Ғуллотларни исломий мазхабларга нисбатлаб қўйишларини сабаби нима

Ғуллотларни исломий мазхабларга нисбатлаб қўйишларини сабаби нима?

Холид хўромий.

1-Мухолиф мазхабни аслий манбаъларига эга бўлмаслик ва бу мазхабларга нисбатан ана ўша мазхабга эргашувчиларни ўртасида  тарқалган нарсалар асосида хукм чиқариш.

Хозирги пайтда хам мана бу нарсаларга асосланиб хукм чиқариш тўғри  эмас. Бугунги кунда шофеъийлар, ханафийлар, ханбалий, моликий мазхабидаги эргашувчиларни фикрларига асосланиб , бу мазхабларни имомлари хақида хукм чиқариш хам тўғри иш  бўлмайди. Гохида бугунги кундаги  бу имомларга эргашаётган кишилар шундай йўлларда юришадики, агар улар мана бу имомларни асрига  бориб қолишганда, шубхасиз  бу имомлар булар бизни мазхабимиздан эмас,деб юборган бўларди.

Исломий шўро хукумати ва умматни вохид ижмоъси бўлмагандан кейин, мухолиф томондаги мазхаб хақида хукм чиқариш пайтида, авом халқни ўртасида тарқалган нарсаларни  меъёр сифатида  қўллаб бўлмайди,агар мазхабни аслий манбаълари хам бу нарсаларга таъкид қиладиган бўлса, бу бошқа масала.

Саййид Муртазо Аскарий мана бу заминада жуда хам ажойиб бир нуқтага ишора қилиб айтадики: фирқаларни ёзиб борувчиларни кўзидан бир фирқа четда қолиб кетди ва уни китобларида келтиришмади, мана бу фирқани исми занбия эди; яъни думга эга бўлган кишилар,чунки бизни замонимизда сунний ва шиъа авом халқини ўртасида, муқобил тарафдагиларни думи бор бўлиб, уни ўзларини кийимларини ичида яшириб юришади, деган миш-мишлар тарқалган. Хукуматсиз ва шўросиз одамларни ўртасида тарқалган нарсалар асосида хукм чиқариш бундан бошқача натижага  олиб келиши хам мумкин эмас. [1]

1-Рухий  жангларни ижод қилиш ва мухолиф кучларга нисбатан умумий қўзғалиш.

Мана бунга ўхшаш исломни зиддидаги шиъа ва сунний номи остидаги ғуллотлар ё зохирийлар, мўътазилалар ва ………. ва адашган  кимсаларга тегишли масхара ақидалар одамларни қўлоғига етиб борган пайтда, одамлар қуйидаги гапларни айтиши аниқ: мусулмонлар жамоатини тўғри йўлидан адашиб кетган кимсаларни  оқибати мана шундай бўлади. Уларни назаридаги жамоат ўша даврни хукумати расмий равишда тан олган ақида хисобланади. Салтанатни маъруза қилувчилари эса лақаб қўйиш бўйича энг кўп улушга эга бўлишади. [2]

1-Ташқи секуляр кофирлар  мусулмонларни ўртасида ички жангларни ижод қилиш учун  суистефода қилишади.

Ташқи секуляр кофирлар хам энг яхши усуллар билан мусулмонларни ўртасидаги тафарруқни миқёсини янада кенгайтириш учун исломий мазхаб ва тафсирларни бирига ғуллот ақидасини ёпиштиришга  харакат қилиб келишган. Шунга асосланган холда секуляр шарқшуносларни кўпи қуйидаги гапларни очиқчасига айтаётганини кўрамиз: шиъаларни ақидаси эронийлардан кўра кўпроқ яхудийларга яқинроқдир. [3]

Улар мана бу заминада ўзларини мақсадларига етиш учун хар қандай  харакатни кўздан қочиришмади. Бунга мисол тариқасида айтадиган бўлсак, шиъаларни уламолари ва шиъа олимларини аксарияти қуръонни  ўзгартиришлардан химоя қилинишига иттифоқли назар билдиришган. Фақат ахборийлардан бўлган  саййид Неъматуллох жазоирий  ( 1050-1112 қамарий) мухаддис Нурий (1254-1320 қамарий) ўзгартиришлар хақидаги ривоятларга биноан қуръонни ўзгартирилиши хақидаги мавзуда ёзишган. Мухаддис Нурий мана бу ривоятларни Сайёрий номли ғуллотни китобидан нақл қилган. Ахмад ибни Мухаммад Сайёрий имом Аскарийни асрида Абу Абдуллох Сайёрий номи билан машхур бўлган киши эди. Ахмад ибни Мухаммад Сайёрийни “қироат” номли китоби бўлиб, бу китоб “тахриф ва танзил” номи билан хам машҳур бўлган.  [4]

Охирги даврларда жуда кўп шарқшунослар бу китобни чоп қилишган.

