وَحدَتگه مانِعلِیک قِیلَدِیگن نَرسَه لَردَن(8) : مُشتَرَک نُوقتَه لَر وَ مُشتَرَک مَنفَعَتلَرگه تَوافُق قِیلمَسلِیک (1)
کارزان شَکّاک
اَهلِی سُنَّت دِیب مَعرُوف بُولگن فِرقَه لَر بُو فِرقَه لَرنِی کَتَّه اوُلامالَرِیدَن جُودَه کُوپ ثَوابگه اِیگه بُولگن نِهایَتدَه کوُپ دُعالَر وَ نَمازلَر نَقل قِیلِینگن بُولِیب، اَگر شَخص بِیر کِیچَه – کوُندُوزنِی هَمَّه سِینِی صَرفلَسَه هَم اوُنِی هَمَّه سِیگه وَقتِی یِیتمَیدِی. شُبهَه سِیز مَنَه بُو اوُلامالَر هَم هَمَّه وَقتلَرِینِی بُو دُعا وَ نَمازلَرنِی اوُقِیشگه صَرفلَشمَگن، لِیکِن بُو بِیلَن مَنَه بُو عالِملَرنِی عَمَلسِیز عالِملَر بُولگن، دِیب تَصَوُّر قِیلِیب بُولمَیدِی. بَلکِی بُو یِیردَه اِنکار قِیلِیب بُولمَیدِیگن هِیلمَه – هِیلِّیکگه اِشارَه قِیلِینگندِیر.
چُونکِی هَر بِیر مُسُلماننِینگ مَنَه بُو اِیشلَر بُویِیچَه اوُزِیگه یَرَشَه اِستِعدادِی،قابِلِیَتِی بار بُولِیب، رسول الله صلی الله علیه وسلم توُرلِی- هِیل قابِلِیَتگه اِیگه بُولگن هَر- هِیل آدَملَرگه تَوصِیَه لَر بِیرگنلَر. یَعنِی مَثَلاً بِیر کِیشِی فَلانچِی عِبادَتدَه اِستِعدادِی وَ قابِلِیَتگه اِیگه بُولِیشِی یاکِی باشقه بِیر کِیشِی اِیسَه فَلانچِی دُعا وَ نَمازده قابِلِیَتلِی بُولِیشِی مُومکِین……..اَلبَتَّه اَیتِیب اوُتِیلگن اوُرِینلَر شَخصِی اِیشلَرگه کِیرَدِی،یَعنِی بَرچَه مُسُلمانلَر بَجَرِیشِی لازِم بُولگن عُمُومِی اِیشلَردَن اِیمَس. مِثال طَرِیقَه سِیدَه اَیتَدِیگن بُولسَک، مَنَه بُو ثَوابلَرنِی بَرچَه سِی حُودِّی اوُشَه رسول الله صلی الله علیه وسلمنِی دَورِیدَگِی اوُچتَه صَحابَه گه اوُحشَش، جَنگ – اوُرُوشدَن قالِیب کِیتِیب جِنایَت قِیلگن کِیمسَه لَرگه تِیگِیشلِی اِیمَس.
اِیندِی بِیر گوُرُوه کِیمسَه لَر مَنَه شُو جُزعِی اِیشلَرگه یاپِیشِیب آلگن حالدَه، اوُزلَرِینِی تار نَظَرلَرِی بِیلَن تَفَرُّق وَ حارلِیکنِی اَسبابِینِی مُهَیَّا قِیلِیشیَپتِی. اوُلَر الله نِی دِینِی وَ الله نِی بَندَه لَرِی بِیزنِینگ اِختِیارِیمِیزدَگِی، یَحشِیلَب سَقلَشِیمِیز کِیرَک بوُلگن، اِیکِّی قِیمَّتلِی اَمانَت اِیکنِینِی اوُنوُتِیب قوُیِیشگن، اوُلَر بُو اِیشلَرِی بِیلَن یَحشِی حِمایَه قِیله آلمَسلِیکلَرِی وَ رَفتار،قِیلمِیشلَرِی سَبَبلِی، اِسلام اَرزِیشلَرِینِی عَمَلگه آشِیشِی وَ تَرقَلِیشِیگه حَتَّی مُسُلمانلَرنِی اوُزِیگه هَم ضَربَه اُورییشیَپتِی. بُو شَخصلَرنِی کِیلِیب چِیقِیش تَرِیخِی صَدرِ الاِسلامنِی دَورِیگه بارِیب تَقَلَدِی، شِیعَه لَرنِی رِوایَت قِیلِیشلَرِیچَه سَلمان فارسِی آدَملَرگه اَیتگن اِیدِیکِی:
“هربتم من القرآن إلى الأحاديث، وجدتم كتاباً رقيقاً حوسبتم فيه على النقير والقطمير والفتيل وحبة خردل فضاق ذلك عليكم و هربتم إلى الأحاديث التي اتسعت عليكم»
قُرآندَن قاچِیب حَدِیثگه آسِیلِیب آلدِینگلَر، چُونکِی قُرآن سِیزلَرنِی اَرزِمَگن نَرسَه لَر وَ اِینگِیچکَه اِیپلَر وَ حَنتَلنِی اوُرُوغِیگه اوُحشَگن نَرسَه لَر اوُچُون هَم حِساب- کِتاب قِیلَدِیگن نِهایَتدَه دَقِیق کِتاب اِیکَنِینِی توُشُوندِینگلَر، شُو سَبَبلِی هَم سِیزلَرگه قِییِین بُولِیب کِیتَدِی وَ سِیزلَرگه کِینگچِیلِیک بِیرَدِیگن حَدِیثلَر تامانگه قاچدِینگلَر.” ([1])
شَخص شُوندَی فَضاگه کِیرِیب قالَدِیکِی، بِیرگِینَه رِوایَتنِی اِیشِیتِیش آرقَلِی، یا بِیر دُعانِی یا ذِکرنِی اوُقِیش یا فَلان مَیدَه شَخصِی عَملنِی بَجَرِیش بِیلَن جَنَّتِی فِردَوسنِی اِینگ عالِی دَرَجاتلَرِیگه کوُتَرِیلِیب کِیتَدِیگندِیک وَ نِهایَتده آسانلِیک بیلَن یامانلِیکلَرِی پاک بُولِیب حِساب- کِتابدَن آماندَه قالَدِیگندِیک حَیال قِیلِیشَدِی.
اَصلِیدَه اِیسَه بُو نَفسانِی رَغبَت، باشقَه چَه قِیلِیب اَیتگندَه اِبلِیس رِوایَتلَردَه مَوجُود مَیدَه نَرسَه لَر بِیلَن مُسُلمان کِیشِینِی جَهَنَّمگه تارتَدِیگن شَیطانِی غُورُور بُولَدِی وَ الله مُتَعال اِنسانِّی شَیطاننِینگ مَنَه شُو اَلداوچِی غُورُورِیدَن اِختِیاط بُولِیشگه چَقِیرِیب مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
«يَعِدُهُمْ وَيُمَنِّيهِمْ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلاَّ غُرُورًا»
(شَیطان) اوُلَرگه وَعدَه لَر بِیرُور، خام حَیال لَرگه مُبتَلا قِیلوُر. آخِیر- عاقِبَتدَه شَیطان بِیرگن وَعدَه لَر فَقَط یالغان- سَراب بُولِیب چِیقَر. (نساء 120)
بِیر گوُرُوه کِیمسَه لَر قُرآن وَ سُنَّتیِ صَحِیحدَگِی دِینِی اِسلامنِینگ «اطعمهم من جوع و آمنهم من خوف» وَ اوُندَن سُونگ +«فالیعبدوا رب هذا البیت» بَرچَه گه اِینگ یَحشِی اوُصُول بِیلَن مُهَیَّا بُولَدِیگن اِسلامِی حُکوُمَتنِی توُزِیش یُولِیدَگِی عالِی هَدَفلَرِی وَ توُشُونچَه لَرِینِی اِعتِبارگه آلمَسدَن، بُوتُون غَم وَ تَشوِیشلَرِینِی اوُزلَرِینِی فِرقَه لَرِیگه حاص بُولگن فِقهِی مَسَلَه لَرگه قَرَتِیشگن. یَعنِی اِیشنِی شُو دَرَجَه گه آلِیب بارِیب قوُیِیشگنکِی، حَتَّی اوُلَرگه اِیرگشگن کِیشِیلَر دِینِّی اَصل هَدَفِی، قَیندَی طَهارَت آلِیشلِیک وَ غُسل قِیلِیشلِیک وَ باشقه یُوزلَب باشقَه شَخصِی آدابلَردَن عِبارَت، دِیب حَیال قِیلِیشَدِی.
