تَرِیخچِی وَ فِقه عالِملَرِینِی اِجتِهادِی اِیشلَردَگِی رَعیلَرِینِی باشقه زَمانلَرگه هَم عُمُوملَشتِیرِیش وَحدَتگه مانِعلِیک قِیلَدِی (2)
کارزان شَکّاک
بِیزنِی دِینِیمِیز اِسلامدِیر،اوُنِی سایَه سِیدَه یَشَیدِیگن هَر قَندَی مُؤمِن بِیزنِی بِرادَرِیمِیز وَ آپَه- سِینگلِیمِیز بُولَدِی،اِسلامِی فِرقَه لَرنِی بَرچَه سِیدَگِی اوُلاما وَ اَئِمَّه لَر، الله نِی شَرِیعَتِینِی توُغرِی فَهملَشدَه بِیزلَرنِینگ مَنبَعلَرِیمِیز حِسابلَنَدِی؛ مَنَه بُو اوُلامالَر وَ اِماملَرگه اوُزِیمِیزنِی نِسبَتلَمَسدَن توُرِیب هَم، اوُلَرنِینگ تُوغرِی نَظَرلَرِیدَن فایدَلَنَه آلَمِیز، مُسُلمانلَرنِی بِیرِی اِیکَنِیمِیزنِی اوُزِی بِیزلَرگه کافِیدِیر.
وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِّمَّن دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحًا وَقَالَ إِنَّنِي مِنَ الْمُسْلِمِينَ (فصلت/33)
(آدَملَرنِی )الله (نِینگ دِینِی)گه دَعوَت قِیلگن وَ اوُزِی هَم یَحشِی عَمَل قِیلِیب،”شَک- شُبهَه سِیز مِین مُسُلمانلَردَندِیرمَن”،دِیگن کِیشِیدَن هَم چِیرایلِیراق سُوزلَگوُچِی کِیم بار؟
وَحدَت یُولِیدَه وَ مُسُلمانلَرنِینگ فِکرِی وَ عَقِیدَه وِی تِیرِیک حَرَکَتِینِینگ طَبِیعِی یُولِیدَه قالِیشِیمِیز اوُچُون قُویِیدَگِی عامِلنِی یادِیمِیزدَه سَقلَشِیمِیز لازِم بُولَدِی، هَر قَندَی زَماندَه یَشَگن تَرِیخچِی وَ فَقِیه عالِمنِی اِجتِهادِی اِیشلَرِی اَنَه اوُشَه اوُزِینِی زَمانِیگه تِیگِیشلِی بُولَدِی.
اوُتگن تَرِیخدَن تَعلِیم آلگنِیمِیزدِیک بیر دَورنِی توُشوُنچَه سِی بِیلَن کِییِنگِی دَورگه قَرَمَسلِیک کِیرَک،یَعنِی اوُتِیب کِیتگن دَورنِی آلدِیمِیزگه آلِیب کِیلِیشنِی اوُرنِیگه، اوُزِیمِیزنِی اوُشَه دَورگه آلِیب بارِیشِیمِیز وَ اوُشَه کوُنِّی توُشُونچَه سِی،کوُز- قَرَشِی بِیلَن تَحلِیل قِیلِیشِیمِیز لازِم. فِقه بُویِیچَه هَم تَعلِیم آلگنِیمِیزدِیک، هَر بِیر فِقه عالِمِی اوُتگن دَورگه مَحصُوصاً اوُزِیدَن کِییِنگِی دَورگه اِیمَس، بَلکِی اوُزِینِی دَورِیگه مُناسِب نَظَرنِی صادِر قِیلگن. شُو سَبَبلِی هَم فِقه عالِمِی اوُزِینِی زَمانِینِی فَرزَندِی حِسابلَنَدِی، بُو عالِمنِینگ شَرِیعَتدَگِی اِجتِهاد قِیلسَه بُولَدِیگن، اوُزگرُوچَن اِیشلَردَگِی نَظَرِینِی توُشُونِیش اوُچُون اوُشَه زَمانگه مُراجَعَت قِیلِیش کِیرَک، اوُنِی نَظَرِی اوُزِینِی زَمانِیگه تِیگِیشلِی اِیکَنِینِی تُوشوُنِیب آلِیشِیمِیز لازِم.