Ташайюъни катта кишиларидан бўлган Аскарийни айтишича: шайх Нурийни нақл қилган ривоятларини аксари Сайёрийни қироат китобидан келтирилган. У ахли байт (алайхиссалом)ни аиммасига тухмат қилган  ва ривоятларни ясаган  ва уларга санадларни хам қўйиб чиқиб уларни ахли байт(алайхиссалом)га нисбатлаган. Мухаддислар уни ривоятларини ахли байт( алайхиссалом) ни хадислар китобига киргизишган, Нурийга ўхшаш мухаддислар қуръонни ўзгартирилишини исботлашда мана бу ривоятларни далил қилиб келтиришган. [5]

Шундай бўлгач,”тахриф ва танзил” номли китоб нима учун шарқшунослар томонидан  мусулмонларни бундай хассос вазиятида нашр қилинган ?,деб савол бериш хам ярашмаган иш бўлади.


[1]( 1)- عبد الله بن سبأ، ج 2، ص 172- 171.

[2]( 2)- المقالات و الفرق؛ اسفراينى، ابو المظفر، التبصير فى الدين،( چاپ اول: بيروت، عالم الكتب).

[3]( 1)- بنگريد به: ولهاوزن، جوليوس، الاحزاب المعارضة السياسية الدينية فى صدر الاسلام، الخوارج و الشيعه،( چاپ دوم: كويت، وكالة المطبوعات، 1976 م)، ص 170.

[4]طوسی،اختیارمعرفةالرجال (رجالکشی)،ص 606 ،ش 1128.

[5]عسکری،القرآنالکریموروایاتالمدرستین،ج 3،ص 253 ـ 248.

عللی که غلات را به مذاهب اسلامی می چسبانند چیست؟

عللی که غلات را به مذاهب اسلامی می چسبانند چیست؟

به قلم: خالد هورامی

  1. عدم دسترسی به منابع اصلی مذهب مخالف و قضاوت بر مذهب بر اساس آنچه در میان پیروان آن مذهب رایج است.

قضاوت بر این اساس در زمان حاضر نیز نمی تواند کار صحیحی باشد . هم اکنون نیز نمی توان بر اساس باورهای موجود پیروان شافعی، حنفی، حنبل و مالک در مورد مذهب این امامان قضاوت نمود. گاه دیده می شود پیروان آنها هم اکنون در مسیری سیر می کنند که اگر در عصر همین امامان بودند بدون شک مورد برائت قرار می گرفتند .

پس در زمانی که حکومت شورای اسلامی و اجماع واحد امت وجود ندارد، آنچه که در میان عوام رایج است را نمی توان معیار قضاوت در مورد مذهب مخالف دانست مگر اینکه منابع اصلی مذهب نیز بر آن تأکید داشته باشند.

در این زمینه سيد مرتضى عسكرى نکته ی جالبی را بیان می کند و مى‏گويد: نام فرقه‏اى از چشم فرقه‏نويسان دور مانده است و آن را در كتب خود نياورده‏اند و آن فرقه، فرقه ذنبيه است؛ يعنى افرادى كه دم دارند، زيرا در زمان ما، بين عوام سنّى و شيعه چنين شايع است كه افراد طرف مقابل، داراى دمى هستند كه آن را در زير لباس خود پنهان مى‏كنند.[1]

قضاوت بر اساس آنچه در میان مردمان بدون حکومت و بدون شورا رایج شده است نتیجه ای غیر از این در بر نخواهد داشت.

  • ایجاد جنگ روانی و بسیج عمومی بر علیه نیروهای مخالف

زمانی که چنین عقاید ضد اسلامی و مسخره ی منحرفین و غلات با نام شیعه یا سنی یا ظاهری و معتزله و… به گوش مردم بخورد، مردم بگويند: واقعا اين است سرانجام كسانى كه از راه جماعت مسلمانان منحرف شدند.[2] و جماعت هم در نظر آنان یعنی عقیده ای که حکومت وقت به آن رسمیت بخشیده است . وعاظ السلاطین بیشترین سهم را در برچسب زنی بر عهده داشته اند .

  • سوء استفاده ی کفار سکولار خارجی جهت ایجاد جنگ داخلی میان مسلمین

کفار سکولار خارجی نیز به بهترین شیوه ی ممکن سعی کرده اند جهت عمیق تر نمودن دامنه ی تفرق میان  مسلمین اقدام به انتساب عقاید غلات به یکی از مذاهب و تفاسیر اسلامی نمایند . بر این اساس است که می بینیم که بسیاری از مستشرقین سکولار به صراحت گفته اند: عقايد شيعه به يهود نزديكتر است تا به ايرانيها.[3]

در این زمینه نیز از هر گونه تلاشی جهت رسیدن به اهداف خود دریغ نکرده اند . به عنوان مثال روشن است که ائمه ی شیعه و اکثریت قاطع علمای شیعه  بر مصونیت قرآن از تحریف اتفاق‌نظر دارند، مگر اخباریانی مانند سید نعمت‌الله جزایری (1112 ـ 1050 ق) و محدث نوری (1320 ـ 1254 ق) که با توجه به روایات تحریف، به موضوع تحریف قرآن پرداخته‌اند. محدث نوری این روایات را از کتاب یکی از غلات به نام سیاری نقل کرده است. احمد بن محمد سیاری معروف به ابوعبدالله سیاری معاصر امام حسن عسکری است. [4] احمد بن محمد سیاری کتابی به نام «القرائات» دارد که به «التحریف و التنزیل» نیز معروف است و اخیراً برخی از مستشرقان آن را چاپ کرده‌اند.