اِمامِی شاطِبِی رَحِمَهُ الله مَنَه شُوندَی گوُرُوه بِیلَن مُعامَلهَ قِیلِیش بارَسِیدَه اوُزِینِی تارتگن قِییِنچِیلِیکلَرِی حَقِیدَه اَیتَدِیکِی: ” مِینِی اَطرافِیمدَه گوُیاکِی قِیامَت قائِم بُولگن اِیدِی، هَمَّه لَرِی مِینِی مَلامَت قِیلِیب عَیبلَشَردِی. مِینِی ،دُعا شَخص اوُچُون هِیچ قَندَی فایدَه یِیتکَزمَیدِی، دِیگنلِیکدَه عَیبلَشَردِی،چُونکِی مِین نَمازگه اِمام بُولگن پَیتِیمدَه نَمازدَن سُونگ بَرچَه بِیلَن بِیرگه نَماز اوُقِیمَسدِیم. گاهِیدَه اِیسَه مِینِی رافِضِیلِیکدَه وَ صَحابَه لَرگه نِسبَتاً کِینَه سَقلَشدَه عَیبلَشَردِی، چُونکِی مِین حُطبَه لَرِیمدَه صَحابَه لَرنِی دائِم ذِکر قِیلِیشنِی لازِم، دِیب سَنَمَسدِیم. بَعضِیدَه اِیسَه مِینِی آلدِین اوُتِیب کِیتگن اِماملَرگه نِسبَتاً قِیام وَ قوُزغالان قِیلِیشگه اِعتِقاد قِیلَمَن،دِیب عَیبلَشَردِی، بُو توُحمَتنِی سَبَبِی مِین حُطبَه لَرِیمدَه بُو اِماملَر حَقِیدَه صُحبَت قِیلمَگن اِیدِیم. گاهِیدَه اِیسَه قَتِّیق قوُلِّیکدَه وَ دِینِی اَحکاملَرنِی قَتِّیق اوُشلَشدَه مُتَّحَم قِیلِیشَردِی، اوُلَردَگِی بُو تَصَوُّرنِی سَبَبِی شوُکِی مِین تَکلِیف اِیشلَرِی وَ فَتوَی لَر بُویِیچَه اوُزِیم لازِم توُتگن مَشهوُر مَذهَبِی سُوزلَرگه عَمَل قِیلِیب اوُندَن تَجاوُز قِیلمَس اِیدِیم. اوُلَر اِیسَه بُو بارَدَه چِیگَرَدَن تَشقَرِیگه چِیقِیب کِیتِیشَردِی، یَعنِی سَوال قِیلوُچِی آسان وَ اوُنِی اِیستَگِیگه مُوافِق بُولَدِیگن دَرَجَه دَه – اَگرچِی بُوندَی حُکم شاذ وَ اِستِثنا بُولسَه هَم- فَتوَی بِیرِیشَردِی. بَعضِیدَه اِیسَه مِینِی الله نِی اَولِیا لَرِیگه نِسبَتاً دُشمَنچِیلِیکدَه عَیبلَشَردِی، بُونِی سَبَبِی هَم الله نِی رَسُولِینِی سُنَّتِیگه قَرَمَه – قَرشِی رَوِیشدَه عَمَل قِیلَدِیگن، اَمَّا اوُلَرنِی گوُمانلَرِیچَه اِیسَه آدَملَرنِی هِدایَتِی یُولِیدَه حَرَکَت قِیلَیاتگن بِدعَتچِی صُوفِیلَرگه مُخالِف بُولگنلِیگِیم اِیدِی………” [2]
شاطِبِی عَالّامَه اِبنِ بَتَّه رَحِمَهُ الله نِینگ اوُزِینِی زَمانِیدَگِی نَظَرِی تار مُلّالَر تامانِیدَن دُچار بُولگن مُصِیبَتلَرِینِی ذِکر قِیلِیش بِیلَن اوُزِیگه تَسَلِّی بِیرِیب صَبر قِیلَردِی وَ اوُ کِیشِینِی سُوزلَرِینِی اِیسلَردِی. اِبنِ بَتَّه نِی اَیتِیشِیچَه: مِین اوُزِیمنِی سَفَردَه یاکِی بِیر جایدَه توُرگن پَیتِیمدَگِی یَقِین وَ اوُزاق، تَنِیش وَ بِیگانَه شَخصلَرنِی آرَسِیدَگِی حالَتِیمدَن تَعَجُّب قِیلدِیم. مِین مَکَّه دَه، حُراساندَه وَ باشقَه دِیارلَردَه مُلاقات قِیلگن کِیشِیلَر مِینِی سُوزِیمگه مُوافِق بُولِیشسَه هَم یا قَرشِی بُولِیشسَه هَم اوُلَرنِی صُحبَتلَرِیگه قوُلاق سالِیب اَیتگَنلَرِینِی تَصدِیقلَردِیم وَ اوُنِی توُغرِیلِیگِیگه شَهادَت بِیرَردِیم.
اَگَر مِین اوُلَر اَیتگن نَرسَه نِی تَصدِیقلَسَم – جُودَه کوُپ آدَملَر شوُ اِیشنِی قِیلِیشَردِی- مِینِی مُوافِق کِیشِیلَردَن دِیب سَنَشَردِی وَ اَگر آزگِینَه بُولسَه هَم اوُلَرنِی سُوزلَرِیگه یا عَمَل لَرِیگه قَرشِیلِیک قِیلَدِیگن بُولسَم مِینِی مُخالِفلَردَن دِیب ناملَشَردِی.
اَگر بِیرار اِیش حَقِیدَه قُرآن وَ سُنَّتدَه سِینِی مَنَه بُو عَمَلِینگ یا سُوزِینگنِی قَرَمَه – قَرشِیسِی کِیلتِیرِیلگن دِیسَم، مِینِی حَوارِجگه چِیقَرِیب قوُیِیشَردِی.
اَگر اوُلَرگه تَوحِید حَقِیدَه حَدِیث اوُقِیب بِیرَدِیگن بُولسَم، مُتَشَبِّه لَردَن ( الله نِی اوُ ذاتدَن باشقَه لَرگه تَشبِیه قِیلَدِیگن طائِفَه) دِیب ناملَشَردِی. اَگر الله نِی کوُرِیش حَقِیدَه گِی حَدِیثنِی کِیلتِیرَدِیگن بُولسَم، سالِمِی دِیب حِسابلَشَردِی. اَگر اِیمان حَقِیدَه صُحبَت قِیلَدِیگن بُولسَم، مِینِی مُرجِعَه لَردَن دِیب بِیلِیشَردِی. اَگر عَمَلَّر حَقِیدَه صُحبَت قِیلِیب باشلَسَم، قَدَرِی بُولگنلِیکدَه مُتَّهَم بُولَردِیم، شوُنِینگدِیک اَگر مَعرِفَت وَ یَحشِی تَنِیش حَقِیدَه صُحبَت قِیلسَم کَرامِی بُولگنلِیک عَیبِی قوُیِیلَردِی. اَبُو بَکر وَ عُمَرنِی فَضِیلَتلَرِی حَقِیدَه گپِیرِیش بِیلَن ناصِبِیگه وَ اَهلِی بَیتنِی فَضِیلَتلَرِینِی اَیتِیش بِیلَن اِیسَه رافِضِیگه اَیلَنَردِیم.
اَگر قُرآندَگِی آیَتلَرنِی تَفسِیرِی یا حَدِیث حَقِیدَه سُکوُت قِیلَدِیگن بُولسَم وَ اوُنگه جَواب بِیرمَیدِیگن بُولسَم، ظاهِرِی بُولَردِیم وَ اَگر جَواب بِیرَدِیگن بُولسَم باطِنِی بُولِیب قالَردِیم. اَگر تَعوِیل اَساسِیدَه جَواب بِیرسَم اَشعَرِی سَنَلَردِیم. شُونِینگدِیک اَگر بِیرار اِیش بارَسِیدَه اَیتِیلگن اِیکّاوِیدَن باشقَه چَراق جَواب بِیرَدِیگن بُولسَم، مُؤتَزِیلَه گه اَیلَنَردِیم……..اَگر اوُلَرنِی بِیرِینِی سُوزِینِی تَصدِیقلَیدِیگن بُولسَم، باشقَه لَرِی مِین بِیلَن دُشمَن بُولِیب قالِیشَردِی، اَگر اوُلَرنِی هَمَّه سِینِی راضِی قِیلَدِیگن بُولسَم، پَروَردِگارِیمنِی غَضَبِیگه دُچار بُولَردِیم.” [3]
شُو سَبَبلِی هَم اَفغانِستاندَه شافِعِی مَذهَبِیدَگِی مُهاجِر مُجاهِد مُسُلمان نِی اوُلدِیرِیلِیشِیگه گُواه بُولگن اِیدِیک، چُونکِی بُو مُسُلمان نَمازدَه تَشَهُّدنِی اوُقِییاتگن پَیتِیدَه بَرماغِینِی قِیمِیرلَتِیشدِیک جِنایَتنِی صادِر قِیلگن اِیدِی، شُو سَبَبلِی هَم مَحَلِّی حَنَفِی مَذهَبِیدَگِی مُسُلمان تامانِیدَن اوُلدِیرِیلدِی. آتَه – آنَه سِینِی، عَائِلَه سِینِی، فَرزَندلَرِینِی، وَطَنِینِی اَنَه اوُشَه مُسُلمانلَرنِی حِمایَه قِیلِیش اوُچُون تَشلَب کِیلگن مُهاجِر مُسُلمان بِیر جُزعِی فِقهگه آئِد مَسَلَه دَگِی اِختِلاف سَبَبلِی اَنَه اوُشَه مُسُلمانلَر تامانِیدَن اوُلدِیرِلدِی.
مَنَه بُو قاتِلنِی نَظَرِیدَگِی اوُزِیگه حاص مَیدَه فِقهِی مَسَلَه، بِیر اِنسانِّی اوُلدِیرِیشدَن کوُرَه یُوقارِیراق تُورَدِی. اَصلِیدَه اِیسَه الله تعالی مَنَه بُوندَی اِنسانلَرنِی اوُلدِیرِیش، هَمَّه اِنسانلَرنِی اوُلدِیرِیش بِیلَن بَرابَر اِیکَنِینِی بَیان قِیلگن:
مَن قَتَلَ نَفۡسَۢا بِغَيۡرِ نَفۡسٍ أَوۡ فَسَادٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ ٱلنَّاسَ جَمِيعٗا وَمَنۡ أَحۡيَاهَا فَكَأَنَّمَآ أَحۡيَا ٱلنَّاسَ جَمِيعٗاۚ(مائدة/ 32)
“کِیمکِی بِیران جانِّی اوُلدِیرمَگن وَ یِیردَه بُوزغوُنچِیلِیک قِیلِیب یُورمَگن آدَمنِی اوُلدِیرسَه، دِیمَک، گوُیا بَرچَه آدَملَرنِی اوُلدِیرِیبدِی وَ کِیمکِی اوُنگه حَیات عَطا اِیتسَه (یَعنِی اوُلدِیرِیشدَن باش تارتسَه) ، دِیمَک؛ گوُیا بَرچَه آدَملَرگه حَیات بِیرِیبدِی.”
دَوامِی بار………..انشاءالله.
وَحدَتگه مانِع بُولَدِیگن نَرسَه لَردَن(8): مُشتَرَک نُوقتَه لَرگه وَ مُشتَرَک مَنفَعَتلَرگه مُوافِق بُولمَسلِیک (2)
کارزان شَکّاک
مانِع صِیفَتِیدَه عَمَل قِیلَیاتگن شَخصلَرنِینگ کوُپِی اِسلام دِینِینِی بَرچَه قِرّه لَرِینِی یَحشِی تَنِیشمَیدِی، حَتَّی اوُنِی عُمُومِی مَفهُومِینِی هَم دَرک قِیلِیشمَیدِی؛ شُو سَبَبلِی هَم اِسلامنِی حِمایَه قِیلَیاتگن پَیتلَرِیدَه شُوندَی وَهِیمَه لیی،وَیران قِیلوُچِی نَتِیجَه لَرگه یِیتِیب بارِیب قالِیشَدِی، اَگر اوُلَر مَنَه بُو حِمایَه نِی اوُرنِیگه سُکوُت سَقلَب توُرِیشگندَه یَحشِیراق بُولَر اِیدِی. اوُلَرنِی گپِیرَیاتگن نَرسَه لَرِی آفَت وَ کَسَل لِیکلَرنِی مَنبَع سِینِی آچِیلِیب کِیتِیشِیگه اوُحشَیدِی، مَنَه بُو مَنبَع، مِنطَقَه یا جَهان بُویِیچَه بُولگن اوُلِی الاَمر شُوراسِیگه یِیتِیب بارِیلگوُنِیچَه، اِسلامِی حُکوُمَتنِی نَظارَتِینِی آستِیدَگِی گوُرُوهنِی اِیچِیدَگی اِستِقلال صِیفَتِیدَه آغزِی یاپِیق حالِیدَه قالِیشِی لازِم.
