شیخ محمد ابن عبدالوهاب رحمه الله منهجینی مخالف لری او کیشی و نجد اولامالرینی اَیبله یاتگن نرسه لردن بیری، شیخ محمد ابن عبدالوهاب رحمه الله کافرلرگه تعَلّوقلی بولگن حکمنی مسلمانلرگه تطبیق قیلگَنیدیر. کییینگی مسله ایسه بغدادینینگ اسلامی دولَتینی جماعت شیخ محمد ابن عبد الوهاب و نجد اولامالرینی تفکّوراتینی یولگه قوییشگن، اما اولر اوزلری حقیده هیچ نرسه دیییشمگن ایدی. منه بو سوزلر قیسی درجه ده توغری بوله دی؟
ج: محمد ابن عبد الوهاب اوزیگه مخالف مسلمانلرنی مشرک دییش بیلن اولرنی آچیق و روشن تکفیر قیلَردی. و بونگه مثال کیلتیریب ایتَردیکی: عبدالقادیر گیلانی و اونگه اوخشه گنلردن سورشگنیگه اوخشدیر. منه بو زمینه ده اونته لیک نقصانلرده کیلتیریشیچه، مجبور بولمه گن حالتده او هم شوندی رویشده گی اوزلری تعریف قیلیب چیگه ره لب قوییشگندیک مسلمانلر اوچون جهالت و تعویل بابیده اعتبارلی شرعی عذرلرنی کیلتیریشمیدی. [1][2]
شیخ احمد ابن زینی دهلان ( 1231-1304 ق) حرمیننی امامی، شافعیلرنی فقیهی، محمد ابن عبد الوهابنی عصریده گی صوفی مسلک بولگن ذات شیخ محمد ابن عبد الوهاب حقیده اَیته دیکی:
و حمل الآیات القرآنیة التی نزلت فی المشرکین علی اهل التوحید… [3]
محمد ابن عبدالوهاب مشرکلر باره سیده نازل بولگن قرآن آیَتلرینی اهلی توحیدگه تطبیق قیلگن کیشی ایدی……..
محمد ابن عبدالوهاب اوزینی ییتّنچی رساله سیده ابن سحیم و اونگه ایرگشگنلرگه ردّیه بیریب اولرنی تکفیر قیله دی و بهوتینی اقناع کتابیده گی سوزلرینی حوجّت قیلیب ایتدی: علی ابن ابی طالبنی فریاد قیلیب چَقیرگن کیمسه کافر بوله دی. شوندی ایگن اولرنی مسلمان دیب حِسابلیدیگن و مُوَحِّدلر بیلن بحثله شه دیگن و موحّدلرنی هوارج و کافر دیدیگن لرنی حالی قندی بولر ایکن. .[4]
آلی سعود سلطنتیده گی نجدیتنینگ اینگ کتّه مفتیسی ابن باز شرکنی تعریفیگه یاردم سورش، فریاد قیلیب اولگن یا غائب کیشیلرنی چَقیریش یاکی اولرگه قوربانلیک و نظرلر قیلیشنی مثال تریقه سیده کیلتیریب ایته دی:
ويطلق على الكافر أنه مشرك وعلى المشرك أنه كافر
کافرکه مشرک دیب ایطلاق قیلینه دی و مشرکگه کافر دیب ایطلاق قیلینه دی. شو طرزده قوییده گی نتیجه گه کیله دی: کافر مشرک دیب نامله نه دی و مشرک هم کافر دیب نام له نه دی.[5]
نجدیت منه شونگه اوخشب مسلمانلرنی ناحق روش بیلن مشرکلر صفیگه قوشیب قویگن پیتیده، اولرنی مشرک دییشدَن مقصدلری اونی لفظی معناسیده ایمس، بلگی اونی حکمی معناسیده ایتیشگن، شو سببلی هم بوندی دیب حکم چیقه ریشگن: ” مشرکلرنی اسلام میلّتیدن تشقه ریده دیب سنه مه گن کیشی، درحقیقت قرآنّی تصدیقلاوچی بولالمیدی، چونکی قرآن مشرکلر یعنی الله دن باشقه گه سیغینه دیگنلرنی اسلام میلّتیدن تشقه ریده دیب حِسابلیدی. و شو بیلن بیرگه اولرنی تکفیر قیلیب اسلام میلّتیدن چیقه ره دی و اولرکه قرشی دشمنچیلیک قیلیب جنگ قیلیشگه بویوره دی. محمد ابن عبدالوهاب اسلامنی اوچینچی ناقیص قیلوچی نرسه حقیده ایته دی: مشرکلرنی تکفیر قیلمه گن یا اولرنی اسلام میلّتیدن تشقه ریده ایکه نیگه شبهه قیلگن و یا اولرنی مذهبی، توغری دیب سنه گن کیمسه کافردیر. [6]