عسکری از بزرگان تشیع می‌گوید: «اکثر روایاتی که شیخ نوری نقل کرده، از کتاب قرائات سیاری است. او به ائمه اهل‌بیت (ع) افترا زده و روایات را دسّ و جعل می‌نمود و اسنادی برای آنها می‌ساخت و به اهل‌بیت (ع) نسبت می‌داد. محدثین، روایات او را نقل و وارد کتب احادیث مکتب اهل‌بیت (ع) نمودند و محدثینی مثل شیخ نوری در اثبات تحریف قرآن به این روایات استشهاد کرده‌اند.» [5]

حالا شایسته نیست که از خود بپرسیم که چرا کتاب «التحریف و التنزیل» باید توسط مستشرقین منتشر شود، آنهم در چنین وضعیت حساسی که مسلمین در آن قرار گرفته اند؟


[1]( 1)- عبد الله بن سبأ، ج 2، ص 172- 171.

[2]( 2)- المقالات و الفرق؛ اسفراينى، ابو المظفر، التبصير فى الدين،( چاپ اول: بيروت، عالم الكتب).

[3]( 1)- بنگريد به: ولهاوزن، جوليوس، الاحزاب المعارضة السياسية الدينية فى صدر الاسلام، الخوارج و الشيعه،( چاپ دوم: كويت، وكالة المطبوعات، 1976 م)، ص 170.

[4] طوسی، اختیار معرفة الرجال (رجال کشی)، ص 606 ، ش 1128.

[5] عسکری، القرآن الکریم و روایات المدرستین، ج 3، ص 253 ـ 248.

جاهلیت. (3)

جاهلیت. (3)

عُمُومِی حالتده  بیز جَمِیعَتلرنی اِیکّی  دَسته گه  اِسلامی  جَمِیعَتلر  یا  دار الاِسلام و جاهِلی جَمیعَتلر یا دار الکفرگه  تقسیم  قیله  آله میز. دار الاِسلامده  جَمِیعَتنینگ  اَساسی  قانونلری  الله نی  شَریعَتیگه، دِینی اِسلامگه  مُوافق رَویشده  بُولیشی  یاکی اِسلامی مَذهَبلردَن  بیرینی حاکِیمِیَتی آستیده  بُولیشی لازِم، اَگر اوُنی اَکثرِ اَهالیسی حاضِر مُسُلمان اِیمَس،لیکن  آلدینگی  دَورلرده  دار الاِسلام  دِیارلری  جُومله سیگه کیرگن. اِیندی جَمیعَتنینگ  اَساسی قانونلری الله نینگ  شَریعَتینی  قانونلریگه  کوُره  اِیش الیب بارمَسَه، اوُنی  اَکثر اَهالیسی  مُسُلمان  بُولگن  تقدیرده  هَم دار الکفر حِسابله نَدی. بُو ییرده گی  حاکِم بُولگن  حُکم او مِنطقه نی  اَهالیسیگه  باغلیق اِیمَس. یَعنی دار الکفر دِییلگن  ییرلرنی  اَلبتّه اَهالیسی هَم کافِر بُولیشی شَرط اِیمَس،یاکی شُونگه  اوُحشَش  دار الاِسلامنی  بَرچه  اَهالیسی مُسُلمان  بُولیشی  هَم شَرط  اِیمَس.

الله نی شَریعَتینی  قانونلردَن  اوُزاقلشیب  قالیش و جاهِل جَمیعَتلرنی  یُوزَگه  چیقیشینی اوُزی  جُوده  کوُپ عِصیانلر،جِنایاتلر، مُرَکّب وَضِیعَتلر، حُکم و ناحَق حُکوُمَت، اِلاهِی قانونلرگه  قرشی هَوا و هَوَسگه اَساسلنگن رَفتار، اِلاهِی دَستوُرَاتلردَن  یُوز  اوُگیریش، اِلاهی  وَعدَه لرگه  اَهَمِیَت  بیرمَسلیک، خُداوَندنی اِیشلری  حَقیده  یامان  فِکرلرگه  باریش، نااوُرین  اِیستکلرده  قیسَرلیک  بیلن  توُریب آلیش، تعَصُّب و باطِل اَندیشه و عَقیده لردَن  دَلیلسیز  طرَفدارلیک  قیلیش، شَرعِی  دَلیلسیز  نَجاد پَرَستلیک  قیلیش و قوم، قبیله نی اوُستونلیگینی  دَعوا  قیلیش، بُولرنی هَمّه سی  اَخلاقی  فسادلرگه  جَنگ و تلانچیلیک  قیلیشگه هَمده اَکثریت تنزّولّرگه،مِلّتلر و بَشَرِی جَمیعَتلرنی  آرقه ده  قالیب  کیتیشیگه  سَبَب  بُوله دی.

 جاهِلِیَت  کلیمه سی  بیرینچی مَرته  الله  طرَفیدَن  بَعثتدَن  آلدینگی  دَورِگه  نِسبَتاً  اِیشله تیلگن، قرآننینگ عَرَبلرنی  جاهِلِیَت  اَهلی  دیب نامله گنلیگیگه سَبَب، اوُلرنینگ  هَوایی- نفسگه، ماییلّیکلرگه  اَساسلنگن حُکوُمَتنی  الله نینگ  حُکوُمَتینی  اوُرنیگه  قوُییب  آلگنلیکلریده  اِیدی.  