یِیل لَر اِیمَس بَلکِی بِیر قَنچَه عَصرلَردَن بُویان، مَنَه بُو نَظَرِی تار فَقَط مَیدَه جُزعِی نَرسَه لَرنِی کوُرَدِیگن مُسُلمانلَر توُرلِی- هِیل وَضِیعَتلَردَه وَحدَت حَقِیدَه گپِیرِیب قالِیشَدِی، اَمّا قِیلیاتگن اِیشلَرِینِی حاصِلِی اِیسَه فَقَط تَفرَقَه کِیلتِیرَدیِ حالاص، بِیرلَشِیش وَ اِتِّحاد حَقِیدَه شِیعارلَر بِیرِشَدِی، اَمّا پَراکَندَه لِیکدَن باشقَه نَتِیجَه گه اِیرِیشگن اِیمَسلَر. اوُلَر ظاهِردَه تُوقِیَه وَ مُوراسَه بِیلن رَفتار قِیلِیشَدِی، اَمّا باطِندَه اِیسَه اِیچلَرِیدَه غَضَب وَ قَصاص آلِیشگه رَغبَت یَشِیرِینِیب آلگن. بُو یِیردَگِی اَجایِیب نَرسَه لَردَن بِیرِی شُوکِی ،بِیر پَیتلَر باشقَه فِرقَه لَرنِی قوُل آستِیدَه بُولِیب اوُلَردَن ظُلم کُورگن مَنَه بُو شَخصلَر، حاکِمگه اَیلَنِیب باشقَه فِرقَه لَر اوُلَرنِی قوُل آستِیگه تُوشِیب قالگن پَیتدَه، اوُلَرنِی اوُزلَرِی آلدِینگِی ظالِمگه اوُحشَب بَعضِیدَه اِیسَه اوُندَن هَم بَدتَرّاق ظالِمگه اَیلَنِیشَدِی. اوُلَر اِسلام وَ شُورا بَیراغِینِی اوُرنِیگه فِرقَه لَنِیش وَ یالغِیز یُورِیش وَ تار نَظَرلِی بُولِیش بَیراغِینِی کوُتَرِیب یُورِیشَدِی، بُو یِیردَه بُو بَیراق قَیسِی فِرقَه نِی قوُلِیدَه بُولِیشِی هَم مُهِم اِیمَس، بَلکِی هَمَّه سِیدَن هَم مُهِمراغِی بُو بَیراق شُورانِی قوُلِیدَه اِیمسلِیگِیدَدِیر.
رسول الله صلی الله علیه وسلمنِی قوُلَّرِیدَگِی اَساس اَبزار اوُ کِیشِیدَگِی حَقِیقَت اِیدِی، شُو سَبَبلِی هَم هِیچ قَندَی قوُرقوُسِیز هَمَّه نِی اوُزَرا صُحبَتگه چَیقِیرَردِیلَر وَ الله تعالی هَم مُخالِف کافِرلَرگه آچِیقچَسِیگه قُویِیدَگِیچَه گپِیرِیشگه بُویُورَردِی:
قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ (نمل/64)
اَمّا بُوگوُنگِی کوُندَگِی تار نَظَرلِی مُتَعَصِّبلَرنِینگ مُخالِفلَرِی بِیلن سُوزلَشُو آلِیب بارِیشگه مانِعلِیک قِیلَیاتگن اِینگ کَتَّه نَرسَه لَرنِی بِیرِی اوُلَردَگِی جَهالَتدِیر. اوُلَر حَقِیقَتدَه سُوزلَشُو آلِیب بارِیش وَ اوُزلَرِینِی خُرافات وَ حَطا اِیشانچلَرِینِی آشکار بُولِیشِیدَن وَ حَقِیقَتگه تَسلِیم بُولِیش وَ اوُلَرگه مِیراث بُولِیب یِیتِیب کِیلگن ناتُوغرِی اِیشانچلَرِینِی تَرک قِیلِیشدَن قوُرقِیشَدِی. اوُلَر گوُرُوهلَرِیدَگِی قوُل آستلَرِیدَه بُولگن کِیشِیلَر آلدِیدَه عارلَرِی کِیلِیب اوُیَلِیب قالِیشدَن قُورقِیشَدِی، اَمّا اوُزلَرِی بِیلَن آلِیب یُورِیشگن جَهالَت سَبَبلِی عارلَرِی هَم کِیلمَیدِی وَ اوُیَلِیشمَیدِی هَم. اِمام زَینُ العابِدِینِّی اَیتِیشِیچَه: “بِیزلَرنِی اِسلام وَ اوُنِی یُولِیدَه یَحشِی کوُرِینگلَر، اَگر شُوندَی قِیلمَسَنگلَر یَقِین آرَدَه سِیزلَرنِی یَحشِی کوُرِیشِینگِیز بِیزلَرگه عار وَ شَرماندَه لِیک آلِیب کِیلِیشِی آنِیق!”
بُو کِیشِیلَرنِینگ “اِسلامگه” نِسبَتاً جَهل وَ جَهالَتِیگه قوُشِیمچَه رَوِیشدَه، اوُلَر باشقَه مُسُلمانلَرگه هَم عار وَ شَرمَندَگرچِیلِیک کِیلتِیرِیشگن، گاهِیدَه اِیسَه بُو کِیشِیلَر باشقَه فِرقه لَر بِیلَن اوُرتَلَرِیدَگِی چُوقوُر یَرَه لَردَن، اِختِلافلَردَن نالِیگن پَیتلَرِی هَم بُولگن، لِیکِن اوُلَر قوُلَّرِیدَگِی پِچاقلَرِی بِیلن اوُرتَدَه قالگن آخِیرگِی پَیوَندلَرنِی هَم اوُزِیب تَشلَشدِی وَ مُشکِلات اَصلِیدَه قَیِیردَه اِیکَنِینِی هَم بِیلِیشمَیدِی؟ بُو کِیمسَه لَر اوُزلَرِینِینگ فِقهِی اِیشلَردَه اوُستازگه اوُحشَب قالگنلِیکلَرِیدَن هَم غافِل بُولِیب قالِیشگن، عُمُوماً آلگندَه تَفرَقَه سالَدِیگن وَ باشقَه فِرقَه لَر بِیلَن مُشتَرَک بُولمَگن اِیشلَردَه مُتُحَصِّص بوُلِیب کِیتِیشگن. مَنَه بُو اوُرِینلَردَگِی فِقهِی اِتِّحادنِی مِنطَقَه یا جَهان فُقَهالَرِینِینگ اوُلِی الاَمر شُوراسِینِی تَشکِیل قِیلِینسَه وَ بُو شُورا بِیر اوُمَّت صِیفَتِیدَه اوُزِینِی واحِد اِجماعسِینِی اِرایَه بِیرگن پَیتدَگِینَه قوُلگه کِیرِیتسَه بُولَدِی. اَنَه اوُشَه دَور کِیلگوُنچَه بُو فِقهِی مَسَلَه لَر بُویِیچَه وَحدَتگه اِیرِیشِیب بُولمَیدِی، قِیلِینَدِیگن هَر قَندَی مِهنَت حَوانچَه گه سُو سالِیب قُویِیب اوُرِیش بِیلَن بَرابَردِیر.
سُمَیَّه، یاسِر، عَمّار وَ بِلال، سَلمان وَ اَوس وَ حَزرَج نِیمَه بِیلَن وَحدَتنِی قوُلگه کِیرِیتگَنِیگه اِعتِبار بِیرِیش کِیرَک؟ اوُلَر بِیر نِیچَه بِیر- بِیرِیگه قَرَمَه – قَرشِی بُولگن فِقهِی مَسَلَه لَر آرقَلِی وَحدَتنِی قوُلگه کِیرِیتِیشگن اِیدِیمِی؟ یاکِی بُولمَسَم طاغُوتگه کُفر کِیلتِیرِیب الله گه اِیمان کِیلتِیرِیش یا رسول الله نِی کَنَلِیدَگی لا اله الّا الله وَ بُوگوُنگِی کوُندَه بَرچَه اِسلامِی فِرقَه لَر اوُچُون مُشتَرَک بُولِیب، اوُنگه یَقِینلَشِیب قالِیشگن اِسلامِی بِرادَرچِیلِیک اوُصُولَّرِی آرقَلِی اِیرِیشِیشسَه بُولَدِیمِی؟
وَحدَتنِی اوُزِیگه حاص کَنَلِی بار، وَحدَت طَرَفدارِی بُولگن شَخص حَتَّی اِیکِّی مُجتَهِد هَم کِیلِیشَه آلمَگن هِیلمَه – هِیل، بُولِینگن فِقهِی یُولَّردَن اِیمَس، بَلکِی رَسول الله صلی الله علیه وسلم یُورگن یُولدَن یُورِیشلَرِی لازِم بُولَدِی. اِیندِی بُو یِیردَه مُجتَهِد عالِملَر کِیلِیشُوگه اِیرِیشَه آلمَگچ، رسول الله صلی الله علیه وسلمنِینگ حَرَکَتِینِی ستراتِیگِیَه سِی وَ سکلِیتِیگه هِیچ قَندَی عَلاقَه سِی بُولمَگن عَوام حَلقنِی کِیلِیشوُگه اِیرِیشِیشِی حَقِیدَه گپِیرمَسَه هَم بُولَدِی. کَعبَه دَگِی مُسُلمانلَرنِی یاکِی مَدِینَه دَگِی اَوس وَ حَزرَجنِی وَ پَیغَمبَرِیمِیزنِی باشقَه لَر بِیلَن تُوزگن اِتِّحادلَرِینِی تَرِیخِیگه بِیر نَظَر تَشلَنسَه ، هَمَّه نَرسَه آیدِین بُولَدِی، وَحدَتگه اِیرِیشَدِیگن یُول مَنَه بُو رَنگا- رَنگ وَ بِیر- بِیرِیگه قَرَمَه – قَرشِی بُولمَیدِی. مُؤمِنلَرگه قَرَتَه حِطاب قِیلِینگن قوُیِیدَگِی آیَت حَقِیدَه فِکرلَش مَنَه بُو مَوضُوعنِی تُوشُونِیشگه جُودَه کَتَّه یاردَم بِیرَدِی، الله تَعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
فَإِنۡ ءَامَنُواْ بِمِثۡلِ مَآ ءَامَنتُم بِهِۦ فَقَدِ ٱهۡتَدَواْۖ وَّإِن تَوَلَّوۡاْ فَإِنَّمَا هُمۡ فِي شِقَاقٖۖ فَسَيَكۡفِيكَهُمُ ٱللَّهُۚ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُٱلۡعَلِيمُ (بقرة/137)
اِیندِی اَگر اوُلَر (یَعنِی اَهلِی کِتابلَر) سِیزلَر اِیمان کِیلتِیرگن نَرسَه لَرگه اِیمان کِیلتِیرسَلَر، حَق یُولنِی تَنلَبدِیلَر. اَگر یوُز اوُگِیرسَه لَر، اوُ حالدَه، شُبهَه سِیز، سِیزلَرگه نِسبَتاً کِینَه وَ عَداوَتلَرِی باردِیر. اوُلَرنِینگ یامانلِیگِیدَن سِیزگه ( اِی محمد)، الله نِی اوُزِی یِتَرلِیدِیر.