ایندی بیر فِکرلب، اوزینگنی اطرافینگ گه بیر قره ب چیق، سینی نظرینگ ده قنچه فایِز مسلماننی تکفیر قیلیب بوله دی؟
شبهه سیز مسلمانلر حاکیمیتنینگ حلافت حاله تیدن بوریلیب کیتیشی و شاهیگرلیک بیدعتیگه گریفتار بولیشی و تورلی هیل شوری لرنی بوزیلیشی و فرقه له نیش کسل لیگی ترقلگنلیگی سببلی ، نظری و ظاهری مسله لرده بولغَنیشگن. اما توغری دوالَنیش یولیدن بوریلیب کیتیش و یهودیلرنی توحیدگه اساسلنگن کوز قَرَشینی قبول قیلیش و منه بوندن سونگ مسلمانلردن شرعی عذرلرنی آلیب تشلش و اولرنی اوستیده توحیدگه اساسلنگن منه بو دنیا قرَش بیلن حکم قیلیش، بولرنی برچه سی توغری یول ایمس.
صحیح حدیثده کیلتیریلیشیچه، بیر یهودی اوزیده گی انه شونچه بوریلیشلر، شرکلر بولیشیگه قرَمسدن رسول الله صلی الله علیه وسلم و صحابه رضی الله عنهم نینگ توحیدیدن عَیب تاپه دی و اولرنی شرک کیلتیریشده متهم قیله دی.
آلبانی اوزینینگ صحیح حدیثلر سیلسیله سیده باشقه لفظ و ینه ده کوپراق اضاح بیلن روایت قیلگن. [7] [8]
صیفی جهینه نی قیزی قوتیله دن روایت قیلینیشیچه ایته دیکی: یهودیلرنی عالم لریدن بیری رسول الله نی آلدیلریگه کیلیب ایتدی: ای محمد اگر سیزلر شرک کیلتیرمه گه نینگیزده قندی یحشی بولر ایدینگیز. او کیشی مرحمت قیلدیلر:
سُبْحَانَ اللهِ، وَمَا ذَاكَ؟،
سبحان الله، بو قیسی شرک؟ یهودی ایتدی: قسم ایچه یاتگن پیتینگیزده کعبه گه قسم دیسیزلر. رسول الله صلی الله علیه وسلم بیر آز توریب ایتدیلر:
إِنَّهُ قَدْ قَالَ: فَمَنْ حَلَفَ فَلْيَحْلِفْ بِرَبِّ الْكَعْبَةِ ،
اوتگن زمانده ایتگن لرینگیز ایندی اوتیب کیتدی،بوندن کییین قسم ایچماقچی بولگن کیشی کعبه نی پروردیگاریگه دیب قسم ایچسین.
شوندن سونگ یهودی ایتدی: ای محمد ،اگر سیزلر الله گه شرک کیلتیرمه گنینگیزده قندی هم یخشی قوم بولر ایدینگیز. رسول الله صلی الله علیه وسلم مرحمت قیلدیلر:
سُبْحَانَ اللهِ، وَمَا ذَاكَ؟
سبحان الله، بو قیسی شرک؟ یهودی ایتدی: سیزلر اگر الله و فلانی حاحله سه دیسیز لر. رسول الله صلی الله علیه وسلم بیر آز توریب ایتدیلر:
إِنَّهُ قَدْ قَالَ، فَمَنْ قَالَ مَا شَاءَ اللهُ فَلْيَفْصِلْ بَيْنَهُمَا ثُمَّ شِئْتَ .
اوتگن زمانده ایتگنلرینگیز ایندی اوتیب کیتدی، ایندی بوندن بویان بیر کیشی اگر الله حاحله سه دیسه، سونگ اونی کیتیدن اجرتگن حالده اگر سین حاحله سنگ دیسین.