مَنه بُولرنی  هَمّه سینی  جَمله ب  قوُییده گی  حُلاصَه گه  کیلسه  بُوله دی، هَر قندَی  زَمان و مَکانده نفسانی  حاهیش و اِیستکلر  الله نی  اوُرنیگه  حُکوُمَت  قیله دیگن  بُولسه، اَنه اوُشه  زَمان و مَکان جاهِلِیَت  زَمانی و مَکانی حِسابله نَدی. بُو اِسلامدَن  آلدینگی  عَرَبِستان  ییرله ریده  بُوله دِیمی  یا دُنیانی باشقه  نُوقته سیده  بُوله دیمی  یا  بُولمَسَم 21 عَصرده  بُوله دیمی  فرقی  یُوق.

حاضِرگی  پَیتده “سکولاریسم دِینی و اوُنی توُرلی- هیل مَذهَبلری” تامانیدَن وُجُودگه  کیلتیریلگن  زَمانَوِی جاهِلِیَت، قدیمده گی  جاهِلیَتلرنی  حُلاصَه سی  حالاص! چُونکی بُو جاهِلِیَتنی  اِیچیگه  یُونان، رُوم،حِتای،هِند، عَرَب  جاهِلِیَتی، اوُرته  عَصرده  سکولار مُتفکّرلری  تامانیدَن  اِیشلب  چیقیلگن مَحصُولاتلرنی  زیرَه وار  صِفتیده  قوشیب  یُوباریلگن. بیز بُوگونگی  کوُنده  کوُریب  توُرگن و جَمیعَتگه حاکم  بُولیب  توُرگن  جاهِلِیَت  اوُتگن  تاریخ  دَوامیده  بَشَرِیَت  کوُرگن  جاهِلِیَتگه  نِسبَتاً  قوُپال، حُوشُونَتگه  توُله و تشکیلاتچیراق  بُولیب  ییتیلگن.

Жохилият. (3)

Жохилият. (3)

Умумий холатда биз жамиятларни икки дастага исломий жамиятлар ё дорул ислом ва жохилий жамиятлар ё дорул куфрга тақсим қила оламиз . Дорул исломда жамиятнинг асосий қонунлари аллохни шариатига, дини исломга мувофиқ равишда бўлиши  ёки исломий мазхаблардан бирини хокимияти остида бўлиши лозим,агар уни аксар ахолиси мусулмон бўлмаса хам , уни рахбари  мусулмон бўлиши керак. Масалан хиндистонни олсак, уни аксар ахолиси хозир  мусулмон эмас, лекин олдинги даврларда дорул ислом диёрлари жумласига кирган. Энди жамиятнинг  асосий қонунлари аллохнинг  шариатини қонунларига кўра иш олиб бормаса, уни аксар ахолиси мусулмон бўлган тақдирда хам дорул куфр хисобланади. Бу ердаги хоким бўлган хукм у минтақани ахолисига боғлиқ эмас. Яъни дорул куфр дейилган ерларни албатта ахолиси хам кофир бўлиши шарт эмас, ёки шунга ўхшаш дорул исломни барча ахолиси  мусулмон бўлиши хам шарт эмас.

Аллохни шариатини қонунларидан узоқлашиб қолиш ва жохил жамиятларни юзага чиқишини ўзи жуда кўп исёнлар,жиноятлар,мураккаб вазиятлар,хукм ва нохақ хукумат,илохий қонунларга қарши хаво ва хавасга асосланган  рафтор,илохий дастуротлардан юз ўгириш, илохий ваъдаларга ахамият бермаслик, худовандни ишлари хақида ёмон фикрларга бориш, ноўрин истакларда қайсарлик билан туриб олиш,таъассуб ва ботил андиша ва ақидалардан далилсиз тарафдорлик қилиш, шаръий далилсиз нажодпарастлик қилиш ва қавм , қабилани устунлигини даъво қилиш, буларни хаммаси  ахлоқий фасодларга, жанг ва талончилик қилишга хамда аксарият таназзулларга ,миллатлар ва башарий жамиятларни  орқада қолиб кетишига сабаб бўлади.

Жохилият калимаси биринчи марта аллох тарафидан баъсатдан олдинги даврга нисбатан ишлатилган,қуръоннинг арабларни жохилият ахли деб номлаганлигига сабаб, уларнинг хавойи-нафсга, мойилликларга асосланган хукуматни аллохнинг  хукуматини ўрнига қўйиб олганликларида   эди.

Мана буларни хаммасини жамлаб қуйидаги хулосага келса бўлади, хар қандай замон ва маконда нафсоний хохиш ва истаклар аллохни ўрнига хукумат қиладиган бўлса,ана ўша замон ва макон жохилият замони ва макони хисобланади. Бу исломдан олдинги арабистон ерларида бўладими ё дунёни бошқа нуқтасида бўладими ё бўлмасам 21 асрда бўладими фарқи йўқ.