اَوَّل اَیتِیب اوُتِیلگن گوُرُوهدَگِی کِیمسَه لَر اوُزلَرِینِی اِیمانلَرِینِی الله اَیتگن کَنَل بُویِیچَه آلِیب بارِیشمَیدِی، شُو سَبَبلِی هَم هِیچ قَچان وَحدَتگه اِیرِیشِیشمَیدِی، نَتِیجَه دَه اِیسَه کوُپراق تَفَرُّقنِی خَبَرِینِی کِیلتِیرُوچِی بُولِیشَدِی حالاص.
مَنَه بُو گوُرُوهدَگِی کِیمسَه لَرنِینگ شَخصلَردَن قِیلَیاتگن حِمایَه سِی چُوقَور تَفرَقَه لَر، مُسُلمانلَرنِی بِیر- بِیرلَرِی بِیلَن مَشغُول بُولِیب قالِیشلَرِی وَ بُوندَن باشقَه عامِلَّرنِی هَمَّه سِی بِیر- بِیرِینِی کوُچَیتِیرگن حالدَه قوُیِیدَگِی شَرائِطنِی وُجُودگه کِیلتِیرگن، یَعنِی یِیر یُوزِیدَگِی بِیر یَرِیم مِیلِّییَرد مُسُلمان نِینگ دُنیاوِی حَیاتِی بارَسِیدَه قَرار قَبُول قِیلِیش تِیزگِینِی، سِکوُلارِیزم دِینِی وَ الله نِینگ شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرِنِینگ دُشمَنِینِی قوُلِیگه توُشِیب قالگن.
وَحدَتگه مانِعلِیک قِیلَدِیگن نَرسَه لَردَن (8): مُشتَرَک نوُقتَه لَر وَمُشتَرَک مَنفَعَتلَرگه تَوافُق قِیلمَسلِیک (3)
کارزان شکّاک
اَگر سِکولارِیزم دیِنِینِی مُرِیدلَرِی وَ اوُنِی هِیلمَه- هِیل مَذهَبلَرِی، اوُرتَلَرِیدَگِی چُوقوُر اِختِلافلَر بُولِیشِیگه قَرَمَسدَن، الله نِی شَرِیعَتِیدَگِی قانوُنلَرگه قَرشِی مُبارِزَه نِینگ وَ اِسلام دِینِینِیگ توُرتلِیک مَفهُومِینِی خَذف قِیلِیشنِی اَطرافِیدَه بَرچَه لَرِی مُتَّحِد بُولِیشگن، اَمّا اِسلام جَهانِیدَگِی مَنَه بُو تار نَظَرلِی، حار حِمایَه چِیلَر، اِسلامِی فِرقَه لَرنِی وَتَفسِیرلَرنِی آرَسِیدَگِی نِهایَتدَه کِینگ مِقیاسدَگِی بِیر قَنچَه مُشتَرَک نُوقتَه لَرنِی کُورمَگنلِیکگه آلِیب وَ اِسلامِی شُوراگه اَساسلَنگن حُکوُمَتنِی یُوقلِیگِی بائِث یُوزَگه چِیقِیب توُرگن ،اَرزِیمَگن، مَجبُورِیَت آستِیدَگِی جُزعِی اِختِلافلَرنِی یَنَدَه کوُپراق تَفرَقَه سالِیش وَ اَجرَتِیش وَ جَنگ، اوُرِیشلَرنِی وَجَودگه کِیلتِیرِیش وَ مُسُلمانلَرنِی بِیر – بِیرلَرِی بِیلَن مَشغُول قِیلِیش یُولِیدَه بَهانَه قِیلِیب آلِیشگن. بَرچَه مِیزنِی دُشمَنلَرِیمِیز باطِل هَدَف یُولِیدَه بِیر – بِیرلَرِی بِیلَن بِیرلَشِیب توُرِیشسَه – یُو، مَنَه بُو کِیمسَه لَرنِینگ حَق یُولِیدَه کافِرلَرنِی قوُلِیدَن نَجات تاپِیش وَ هَمَّه نِی اوُز اِیچِیگه آلَدِیگن اِسلامِی حُکوُمَتنِی تَشکِیل قِیلِیش اوُچُون مُتَّحِد بُوله آلمَسلِیکلَرِی شَرمَندَه گرچِیلِیک اِیمَسمِی؟ الله تعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوۡمٍ حَتَّىٰ يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمۡۗ (رعد/ 11)
اَنِیقکِی، تا بِیران قَوم اوُزلَرِینِی اوُزگرتِیرمَگوُنلَرِیچَه الله اوُلَرنِینگ اَحوالَّرِینِی اوُزگرتِیرمَس.
شُوراگه اَسلسلَنگن اِسلامِی حُکوُمَتنِی بُوزِیلِیشِی وَ اوُنِی مُعاوِیَه تامانِیدَن شاهِیگرلِیکگه اَساسلَنگن حُکُومَتگه اَیلَنِیشِی وَ اوُنِی کِیتِیدَن نَظَرِی تار کِیمسَه لَرنِی وُجُودگه کِیلِیشِی وَ بُوندَن باشقه عامِلَّرنِی قوُشِیلِیشِی سَبَبلِی، مُسُلمانلَرنِی باشِیگه نااوُرِین تَکفِیر قِیلِیش، تَفَرُّق، مُوَفَّقِیَت سِیزلِیکلَر، حارلِیک وَ کوُر- کوُرانَه تَقلِید قِیلِیش کَبِی آفَتلَر یاغِیلِیب کِیتدِی.
اِسلام حَتَّی اَهلِی کِتابنِینگ کافِرلَرِی بِیلَن هَم چِیرایلِی سُوزلَشُو آلِیب بارِیشنِی تَعکِیدلَگن پَیتدَه، مَنَه بُو تار نَظَرلِی کِیمسَه لَر اوُزلَرِینِی سُوزلَرِی، رَفتارلَرِینِی مُقَدِّمَه سِیگه توُحمَت قِیلِیش، اوُیلَمَسدَن حُکم چِیقَرِیشنِی قوُیِیب آلِیشگن، اوُلَر حَتّی اوُزلَرِیگه مُخالِف بُولگن اِسلامِی فِرقَه لَر بِیلَن غَرَضسِیز سُوزلَشُو آلِیب بارِیشدَن هَم اوُزاقلَشِیب کِیتِیب، بُوندَن اوُزلَرِینِی مَحرُوم قِیلِیشگن.
الله تعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکی:
وَلَا تُجَٰدِلُوٓاْ أَهۡلَ ٱلۡكِتَٰبِ إِلَّا بِٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ إِلَّا ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنۡهُمۡۖ (عنکبوت/ 46)
“(اِی مُؤمِنلَر)، سِیزلَر اَهلِی کِتاب بِیلَن فَقَط اِینگ چِیرایلِی یُوسِیندَه مُجادَلَه- مُناظَرَه قِیلِینگلَر، مَگر اوُلَرنِینگ آرَسِیدَگِی ظُلمُو – ضُورَوانلِیک قِیلگن کِیمسَه لَر بِیلَنگِینَه (کِیسکِین مُعامَلَه قِیلِیشِینگِیز مُومکِیندِیر.)”
بوُنگه قوُشِیمچَه رَوِیشدَه اِسلام، اَهلِی کِتاب بُولمَگن کافِرلَر (یَعنِی بُوگوُنگِی کوُندَگِی سِکولاریستلَر) هَم، اوُزلَرِینِی دِینلَرِینِی اوُزگَرتِیرِیشگه مَجبُور بُولمَگن حالدَه اِلاهِی کَلامنِی اِیشِیتِیشگه حَقلَرِی بارلِیگِینِی تَعکِیدلَیدِی. الله تعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
وَإِنۡ أَحَدٞ مِّنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ ٱسۡتَجَارَكَ فَأَجِرۡهُ حَتَّىٰ يَسۡمَعَ كَلَٰمَ ٱللَّهِ ثُمَّ أَبۡلِغۡهُ مَأۡمَنَهُۥۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمۡ قَوۡمٞ لَّا يَعۡلَمُونَ (توبة/ 6)
(اَی مُحمد)، اَگر مُشرِکلَردَن بِیرانتَسِی سِیزدَن حِمایَه سُورَسَه، بَس ، اوُنِی حِمایَه قِیلِینگ، تاکِی اوُ الله نِینگ کَلامِینِی اِیشِیتسِین. سُونگ اوُنِی اوُزِی اوُچُون تِینچ بُولگن جایگه یِیتکَزِیب قوُیِینگ. بُو (حُکم) اوُلَرنِینگ بِیلمَیدِیگن قَوم بُولگنلَرِی اوُچُوندِیر.
اَمّا مَنَه بُو تار نَظَرلِی کِیشِیلَر اوُزلَرِیدَگِی فِکرنِی چِیگرَلَنگن دائِرَه سِیگه وَ حَطا کوُز- قَرَشگه سُویَنگن حالدَه، بِیر قَنچَه عَصرلَردَن بُویان اوُزلَرِینِی مُسُلمان بِرادَرلَرِی وَ آپَه – سِینگِیلَّرِی بِیلَن وُجُودگه کِیلگن اِختِلافلَرنِی حَل قِیلِیش وَ سُوزلَشُوگه رَغبَتلَرِی هَم یُوق، اِیندِی اَهلِی کِتابنِی کافِرلَرِی یا سِکولارِیستلَر( مُشرِکلَر) بِیلَن سُوزلَشُو حَقِیدَه گپِیرمَسَه هَم بُولَدِی.
