکفِیر قِیلِیشلَر، عَیبلَشلَر شُو دَرَجَه دَه کوُپَیِیب کِیتدِیکِی، حَتّی اوُلَرنِی بَعضِیلَرِی باشقَه لَرِینِی آرقَسِیدَن نَماز اوُقِیشنِی هَم تَحرِیم قِیلِیب فَتوا بِیرِیشگچَه بارِیشَدِی. اَخبارِیَه گوُرُوهِینِی اِیچِیدَه شُوندَی کِیشِیلَر هَم بُولگنکِی، اوُصُولِیلَرنِی تَألِیف قِیلگن کِتابلَرِینِی قُولَّرِی بِیلَن اوُشلَشنِی اوُرنِیگه، یَعنِی قوُلَّرِی نَجَس بُولِیب قالمَسلِیگِی اوُجُون کِییِملَرِینِی اِیتَگِی بِیلَن اوُشلَشَردِی. [14][15]
یُوسُف بَحرانِینِی اَیتِیشِیچَه: “شِیعَه لَرنِی اَخبارِی وَ مُجتَهِدگه تَقسِیم بُولِیشِی، حُودِّی اِینکِی اوُلَر یَگانَه اوُمَّت وَ یَگانَه دِیندَه اِیمَسدِیک، هَر اِیکِّی گوُرُوه بِیر- بِیرِیگه بِیهُودَه سُوزلَرنِی اَیتِیشِیگه، سُوکِیشِیگه وَ دَشنام بِیرِیشِیگه سَبَب بُولَدِی. ” [16].
محمد طالقانی اَیتَدِیکِی: “هَر اِیکِّی گوُرُوهنِی اِعتِقادِی بُویِیچَه، بِیر- بِیرلَرِینِی اوُلدِیرِیش اوُلَرگه واجِب بُولَدِی. اوُلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی قَضاوَتلَر، اِختِلافلَر تَحمِیناً سادَّه شَخصِی اِیشلَرگَچَه یِیتِیب بارگندِی، حَتّی اِیکِّی خُصُومَتلَشَیاتگن کِیشِینِی هَر بِیرِی، بِیر- بِیرِیدَن قَصاص آلِیشنِی هاحلَردِی.” [17].
اِیراندَگِی 57 یِیلدَه بُولِیب اوُتگن اِسلامِی اِنقِلابدَن وَ هِیلمَه – هِیل مَذهَبِی حَرَکَتلَرنِی اوُرتَسِیدَه بُولِیب اوُتگن سُوزلَشُودَن سُونگ، اَخبارِیلَر گوُرُوهِی اِمامَتنِی اِیکِّی رُکنِینِی فایدَسِیگه آچِیقدَن- آچِیق آرقَگه چِیکِینِشدِی، یَعنِی اَخبارِیلَر آلِ سَعُودنِی سَلَفِیَت گوُرُوهِیگه اوُحشَب، بَرچَه اِسلامِی فِرقَه لَرنِی قَرشِیسِیدَه بِیر اَبزارگه اَیلَنِیشدِی وَ اِینگلِیز شِیعَه لَرِی نامِی بِیلَن مَشهُور بُولِیشگن.
اِمامِی جَعفَرِی فُقَهالَرِینِینگ اوُرتَسِیدَگِی اِختِلافنِی عِلَّتِی (2)
خالد هُورامِی
4– “حاضِرگِی وَضِیعیَتگه” مُناسِب اِجتِهاد یاکِی یَنگِی پَیدا بُولگن اِیشلَر بُویِیچَه اِجتِهاد قِیلِیش
بِیر گوُرُوه کِیشِیلَر قوُیِیدَگِی اِیشانچگه اِیگه: “جَعفَرِی اِمامِیَه شِیعَه سِی اوُزِینِی “اِمامِیَه” دِیب بِیلگندَن سُونگ، بُوگوُنگِی کوُنِّی فِقهِی وَ مَوجُود وَضِیعیَتِگه عَلاقهَ سِی بُولگن اَحکاملَر بُویِیچَه اوُلَرنِی مُراجَعَت قِیلَدِیگن مَنبَعلَرِی، اَوَّلگِی اِسلامِی عَصرلَردَگِی اِماملَرنِی فِقهِی و اَحکاملَرِی بُولِیشِی لازِم. اَمَّا حَقِیقَتدَه اِیسَه اوُلَر اِیشلَرِی بُویِیچَه آیَتُ الله خُمَینِی، حُوئِی، خامِنَئِی وَ ……گه اوُحشَش عادِّی اِنسانلَرگه تَقلِید قِیلِیشَدِی، آخِیرِیدَه شُو نَتِیجَه گه یِیتِیب کِیلِیشَدِیکِی، 12 اِماملَر مَخصُوصاً اِمامِی جَعفَر صادِق فَقَطگِینَه اِسم وَ عُنوان اِیکَن! شِیعَه لَر جَعفَرِی هَم اِیمس اِمامِی هَم اِیمَس. اَگر بُوندَی بُولمَیدِیگن بُولسَه، بُوگوُنگِی کوُنِّی فِقهِی بُویِیچَه اوُلَر فَتوا آلَدِیگن وَ اَحکاملَر اوُجُون اوُنگه مُراجَعَت قِیلَدِیگن اِمامنِی مُشَخَّص قِیلِیشسِینچِی؟! ”
