Бидъат.
Бидъат”, яъни янги нарса авваллари бўлган эмас, масалан аллох таоло мархамат қиладики:
بَدِيعُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ (بقره/117)،
(у) еру осмонларни пайдо қилгувчидир,
Аллох таоло росулуллох саллаллоху алайхи васалламга мархамат қиладики:
قُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا مِنَ الرُّسُلِ (احقاف/۹)،
Айтгин: мен пайғамбарларни орасида янги кўринишда чиқиб қолгани ё аввалгиларни мисолига ўхшамагани эмасман. Яъни мендан олдинги пайғамбарларни хам китоби, мўжизалари ва ўзларига хос шариатлари бўлган.
“Бидъат” бу яъни шаръий жихатдан динда уни аслий равиши бўлиб туриб, диний масалаларда янги равишни вужудга келтириш бўлади. Мана бу янги вужудга келган нарса аллохни шариатидаги қонунларда мана бу шаклда топилмайди,балки мана бу янги вужудга келтирилган нарса аллохни шариатида мавжуд бўлган аслий нарсага ўхшайди холос. Бошқачароқ қилиб айтганда аслий жинсни ўрнига уни бажарадиган ишини қилишлиги ва ўрнини тўлдириши учун ишлаб чиқарилган ясама жинс деса хам бўлади. Масалан Хасан ибни Али розиаллоху анхумадан сўнг нубувват манхажига асосланган хилофатни ўрнига олиб келинган шохигарлик тузумига ўхшайди. Аслида аллох таоло шўрога асосланган хукуматни расмий равишда тан оларди, лекин буни ўрнига мерос бўлиб қоладиган,мустабид, якка хокимиятни қўйиб қўйишди. Аслида мана бу нарса аллохни шариатида мавжуд хам эмас, бўлиб хам аллохнинг шариатидаги қонунларга қарши хисобланади.
Нубувват манхажига асосланган хилофат хам аллохни шариатидаги қонунлар корхонасида маълум мақсадларга эришиш йўлида вужудга келтирилган эди, энди бир киши келиб ана ўша мақсадларга эришиш йўлида шохигарликни йўлга қўяди, бўлиб хам мана бу ишлатган нарсасини шариатга умуман алоқаси йўқ. Мана бу шаклда янги ишлаб чиқилган ва динда собиқаси бўлмаган нарсани “бидъат” дейилади. Шохигарлик,якка ва мустабид хокимият аллохни шариатидаги қонунларда собиқаси бўлган эмас. Энди бир киши келиб мана бу янги олиб келинган нарсага ўрнашиб қоладиган бўлса,унга бидъат ахли дейилади. Худди ахли байт, ахли суннат дейилганга ўхшаш мана бу ишни ахли дейилади.
Мана бундай ясама йўлларга эргашиш ва бу йўлларда қолиб кетиш,албатта аслий товарга зарар етказади ва фирқаланишга сабаб бўлади. Агарчи мана бу ясама товарларни ишлаб чиқараётганлар бу дунёда катта фойдалар кўришса хам, бу ясама товарларни аслий товарни ўрнига истемол қилаётганлар зарар кўришади.
Шу сабабли хам аллох таоло очиқ мархамат қиладики:
«وَ أَنَّ هٰذٰا صِرٰاطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَلاٰ تَتَّبِعُوا اَلسُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذٰلِكُمْ وَصّٰاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» (انعام/153)،
“Албатта, мана шу менинг тўғри йўлимдир. Бас шу йўлга эргашинглар!( бошқа) йўлларга эргашмангизки,улар сизларни унинг йўлидан узиб қўяр. Шояд тақво қилсангиз,деб сизларни мана шу нарсаларга буюрди.”
Мана бундай бўлиниш, фирқаланишлар вужудга келган пайтда,аслий товарни ясамасидан ажратиб олиш кам сонли мутахассисларни қўлидан келади холос. Агар мана бу мутахассислар Хасан ва Хусайнга ва сахобаларга ўхшаш мажбурий холатга тушса ясама товарни ишлатишдан бошқа чораси қолмайди,ёки бўлмасам имом Ханафий, Жаъфар Содиқ, Молик, Шофеъий ,Ханбал ва бошқаларга ўхшаш мана бу хокимият яъни ясама товардан узоқлашишади. Лекин умумий истемол қилувчилар мана бу шароитда саргардон бўлиб қолишади ва бу икки товарни аслийсининг ясамасига ўхшаганлиги боис ажратишга қодир бўлишмайди.
Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам ўзларини хутбаларида мархамат қиладиларки:
«إِنَّ أَصْدَقَ الْحَدِيثِ كِتَابُ اللَّهِ وَخَيْرَ الْهَدْىِ هَدْىُ مُحَمَّدٍ وَشَرَّ الأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا وَكُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ وَكُلَّ بِدْعَةٍ ضَلاَلَةٌ وَكُلَّ ضَلاَلَةٍ فِي النَّارِ»،
Энг рост сўз аллохни китобидир, ва энг яхши равиш эса Мухаммад саллаллоху алайхи васалламни равишидир. Энг ёмон иш эса динда янги нарсани вужудга келтиришдир; динда янги вужудга келган нарса бидъатдир, хар қандай бидъат гумрохлик ва хар гумрохлик эса оловдадир. Уммул мўъминин Оиша розиаллоху анху росулуллох саллаллоху алайхи васалламдан ривоят қилиб айтади:
«مَنْ أَحْدَثَ فِي أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ»،
“Хар ким бизни мана бу ишимизда ( дини исломда) бўлмаган нарсани вужудга келтирадиган бўлса,бу нарса қайтарилгандир.”