مَنَه بُو ضَعِیفلِیکدِیر، شُو سَبَبلِی هَم مَنَه بُو شَخصلَرنِی اَکثَرِیَتِی مُخالِفلَرِی بِیلَن سُوزلَشُو آلِیب بارگن پَیتلَرِیدَه، سُوکِیش وَ نااوُرِین سُوزلَرنِی اَیتِیش وَ نِهایَت مُوشت، تِیپکِی وَ قوُرالدَن فایدَلَنِیشَدِی.
مُسُلمانلَرنِی وَحدَت وَ بِیرلِیک نِعمَتِیدَن مَحرُوم قِیلِیب، اَدَشگن یُولَّرگه وَ تَفرَقَه، کِینَه، نَفرَت عَذابِیگه تارتِیب کِیتَیاتگن کِیمسَه لَر، اَصلِینِی آلِیب قَرَگندَه الله تعالینِی بُویرُوقلَرِی وَ اَمرلَرِیدَن باش تارتِیش بِیلَن بِیرگه، مُسُلمانلَرنِی وَ باشقَه اِنسانلَرنِی هَم جَهَنَّمنِی جَرِیگه اِیتَرِیب یُوبارِیشیَپتِی. بُو واقِیعِیَتگه الله تعالی هَم آچِیق، رَوشَن اِشارَه قِیلِیب مَرحَمَت قِیلَدِی:
وَٱعۡتَصِمُواْ بِحَبۡلِ ٱللَّهِ جَمِيعٗا وَلَا تَفَرَّقُواْۚ وَٱذۡكُرُواْ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ عَلَيۡكُمۡ إِذۡ كُنتُمۡ أَعۡدَآءٗ فَأَلَّفَ بَيۡنَ قُلُوبِكُمۡ فَأَصۡبَحۡتُم بِنِعۡمَتِهِۦٓ إِخۡوَٰنٗا وَكُنتُمۡ عَلَىٰ شَفَا حُفۡرَةٖ مِّنَ ٱلنَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنۡهَاۗ(آل عمران/ 103)
” وَ بَرچَنگِیز الله نِینگ اَرقانِیگه (قُرآنگه) باغلَنِینگِیز وَ بُولِینمَنگِیز! هَمدَه الله نِینگ سِیزلَرگه بِیرگن نِعمَتِینِی اِیسلَنگ: بِیر- بِیرِینگِیزگه دُشمَن بُولگن پَیتِینگِیزدَه دِیلَّرِینگِیزنِی آشنا قِیلِیب قوُیدِی- یُو، سِیزلَر اوُنِینگ نِعمَتِی سَبَب بِرادَرگه اَیلندِینگِیز. وَ دُوزَح چاهِینِینگ یاقَسِیدَه تُورگن اِیدِینگِیز، سِیزلَرنِی اوُندَن حَلاص قِیلدِی. حَق یُولنِی تاپِیشِینگِیز اوُچُون الله سِیزلَرگه اوُز آیَتلَرِینِی مَنَه شُوندَی بَیان قِیلَدِی.”
مَنَه شُو تار نَظَرلِی فَساد قِیلوُچِی گوُرُوه، مُسُلمانلَرنِی اَچِّیق اَندَلوُس تَجرِبَه لَرِی، مُغُولَّرنِی حَملَه سِی، بُوگوُنگِی کوُندَه فَلَستِیندَه، مِیانماردَه، مَرکَزِی اَفرِیکَه دَه، عِراقدَه، سُورِیَه دَه، یَمَندَه، اَفغانِستاندَه، سُومالِی وَ نِیگِیرِیَه دَه وَ ……..دَه وُجُودگه کِیلگن، تَفَرُّق وَ تِینگِی یُوق حارلِیکدَن کِیلِیب چِیقگن وَحشِیانَه قِیرغِینلَر کَبِی، جَهَنَّم جَرِینِی لَبِیگه وَ مِهنَتگه وَ قِییِینچِیلِیک دَورلَرِیگه آلِیب بارِیب قوُیدِی.
مَنَه بُو اَچِّیق تَجرِیبَه لَرنِی باشدَن اوُتکَزِیش وَ اَنَه اوُشَنچَه دَحشَتلِی ترَگِیدِیَه لَرگه صَبر- طاقَت قِیلِیش اِسلامِی حُکوُمَتنِی اِیلدِیزِینِی بُوتُونلَی بَنِی اوُمَیَّه نِی شاهِیگرلِیک حُکوُمَتِیگه اَیلَنِیشِی وَ اوُندَن سُونگ اوُلِی الاَمر شوُراسِی وَ مَنَه بُو شُورادَن کِیلِیب چِیقَدِیگن واحِد اوُمَّت، همَدَه واحِد اِجماعنِی اوُرتَدَن کِیتِیشِی؛ مَنَه بُولَرنِی هَمَّه سِینِی نَتِیجَه سِیدَه آشکار اَدَشِیش وَ مُسُلمان بُولمَگن کِیشِیلَرنِینگ صِیفَتلَرِیدَن بُولگن تَفَرُّق کَسَل لِیگِی مُسُلمانلَرگه یاپِیشِیب آلدِی وَ اَستَه – سِیکِینلِیک بِیلَن مُسُلمانلَرنِی اَهلِی کِتاب باسِیب اوُتگن یُولگه توُشِیرِیب قوُیدِی وَ بِیزلَر بِیر نِیچَه عَصرلَردَن بُویان شاهِد بُولِیب توُرگن صَحنَه لَرگه سَبَب بُولَدِی.
مَنَه بُو تار نَظَرلِی کِیمسَه لَر، قَیسِی فِرقَه دَه بُولِیشلِیکلَرِیدَن قَطعِی نَظَر، اوُزلَرِیگه مُخالِف بُولگن فِرقَه بِیلَن مُعامَلَه قِیلِیش بابِیدَه، یَهُود وَ نَصاریلَر باسِیب اوُتگن رَوِیشلَرنِی اِیشلَتِیشیَپتِی وَ مُقابِلِیدَگِی طَرَفگه مُعامَلَه قِیلَیاتگن پَیتلَرِیدَه اوُشَلَرنِی اَدَبِیاتِیدَن فایدَلَنِیشیَپتِی، الله تَعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
وَقَالَتِ ٱلۡيَهُودُ لَيۡسَتِ ٱلنَّصَٰرَىٰ عَلَىٰ شَيۡءٖ وَقَالَتِ ٱلنَّصَٰرَىٰ لَيۡسَتِ ٱلۡيَهُودُ عَلَىٰ شَيۡءٖ وَهُمۡ يَتۡلُونَ ٱلۡكِتَٰبَۗ كَذَٰلِكَ قَالَ ٱلَّذِينَ لَا يَعۡلَمُونَ مِثۡلَ قَوۡلِهِمۡۚ فَٱللَّهُ يَحۡكُمُ بَيۡنَهُمۡ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ فِيمَا كَانُواْ فِيهِ يَخۡتَلِفُونَ (بقرة/113)
یَهُودِیلَر:”نَصرانِیلَر حَق اِیمسَلَر”، دِییِیشَدِی. نَصرانِیلَر:” یَهُودِیلَر حَق اِیمَسلَر”،دِییِشدِی. حالبُوکِی، اوُلَر (یَعنِی یَهُودِیلَر هَم نَصرانِیلَر هَم) کِتاب (یَعنِی تَورات وَ اِینجِیل) تِلاوَت قِیلَدِیلَر، شوُنِینگدِیک، بِیلمَیدِیگن کِیمسه لَر اوُلَرنِینگ گپِیگه اوُحشَش گپ اَیتدِیلَر. بَس، اوُلَرنِینگ اوُزَرا اِختِلاف قِیلِیب اوُتگن نَرسَه لَرِی حَقِیدَه الله قِیامَت کوُنِیدَه حُکم قِیلَدِی.
نَتِیجَه دَه بِیر- بِیرلَرِینِی تَخقِیر قِیلِیشدِی وَ تَفرَقَه بُولِیشگه شَرائِطنِی مُهُیّا قِیلِیشدِی وُ اوُزلَرِینِی قِیلگن اِیشلَرِیدَن حُورسَند بُولِیشدِی،
فَتَقَطَّعُوٓاْ أَمۡرَهُم بَيۡنَهُمۡ زُبُرٗاۖ كُلُّ حِزۡبِۢ بِمَا لَدَيۡهِمۡ فَرِحُونَ (مؤمنون/ 53)
سُونگ (آدَملَر) اِیشلَرِینِی (یَعنِی دِینلَرِینِی) بُولَکلَرگه بُولِیب یُوباردِیلَر. هَر بِیر گوُرُوه اوُز آلدِیلَرِیدَگِی نَرسَه (دِین) بِیلَن حُورسَند دِیرلَر.
الله تعالی مَنَه بُو اوُرِینلَرنِی وَ تَفَرُّقنِی خَوفلِی نَتِیجَه لَرِینِی ذِکر قِیلِیش بِیلَن بِیرگه، مُسُلمانلَرگه مُشرِکلَرگه (سِکولاریستلرگه) اوُحشَب دِینِّی بُولَک- بُولَک قِیلَدِیگن کِیمسَه لَردَن بُولمَسلِیکگه وَ اوُزلَرِینِی اوُلَرنِی شَعنِیگه بَرابَر قِیلمَسلِیکگه اَمر قِیلَدِی وَ مُسُلمانلَرنِی تَفَرُّقنِینیگ عاقِبَتلَرِیدَن قوُرقِیتِیب مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
وَلَا تَكُونُواْ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ * مِنَ ٱلَّذِينَ فَرَّقُواْ دِينَهُمۡ وَكَانُواْ شِيَعٗاۖ كُلُّ حِزۡبِۢ بِمَا لَدَيۡهِمۡ فَرِحُونَ (روم/ 31- 32(
مُشرِکلَردَن بُولمَنگلَر! اوُلَر (یَعنِی مُشرِکلَر) دِینلَرِینِی بُولِیب، فِرقَه- فِرقَه بُولِیب آلگندِیرلَر. هَر بِیر فِرقَه اوُز آلدِیلَرِیدَگِی نَرسَه بِیلَن حُرسَنددِیرلَر.