هَر قَندَی جَعفَرِی اِمامِیَه گه نِسبَتلَنگن شِیعَه فُقَها سِی، باشقَه اِسلامِی فِرقَه لَرنِی عَکسِی بُویِیچَه، مَنَه بُو فِرقَه قَبُول قِیلَدِیگن اوُصُولَّرنِی سَقلَب قالگن حالدَه، فِقهِی مَسَلَه لَر وَ دِین اَحکاملَرِینِی کِیلِیب چِیقِیشِینِی اوُزِینِی توُشُونچَسِی بُویِیچَه، اوُتگن کِیشِیلَرنِی رِوایَتلَرِینِی یاکِی بُویُوک کِیشِیلَرنِی حَتّی اوُزِیدَن آلدِینگِی اِماملَرنِی هَم فِکرلَرِینِی حُجَّت کِیلتِیرمَسدَن بَیان قِیلَدِی؛ اَصلِیدَه اِیسَه اَکثَر فِرقَه لَر شَرِیعَت مَنبَع لَرِینِی اوُزلَرِی اِیشانگن، اوُتگن اوُلامالَرنِی توُشُونچَه سِی بُویِیچَه وَ اوُلَرنِی نَظَرلَرِینِی حُجَّت کِیلتِیرگن حالدَه اوُزِیگه اِیرگشگن کِیشِیلَرگه بَیان قِیلَدِی. نَتِیجَه دَه اِیسَه جَعفَرِی شِیعَه لَرِینِینگ فِقهِی، فُقَهالَرنِینگ وَ مُجتَهِدلَرنِینگ فَتوا وَ سُوزلَرِیدَنگِینَه تَشکِیل تاپگندِیک قِیلِیب کوُرسَتِیشَدِی وَ بُونگه قوُشِیمچَه رَوِیشدَه هَر بِیر جَعفَرِی شِیعَه سِینِینگ فِقه عالِمِی اَلاهِیدَه مَذهَبگه اِیگه بُولگندِیک بُولِیب قالَدِی.
مَنَه بُو رَوِیش بُویِیچَه فِقه عالِمِی اوُزِیدَن آلدِینگِی اوُلامالَرنِی اِماملَرنِی سُوزلَرِینِی نَقل قِیلِیشنِی هَم لازِم دِیب بِیلمَیدِی،بَلکِی مَنبَعلَردَن آلگن اوُزِینِی فِکر وَ نَظَرِی بُویِیچَه اِستِنباط قِیلگن مُختَصَر وَ توُشُونَرلِی نَرسَه نِی مُخاطابگه اِرایَه بِیرَدِی.
اَلبَتَّه مَنَه بُو مِیتاد،جَعفَرِی شِیعَه لَرِیدَه رِوایَت قِیلِینگن کِتابلَردَه مَوجُود، اوُلَرنِی بِیر نِیچَه سِیگه اِشارَه قِیلِینَدِی:
کَلِینِی اوُزِینِی حُجَّتِی بِیلَن اَبُو عبدالله دَن رِوایَت قِیلَدِیکِی، عبدالله ابن سلیمان اَیتَدِی: اَبُو عبدالله دَن سُورَدِیم: الله تعالی حُودِّی داوُدنِی اوُغلِی حَضرَت سُلَیمانگه اِختِیار بِیرگندِیک، اِمامگه اِختِیار بِیرگنمِی؟ حَه، دِیدِی. چُونکِی بِیر کِیشِی اِمامدَن بِیر مَسَلَه حَقِیدَه سُورَدِی وَ اِمام اوُنگه جَواب بِیردِی وَ باشقَه بِیر کِیشِی هَم اَنَه اوُشَه مَسَلَه بُویِیچَه اِمامدَن سُورَگندِی، اوُنگه باشقَه چَه جَواب بِیردِی. سُونگرَه باشقه بِیر کِیشِی کِیلِیب حُودِّی اوُشَه مَسَلَه حَقِیدَه سَوال بِیردِی، اِمام اَوَّلگِی اِیکِّی جَوابدَن هَم فَرق قِیلَدِیگن جَوابنِی اوُنگه بِیردِی.[18].
