بدعت.
“بِدعَت” ، یَعنی یَنگی نَرسَه اَوَّلَّه ری بَولگن اِیمس، مَثَلاً الله تعالی مَرحَمَت قیله دیکی:
بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ (بقره/117)،
(اوُ) یِیرُو آسمانلرنی پَیدا قیلگوُچیدیر،
الله تعالی رسول الله صلی الله علیه وسلمگه مَرحَمَت قیله دیکی: قُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا مِنَ الرُّسُلِ (احقاف/۹)،
اَیتگِین: مِین پَیغَمبَرلرنی آرَسیده یَنگی کوُرینیشده چِیقیب قالگه نی یا اَوّلگیلرنی مِثالیگه اوُحشَمَگنی اِیمَسمَن. یَعنی مِیندَن آلدینگی پَیغَمبَرلرنی هَم کِتابی، مُعجِیزَلری و اوُزلریگه حاص شَریعَتلری بُولگن.
“بِدعَت” بُو یَعنی شَرعِی جِهَتدَن دِینده اوُنی اَصلی رَویشی بُولیب توُریب، دینی مَسَله لرده یَنگی رَویشنی وُجُودگه کِیلتیریش بُوله دی. مَنه بُو یَنگی وُجُودگه کیلگن نَرسَه الله نی شَریعَتیدَگی قانونلرده مَنه بُو شَکلده تاپِبلمَیدی، بَلکی مَنه بُو یَنگی وُجُودگه کیلتیرِیلگن نَرسَه الله نی شَریعَتیدَگی مَوجُود بُولگن اَصلی نَرسه گه اوُحشَیدی حالاص. باشقَچَراق قیلیب اَیتگنده اَصلی جِنسنی اوُرنیگه اوُنی بَجَرَدِیگن اِیشینی قیلیشلیگی و اوُرنینی توُلدیریش اوُچُون اِیشلَب چیقَریلگن یَسَمَه جِنس دِیسه هَم بُوله دی. مَثَلا حَسَن ابن عَلی رضی الله عنهما دَن سُونگ نُبُوَّت مَنهَجیگه اَساسلَنگن حِلافَتنی اوُرنیگه آلیب کِیلینگن شاهِگرلیک توُزِیمِیگه اوُحشَیدی. اَصلیده الله تعالی شُوراگه اَساسلَنگن حُکوُمَتنی رَسمِی رَوِیشده تَن آلردی، لِیکِن بُونی اوُرنیگه مِعراث بُولیب قاله دیگَن، مُستَبِید، یَکّه حاکمِیَتنی قوُییب قوُیِیشدی. اَصلیده مُنه بُو نَرسَه الله نی شَریعَتیده مَوجُود هُم اِیمَس، بُولیب هَم الله نینگ شَریعَتیدَگی قانونلرگه قَرشی حِسابلَنَدی.
نُبُوَّت مَنهَجیگه اَساسلَنگن حِلافَت هَم الله نی شَریعَتیدَگی قانونلر کارحانه سیده مَعلوُم مَقصَدلرگه اِیریشیش یُولیده وُجُودگه کیلتیریلگن اِیدی، اِیندی بیر کیشی کیلیب اَنه اوُشه مَقصَدلرگه اِیریشیش یُولیده شاهِگرلیکنی یُولگه قوُیدی، بَولیب هَم مَنه بُو شَکلده یَنگی اِیشلَب چیقیلگن و دینده سابِقه سی بُولمَگن نَرسَه نی “بِدعَت” دییله دی. شاهِگرلیک، یَکّه و مُستَبِید حاکِمِیَت الله نی شَریعَتیدَگی قانونلرده سابِقه سی بُولگن اِیمَس. اِیندی بیر کیشی کیلیب مَنه بُو یَنگی آلیب کیلینگن نَرسَه گه اوُرنَشیب قالَدِیگن بُولسه، اوُنگه بِدعَت اَهلی دییله دی. حُودِّی اَهلی بَیت، اَهلی سُنَّت دِییلگنگه اوُحشَش مَنه بُو اِیشنی اَهلی دییله دی.