مَنَه بُولَرنِی یُولِیدَن یُورِیشنِی اوُزِی حَطا بُولِیب، بُو یُول بِیر گوُرُوه مُسُلمانلَرنِی اوُزلَرِینِینگ مُسُلمان بِرادَرلَرِی وَ آپَه – سِینگِیل لَرِینِی ناتوُغرِی تَکفِیر قِیلِیشلَرِیگه سَبَب بُولَدِی. اَمّا شافِعِی رَحِمَهُ الله مَنَه بُو گوُرُوه حَقِیدَه قوُیِیدَگِی فِکرگه اِیگه اِیدِی:
«کان الشافعی/ینهی عن النهج الشدید عن الکلام فی الأهوا و یقول إذا خالف صاحبه قال، کفرت و العلم نفیه ظانما یقول أخطأت»[4]
شافِعِی رَحِمَهُ الله حَوا وَ هَوَس اَساسِیده گپِیرِیشدَن نِهایَتده قَتِّیق شِیوَه بِیلَن قَیتَرگندِی، اوُ کِیشِینِی اَیتِیشِیچَه: اوُلَر اوُزلَرِینِی شِیرِیکلَرِیگه قَرشِیلِیک قِیلگن پَیتلَرِیدَه، اوُلَرگه کافِر بُولدِینگ،دِییِشَدِی، اَگر اوُلَر عِلمگه اِیگه بُولگنلَرِیدَه حَطا قِیلدِینگ، دِیگن بُولَردِیلَر.
وَحدَتگه مانِعلِیک قِیلَدِیگن نَرسَه لَردَن (8): مُشتَرَک نوُقتَه لَر وَ مُشتَرَک مَنفَعَتلَر بُویِیچَه تَوافُق قِیلمَسلِیک (4)
کارزان شکّاک
رسول الله صلی الله علیه وسلمنِی دَورِیدَگِی حُکوُمَتنِی یاکِی اوُندَن کِییِینگِی اِسلامِی حُکوُمَتلَرنِی دَورِیدَه هَم، اَهلِی کِتابنِی کافِرلَرِی تِینچلِیک آستِیدَه هِیچ قَندَی رَنج وَ آزارسِیز یَشَشَردِی، لِیکِن مَنَه بُو تار نَظَرلِی، فِکرلَش مَیدانِی چِیگَرَلَنگن کِیشِیلَر اوُزلَرِینِی مُسُلمانلَرنِینگ مُخالِفِیدَگِی فِرقَه لَر بِیلَن بُولگن جُزعِی اِختِلافلَر بِیلَن مَشغُول قِیلِیب آلِیشگن، اوُلَر بُو اِیشلَرِی آرقَلِی اوُزلَرِینِی اَطرافِیدَگِی گوُرُوهلَر وَ عَوام حَلقنِی اوُرتَسِیدَه مَنَه بُو اِفلاس اَبزار واسِیطَه سِیدَه، اَرزِیش وَ قِیمَتنِی قوُلگه کِیرِیتماقچِی بُولِیشیَپتِی. بُوندَی کِیمسَه لَر مُسُلمانلَرنِی اوُرتَسِیدَه نَفرَت وَ کِینَه، تَفَرُّقنِی آلاوِینِی کوُچَیتِیرِیش آرقَلِی اوُزلَرِیگه الله نِی غَضَبِینِی ساتِیب آلِیشیَپتِی.
الله تعالی مَنَه بُوندی تَفرَقه سالوُچِی کِیمسَه لَر حَقِیدَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
إِنَّٱلَّذِينَ فَرَّقُواْ دِينَهُمۡ وَكَانُواْ شِيَعٗا لَّسۡتَ مِنۡهُمۡ فِي شَيۡءٍۚ إِنَّمَآ أَمۡرُهُمۡ إِلَى ٱللَّهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُم بِمَا كَانُواْ يَفۡعَلُونَ (أنعام/ 159)
“دِینلِرِینِی بُولِیب، اوُزلَرِی هَم گوُرُوهلَرگه بُولِینِیب آلگن کِیمسَه لَر تُوغرِیسِیدَه بِیران نَرسَه دَه (مَسؤُل) اِیمَسسِیز. اوُلَرنِینگ اِیشلَرِی الله گه حَوالَه. کِییِن اوُلَرگه قِیلِیب اوُتگن اِیشلَرِینِی خَبَرِینِی بِیرُور.”
اَصلِیدَه اَساسِی هَدَف اِسلامنِی حِمایَه قِیلِیش وَ اِسلامِی وَحدَتگه یاردَم یِیتکَزِیش وَ بَرچَه دُشمَنلَرنِی قَرشِیسِیدَه مُسُلمانلَرنِی قُدرَتِینِی کوُچَیتِیرِیش بوُلِیشِی لازِم، اَمّا مَنَه بُو تار نَظَرلِی، تَفرَقَه سالوُچِی کِیمسَه لَر بُو اِیشلَرنِی دَرک قِیلِیشدَن عاجِز بُولِیب قالِیشگن.
قُرآن اَدَبِیاتِی وَ رَسول الله صلی الله علیه وسلمنِی سِیرَتلَرِی بِیلَن یَشَگن کِیشِیلَر، الله تعالی نِینگ اوُزِینِی کَلامِیدَه حَیوانپَرَستلِیک، بُوتپَرَستلِیک کَبِی جِنایَتلَرنِی قِیلگن یاکِی یَهُودِیلَر، نَصاریلَرگه اوُحشَب اِسلام دِینِیدَن اوُزاقلَشِیب اَدَشِیب کِیتِیشگن ( مُشرِکلَر- سِکولاریستلر) کَبِی اِینگ یامان مَخلوُقاتلَر بِیلَن سُوزلَشُو وَ بَحث آلِیب بارَدِی وَ اوُزِینِی بِی طَرَف، واقِعِیَتدَه بُولِیب توُرگن حالَتِیدَه شَرح بِیرِیب، اوُلَرنِی اِیچکِی اِیشانچلَرِینِی، سُوزلَرِینِی وَ تَشقِی عَمَلَّرِینِی، اوُلَرنِی اَدَشِیش مِعزانِینِی بُو کِیمسَه لَرنِی اوُزِیگه، اوُلَرنِی اَطرافِیدَگِیلَرگه، مُسُلمانلَرگه آچِیق بَیان قِیلَدِی وَ اِسلام دِینِیگه اِیرگشگن کِیشِیلَرنِی کوُر- کوُرَانَه، جاهِیلِی تَعَصُّب یاکِی بُولمَسَم یالغان وَ تُحمَت تَرقَتِیشگه چَنگ سالِیش آرقَلِی اوُزلَرِینِی مُخالِفلَرِینِی اوُستِیگه یُوک قِیلِیب آلِیشلَرِیگه رُحصَت بِیرمَیدِی. اوُ ذات مُسُلمانلَرنِینگ اوُزلَرِیگه قوُیِیلگن چِیگَرَدَن، قالِیبدَن چِیتگه چِیقمَسلِیکلَرِینِی وَ فَقَطگِینَه مَنَه شُو کَنَل آرقَلِی حَقنِی باطِلدَن اَجرَتَه بِیلِیشلَرِینِی وَ باشقَه لَرنِی هِدایَتِیگه سَبَب بُولِیشلَرِینِی، هَمدَه اوُزلَرِینِی اِیمانلَرِینِی قُوَّتلَنتِیرِیشلَرِینِی تُوشُونتِیرَدِی. شُبهَه سِیز الله تعالی اوُزِینِی عِلمِی عَزَلِیسِی بِیلَن بِیزلَرنِینگ مَنَه شُونچَه فِرقَه لَرگه تَقسِیملَنِیب کِیتِیشِیمِیزنِی بِیلگن، الله بِیزلَرنِی مَنَه شُو تَفَرُّق، جَنگلَر، قان توُکِیلِیشلَر قارانغِیلِیگِیدَه بِیزلَرنِی تَشلَب قوُیَدِی، دِیب هَم یامان گوُمان قِیلِیب بُولمَیدِی.
حاضِرگِی زَماندَه هِیچ قَندَی فِرقَه اوُزِینِی اِمامِینِی تَرک قِیلِیشگه راضِی بُولمَیدِی، اوُلَر حَتّی اوُزلَرِینِی مُقابِلِیدَگِی طَرَفنِی حُجَّت قِیلِیب کِیلتِیرگن رِوایَتلَرِینِی هَم قَبُول قِیلِیشمَیدِی. بُو یِیردَگِی دائِم هَمَّه نِی قَطعِی رَوِیشدَه باغلَب تُورگن وَ فَقَط اوُنگه چَنگ سالِیش آرقَلِی اوُرتَدَگِی تَفَرُّقنِی آلِیب تَشلَب بُولَدِیگن واسِیطَه قُرآندِیر. الله تعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
وَٱعۡتَصِمُواْ بِحَبۡلِ ٱللَّهِ جَمِيعٗا وَلَا تَفَرَّقُواْۚ (آل عمران/ 103) ” و برچنگیز الله نینگ ارقانیگه (قرآنگه) باغلنینگیز و بولینمنگیز!”