Хозирги пайтда “секуляризм дини ва уни турли-хил мазхаблари” томонидан вужудга келтирилган замонавий жохилият, қадимдаги жохилиятларни хулосаси ё улардан бир қадар кўпроқ даражадаги нарса холос!  Чунки бу жохилиятни ичига  юнон,рум, хитой, хинд, араб жохилияти, ўрта асрлар ва қадимги эрон ва ……..дан қолган меърослар бор бўлиб,янги асрда  секуляр мутафаккирлари  томонидан ишлаб чиқилган махсулотларни зиравор сифатида қўшиб юборилган. Биз бугунги кунда кўриб турган ва жамиятга хоким бўлиб турган  жохилият ўтган тарих  давомида башарият кўрган жохилиятга нисбатан қўпол,хушунатга тўла ва ташкилотчироқ бўлиб етилган.

جاهلیت 3

جاهلیت 3

 ما در کل، جوامع را به دو دسته ی جامعه ی اسلامی یا دارالاسلام یا جوامع جاهلی یا دارالکفر می توانیم تقسیم می کنیم. دارالاسلام، جامعه ای است که قانون اساسی آن طبق شریعت الله، طبق دین اسلام یا یکی از مذاهب اسلامی حاکم باشد و رهبر آن هم مسلمان باشد، هر چند که اکثر ساکنین آن مسلمان نباشند؛ مثل هند و اکثر جاهایی که الان هم غیر مسلمان هستند ولی قبلاً جزء دارالاسلام بودند؛ و دارالکفر، جامعه ای است که قانون اساسی آن بر اساس شریعت الله نباشد، هر چند که اکثر ساکنین آن هم مسلمان باشند. در اینجا حکم «دار» ارتباطی به ساکنین ندارد. وقتی می گوییم دارلکفر است قرار نیست حتما ساکنین آن هم کافر باشند، یا می گوییم دارالاسلام، قرار نیست همه ی ساکنین آن هم حتماً مسلمان باشند.

همین دور ماندن از قوانین شریعت الله و ایجاد جوامع جاهلی منشأ بسياری از تبهکاریها، عصيانها، نابسامانی ها، حکم و حکومت ناحق، رفتار خلاف قانون الهی و مبتنی برهوی و هوس و رويگردانی از دستورات الهی، بی توجهی به وعده های الهی، بدانديشی درباره ی افعال خداوند، پافشاری بر خواسته های نا به جا، تعصب و جانبداری بی دليل از عقايد و انديشه های باطل، نژادپرستی و برتری قوم و قبيله بدون دليل شرعی، فساد اخلاقی، جنگ و غارتگری، و نيز عامل اکثریت انحطاط ها و عقب ماندگی های ملل و جوامع بشری بوده؛ در نتيجه جاهليت يک مفهوم است كه محدوده ی زمانی و مکانی ندارد.

جاهلیت، برای نخستین بار از طرف الله نسبت به دوران قبل از بعثت به کار رفته، و قرآن به اين دليل عرب را اهل جاهليت خوانده که آنها حکومت هوای نفسانی و تمايلات خودشان را به جای حکومت خدا پذيرفته بودند.

در یک جمع بندی می توان چنین نتيجه گرفت که، در هر زمان و مکانی که خواسته ها و خواهشهای نفسانی به جای خدا حکومت کند، آن زمان، زمان جاهليت و آن مکان، مکان جاهليت است؛ خواه در سرزمين عربستان قبل از اسلام باشد و خواه در ساير نقاط زمين و خواه در قرن بيست و چندم باشد.

در واقع، جاهليت مدرنی که توسط «دین سکولاریسم و مذاهب مختلف آن» به وجود آمده خلاصه ای از جاهليت های قديم و چيزی بيشتر از آنهاست! زيرا در اين جاهليت،ارثیه ی جاهليتهای يونان و روم و چین و هند و عرب جاهلی و قرون وسطی و ایران باستان و… وجود دارد، و فرآورده هايی از عصر جديد هم توسط متفکرين سکولارچاشنی آن شده و به آن اضافه شده، سازماندهی شده، منظم شده، تئوریزه شده. این جاهلیتی است که الان بر جامعه حاکم است، خشن تر از تمام جاهلیت هایی که در طول تاریخ، بشریت به خودش دیده و منظم تر.

تَشَیُّعگه نِسبَتلَنَدِیگن اِینگلِیز غُولّاتلَرِی

تَشَیُّعگه نِسبَتلَنَدِیگن اِینگلِیز غُولّاتلَرِی

خالِد هُورامِی

آخِرگِی دَورلَردَه اِنقِلابچِیلَر رَهبَرِی و اِیراندَگِی شِیعَه مَذهَبیدَگِیلَر اِینگلِیز شِیعَه لَرِی دِیگن سُوزدَن فایدَلَنِیشَدِی. مَنَه بُو عِبارَه فَقَطگّینَه بِیر لَقَب و شِیعارِی سِیاسِی بُولِیب قالمَسدَن،اوُ تَرِیخِی کِیلِیب چِیقِیشگه هَم اِیگه دِیر.