بیز هر قندی شرایتده هم، رسول الله صلی الله علیه وسلم و اوّلگی صحابه لرنینیگ برچه لری 13 ییل مکه ده یشه گن ییلّری یعنی مدینه گه کیلگونچه بولگن دور دوامیده و منه بو یهودینی خبری کیلگونِچه مدینه ده یشه گن پیتلریده هم منه شونچه انصارلر هم بولیشیگه قرمسدن اولرنی همه سی توحیدنی توشونمی قالگنلیکلری و اینگ کتّه شرکنی کیلتیریشگنینی قبول قیله آلمیمیز. رسول الله صلی الله علیه وسلمدن سورَلگن ایدی:
« أيُّ الذَّنْبِ عِنْدَ اللَّهِ أكْبَرُ؟ قالَ: أنْ تَجْعَلَ لِلَّهِ نِدًّا وهو خَلَقَكَ»[9]
یعنی منه بو حاحام یهودی کیلیب الله تعالی گه شرک کیلتیریشه یاتگنینی ایتگونچه بولگن دور ایچیده اولر اینگ کتّه شرکنی کیلتیریش بیلن یَشَب اوتگنلیکلری و بیر یهودینی کیلیب اولرگه توحیدنی اورگتیشلیگی عَقلگه سیغمیدیگن نرسه دیر.
بو یرده منه بو یهودی رسول الله صلی الله علیه وسلم و او کیشینی صحابه لرینی بیان لرینی ظاهریدن ناتوغری توشونچه چیقَرگن، تَوحید و شرک مسله سینی توغری توشونمسلیگی، بیلمسلیگی، ناتوغری حُلاصه چیقرگنی سببلی اوشه گپلرینی ایتیشگه جَسارت قیلگن. اما کوریب تورگه نیمیزدیک، رسول الله صلی الله علیه وسلم بیر آز اویله نیب تورگچ، سوزله شیب توریشگن موضونی منه بو یهودی سوءِستعفاده قیلیشینی امکانی قالمیدیگن تامانگه بوره دیلر. لیگن اصلیده رسول الله صلی الله علیه وسلم و صحابه لر آلدین ایتیشگن سوزلر بیلن کییینگی ایتیشگه بویوریلگن سوزلرده گی توشونچه، مضمون بیر هیلدیر. اما کییینگی یه نگی بویوریلگن لفظ دشمنلرنینگ سوءِستیفاده قیلیشی و روهی جنگلریگه مانع بوله آله دی.
حاضر بیزنی زمانه میزده ایسه بیر گوروه کیشیلر یهودیلرنینیگ عالیمی ایشلتگن ادبیاتی بیلن مسلمانلرنی فقطگینه شرک کیلتیریش بیلن ایبله بگینه قالمَسدن، بیر قدم ایلگه ری قوییب اولرنی مشرک ایکنلیکده متهم قیلیشه دی.
سیز هم ایتیب تورگنینگیزدیک مسلمان کیشینی مشرک دییشلیکنی اوزی یعنی اونی تکفیر قیلیشدیر – بو سیزنی سوزلرینگیزدن کورینیب تورگنیدیک – و مسلمانلرنی بو طرزده تکفیر قیلیش هم دروست ایمس، بو بیلن بیرده نیگه اکّیته ایشگه اقدام قیلینه دی:
1-الله تعالی و اونینیگ رسولِ صلی الله علیه وسلم مشرک کافرلر حقیده صادر قیلگن حکمنی یاءِنکی علم اهلی هم مشرک کافرلر حقیده ایتگن سوزلرنی منه بو شرعی عذرلرگه ایگه بولگن بیچاره مسلمانلرگه تطبیق قیلیشه دی. شیخ عبداللطیف آلی شیخگه اوحشه گنلرنی سوزلرینی کیلتیریشه دی، او کیشی ایته دی: مشرکنی تکفیر قیلیش یا مشرکلرنی تکفیر قیلیش خوارجلرنی اوصولریدندیر و اهلی سنت اولامالرینیینگ بیرارته سی بو ایشنی قیلیشمه گن. بو سوزلر الله تعالیگه و پیغمبریمیز صلی الله علیه وسلمگه و اومّتنی اجماسیگه ردّیه بیریشدیر. بو اویاتلیک ایش فقط منه بو ردّیه بیلن کافیدیر و اعتراض قیلوچی کیشی اوزینی جهالتی سببلی پیغمبرلرنی دینی و حوارج مذهبینی اورتسیگه تشخیص بیره آلمه گن بوله دی. .[10]
منه بو یرده کوریب تورگنیمیزدیک کافر مشرکلرگه تیگیشلی بولگن حکمنی مسلمانلرگه تطبیق قیلیشیَپتی. بو انیق حطا و انکار یا کیچیریب بولمیدیگن جنایتدیر. الله تعالی و رسولی صلی الله علیه وسلم آشکار و بیپرده بیر گوروه کیشیلرنی کافر، مورتد یا منافق دیگن نام بیلن تنیشتیرگن و اگر بیر کیشی منه بو گوروهلرنی کافر ایکنلیگیده شبهه قیله دیگن بولسه، اونی اوزی هم کفرگه دوچار بوله دی. اما نجدیت مسلمانلرنی بونگه اوحشش ایشلر سببلی هم تکفیر قیلیب یوباریشه دی،یعنی اصلیده کافرلر حقیده نازل بولگن حوجّتلرنی مسلمانلرنی اوستیده ایشله تیشیَپتی.