رسول الله صلی الله علیه وسلم هَم اوُنِی صِیفَتلَب مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: ” الله نِی کِتابِی خُدانِی اَرقانِیدِیر. اوُنگه اِیرگشگن هَر قَندَی شَخص هِدایَت تاپَدِی وَ اوُنِی تَرک قِیلگن هَر قَندَی کِیمسَه گوُمراهلِیکگه دُچار بُولَدِی.” [5]
اوُ کِیشِیدَن رِوایَت قِیلگن کِیشِیلَرنِی بَرچَه سِینِی اَیتِیشِیچَه مَرحَمَت قِیلگن اِیدِیلَرکِی: “بوُ قُرآن الله نِی ضِیافَتِی، مِهماندارچِیلِیدِیر، قوُلِینگِیزدَن کِیلگنچَه اوُندَن بِیر نَرسَه نِی اوُرگنِینگلَر، شُبهَه سِیز قُرآن الله نِی اَرقانِی، یَگانَه آشکار نُور وَ مَنفَعَتلِی شِیفادِیر. اوُنِی مَحکَم اوُشلَگن کِیشِی آمانده بُولَدِی وَ اوُنگه اِیرگشگن کِیشِیلَر نَجات تاپِیشَدِی.” [6]
نَهجُو البَلاغَه کِتابِیدَه اِمامِی عَلِیدَن رِوایَت قِیلِینِیشِیچَه:” الله تعالی هِیچ کِیمنِی قُرآنگه اوُحشَش نَرسَه نِی واسِیطَه سِیدَه پَند- نَصِیحَت قِیلگن اِیمَس. چُونکِی قُرآن الله نِی مَحکَم اَرقانِی وَ اوُ ذاتنِی اِیشانچلِی واسِیطَه سِیدِیر.” [7]
کوُنلَرنِینگ بِیرِیدَه اِمام رِضا قُران حَقِیدَه گپِیرِیب، اوُنِی دَلِیلَّرِی، نِشانَه لَرِی،تَرتِیب جِهَتِیدَن اوُنِی مُعجِزَه لَرِینِی بُویُوکلِیگِینِی اَیتِیب مَقتَدِی، سُونگ اَیتدِیکِی: ” قُرآن الله نِی مَحکَم اَرقانِی،مُستَحکَم اوُستوُنِی وَ اِیرتَگه جَنَّتگه بِیزلَرنِی یُولَّیدِیگن وَ جَهَنَّمنِی آلاوِیدَن نَجات بِیرَدِیگن توُغرِی یُولِیدِیر. وَقت اوُتکَنِی سَرِی هَم اوُ اِیسکِیرمَیدِی وَ تِیلَّردَه هَم ضَعِفلَشِیب قالمَیدِی. چُونکِی بُو کِتاب بَرچَه اِنسانلَرگه دَلِیل َو حُجُّت بوُلِیشگه قادِر، اوُ ذات بُو حَقِیدَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی:
لَّا يَأۡتِيهِ ٱلۡبَٰطِلُ مِنۢ بَيۡنِ يَدَيۡهِ وَلَا مِنۡ خَلۡفِهِۦۖ تَنزِيلٞ مِّنۡ حَكِيمٍ حَمِيدٖ (فصلت/ 42)
اوُنگه آلدِیدَن هَم، آرتِیدَن هَم ( هِیچ قَندَی) باطِل- ناحقلِیک کِیلمَس( یَعنِی قُرآنِی کَرِیمنِینگ هِیچ قَیسِی تامانِیدَن بِیران کِتاب یا حُجَّت کِیلِیب اوُنِی باطِل قِیلَه آلمَس، چُونکِی اوُ) حِکمَت وَ هَمدُو سَنا اِیگسِی تامانِیدَن نازِل قِیلِینگندِیر. [8]
حَه، الله نِی اَرقانِی قُرآن بُولِیب، اوُنِی واسِیطَه سِیدَه هَمَّه نَرسَه نِی اِمتِحان قِیلسَه بُولَدِی وَ تَفَرُّقدَن سَقلَنِیش، وَحدَتگه اِیریشِیش اوُچُون بِیر اَبزار وَ گوُرُوهلَرنِی، بِیر- بِیرلَرِی بَیلَن کِیلِیشالمَی قالگن اِعتِقادِی مَذهَبلَرنِی اوُرتَسِیدَه حَقِیقَتنِی رَوشَن قِیلِیب بِیرَدِیگن یَگانَه دَلِیل، قَطعِی حُجَّت حِسابلَنَدِی. مَنَه بُو قُرآنگه اِیگه بُولگن طَرَفنِی اوُنِی مُقابِلِیدَگِی تامانِّی بِی اَساس دَلِیل لَرِینِی نِهایَتده آسانلِیک بِیلَن اِینگ یَقِین یُولدَن باطِل قِیلَه آلَدِیگن قُدرَتگه اِیگه قِیلَدِی.
اِیندِی نِهایَتدَه کوُپ جَوابلَرگه وَ مُتَحَصِّص، اِیشبِیلَرمان کِیشِیلَرگه تِیگِیشلِی تارتِیشُولَرگه، بَحثلَرگه حاجَت یُوق. مَنَه بُو تارتِیشُولَر، بَحثلَر عُمُومِی آدَملَرنِی مَنَه بُو حَقِیقَتلَرنِی توُشُونِیب یِیتِیشلَرِیگه توُسقِینلِیک قِیلَدِی، چُونکِی اوُلَر مَنَه بُو حَقِیقَتنِی فَقَطگِینَه مَخصُوص عالِملَر توُشُونِیشَدِی وَ فَقَط اوُلَرگه باغلِیق ، دِیب اوُیلَشَدِی. عادِّی شَخصلَردَن بِیرِینِینگ تارتِیشُو پَیتِیدَه مَغلوُب بُولگنِینِی یاکِی بُولمَسَم مُخاصَرَه نِینگ تار کُوچَه سِیگه کِیرِیب قالگنِینِی وَ دَلِیل لَرِینِی باطِل اِیکَنِی مَعلوُم بُولگنِینِی کوُرگن وَقتِیدَه اِیتدِیکِی: بِیزنِی اوُلامالَرِیمِیز داناراق، اوُلَر بِیزلَر آگاه بُولمَگن جَوابلَرنِی بِیلِیشَدِی وَ اوُرتَدَگِی بَحثنِی اَلبَتَّه اوُلامالَرنِی بِیرِیگه تاپشِیرِیش کِیرَکدِیک، هَمدَه بُو اوُلاما قَرار قَبُول قِیلِیشِی، واقِیعِیَتگه آیدِینلِیک کِیرِیتِیشِی لازِمدِیک قِیلِیب نِهایَه سِیگه یِیتکَزِیشَدِی. مَنَه بوُندَی شَخصلَر مُسُلمانلَرنِینگ دِین عَقِیدَه سِی وَ اوُنِی اَساسلَرِی بُویِیچَه مُراجَعَت قِیلَدِیگن مَنبَعسِی بَشَر اِیمَس، قُرآن اِیکَنِیدَن خَبَردار اِیمَسلَر. اَگر مَنَه بُو اَندِیشَه وَ تَصَوُّراتلَر اوُنِی ذِهنِیدَه سَقلَنِیب قالَر اِیکن، حَقنِی نِشانَه لَرِی یُوقالِیب واقِیعِی تَصَوُّر اوُنِی ذِهنِیدَه مُرَکَّبلَشِیب کِیتَدِی. چُونکِی اوُنِی فِکرلَشِیچَه حَقِیقَت دائِما بَحثدَه غالِب چِیقگن کِیشِینِی طَرَفِیدَه، دِیب اوُیلَیدِی، اَصلِیدَه اِیسَه دائِم هَم بُوندَی بُولمَیدِی. چُونکِی بَعضِیدَه غَلَبَه حَقِیقَتنِی اِیمَس ،بَلکِی بَحثنِی رَوِیشِینِی یَحشِی بِیلگن کِیشِینِی تامانِیدَه بُولَدِی.
اِمامِی مالِک مَنَه شُو مَسَلَه گه اِشارَه قِیلِیشِیچَه، بِیر کِیشِی اوُ کِیشِینِی حِذمَتلَرِیگه کِیلِیب اَیتدِیکِی: “کِیل اِیکّاوِیمِیز بِیرگه بَحث قِیلَیلِیک. اوُ کِیشِی مَرحَمَت قِیلَدِیلَر: اَگر مِین غالِیب بُولسَمچِی؟ بَحث طَلَب قِیلگن کِیشِی اَیتدِی: مِین سِینگه اِیرگشَمَن. اوُ کِیشِی اَیتدِیلَر: اَگر سِین مِینِی اوُستِیمدَن غالِیب بُولسَنگچِی؟ اوُ آدَم اَیتدِی: اوُندَه سِین مِینگه اِیرگشَسَن. اِمامِی مالِک اَیتدِیلَرگِی: اَگر اوُچِینچِی شَخص کِیلِیب بِیزلَرنِی هَر اِیکِّیمِیزنِی مَغلوُبِیَتگه اوُچرَتسَچِی؟ اوُ آدَم اَیتدِیکِی: بِیزلَرنِی هَر اِیکّاوِیمِیز هَم اوُنگه اِیرگشَمِیز.
شوُندَه اِمامِی مالِک مَرحَمَت قِیلدِیلَرکِی: بُو مَسَلَه نِهایَتدَه اوُزاقگه چُوزِیلَدِی، بِیز بَحث رَوِیشِی بُویِیچَه اوُزِیمِیزدَن داناراق کِیشِی کِیلگوُنِیچَه کوُتِیب سُونگ اوُنگه اِیرگشِیشِیمِیز کِیرَکمِی؟ سِین شَک وَ شُبهَه گه توُشِیب قالگن آدَمسَن. اوُزِینگه اوُحشَگن شَک وَ شُبهَه دَه یُورگن آدَمنِی آلدِیگه بار.” [9]
وَحدُتگه مانِعلِیک قِیلَدِیگن نَرسَه لَردَن (8) : مُشتَرَک نوُقتَه لَر وَ مُشتَرَک مَنفَعَتلَر بُویِیچَه کِیلِیشمَسلِیک (5)
کارزان شکاک
الله تعالی آچِیق- آیدِین، توُشُونَرلِی قِیلِیب بَیان قِیلَدِیکِی، قُران نِی اوُزِینِی اِیلچِیسِی، بَندَه سِی رسول الله صلی الله علیه وسلمگه هَمَّه نَرسَه نِی بَیان قِیلِیشِی اوُچُون نازِل قِیلگن. اوُ ذات مَرحَمَت قِیلَدِی:
وَنَزَّلۡنَا عَلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ تِبۡيَٰنٗا لِّكُلِّ شَيۡءٖ (نحل/ 89)
” وَ سِیزگه هَمَّه نَرسَه نِی بَیان قِیلِیب بِیرُوچِی، هِدایَت، رَحمَت وَ مُسُلمانلَر اوُچُون حُوش خَبَر بوُلگن کِتابنِی – قُرآنِّی نازِل قِیلدِیک.”
قُرآنده باشقَه بیِر اوُرِیندَه بَیان قِیلَدِیکِی:
مَّا فَرَّطۡنَا فِي ٱلۡكِتَٰبِ مِن شَيۡءٖۚ (أنعام/38)
کِتابدَن بِیران نَرسَه قالدِیرمَی یازدِیک.
شَخص اِسلام دِینِیگه کِیرَه آلَدِیگن یاکِی اوُندَن چِیقَدِیگن دِینِی اِسلامنِینگ عَقِیدَه لَرِیگه آئِد هَمَّه مَسَلَه لَر قُرآندَن تاپِیلَدِی، یَعنِی شَخص مُسُلمان بُولِیشی اوُچُون اِیحتِیاجِی بُولَدِیگن بَرچَه نَرسَه لَر قُرآندَه مَوجُود، تُورلِی- هِیل فِقهِی کِتابلَردَگِی اَحکاملَردَه اِشارَه قِیلِینگن جُزعِی مَسَلَه لَر اِیسَه، دِینِی اِسلام بِیناسِینِی یَنَدَه چِیرایلِیراق وَ مُستَحکمراق بُولِیشِی اوُچُون تَعثِیر قِیلَدِیگَن قُوشِیمچَه قِرَّه لَرِی، زِینَتلَرِی حِسابلَنَدِی.