اَنگلِیَه نینگ جاسُوسِی مِستِیر هَمفِیر دَولَتلَر و مُسُلمان دَولَتلَرِی  آرَسِیدَگِی اِتّحادنِی آلدِینی آلِیش و مَنَه بُو مِلَّتلَرنِی اوُرتَسِیگه یَنَدَه کُوپراق تَفرَقَه سالِیش و اوُنِی چُوقُورلَشتِیرِیش اوُچُون اِیران،توُرکِیَه، عِراقگه کِیرِیب کِیلَدِی و اوُزِینِی دَولَتِیگه مَوجُود وَضِیعَت حَقِیدَه تُولِیق مَعلوُمات جُونَتَدِی، نَتِیجَه دَه اوُلَر هَم اوُنگه قوُیِیدَگِیچَه بُویرُوق بِیرِیشَدِی: عُمَرنِینگ عَلِینِی اوُیِی تامانگه حَملَه قِیلگنِی حَقِیدَه گِی داستانّی یَنَدَه آشِیرِیب تاشِیرِیب ……..شِیعَه لَرنِی آرَسِیدَه رِواچلَنتِیر وَ ……..؛ یَعنِی مُسُلمانلَرنِی اوُرتَسِیدَه اِیچکِی جَنگلَرنِی و تَفرَقَه نِی اِیجاد قِیلِیشگه سَبَب بُولَدِیگن خُرافاتنِی مُنَظَّم رَوِیشدَه و پراگرَمَّه لَشتِیرِیلگن حالَتده آلِیب بارِیلگن. اَوَّلدهَ اَیتِیب اوُتِیلگن تَرِیخِی کِیلِیب چِیقِیش مَنَه شُو زَمانگه بارِیب تَقَلَدِی. اَمّا شُونِی هَم اَیتِیب اوُتِیش لازِم بَولَدِی، بُوگوُنگِی کوُندَگِی تَشَیُّعگه نِسبَتلَنَیاتگن اِینگلِیز غُولّاتلَرِینِی فِکرلَرِی اَصلِیدَه نَصرانِی و هِندلَرگه مایِیل صُوفِیلَرنی، هَمدَه صَفَوِیلَرنِی دَورِیدَگِی صُوفِیلَرنِی تَفَکُّراتلَرِی، اِسمائِلِیَّه فِرقَه سِینینگ باطِنِی و تَعوِلِی تَفَکُّراتلَرِی و اَوَّلگِی، اِیکِّینچِی هِجرِی عَصردَگِی غالِیلَرنِی غُولوُگه تُولَه عَجِیب و غَرِیب حِسِّیاتلِی داستانلَرِی و مُتَکَلِّم، مُفَوِّضَه لَرنِی پُوچ تُوقِیمَه فَلسَفَه سِی وَ یَهُودِیلَردَن کِیرِیب کِیلگن اِسرَائِلِیّاتلَر و نَصرانِیلَرنِی آداب،رَسم-رُسُوملَرِی وَ ……دَن تَشکِیل تاپگن بِیر مَعجُون یَعنِی اَرَلَشمَه حِسابلَنَدِی.

شُوندَی بُولگچ، اَگر اَهلِی سُنَّتنِی اِیچِیدَن بَعضِی کِیشِیلَر مَنَه بُو غالِی شِیعَه لَرنِی گوُرُوهِینینگ فِکرلَرِیدَگِی مَنبَعلَرنِی دَلِیل صِیفَتِیدَه کِیلتِیرِیب، بَرچَه شِیعَه لَرگه حَملَه قِیلَدِیگن بُولسَه و “آگاه” حالِیدَه مَنَه بُو غُولّاتلَرنِی مُخالِفِی بُولگن شِیعَه لَرنِی کُوز-قَرَشِینِی کُورمَسلِیک که آلَدِیگن بُولسَه، مَنَه بُو کِیمسَه لَرنینگ دُشمَن اِیکنِی اَنِیق. اَگر مَنَه بُو کِیمسَه لَر اوُزلَرِیدَگِی جَهالَت سَبَبلِی بُو جِنایَتلَرنِی قِیلگن تَقدِیردَه هَم، دُشمَنلَرنِی رِیجَه سِی بُویِیچَه اِیشلَگن بُولِیب چِیقِیشَدِی، اوُلَرنِی چِین کُونگِیلدَن آگاهلَنتِیرِیش و تُوغرِی یُولگه قَیتَرِیش لازِم بُولَدِی.

اَگر اوُ تاماندَگِی شِیعَه لَر هَم اَهلِی سُنَّتنِی اِیچِیدَگِی غُولّاتلَرنِی دَلِیلَّرِی بُویِیچَه، بَرچَه اَهلِی سُنَّتگه حَملَه قِیلَدِیگن بُولسَه، شُبهَه سِیز اوُلَر هَم مَنَه شُو قائِدَه گه کِیرِیشَدِی.

شُوندَی بُولگَچ، کِیلِینگلَر اوُیغانِیب بَرچَه اِیشلَردَن آگاه حالَتدَه قَدَم تَشلَیلِیک، گپِیرگنِیمِیزدَه یا یَحشِی سوُزنِی اَیتَیلِیک یاکِی بُولمَسَم رَسول الله صلی الله علیه وسلم اَیتگنلَرِیدِیک جِیم بُولَیلِیک، اوُ کِیشِی مَرحَمَت قِیلَدِیلَر:       من کان یؤمن بالله والیوم الآخر فلیقل خیرا أو لیصمت. [1]

الله گه و آخِرَت کوُنِیگه اِیمان کِیلتِیرگن کِیشِیلَر یا یَحشِی سُوزلَرنِی گپِیریشسِین یا جِیم اوُتِیرِیشسِین.