2-قوللریده گی حربی و حوکومتی قدرت لری سایه سیده الله و اونی رسولی صلی الله علیه وسلمنی دینیگه طعنه قیلوچی و مسلمانلرنینیگ عقیده لرینی تشویشینی قیله یاتگنلر نامی بیلن سیزلر اوزینگیزنی فکرینگیزنی بیان قیلیشینگیزگه مانعلیک قیلیب ، قورال و قوپالّیک بیلن سیزگه توسقینلیک قیلیشه دی.
اوزلریگه یعنی نجدیلرنی فکرلریگه محالفت قیلیشنی الله و رسولیگه طعنه قیلیش و مسلمانلرنی عقیده لرینی ایزدن چیقیشی دیب کورسه تیشه دی! اوزیگه محالفت قیلیشنی الله و رسولیگه محالفت قیلیش دیب بیله دیگن منه بوندی موتکبّر بولیش، اوزینی نهایتده یوقاریده کوریش و آچیق حطاکار بولیشدن الله نی اوزی سقله سین!
1295 هجری قمری ییلّرده مکه ده حنبلی لرنی مفتی سی بولگن شیخ محمد ابن عبدالله نجدی اوزینی
«السُّحُبُ الوابِلةِ علی ضرائِحِ الحنابلة»
ناملی کتابیده محمد ابن عبدالوهاب حقیده شوندی دیب یازه دی: محمد ابن عبدالوهاب اوزیگه قرشی اگر بیر کیشی محالفت قیلسه یاکی اونگه قرشی ردّیه یازسه، او منه بو کیشینی توغریدن-توغری، آچیق روشده اولدیریشگه قدرتی بولمه گن. او بیرار کیشینی منه بو آدمنی کیچه سی اوییده یا کیچه سی بازارده اولدیریش اوچون جونه تَردی، چونکی او اوزینی مُحالفلرینی تکفیر قیلیب، اولرنی اولدیریشنی حلال قیلیب آلگندی. [11]
محمد ابن عبدالوهابنی نیوه ره سی، نجدیتنی علامه سی دیگن نام بیلن تنیلگن شیخ عبدالرحمن ابن حسنّی ایتیشیچه: حاکم لرگه الله و رسولینی دینیده گی بیرار نرسه گه طعنه و اجره لیشنی وُجودگه کیلتیره یاتگن و مسلمانلرنی عقیده لرینی تشویشگه ساله یاتگنلرنی آلدینی آلیشی واجب بوله دی. شو بیلن بیرگه مشرکلرنی تکفیر قیلیشدن منع قیله یاتگن و اولرنیینگ اسلامنی دعوا قیله یاتگنی و شهادت کیلتیره یاتگنینی دلیل قیلگن حالده، مسلمانلر و اسلام اومّتیدن دیب حسابله یاتگنلرنی ضرری اسلامگه محصوصا عوام آدملرگه قیته دی و حلقنی آره سیده فتنه، توپالان کیلتیریب چیقه ریشگه باءِث بوله دی.
کیلینگ لر، سیزلر بیلن دَوله نینیگ مرکزی قیدیرو اِداره لریگه، شرعی هَیِِإت لریگه صادر قیلینگن و نبآ ناملی 76 چی مجلّه ده چاپ قیلینگن بیانّامه نی تیکشیریب چیقه میز. اونده ایتیلیشیچه: ” اسلامی دولت ده گی دَعوتچیلر و علم طلب قیله یاتگنلرگه آدملرنی شرک و اونگه توشیب قالیشلریدن، مشرکلرنی تکفیر قیلیب توریشله ریدن آگاه لنتیریش لری واجب بوله دی. ” دَوله بو ییرده شیخ محمد ابن عبدالوهاب و نجد اولا مالرینینگ تفکّراتلرینی بیرمه-بیر اجرا قیلیشنی عَملده بجرگن. اوزینی قول آصتیده گی یاردم چیلریگه مسلمانلردن مشرک بولگن لیکده متهم قیلینگنلرنی تکفیر قیلیشنی واجب قیلیاپتی، منه بوندن هم اولرنینیگ آشکاره نجدیت تفکّراتلرینینگ صادق اجرا قیلوچیلر ایکنی انیق کورینیب توریبدی.