شُونِینگدِیک کَلِینِی زِراره ابن اُعَیندَن، اوُ اِیسَه اَبُو جَعفَردَن رِوایَت قِیلِیب اَیتَدِیکِی، زِرارَه اَیتَدِی: اَبُو جَعفَردَن بِیر مَسَلَه حَقِیدَه سُورَگندِیم مِینگه جَواب بِیردِی. سُونگ بِیر کِیشِی اوُنِی آلدِیگه کِیلِیب اَنَه اوُشَه مَسَلَه بُویِیچَه اوُنگه سَوال بِیردِی، اوُ مِینگه بِیرگن جَوابنِی تِیسکَرِیسِینِی اوُنگه بِیردِی. سُونگرَه اِیسَه باشقَه بِیر کِیشِی کِیلدِی- دَه حُودِّی اوُشَه مَسَلَه بُویِیچَه سَوال سُورَدِی، اَمّا اِمام مِینگه وَ اِیکِّینچِی کِیشِیگه بِیرگن جَوابِینِی تِیسکَرِیسِی بُویِیچَه جَواب بِیردِی. کِییِینگِی اِیکِّی کِیشِی کِیتگچ، اِی رَسُول الله نِی اوُغلِی، اَهلِی عِراق بُولگن وَ سِیزگه اِیرگشگن کِیشِیلَردَن حِسابلَنگن بُو اِیکِّی کِیشِی کِیلِیب ، سِیزدَن بِیر هِیل مَسَلَه بُویِیچَه سَوال سُورَشدِی،اَمّا سِیز اوُلَرنِی هَر بِیرِیگه توُرلِی– هِیل جَوابنِی بِیردِینگِیز، دِیدِیم. شوُندَه اوُ کِیشِی اَیتدِیکِی: اِی زِرارَه مَنَه بُو اِیش بِیزلَر اوُچُون یَحشِیراق وَ بِیز وَ سِیز اوُچُون دَواملِیراقدِیر. اَگر سِیزلَر بِیتَّه اِیش بُویِیچَه اِتِّفاقگه اِیرِیشگنِینگِیزدَه، آدَملَر بِیزنِی ضَرَرِیمِیزگه سِیزلَرنِی تَصدِیقلَگن بُولَر اِیدِی، لِیکِن بُو بِیزلَرنِی وَ سِیزلَرنِی تُورِیشِیمِیزنِی قِسقَرتِیرَدِی…….
زراره اَیتدِیکِی: سُونگرَه اَبُو عبدالله گه اَیتدِیم: اوُلَر سِیزگه اِیرگشگن کِیشِیلَردَن، اَگر سِیز اوُلَرنِی نَیزَه بِیلَن قوُرالَّنِیشگه یاکِی آدَملَرگه قَرشِی باش کوُتَرِیشگه چَقِیرسَنگِیز، سِیزنِی فَرمانِینگِیزگه اِطاعَت قِیلِیشَدِی، حاضِر اِیسَه سِیزنِی حُضُورِینگِیزدَن اِختِلافگه اِیگه حالَتده کِیتِیشدِی. راوِی اَیتدِیکِی: اَبُو عبدالله آتَه سِیگه اوُحشَش جَوابنِی بِیردِی. [19].
کَلِینِی مُوسَی ابن أشیمدَن رِوایَت قِیلِیب اَیتَدِی: اَبُو عبدالله نِی حُضُورِیدَه اِیدِیم، بِیر کِیشِی قُرآنِّی بِیر آیَتِی حَقِیدَه اوُندَن سَوال سُورَدِی وَ اَبُو عبدالله جَوابِینِی بِیردِی. سُونگرَه باشقَه بِیر کِیشِی کِیرِیب اَنَه اوُشَه آیَت حَقِیدَه اوُ کِیشِیدَن سَوال سُورَدِی. اَبُو عبدالله آلدِینگِی کِیشِیگه بِیرگن جَوابنِی تِیسکَرِیسِی بُویِیچَه اوُنگه جَواب بِیردِی. بُونِی تأثِیرِیدَه گویاکِی قَلبِیمنِی پِچاق بِیلَن مَیدَه- مَیدَه قِیلِینگندِیک بُولدِی…….مَنَه بُو وَضِیعَت وَ حالَتدَه توُرگن پَیتِیمدَه تُوسَتدَن بِیر کِیشِی کِیرِیب اَبُو عبدالله دَن حُودِّی اوُشَه آیَت حَقِیدَه سُورَدِی، اوُنگه اِیسَه مِینگه وَ آلدِینگِی کِیشِیگه بِیرگن جَوابلَردَن فَرق قِیلَدِیگن جَوابنِی بِیردِی. [20].
مَنَه بُو کُوز- قَرَش بُویِیچَه، تَقلِید قِیلُوچِی وَ فَتوانِی قَبوُل قِیلوُچِی شَخص، اوُزِینِی تَقلِید قِیلَدِیگن مَرجَعسِینِی حُودِّی دَکتَرگه اوُحشَب تَنِیدِی وَ اوُنگه نِسبَتاً اِعتِمادِی سَبَبلِی، حَتَّی اَگر اوُزِینِی جَرّاحلِیک تِیغِینِی اِختِیارِیگه بِیرِیش بُولسَه هَم، بِیرِیلگن عَمَل قِیلِیش پراگرَمَّه لَرِینِی اِجرا قِیلَدِی. شوُنِینگدِیک دَکتَر هَم اوُزِی بِیرگن تَشخِیصنِی اوُتگن یا حاضِرگِی زَماندَگِی قَیسِی دانِیشمَندنِی نَظَرِیَه سِیگه اَساسلَنِیب اِرایَه بِیرگنِینِی بَیان قِیلِیب اوُتِیرِیشنِی لازِم، دِیب تاپمَیدِی. اِجتِهادنِی اِرایَه بِیرِیش، جَواب بِیرِیش وَ مَنبَعلَر بُویِیچَه وَ قَبُول قِیلِینگن اوُصُولَّر اَساسِیدَه دَرمان قِیلِیش، آیَت وَ حَدِیثنِی یاکِی مُراجَعَت قِیلِینگن اِمام وَ دانِیشمَندنِی نامِینِی ذِکر قِیلمَسلِیک، اوُلَرنِی چِیتگه سُورِیب قوُیِیش وَ اوُلَرگه اِیرگشمَسلِیک مَعناسِیدَه اِیمَس.