[1]مسلم، حديث (47)، البخاري حديث (6018)، ابن ماجه (3971).

Ташайюъга нисбатланадиган инглиз ғуллотлари.

Ташайюъга нисбатланадиган инглиз ғуллотлари.

Холид хўромий.

Охирги даврларда инқилобчилар рахбари ва эрондаги шиъа мазхабидагилар инглиз шиъалари деган сўздан фойдаланишади. Мана бу ибора фақатгина бир лақаб ва шиори сиёсий бўлиб қолмасдан, у тарихий келиб чиқишга хам эгадир.

Англиянинг жосуси мистер хамфер давлатлар ва мусулмон давлатлар орасидаги иттиходни олдини олиш ва мана бу миллатларни ўртасига  янада  кўпроқ тафрақа солиш ва уни чуқурлаштириш учун эрон, туркия, ироқга кириб келади ва ўзини давлатига мавжуд вазият хақида тўлиқ маълумот жўнатади, натижада улар хам унга қуйидагича буйруқ беришади:  умарнинг алини уйи томонга хамла қилгани хақидаги достонни янада ошириб тошириб ……..шиъаларни орасида ривожлантир  ва ………; яъни мусулмонларни ўртасида ички жангларни ва тафрақани ижод қилишга сабаб бўладиган хурофотни  муназзам равишда ва программалаштирилган холатда олиб борилган. Аввалда айтиб ўтилган тарихий келиб чиқиш мана шу замонга бориб тақалади.  [1]

Аммо шуни хам айтиб ўтиш лозим бўлади, бугунги кундаги ташайюъга нисбатланаётган инглиз ғуллотларини фикрлари аслида насроний ва хиндларга мойил суфийларни, хамда сафавийларни давридаги суфийларни тафаккуротлари , исмоилийя фирқасининг ботиний ва таъвилий тафаккуротлари ва аввалги , иккинчи хижрий асрдаги ғолийларни ғулувга тўла ажиб ва ғариб хиссиётли достонлари  ва  мутакаллим, муфаввизаларни пуч тўқима фалсафаси ва яхудийлардан кириб келган исроилиётлар ва насронийларни одоб, расм-русумлари ва ……..дан ташкил топган бир маъжун яъни аралашма хисобланади.  

Шундай бўлгач, агар ахли суннатни ичидан баъзи кишилар  мана бу ғолий шиъаларни гурухининг фикридаги манбаъларни далил сифатида келтириб, барча шиъаларга хамла қиладиган бўлса ва “огох” холида мана бу ғуллотларни мухолифи бўлган шиъаларни кўз- қарашини кўрмасликка оладиган бўлса, мана бу кимсаларнинг душман экани аниқ. Агар мана бу кимсалар ўзларидаги жахолат сабабли бу жиноятларни қилган тақдирда хам, душманларни режаси буйича ишлаган бўлиб чиқишади, уларни  чин кўнгилдан огохлантириш ва тўғри йўлга қайтариш лозим бўлади.

Агар у томондан шиъалар хам ахли суннатни ичидаги  ғуллотларни далиллари бўйича, барча ахли суннатга хамла қиладиган бўлса,шубхасиз улар хам мана шу қоидага киришади.

Шундай бўлгач, келинглар уйғониб барча ишлардан огох холатда қадам ташлайлик, гапирганимизда ё яхши сўзни айтайлик ёки бўлмасам росулуллох саллаллоху алайхи васаллам айтганларидек жим бўлайлик, у киши мархамат қиладилар:

   من کان یؤمن بالله والیوم الآخر فلیقل خیرا أو لیصمت. [2]

Аллохга ва охират кунига иймон келтирган кишилар ё яхши сўзларни гапиришсин ё жим ўтиришсин.


[1] خاطرات مستر همفر جاسوس انگليسي در ممالك اسلامي – ترجمه دكتر محسن مويدي – ص 72 و 77 و 78 بند 5 دستورالعمل – ( انتشارات امير كبیر – تهران – 1362 )

[2]مسلم، حديث (47)، البخاري حديث (6018)، ابن ماجه (3971).

غلاة انگلیسی منتسب به تشیع

غلاة انگلیسی منتسب به تشیع

به قلم : خالد هورامی

اخیرا رهبران انقلابی و شیعه مذهب ایران از کلماتی چون شیعه انگلیسی استفاده کرده اند . این عبارت تنها یک برچسب و شعار سیاسی نیست بلکه پشتوانه ای تاریخی دارد .

از زماني كه جاسوس انگليسي مستر همفر جهت جلوگيري از اتحاد بين دول و ملل مسلمان و ایجاد تفرق بیشتر و عمیقتر میان این ملل وارد ايران و تركيه و عراق شد و گزارش كاملي از وضعيت موجود براي دولت متبوع خود فرستاد و آنها هم به او دستور دادند سعي كن: داستان حمله عمر به سمت خانه علي را با آب و تاب فراوان و… بين شيعه رواج دهي و…[1] ؛ تلاش جهت دامن زدن به خرافاتی که منجر به ایجاد تفرق و جنگ داخلی میان مسلمین شود به صورت منظلم و سازماندهی شده صورت گرفته است.