اِمامِی جَعفَر صادِق رَحمه الله مَنَه بُو زَمِینَه دَه مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: “الله تعالی قُراندَه هَمَّه نَرسَه نِی بَیان قِیلِیب بِیرگن. الله گه قَسَمکِی، اوُ ذات بَندَه لَرِی مُحتاج بُولَدِیگن هِیچ نَرسَه نِی نَظَردَن چِیتدَه قالدِیرمَگن. حَتَّی بِیر کِیشِی کِیلِیب: کاشکِی الله مَنَه بُو اوُرِیندَه آیَت نازِل قِیلگنِیدَه اِیدِی، دِییَه آلمَیدِی. یَعنِی الله بَرچَه اوُرِینلَر بُویِیچَه آیَت نازِل قِیلِیب بُولگن.” [10]
اِمامِی عَلِی رضی الله عنه اَیتدِیکِی: ” الله سُبحَنَه وَ تَعالی، ناقِص دِینِّی جُونَتگنمِیدِی وَ اوُنِی کامِل قِیلِیش اوُچُون اوُلَردَن یاردَم سُورَگنمِیدِی؟ یاکِی اوُلَر دِین اَحکاملَرِی بُویِیچَه نِیمَه نِی هاحلَشسَه شوُنِی اَیتَدِیگن وَ الله بُونگه راضِی بُولَدِیگن الله نِی شِیرِیکلَرِی بُولِیشَدِیمِی؟ یا الله تعالی پاک ،زُلال دِینِّی چُونَتگن-اوُ، اَمّا پَیغَمبَر صَلی الله علیه وسلم اوُنِی یِیتکَزِیشدَه کَمچِیلِیکگه یُول قوُیگنمِی؟ هَمَّه نَرسَه دَن پاکِیزَه الله تعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: مَّا فَرَّطۡنَا فِي ٱلۡكِتَٰبِ مِن شَيۡءٖۚ(أنعام/ 38) کِتابدَن بِیران نَرسَه نِی قالدِیرمَی یازدِیک.
شُونِینگدِیک مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: تِبۡيَٰنٗا لِّكُلِّ شَيۡءٖ(نحل/ 89) قُرآن هَمَّه نَرسَه نِی بَیان قِیلوُچِیدِیر. .[11]
مَنَه بُو کوُز- قَرَش بِیلَن بُوگوُنگِی کوُندَه تَشَیُّع اَهلِیگه اِیرگشِیب قُرآن وَ سُنَّتگه اِمامِی عَلِینِی یا اوُ کِیشِیدَن کِییِنگِی باشقَه اَئِمَّه لَرنِی کَنَلِی آرقَلِی تَعرِیف قِیلِیب بارسَک هَم، بِیزلَر رسول الله صل الله علیه وسلمگه و دِینِی اِسلامگه یِیتِیب بارَمِیز وَ اَگر باشقَه اَهلِی سُنَّت دِیب مَعرُوف بُولگن فِرقَه لَرگه اِیرگشِیب اِمامِی عَلِینِی وَ باشقه صَحابَه لَرنِی کَنَلِی آرقَلِی قُران وَ سُنَّتگه تابِع بُولسَک هَم یَنَه اوُشَه مَنبَعگه دِینِی اِسلامگه یِیتِیب بارَمِیز. شوُندَی بُولگچ اوُرتَدَه وُجُودگه کِیلَیاتگن هَر قَندَی اِختِلافلَر، تَفَرُّقلَر مَنَه بُو یَشِیرِیب بُولمَیدِیگن مُشتَرَک نُوقتَه لَرنِی تَنِیمَسلِیک، بِیلمَسلِیک مَعناسِیدَدِیر.
رِوایَت قِیلِینِیشِیچَه اِمامِی عَلِی رضی الله عنه نَهرَواندَه حَوارِجلَرگه قَرَتَه اَیتدِیکِی: :بَرچَه مِیزنِی خُدایِیمِیز یَگانَه اِیکَنِی، پَیغَمبَرِیمِیز بِیتّه اِیکَنِی، قِبلَه مِیز هَم بِیتَّه اِیکَنِی سِیزلَرگه بِرادَرلَرِینگِیزنِی اوُلدِیرِیشدَن قوُلِینگِیزنِی تِییِشِینگِیز اوُچُون کافِی اِیمَسمِی؟ بِیر نِیچَه تَرِیخِی رِوایَتلَرنِی بِیزلَرگه بَیان قِیلِیشِیچَه، حَنَفِی- شافِعِی- حَنبَلِی – حَنَفِی وَ باشقه فِرقَه لَرنِی اوُرتَسِیدَه اوُزَرا وَ مَنَه بُو فِرقه لَرنِینگ اِیسَه اِمامِی جَعفَرِی فِرقه سِی بِیلَن اوُرتَلَرِیدَه دَهشَتلِی، قانلِی توُقنَشُولَر بُولگن، بوُلِیب هَم مَنَه بُو فِرقَه لَرنِینگ اوُرتَسِیدَه قوُیِیدَگِی مُشتَرَک نوُقتَه لَر مَوجُود اِیدِی: یَگانَه الله، بِیتَّه پَیغَمبَر، بِیتّه قُرآن، بِیتّه کَعبَه، مُشتَرَک بِیتّه رِوایَتلَر، قِیامَت کِونِیگه وَ جَنَّتگه وَ جَهَنَّمگه وَ …….گه اِیمان کِیلتِیرِیشلِیک. بُولَرگه قوُشِیمچَه رَوِیشدَه اِیسَه اوُلَرنِی اوُزَرا عُمُومِی دُشمَنلَر وَ اوُزَرا مُشتَرَک نوُقته لَرِی هَم بار اِیدِی.
بَرچَه فِرقه لَرنِی اوُرتَسِیدَگِی سَنَب اوُتِیلگن مُشتَرَک اوُرِینلَر بِیلَن بِیر قَطاردَه، بُو فِرقَه لَرنِینگ اَکثَرِینِی 12 اِماملِیک شِیعَه لَر بِیلَن اوُرتَلَرِیدَگِی اَساسِی اِختِلاف، رسول الله صلی الله علیه وسلمنِی اوُرِینباسَرلَرِیگه بارِیب تَقَلَدِی، مَنَه بُو جَرَیان اِیسَه اوُتگن عَصرلَرگه تَعَلُّقلِی بوُلِیب، بُونِی اِثباتلَش یا اِثباتلَمَسلِیک هَم بُوگوُنگِی کوُندَگِی وَضِیعَتِیمِیزگه هِیچ قَندَی عَمَلِی فایدَه یِیتکَزمَیدِی. اَمّا مَنَه بُولَر سَبَبلِی اِختِلافلَرنِی وُجُودگه کِیلتِیرِیش اِیسَه، بِیزلَرنِینگ آشکار وَ پِینهان کافِر دُشمَنلَرِیمِیز اوُچُون نِهایَتدَه کَتَّه مَنفَعَتلَرنِی، بِیزلَرنِی اوُزِیمِیزگه اِیسَه کَتَّه وَ کوُپ ضَرَرلَرنِی کِیلتِیریَپتِی.
اَبُو بَصِیر طَرطوُسِیگه اوُحشَگن کِیشِیلَرنِینگ وَ آلِ سَعُودنِینگ سَلطَنَت مُفتِیلَرِینِی بَرچَه شِیعَه لَرگه قَرشِی چِیقَرگن فَتوالَرِینِی کوُرگن پَیتِیمِیزدَه، آشکار وَ پِینهان کافِر یامان اوُلاماءِ سُوء وَالرُّؤوَیبِیضَه نِی کَنَلِی آرقَلِی اِیچکِی جَنگلَرنِی آلاوِینِی یَنَدَه کوُچَیتِیرِیش، باشقَه تاماندَن اِیسَه تَفَرُّق یارِیقلَرِینِی یَنَدَه کِینگیتِیرِیش وَ عُمُوم آدَملَرنِی ذِهنِینِی مُشکِلاتلَردَن، دَردلَردَن، حاکِمِیَتدَگِی طاغُوتلَر تامانِیدَن کُورسَتِیلَیاتگن ظُلملَردَن چَلغِیتِیب، بِی فایدَه تَرِیخِی مَسَلَه لَرگه تارتِیش آرقَلِی جُودَه کُوپ فایدَلَندِی. اوُلَر مَنَه بوُلَردَن فایدَلَنِیب اوُزلَرِینِی عامِل لَرِی آرقَلِی تَفَرُّقنِی،اِختِلافلَرنِی یَنَدَه اِیشِیرِیب کَتَّلَشتِیرِیشدِی. مُسُلمانلرنِی دُشمَنلَرِی هَم اوُرتَدَه وُجُودگه کِیلگن ناتوُغرِی حِسِّیاتلَرنِی اوُزلَرِی هاحلشگن تامانگه یُونَلتِیرِیب، اوُرنِیدَه اُوندَن اوُزِیگه حاص مَنفَعَتلَردَه فایدَلَنِیشدِی اوُ اوُزلَرِینِی هَدَفلَرِیگه اِیرِیشِیشدِی، اِیندِی اوُزِینِی دُشمَنلَرِیدَن رَحم قِیلِیش وَ اِنصافنِی کوُتَیاتگن کِیشِیلَرگِینَه اوُرتَدَه اَخماق بُولِیب قالَوِیرَدِی!
([1]) رجال كشي, چاپ كربلاء, ص 22 و 23.
[2]) الاعتصام، ج 1، ص 27-28.
[3]) همان ، الاعتصام، ج 1، ص 28-29.
[4]اخرجه الالکائي 1/147
[5]) صحیح ابن حبان، ج 1، ص 330، شعیب ارنووط گفته است: بنا بر شرط مسلم اسناد آن صحیح است.
[6]وسائل الشیعه، ج 6، ص 168
[7]) نگا:نهج البلاغه، (خطبه‌ای که فرد را از پیروی نفس باز می‌دارد.)
[8])عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 137.
[9]) کتاب، (المنهج القرآنی الفاصل بین اصول الحق واصول الباطل)، ص 15-16 با تصرف.
[10]) الکافی، ج 1، ص 59، (باب الرد الی الكتاب والسنة)، حدیث شماره 1، و تفسیر قمی، ج 2، ص 452.
[11]) نهج البلاغه، ص 61، خطبه شماره 18، (و من كلام له في ذم اختلاف العلماء في الفتیا).