دَکتَرلَرنِی سانِی کوُپ بُولگنِی بائِث، هَر بِیر شَخص اوُزِینِی وَضِیعَتِیگه مُناسِب بُولگن مَخصُوص دَکتَرگه مُراجَعَت قِیلَدِی وَ آدَملَرنِی اوُرتَسِیدَه تَرقَلگن عادَت بُویِیچَه هَر بِیر کِیشِی “اوُزِینِی دَکتَرِی” بارلِیگِینِی اِیدَّعا قِیلَه آلَدِی. شُونِینگدِیک شَخص فَقَط اوُزِینِی دَکتَرِیگه مُراجَعَت قِیلِیشنِی اَفضَل، دِیب بِیلَدِی وَ دَکتَرلَر هَم عادَتدَه بِیمارلَرِینِی اوُزلَرِینِی دَکتَرلَرِیگه یُولَّه شَدِی یاکِی بُولمَسَم اوُلَرنِی قَبُول قِیلگن پَیتدَه بِیمارنِی کَسَلِّیک تَرِیخِیگه اِیگه بُولِیشنِی هاحلَشَدِی.
شُونگه قِیاس قِیلِیب قَرَلسَه،فِرقَه لَر وَ اِسلامِی مَذهَبلَرنِی اَکثَرِیدَگِی فُقَهالَر مِیراث طَرِیقَه سِیدَه اوُزلَرِیگه اِیرگشگن کِیشِیلَرگه مَجبُورِی دَکتَرنِی تَعیِین قِیلِیشَدِی وَ اوُلَرنِی بُو دَکتَرگه اِیرگشِیشگه چَقِیرِیشَدِی، هَمدَه عادَتدَه مَذهَبدَن چِیقِیب کِیتِیش وَ اوُزلَرِینِی اِیستَکلَرِی اَساسِیدَه دَکتَر تَنلَش اِختِیارِی هَم اوُلَرگه بِیرِیلمَیدِی. مَنَه بُو جَرَیان جَعفَرِی اِمامِیَه شِیعَه لَرِینِی اوُرتَسِیدَه هَم تاپِیلَدِی، فَقَط بُو یِیردَگِی باشقه لَردَن فَرقلِی بُولگن نَرسَه، بُو مَذهَبنِی اِیچِیدَه شَخص اوُزِیگه مُجتَهِد وَ دَکتَرنِی تَنلَش اِختِیارِیگه اِیگه. بُوندَی شَخص اوُجُون مُجتَهِدنِی فَتواسِینِی مُقَدَّسلِیگِی اَئِمَّه نِینیگ سُوزِینِی مَقامِیدَه تُورَدِی وَ فَقِیهنِینگ نَظَرِینِی قَبُول قِیلمَسلِیک هَم ، اِمامنِی نَظَرِینِی قَبُول قِیلمَسلِیکنِی حَرام بُولگنِیگه اوُحشَش حَرامدِیر.
مُحَمّد حُسَین فَضلُ الله اَیتَدِیکِی:”بِیزلَر رُوبَرُو بُولِیب تُورگن تَقلِید قِیلِیش مَرجَعلَرِینِی سانِی بارَسِیدَگِی مُشکِلات، فِقهِی مَذهَبلَرنِی سانِی بُویِیچَه بِیزلَر دُچار بُولگن مُشکِلاتنِی اوُزِیدِیر،چُونکِی بُو زَمِینَه دَگِی فَتوالَر، فِکرلر، وَ نظَرلَرنِی هِیلمَه – هِیلِّیگِینِی طَبِیعَتِی بُویِیچَه تَقلِید قِیلِیش مَرجَعلَرِی فِقهِی هِیلمَه – هِیل لِیگِینِی طَبِیعَتِی بُویِیچَه تَقلِید قِیلِیش مَرجَعلَرِی، فِقهِی هِیلمَه – هِیل مَذهَبلَرنِی اوُزِیدِیر.” [21].