دَوله نینیگ اوزیگه محالف مسلمانلرنی مشرک دییشی و سونگ متهم قیلینگن مسلمانلرنی تکفیر قیلیشنی واجب ایتیشی و بونی کیتیدن اولرنی پاکستان، عراق، یمن، سومالی، لیویه نی مسجید لری، صوفی لر و شیعه لر جمله نه دیگن مکانلرده قتلی عام قیلیشی محمد ابن عبدالوهاب و نجدیت انچه ییلّرآلدین ریچه سینی توزیب چیقگن ایشنی عَملده گی کورینیشیدیر. اوزینی نجدیت فکریگه ایرگه شوچی دیب حسابلیدیگن هر بیر کیشی، محمد ابن عبدالوهاب و دوله گه اوخشب عمل قیلمیدیگن بولسه، یا او دعوا قیله یاتگن ادعا سیگه شبهه بیلن قرش کیرک یاکی بو شخص تُوقیه ( اوزینی یشیره دیگن لر) اهلیدن بولیب اونی اجرا قیلیشگه قدرتی یوق و قولی فرصت ییتیشینی کوته یاتگن لر طایفه سیدن بوله دی.
[1] وفي رسالة الشيخ محمد رسالة في الرد على ابن صباح ، ذُكرت في تاريخ نجد تحقيق ناصر الدين الأسد ص468 في الرد على من اتهمه بتهم ، ورد على ذلك ، إلا أنه قال في أثنائها : “الحمد لله ، أمَّا بعد : فما ذكره المشركون ( لاحظ هنا سماهم مشركين ) عنّي أنني أنهى عن الصلاة على النَّبِيّ -صلى اللَّه عليه وسلم- ، أو أني أقول لو أن لي أمراً هدمت قبة النَّبِيّ -صلى اللَّه عليه وسلم- ، أو أني أتكلم في الصالحين ، أو أنهى عن محبتهم ، كل هذا كذب وبهتان افتراه عليّ الشياطين الذين يريدون أن يأكلوا أموال الناس بالباطل ، مثل أولاد شمسان وأولاد إدريس الذين يأمرون الناس أن ينذروا لهم وينخونهم ويندبونهم ، كذلك فقراء الشياطين الذين ينتسبون إلى الشيخ عبد القادر وهو منهم بريء كبراءة علي بن أبي طالب من الرافضة ، فلما رأوني آمر الناس بما أمرهم به نبيهم -صلى اللَّه عليه وسلم- ألاّ يعبدوا إلا اللَّه وأن من دعى عبد القادر فهو كافر، وعبد القادر منه بريء ، وكذلك من نخى الصالحين أو الأولياء أو ندبهم أو سجد لهم … ” انتهى . والشاهد قوله : ” وأن من دعى عبد القادر فهو كافر ” فهذا نص بأنه يُكفّر من دعى عبد القادر وأمثاله (ومن فعل الشرك أعطى اسمه ، فيُسمى مشركا كافرا )، رسالة أرسلها إلى أحد علماء الأحساء واسمه أحمد بن عبد الكريم ، وهي الرسالة الحادية والعشرون في تاريخ نجد ص346.
