Тарихчи ва фиқх олимларини ижтиходий ишлардаги раъйларини бошқа замонларга хам умумлаштириш вахдатга монеълик қилади(2)
Корзон Шаккок
Бизни динимиз исломдир, уни соясида яшайдиган хар қандай мўъмин бизни биродаримиз ва опа-синглимиз бўлади, исломий фирқаларни барчасидаги уламо ва аиммалар, аллохни шариатини тўғри фахмлашда бизларнинг манбаъларимиз хисобланади; мана бу уламолар ва имомларга ўзимизни нисбатламасдан туриб хам, уларнинг тўғри назарларидан фойдалана оламиз, мусулмонларни бири эканимизни ўзи бизларга кофийдир.
وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِّمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحًا وَقَالَ إِنَّنِي مِنَ الْمُسْلِمِينَ (فصلت/33)
(Одамларни) аллох(нинг дини)га даъват қилган ва ўзи хам яхши амал қилиб,”шак-шубхасиз мен мусулмонлардандирман”, деган кишидан хам чиройлироқ сўзлагувчи ким бор?
Вахдат йўлида ва мусулмонларнинг фикрий ва ақидавий тирик харакатининг табиий йўлида қолишимиз учун қуйидаги омилни ёдимизда сақлашимиз лозим бўлади, хар қандай замонда яшаган тарихчи ва фақих олимни ижтиходий ишлари ана ўша ўзини замонига тегишли бўлади.
Ўтган тарихдан таълим олганимиздек бир даврни тушунчаси билан кейинги даврга қарамаслик керак,яъни ўтиб кетган даврни олдимизга олиб келишни ўрнига ,ўзимизни ўша даврга олиб боришимиз ва ўша кунни тушунчаси,кўз-қараши билан тахлил қилишимиз лозим. Фиқх бўйича хам таълим олганимиздек, хар бир фиқх олими ўтган дарвга махсусан ўзидан кейинги даврга эмас, балки ўзини даврига муносиб назарни содир қилган. Шу сабабли хам фиқх олими ўзини замонининг фарзанди хисобланади, бу олимнинг шариатдаги ижтиход қилса бўладиган,ўзгарувчан ишлардаги назарини тушуниш учун ўша замонга мурожаъат қилиш керак, уни назари ўзини замонига тегишли эканини тушуниб олишимиз лозим.
Бунга қўшимча равишда тарихчи ё фиқх олимлари бир ходиса ё фиқхий масала хақидаги ўзини шахсий кўз-қарашини баён қилган бўлиши хам мумкин, бошқа манбаълар ва фикрлар бор бўлиб туриб ана ўша шахсий назарни ўзига кифояланиб қолиш тўғри бўлмайди. Аслида энг яхши йўл шуки, барча оятлар, хадислар, тарихий ривоятлар хар қандай мавзуда бўлишидан қатъий назар текширилиши ва бунга қўшимча равишда ўша асрга хоким шароит умумий суратда ва хар бир тарихчини замони ва маконидаги шароити ва бошқа фиқх олимлари ва ўша замонни тарихчиларини муомала қилиш равишини хаммасини ёнма- ён қўйишлик лозим, шунда хақиқат шаръий манбаъларда бўлгандек юзага чиқади.
Аммо баъзи бир дўстларимиз учун бир қанча йиллар ва асрлар олдин вафот қилиб кетган кишиларнинг китоблари, сўзлари худди китоб ва суннати сахихга ўхшаш амал қилади. Бу хам уларнинг фақатгина мусулмон салафи солих кишилар бўлганлиги боис,чунки бу кишилар ўзларини даврларида имом, шайхул ислом, аллома каби унвонга эга бўлишган.
Буни натижасида баъзи бир дўстларимиз мана бу хурматли кишилар хақида қуйидагича фикрлашади: бугунги кунга,ислом тарихи ва мусулмонларга оид масалаларда фақат ана ўша кишиларни назаринигина баён қилиниши лозим. Агар ўтган асрларда яшаган азиз кишиларни кўзи билан хозирги мавжуд вазиятга қараётган кишилар шу холда давом этишса, вақт ўтиши билан уларни фикрлаш миқёси ва нави,гўёки бугунги кундаги дунёга тегишли эмасдек хозирги замонни тушунишга қодир бўлмайдиган , ўзига хос кўринишда бир қолибни ичига тушиб қолишади. Улар бу кетишда жохилият таъассуби, хурофотга берилиш, шаръий баён қилиш озодлигига мухолиф бўлиш, танқидни ва ўзини шаръан танқид қилишни қабул қилмаслик ,вохид уммат учун вохид ижмоъга етиш йўлидаги барча исломий фирқалар ва тафсирлардан ташкил топган улил амр шўросига қарши бўлишга дучор бўлишади.
Мана бу дўстларимизни қилаётган хатоси , бугунги кунда Хорис ибни Калда сақафий, Абу Али Сино ва пайғамбаримиз саллаллоху алайхи васалламни сахобаларидан бўлмиш Абу Рамса тамимий (Рифоъа ибни Ясрибий) ……..га ўхшаган кишилар тирилиб келса-да ва институтда таълим олмасдан, ишлашга рухсати бўлмасдан ……ва табобат маркази очмасдан туриб улардан жаррохлик қилиб бошлашини талаб қилганга ўхшайди!!