بِیر مَذهَبنِی اِیچِیدَه بُونچَلِیک کوُپ مَذهَبلَرنِی وُجُودگه کِیلِیشِیگه سَبَب، اوُشَه کُونِّی اِحتِیاجِیگه، زَمانِّی شَرائِطِیگه وَ مَکانِیگه مُناسِب یَگانَه نَظَرنِی اِرایَه بِیرَه آلَدِیگن واحِد اوُمَّت وَ واحِد اِجماعدَن عِبارَت اوُلِی الاَمر شُوراسِینِینگ یُوقلِیگِیدِیر. شوُرانِینگ اِیچِیدَگِی اِختِلاف بِیر نِعمَت وَ تَرَقِّیاتنِی عامِلِی بُولَدِی، اَمَّا تَفَرُّق وَ یَنگِی مَذهَبنِی وُجُودگه کِیلِیشِیگه بائِث بُولَدِیگن بُولسَه، جُودَه کوُپ خَطَرلَرگه سَبَب بُولَدِی، حَتّی عائِلَه لَرنِی وَ باشقَه اِجتِمائِی مَرکَزلَرنِی هَم خَطَرگه سالِیشِی مُومکِین.
محمد حسین فَضلُ الله اَیتَدِی: “تَقلِید قِیلِینَدِیگن مَرجَعلَرنِی کوُپلِیگِی، اَکثَر وَقتلَردَه اِسلامِی جَمِیعَتدَه مُشکِلاتلَر، دَردِیسَرلَرنِی اِیجاد قِیلَدِی. مَنَه بُو تَقلِید قِیلِینَدِیگن مَرجَعلَرنِی سانِی فِقهِی نَظَرلَرنِی سانِی سَبَبلِی، عائِلَه دَگِی اِیرکَک کِیشِی اَلاهِیدَه تَقلِید قِیلِینَدِیگن مَرجَعگه اِیرگشَدِی. شوُ سَبَبلِی بُونِی نَتِیجَه سِیدَه بِیتَّه عائِلَه نِی اِیچِیدَه اِختِلاف وَ کِیلِیشماوچِیلِیک وُجُودگه کِیلَدِی. بُو یِیردَه اوُ طَرَف وَ بُو طَرَفنِینگ عُمُومِی مایِیلِّیکلَرگه بُولگن طَبِیعَتِی هَم سَبَب بُولِیشِی مُومکِین. [22].
5-اوُتِیب کِیتگن مُجتَهِدلَرگه اِیرگشمَسلِیک
اِمامِی جَعفَرِیَه شِیعَه لَرِینِی اوُرتَسِیدَگِی مَنَه بُو اوُرِین مَوجُود اِیکَنِی هَم، فِرقَه لَر وَ یَنگِی مَذهَبلَرنِی وُجُودگه کِیلِیش خَطَرِینِی باشقه فِرقَه لَرگه نِسبَتاً کوُپراق نَمایان قِیلَدِی. بُو مَذهَب “مَوجُود وَضِیعَتِ وَ اوُشَه کوُنِّی ایِحتِیاجلَرِیگه” مُناسِب رَوِیشدَه اوُزِینِی کوُز- قَرَشِینِی اِرایَه بِیرَدِی وَ شوُنگه اَساسلَنِیب اَگر شَخص بِیر فِقه عالِیمِینِی حَیاتلِیک پَیتِیدَه اوُنِی اِیرگشُوچِیلَرِیدَن بُولمَگن بُولسَه، اوُتِیب کِیتگن مُجتَهِدگه اِیرگشِیشنِی جائِز،دِیب بِیلمَیدِی. یَعنِی مُجتَهِدنِی مَذهَبِی اوُنِی اوُلِیمِی بِیلَن نِهایَه سِیگه یِیتَدِی.
جَعفَرِی شِیعَه لَرِینِینگ مَذهَبِینِی دِینگه نِسبَتاً کوُز- قَرَشِی بُویِیچَه، عِلمِی تَجرِیبِیگه (طَبابَت،اِنجِینِیرلِیک وَ …….)اوُحشَش نَظَر بِیلَن قَرَش لازِم، بَشَرِیَتنِی کوُنِینِینگ اِحتِیاجِی وَ تَرَقِّیاتِیگه مُناسِب رَوِیشدَه اوُزگرِیب تَکامُلَّه شِیب توُرِیشِی کِیرَک وَ اوُرتَدَه صِنف وَ سِیندِیکالَر مَوجُود بُولمَگن تَقدِیردَه، اِختِلافلَر وُجُودگه کِیلِیشِی مُومکِین.
عادَتدَه جَعفَرِیدَن باشقه فِقهِی مَذهَبلَرنِی کوُپِیدَه اوُلگن فِقه عالِمِیگه اِیرگشِیش مَمنُوع اِیمَس، اوُلَرنِی اِعتِقادِی بُویِیچَه فِقه عِلمِ اوُلِیم سَبَبلِی یُوقالِیب کِیتمَیدِی وَ اوُزگرمَیدِی وَ اوُنِی حاضِرگِی زَمان، بَرچَه اِیرگشگنلَرنِی مَوجُود وَضِیعَتِیگه طَتبِیق قِیلسَه بُولَدِی. مَنَه بُو مَذهَبلَردَه فِقه عالِمِی فَقَط اوُزِینِی اِمامِینِی نَظَرِینِی اوُتکَزِیب بِیرُوچِی حالاص، اوُنِی اوُلِیمِی یاکِی اوُندَن باشقه یُوزلَب کِیشِیلَرنِی اوُلِیمِی بِیلَن بِیر نَرسَه اوُزگرمَیدِی.