[2] فتاوى الأئمة النجدية 3/188
[3] الدرر السنیة فی الرد علی الوهابیة، ص 67./ و کان کثیر من مشایخ ابن عبدالوهاب بالمدینة یقولون: سیضلّ هذا او یضلّ الله به من ابعده و اشقاه، و کان الأمر کذلک. و زعم محمّد بن عبدالوهاب انّ مراده بهذا المذهب الذی ابتدعه اخلاص التوحید و التبری من الشرک، و انّ الناس کانوا علی الشرک منذ ستمائة سنة، و انّه جدّد للناس دینهم، و حمل الآیات القرآنیة التی نزلت فی المشرکین علی اهل التوحید…
بسیاری از اساتید محمّد بن عبدالوهاب در مدینه می گفتند: زود است که این مرد گمراه شود و خداوند به واسطه او کسانی را که از خودش دور کرده و شقی نموده گمراه سازد، و پیش بینی آنها به وقوع پیوست. محمّد بن عبدالوهاب گمان کرده بود که مقصودش از این مذهبی که اختراع کرده توحید خالص و بیزاری و دوری از شرک است و اینکه مردم از ششصد سال پیش بر شرک بوده اند و او بوده که دینشان را تجدید کرده است. او کسی بود که آیات قرآن را که درباره مشرکان نازل شده بود بر اهل توحید حمل نمود…
[4] الدرر السنیه ۱۰/۳۶
[5] مجموع فتاوى الشيخ ابن باز” (9/174، 175) / الشرك فهو صرف بعض العبادة لغير الله، كمن يستغيث بالأموات أو الغائبين أو الجن أو الأصنام أو النجوم ونحو ذلك، أو يذبح لهم أو ينذر لهم، ويطلق على الكافر أنه مشرك وعلى المشرك أنه كافر … فسمى الكفار به كفاراً وسماهم مشركين، فدل ذلك على أن الكافر يسمى مشركاً، والمشرك يسمى كافراً.
[6] الدرر السنية : 291/9
[7] صحيح النسائي 3782 / أنَّ يَهوديًّا أتى النَّبيَّ صلَّى اللَّهُ عليهِ وسلَّمَ فقالَ: إنَّكم تندِّدونَ، وإنَّكم تُشرِكونَ تقولونَ: ما شاءَ اللَّهُ وشئتَ، وتقولونَ: والكعبةِ، فأمرَهُمُ النَّبيُّ صلَّى اللَّهُ عليهِ وسلَّمَ إذا أرادوا أن يحلِفوا أن يقولوا: وربِّ الكعبةِ، ويقولونَ: ما شاءَ اللَّهُ ثمَّ شئتَ
[8] أخرجه أحمد (27138)، وابن سعد في ((الطبقات الكبرى)) (10797)، والطحاوي في ((شرح مشكل الآثار)) (238) / سلسله الحادیث صحیحه البانی جلد ۳ صفحه ۱۵۴/ عبد الله بن يسار عن قتيلة بنت صيفي الجهنية قالت: ” أتى حبر من الأحبار رسول الله صلى الله عليه وسلم فقال: يا محمد! نعم القوم أنتم لولا أنكم تشركون! قال: سبحان الله! وما ذاك؟ . قال، تقولون إذا حلفتم: والكعبة، قالت: فأمهل رسول الله صلى الله عليه وسلم شيئا ثم قال: إنه قد قال، فمن حلف فليحلف برب الكعبة، قال: يا محمد! نعم القوم أنتم لولا أنكم تجعلون لله ندا! قال: سبحان الله! وما ذاك؟ قال: تقولون ما شاء الله وشئت. قالت: فأمهل رسول الله صلى الله عليه وسلم شيئا ثم قال: إنه قد قال، فمن قال: ما شاء الله فليقل معها: ثم شئت” / عبد الله بن یسار از قتیله بنت صیفی الجهنیه که گفت: حبری (عالمی) از احبار (علمای یهود) نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد و گفت: ای محمد شماها چه قوم خوبی می بودید اگر شرک نمی ورزیدید. فرمود: سبحان الله چه شرکی؟ گفت: وقتی سوگند می خورید می گویید: سوگند به کعبه. پیامبر صلی الله علیه وسلم درنگی کرد سپس فرمود: هرکس از شما سوگند خورد پس به پروردگار کعبه سوگند بخورد. سپس آن یهودی گفت: ای محمد، شماها چه قوم خوبی بودید اگر برای خداوند همتایی قرار نمی دادید. گفت: سبحان الله! یهودی گفت: می گویید: اگر خدا و فلانی بخواهند. پس پیامبر صلی الله علیه وسلم درنگی کرد سپس فرمود: آنچه در گذشته می گفتید هیچ، اما از این به بعد هرکس گفت: «اگر خدا بخواهد»، پس به همراه آن بگوید: «سپس تو بخواهی
[9] بخاری4761/ مسند احمد 6/196
[10] مصباح الضلام ۵۹۴-۵۹۳
[11] السحب الوابلة علی ضرائح الحنابلة، ص 275. / فانّه کان إذا باینه احد و ردّ علیه و لم یقدر علی قتله مجاهرة یرسل إلیه من یغتاله فی فراشه أو فی السوق لیلا، لقوله بتکفیر من خالفه و استحلاله قتله.