مَنه بُوندَی یَسَمَه یُولّرگه اِیرگه شیش و بُو یُولَّرده قالیب کِیتیش، اَلبتّه اَصلی تاوَرگه ضَرَر یِیتکزَدی و فِرقه لَنیشگه سَبَب بُوله دی. اَگرچی مَنه بُو یَسَمَه تاوَرلرنی اِیشلَب چیقه رَیاتگن بُو دُنیاده کَتّه فایده لر کوُریشسه هَم، بُو یَسَمَه تاوَرلرنی اَصلی تاوَرنی اوُرنیگه اِستِعمال قیلَیاتگنلر ضَرَر کوریشَدی.
شُو سَبَبلی هَم الله تعالی آچِیق مَرحَمَت قیله دیکی:
«وَ أَنَّ هٰذٰا صِرٰاطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَلاٰ تَتَّبِعُوا اَلسُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذٰلِكُمْ وَصّٰاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» (انعام/153)،
“اَلبَتّه، مَنه شُو مِینینگ تُوغری یُولیمدیر. بَس شُو یُولگه اِیرگَشینگلر! ( باشقه) یُولّرگه اِیرگشمَنگِیزکی، اوُلر سِیزلرنی اونینگ یُولِیدَن اوُزیب قوُیَر. شایَد تَقوا قیلسَنگیز، دیب سِیزلرنی مَنه شُو نَرسَه لرگه بُویَوردی.”
مَنه بُوندَی بُولِینِیش، فِرقه لَنِیشلَر وُجُودگه کِیلگن پَیتده، اَصلی تاوَرنی یَسَمَه سِیدَن اَجرَتیب آلیش کَم سانلی مُتَحَصِّصلرنی قوُلیدَن کیله دی حالاص. اَگر مَنه بُو مُتَحَصِّصلر حسن و حُسینگه و صَحابه لرگه اوُحشَش مَجبُوری حالتگه توشسه یَسَمَه تاوَرنی اِیشلَتِیشدَن باشقه چارَسِی قالمَیدی، یاکی بُولمَسَم اِمامی حَنَفی، جَعفر صادق، مالِک، شافِعِی،حَنبَل و باشقه لرگه اوُحشَش مَنه بُو حاکِمِیَت یَعنی یَسَمَه تاوَردَن اوُزاقلَشِیشَدی. لِیکِن عُمُومِی اِستِعمال قِیلوُچیلر مَنه بُو شَرائِتده سَرگردان بُولیب قالیشَدی و بُو اِیکّی تاوَرنی اَصلِیسِینینگ یَسَمَه سِیگه اوُحشَگنلیگی بائِث اَجرَتیشگه قادِر بُولِیشمَیدی.
رسول الله صلی الله علیه وسلم اوُزلَرینی حُطبه لَریده مَرحَمَت قیله دیلرکی:
«إِنَّ أَصْدَقَ الْحَدِيثِ كِتَابُ اللَّهِ وَخَيْرَ الْهَدْىِ هَدْىُ مُحَمَّدٍ وَشَرَّ الأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا وَكُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ وَكُلَّ بِدْعَةٍ ضَلاَلَةٌ وَكُلَّ ضَلاَلَةٍ فِي النَّارِ»،
اِینگ راست سُوز الله نی کِتابیدیر، و اِینگ یَحشی رَویش اِیسه محمد صلی الله علیه وسلمنی رَویشِیدیر. اِینگ یامان اِیش اِیسَه دیندَن یَنگی نَرسه نی وُجُودگه کیلتیریشدیر؛ دینده یَنگی وُجُودگه کِیلگن نَرسه بِدعَتدیر، هَر قَندَی بِدعَت گُمراهلیک و هَر گمراهلیک اِیسَه آلاودَدیر. اوُمُّو المُؤمِنِین عایشه رضی الله عنها رسول الله صلی الله علیه وسلمدَن رِوایَت قیلیب اَیتَدیکی:
«مَنْ أَحْدَثَ فِي أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ»،
“هَر کیم بیزنی مَنه بُو اِیشیمیزده ( دینی اِسلامده) بُولمَگن نَرسه نی وُجُودگه کِیلتیرَدِیگن بُولسَه، بُو نَرسَه قَیتَریلگندیر.”