6-اوُزِینِی تَنقِید قِیلِیش رُوحِیَه سِینِی مَوجُودلِیگِی وَ حَطا نَظَرنِی رَد بُولِیشِیدَن قوُرقمَسلِیک وَ توُغرِی نَظَرنِی قَبُول قِیلِیش
مُجتَهِد شَخص گاهِیدَه زَمانِّی بِیر قِسمِیدَه بَعضِی دَلِیلَّرگه کوُرَه اوُزِینِی سابِق فِکرِیدَن قَیتَدِی، گاهِیدَه اِیسَه بِیر حُکمنِی اَنَه اوُشَه کوُنِّی مَوجُود وَضِیعَتِیگه وَ اوُشَه کوُنِّی اِحتِیاجِیگه مُناسِب حالدهَ، اوُزِیگه حاص زَمان وَ مَکانِّی شَرائِطِیگه ماس رَوِیشدَه تُورلِی- هِیل شِیوَه لَردَه بَیان قِیلَدِی. مَنَه بُو صُورَتدَه بُوندَی اوُصلوُبنِی اِیشگه سالِیشلِیک عَیب بُولِیب قالمَسدَن، بَلکِی شُجاعَتنِی بِیلگِیسِی وَ تَنقِیدنِی قَبُول قِیلِیش رُوحِیَه سِیگه اِیگه بُولِیش وَ حَقنِی طَلَب قِیلِیش یُولِیدَگِی حَطا حَرَکَتلَردَن تِییِلِیش بُولَدِی.
فَیض کاشانِینِی اَیتِیشِیچَه:” بِیزلَر کُورِیب تُورگن (اِمامِیَه شِیعَه لَرِی) حَق یُولدَگِی مَنَه بُو فِرقَه، شَرعِی حُکملَر بُویِیچَه شِدَّتلِی اِختِلافگه اِیگه دِیرلَر، بُو اِختِلافلَر شُو دَرَجَه دَکِی اوُلَرنِی بِیرِی فَتوا بِیرَدِی وَ کِیِینراق بُو فَتواسِیدَن قَیتَدِی. اَگر اوُلَردَن گوُناه آلِیب تَشلَنمَگندَه، اوُلَرنِی فِسق وَ گوُناه آینَه سِی قاپلَب آلَردِی.” [23].
یُوسُف بَحرانِی اَیتَدِی:”کوُرِیب توُرگنِیمِیزدِیک هَر بِیر مُجتَهِد وَ اَخبارِیلَر هَر بِیر مَسَلَه بُویِیچَه اِختِلافلِی نَظَرگه اِیگه. بَلکِی اوُلَرنِی بَعضِیلَرِی اوُزِیگه هَم مُخالِف نَظَر بِیلدِیرِیشلَرِی مُومکِین……..اَخبارِیلَرنَی سَردَستهَ سِی، صادُوقلَر اَجایِیب فِکر وَ نَظَرلَرگه اِیگه بُولِیب، هِیچ قَندَی اَخبارِی، مُجتَهِد اوُلَرنِی فِکرِیگه مُوافِق اِیمَس، اَصلِیدَه اِیسَه عِلم وَ فَضلدَه عَیب وَ ضَعِیفلِیک مَوجُود اِیمَس.
سُلَیمان بَحرانِیدَن قوُیِیدَگِیچَه سَوال سُورَلدِی: مُخالِف بُولگن شَخص نَجَس بُولَدِیمِی یا یُوقمِی؟ اوُ کِیشِی جَواب بِیردِی:” مادامِیکِی ناصِبِی بُولمَس اِیکن ظاهِردَه پاک بُولَدِی. مِین اَوَّلدَه اوُلَرنِی نَجَس بوُلِیشِینِی اَفضَل، دِیب بِیلَردِیم وَ بُو بارَدَه رِسالَه هَم یازگنمَن، اَمّا حاضِرگِی پَیتدَگِی مِینِی اَفضَل کوُرگن نَرسَم، بَرچَه اوُلامالَرنِی اِعتِقادِی بُویِیچَه اوُنِی پاکلِیگِی بُولَدِی. اَگر بُو مُخالِفلَر کافِر بُولسَه هَم، چُونکِی کافِرنِی مُطلَقا نَجَس اِیکَنِیگه دَلِیل یُوق.” [24][25].