بُونگه قُوشِیمچَه رَوِیشدَه تَرِیخچِی یا فِقه عالِملَرِی بِیر حادِثَه یا فِقهِی مَسَلَه حَقِیدَگِی اوُزِینِی شَخصِی کوُز- قَرَشِینِی بَیان قِیلگن بُولِیشِی هَم مُومکِین،باشقَه مَنبَعلَر وَ فِکرلَر بار بُولِیب توُرِیب اَنَه اوُشَه شَخصِی نَظَرنِی اوُزِیگه کِفایَه لَنِیب قالِیش توُغرِی بُولمَیدِی. اَصلِیدَه اِینگ یَحشِی یُول شوُکِی، بَرچَه آیَتلَر،حَدِیثلَر،تَرِیخِی رِوایَتلَر هَر قَندَی مَوضُوعدَه بُولِیشِیدَن قَطعِی نَظَر تِیکشِیرِیلِیشِی وَ بُونگه قوُشِیمچَه رَوِیشدَه اوُشَه عَصرگه حاکِم شَرائِط عُمُومِی صُورَتدَه وَ هَر بِیر تَرِیخچِینِی زَمانِی وَ مَکانِیدَگِی شَرائِطِی وَ باشقَه فِقه عالِملَرِی وَ اوُشَه زَمانِّی تَرِیخچِیلَرِینِی مُعامَلهَ قِیلِیش رَوِیشِینِی هَمَّه سِینِی یانمَه – یان قوُیِیشلِیک لازِم،شُوندَه حَقِیقَت شَرعِی مَنبَعلَردَه بُولگنِیدِیک یُوزَگه چِیقَدِی.
اَمَّا بَعضِی بِیر دُوستلَرِیمِیز اوُچُون بِیر قَنچَه یِیلَّر وَ عَصرلَر آلدِین وَفات قِیلِیب کِیتگن کِیشِیلَرنِینگ کِتابلَرِی،سُوزلَرِی حُودِّی کِتاب وَ سُنّتِی صَحِیحگه اوُحشَش عَمَل قِیلَدِی. بُو هَم اوُلَرنِینگ فَقَطگِینَه مُسُلمان سَلَفِی صالِح کیِشِیلَر بُولگنلِیگِی بائِث،چُونکِی بُو کِیشِیلَر اوُزلَرِینِی دَورلَرِیدَه اِمام،شَیخ الاِسلام، عَلَّامَه کَبِی عُنوانگه اِیگه بُولِیشگن.
بُونِی نَتِیجَه سِیدَه بَعضِی بِیر دُوستلَرِیمِیز مَنَه بُو حُرمَتلِی کِیشِیلَر حَقِیدَه قُویِیدَگِیچَه فِکرلَشَدِی: بُوگوُنگِی کوُنگه، اِسلام تَرِیخِی وَ مُسُلمانلَرگه آئِد مَسَلَه لَردَه فَقَط اَنَه اوُشَه کِیشِیلَرنِی نَظَرِینِیگِینَه بَیان قِیلِینِیشِی لازِم. اَگر اوُتگن عَصرلَردَه یَشَگن عَزِیز کِیشِیلَرنِی کوُزِی بِیلَن حاضِرگِی مَوجُود وَضِیعَتگه قَرَیاتگن کِیشِیلَر شُو حالده دَوام اِیتِیشسَه، وَقت اوُتِیشِی بِیلَن اوُلَرنِی فِکرلَش مِقیاسِی وَ نَوِی ،گوُیاکِی بُوگوُنگِی کوُندَگِی دُنیاگه تِیگِیشلِی اِیمَسدِیک حاضِرگِی زَمانِّی توُشُونِیشگه قادِر بُولمَیدِیگن، اوُزِیگه حاص بِیر قالِبنِی اِیچِیگه توُشِیب قالِیشَدِی. اوُلَر بُو کِیتِیشدَه جاهِلِیَت تَعَصُّوبِی،خُرافاتگه بِیرِیلِیش،شَرعِی بَیان قِیلِیش آزادلِیگِیگَه مُخالِف بُولِیش، تَنقِیدنِی وَ اوُزِینِی شَرعاً تَنقِید قِیلِیشنِی قَبُول قِیلمَسلِیک،واحِد اوُمَّت اوُچُون واحِد اِجماعگه یِیتِیش یُولِیدَگِی بَرچَه اِسلامِی فِرقَه لَر وَ تَفسِیرلَردَن تَشکِیل تاپگن اوُلِی الاَمر شُوراسِیگه قَرشِی بُولِیشگه دُوچار بُولِیشَدِی.
مَنَه بُو دُوستلَرِیمِیزنِی قِیلَیاتگن حَطاسِی،بُوگوُنگِی کوُندَه حارث ابن کلده ثقفی،ابو علی سینا وَ پَیغَمبَرِیمِیز صلی الله علیه وسلمنی صَحابَه لَرِیدَن بُولمِیش اَبُو رَمثه تمیمی (رفاعه ابن یثریبی) …….گه اوُحشَگن کِیشِیلَر تِیرِیلِیب کِیلسَه- دَه وَ اِینستِیتوُتدهَ تَعلِیم آلمَسدَن، اِیشلَشگه رُحصَتِی بُولمَسدَن …..وَ طَبابَت مَرکَزِی آچمَسدَن توُرِیب اوُلَردَن جَرّاحلِیک قِیلِیب باشلَشنِی طَلَب قِیلگنگه اوُحشَیدِی!!