محمد حُسَین فَضلُ الله اَیتَدِیکِی: “کِتاب بُو سُنَّتگه اوُحشَش شَرعِی دَلِیلَّردَن فَتوالَرِیده فایدَلَنَدِیگن وَ اِجتِهادِینِی توُشُونچَسِی اَساسِیدَه عَمَل قِیلَدِیگن مُجتَهِد، بَعضِی وَقتلَردَه نَظرِی اوُزگَرِیب قالَدِی. بُو مُجتَهِد دَگِی حَطانِی مَوجُودلِیگِی اوُچُوندِیر…….وَ مَقَدَّم دَورلَردَه اوُتگن اوُلامالَرنِینگ اوُزلَرِینِی کِتابلَرِیدَه هِیلمَه – هِیل اِجتِهادلَرگه اِیگه اِیکَنلِیکلَرِینِی کوُردِیم. شُونگه اوُحشَش بُوندَی اِیشلَر شَهِید اَوَّلدَن هَم نَقل قِیلِینگن. شُونِینگدِیک حاضِرگِی عَصرِیمِیزدَگِی آیَتُ الله سَیِّد مُحسِن حَکِیمگه اوُحشَب، اَوَّل اَهلِی کِتابنِی نَجاسَت اِیکَنِیگه فَتوا بِیرگن اِیدِی، سُونگرَه اِیسَه نَظَرِی اوُزگَرِیب اوُلَرنِی پاک اِیکَنِیگه فَتوا بِیرَدِی. حُودِّی شُونگه اوُحشَش کَعبَه بِیلَن اِبراهِیم مَقامِینِی آرَسِیدَگِی مَسافَه دَه طَوافنِی چِیگَرَلَش حَقِیدَگِی فَتواسِی بُویِیچَه هَم، کِییِنچَلِیک طَواف مَسافَه سِینِی کِینگَیتِیرِیشگه اوُزگَرگن اِیدِی. شُونگه اوُحشَش تَقلِید قِیلِیش مَرجَعلَرِینِی نَظَرلَرِیدَه فَتوانِی اوُزگرِیشِی جُودَه کوُپ اوُچرَیدِی، چُونکِی تَقلِید قِیلِیش مَرجَعلَرِی هَم مَعصُوم ذاتلَر اِیمَس. اَوَّل لَرِی آیَنِی باشِیدَگِی هِلالنِی ثابِت قِیلِیش بُویِیچَه یُولدُوزلَر وَ فَلَکِیاتنِی حِساباتِیگه اِحتِیاجِیمِیز یُوق،دِیگن اِعتِقادگه اِیگه اِیدِیک، اَمّا جُودَه کوُپ فِکرلَش وَ دِقَّت قِیلِیشدَن وَ کَشفِیاتلَردَن سُونگ، قُرآن آیَتلَرِینِی بَعضِی دَلِیل لَرِینِی کوُردِیک وَ یُولدُوزلَر وَ فَلَکِیاتنِی حِسابِینِی رَوِیشِی بُویِیچَه آینِی کُورِیشنِی اِمکانِی بارلِیگِینِی توُشُوندِیک، شُو سَبَبلِی اَوَّلگِی فِکرِیمِیزدَن واز کِیچدِیک، بِیزنِی فِکرِیمِیز هَم اوُستازِیمِیز عَظِیمِی سَیِّد مُحسِن حَکِیمنِی فِکرِیگه اوُحشَش اوُزگردِی.” [26].
اَلبَتَّه مَنَه بُو تَکامُولَّشَیاتگن مَنبَعلَرنِی وَ اِیشانچلَرنِی قُرآن بِیلَن تازَلَش جَرَیانِی فَقَطگِینَه فِقهِی مَسَلَه لَرگه چِیگَرَلَنِیب قالگن اِیمَس، بَلکِی اوُصُولَّرگه وَ عَقِیدَه نِی فَرعِی قِسمَتلَرِیگه هَم تأثِیر قِیلگن.
صادُوق شِیعَه لَرنِی عَقِیدَه سِی حَقِیدَگِی “صادُوق اِعتِقادِی” ناملِی کِتابِینِی یازگن. آرَدَن اوُنچَلِیک کوُپ وَقت اوُتمَگن اِیدِیکِی، اوُنِی شاگِردِی “مُفِید” ناملِی کِتابِینِی یازِیب چِیقدِی. شَرِیف مُرتَضا کِیلگن وَقتدَه اِیسَه، اوُ اوُستازِی “شَیخ مُفِید” نِی کِتابِی بُویِیچَه تُوغرِیلَش بارَسِیدَگِی 95 مَسَلَه گه آئِد اوُزِینِی مُخالِفَتِینِی بَیان قِیلِیب چِیقدِی. [27].
محمد حُسَین فَضلُ الله اَیتَدِیکِی:”بِیز مَنَه بُو نَرسَه گه اِیشانَمِیزکِی، شِیعَه لَرنِی اِجتِهاد حَرَکَتِی اَحکاملَرنِی فَرعِی قِسمِیدَگِی شَرعِی مَسَلَه لَرنِی تَفصِلاتِیگه نِسبَتًا قِیلگن مُعامَلَه نِی قُدرَتِی وَ اَندازَه سِی بُویِیچَه، عَقِیدَه حُکملَرِینِی تَفصِلاتِیگه هَم حُودِّی شُندَی مُعامَلَه قِیلِیش لازِم.” [28]
بَلکِی اوُ کِیشِی شُونِی هَم قُوشِیمچَه قِیلَدِیکِی:”شِیعَه مُسُلمانلَرِینِی اوُلامالَرِی تامانِیدَن اِعتِقادِی مَسَلَه لَردَه تألِیف قِیلِینگن کِتابلَر، شِیعَه اِعتِقاداتلَرِی بُویِیچَه آخِیرگِی وَ قَطعِی تَفَکُّر، دِیب حِسابلَنمَیدِی، چُونکِی ذِکر قِیلِینگن بُو کِتابلَر تَشَیُّع مَدَنِیَتِی اِعتِبارِینِی قَرَتگن قائِدَه وَ حُجَّتلَرنِی توُشُونچَیِسیدَن آلِینگن اوُلامالَرنِی اِجتِهادِیدَن وُجُودگه کِیلگن نَرسَه دِیر.” [29].
[1]– رسائل شریف مرتضی: 3/310. به نقل از کتاب «مدخل إلی فهم الإسلام»، تألیف یحیی محمد که شیعه دوازده امامی است، ص393.
[2]– العدة في أصول الفقه: طوسی، 1/138./ نکته ای که در این نوشته ی ابوجعفر طوسی قابل توجه است اینکه تا این زمان عبارتی تحت عنوان شیعه و سنی رایج نبوده بلکه شیعه جعفری مذهبی در کنار سایر مذاهب بوده است.
[3]– العدة في أصول الفقه: طوسی، 1/137.
[4]– العدة فی أصول الفقه: طوسی، 1/381؛ معجم رجال الحدیث، خوئی، 1/98؛ اما خوئی عبارت طوسی را نرمتر مطرح ساخته و آنرا بطور کامل نیاورده، و جملات پایانی عبارت او را حذف نموده است! قسمت پایانی‌ای که خوئی آن را ذکر نکرده، این عبارت است: «حتی اگر در اختلافاتشان بنگری، میبینی که این اختلافات بیشتر از اختلاف ابوحنیفه و شافعی و مالک است».
[5]– جعفر سبحانی در کتاب خود «الرسائل الأربعة» ص201 می گوید:
«هنگامیکه به عنوان مثال دو کتاب «الوسائل» و «الـمستدرك» را مطالعه میکنیم، میبینیم که هیچ بابی از ابواب فقه نیست مگر آنکه در روایات آن اختلاف وجود دارد. و این از جمله چیزهایی است که منجر به رجوع بعضی از علماء از مذهب امامیه شده است. (الرسائل الأربعة، رساله سوم، تقدیم: طعان خلیل موسوی).
[6]– مقدمة تهذیب الأحکام، طوسی، 1/2.
[7]– مقدمة الوافی: فیض کاشانی، 1/9.
[8]– مرجعیة الـمرحلة وغبار التغییر، جعفر شاخوری، ص135-138.
[9]– حرکیة العقل الإجتهادی لدی فقهاء الشیعة الإمامیة: شاخوری، ص21.
[10]– همان.
[11]– مع الشیعة الإمامیة: محمد جواد مغنیه، ص90.
[12] «عقیده و باور ما راجع به مجتهد» ص 34، چاپ قم، سال انتشار 2002
[13]– الأصولیة والإخباریة بین الأسماء والواقع: محمد سعید حکیم، ص11.
[14]– مع العلماء النجف، محمد جواد مغنیة: ص74.
[15]– الشیخیة نشأتها وتطورها ومصادر دراستها، محمد طالقانی، ص9.
[16]– لؤلؤة البحرین: یوسف بحرانی، 2/387.
[17]– الشیخیة: محمد حسن آل طالقانی، ص42.
[18]– اصول الکافی: کلینی، 1/438. در کتاب خداوند،﴿فَٱمۡنُنۡأَوۡأَمۡسِكۡ…﴾[ص: 39]. آمده و «فامنن أو أعط» نیامده است، آیا نزد علی کتابی غیر از کتاب خداوند وجود داشته است؟
[19]– اصول الکافی: کلینی، 1/65.
[20]– اصول الکافی: کلینی، 1/265-266.
[21]– الـمعالم الجدیدة للمرجعیة الشیعة: ص117.
[22]– الـمعالم الجدیدة للمرجعیة الشیعیة: محمد حسین فضل الله، ص117.
[23]– الحق الـمبین في تحقیق کیفیة التفقه في الدین، فیض کاشانی به نقل از سخن محقق حلی در کتابش، معارج الأصول: ص106.
[24]– اصول امامیه اقتضا میکند که بگوید: همان طور که رأی امام هم، همین است نه اینکه بگوید همان طور که اکثر علماء بر این باورند.
[25]– الشهاب الثاقب فی بیان معنی الناصب: یوسف بحرانی، ص241.
[26]– فقه الحیاة: محمد حسین فضل الله، ص35.
[27]– مرجعیة الـمرحلة: جعفر شاخوری، ص127.
[28]– مجلة الفکر الجدید، مقاله‌ای از محمد حسین فضل الله.
[29]– همان.