اما لازم است بدانیم که اندیشه های غلات انگلیسی منتسب به تشیع هم اکنون معجونی است از تفكرات صوفي گرايانة نصرانی و هندي و صوفي‌هاي دوران صفوي، تفكرات باطني گرايانه و تاويلي فرقة اسماعيليه، احساسات و داستانهاي عجيب و غريب و پر از غلو غاليان قرن اول و دوم هجري، فلسفه بافي‌هاي پوچ متكلمين و مفوضه، اسرائيليات نويسندگان نفوذي يهودي، آداب و رسوم نصرانی و…

در این صورت اگر کسانی از میان اهل سنت با استناد به منابع فکری این دسته از شیعیان غالی به کل شیعیان حمله کنند و «آگاهانه» نگرش شیعیان مخالف این غلاة را نادیده بگیرند شک نکنید که اینها دشمن هستند و اگر از روی جهل مرتکب چنین جرمی شوند باز طبق نقشه های دشمنان عمل می کنند و لازم است دلسوزانه آگاه شوند و به مسیر صحیح برگردانده شوند.

در آن طرف نیز اگر تشیعی با استناد به غلاة میان اهل سنت به کل اهل سنت حمله کند باز بدون شک شامل همین قاعده می گردد.

پس بیائید بیدار شویم و آگاهانه قدم برداریم و در کلام خود یا خیر بگویم یا سکوت کنیم چنانچه رسول الله صلی الله علیه وسلم به چنین شرط خطرناکی می فرماید: من کان یؤمن بالله والیوم الآخر فلیقل خیرا أو لیصمت. [2] کسانی که به الله و روز آخرت ایمان دارند پس باید سخن نیکو گویند و یا خاموش باشند


[1] خاطرات مستر همفر جاسوس انگليسي در ممالك اسلامي – ترجمه دكتر محسن مويدي – ص 72 و 77 و 78 بند 5 دستورالعمل – ( انتشارات امير كبیر – تهران – 1362 )

[2] مسلم، حديث (47)، البخاري حديث (6018)، ابن ماجه (3971).

جهلنی مضمونی.

جهلنی مضمونی.

بَرچه  پَیغَمبَرلرنی مَقصَدی طاغوُتگه  کفر کیلتیریب، اوُنی کِیتیدَن الله نی  شَریعَتینی  قانونلریگه  اِیمان کِیلتیریش بُولگندَن سُونگ، بُو ییردَگی  مَسَله  سَوادلی یا بِیسَواد  بُولیش، تجریبی عِلملرگه  نِسبَتاً  آگاه  یا ناآگاه بُولیشنی  اوُستیده اِیمَس، بَلکی  مَسَله اولر اوُزلری اوُچُون  ته نلب  آلیشگن مَنهَچ، دُنیا قرَش، قانون،پراگرَمّگه  باریب  ته قه له دی. الله تعالی مَرحَمَت قیله دی:

  وَلَقَدْ بَعَثْنا في‏کُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ(نحل/36)

اَنیقکی، بیز هَر بیر اوُمّتگه: “الله گه  عِبادَت  قیلینگلر و شَیطاندَن  ییراق بُولینگلر”، (دیب) بیر پَبغَمبَر یُوبارگنمیز.   ( بو ییرده عِبادَت یَعنی اِنسان الله نی شَریعَتینی  قانونلری اَساسیگه  قیله دیگن  اِیشلرنی بَرچه سی  کیرَدی، بُو عِبادَتلر  فقط الله نی  اوُزی  اوُچُون  بُولیشی  لازم.)

باشقه  بیر جایده اَیته دیکی:

 فَمَنْ يَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقداستَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقي‏لاَانْفِصامَ لَها(بقره/256)

بَس، کیم شَیطاندَن  یُوز  اوُگیریب، الله گه اِیمان  کیلتیرسه، اوُ هیچ  اَجرَب  کیتمیدیگن مُستحکم  حَلقه نی اوشلبدی.

طاغُوتگه  کفر  کیلتیریش یَعنی “لا اله”، الله نی  شَریعَتیگه  اِیمان کیلتیریش اِیسه “الّا الله”. شُونگه  اَساساً هَم رسول الله صلی الله وسلم مَرحَمَت قیلگندیلر:

 قولوا لا اله الا الله تفلحوا.

لا اله الّا الله دینگلر نَجات  تاپَسیزلر.

شُو بیلن بیرگه مِینگه  نِهایَتده  آجائِب  بُولیب  کوُرینگن، جاهِل و جاهِلِیَت  کلیمه سینی  مَفحُومِینی  یَنه ده اَنیقراق  کوُرسَتگن  نَرسَه  سمیّه، عمّار، یاسر،بلالگه و …….اوُحشَش  توحید  اَهلی بُولگن مُسُلمانلرگه نِسبَتاً  عالم، اولاما کلیمه سینی  اِیشله تیلیشی  بُولگن  اِیدی. مَنه  بُو عَزیز کیشیلر اوقیش و یازیشدَن بیبَهرَه بُولگن، یَنه ده  اَنیقراق  قیلیب  اَیتگنده  بیسَواد  بُولیشگن  اِیدی. بُولرنی   مُقابلیده  اِیسه  اَبُو الحَکمگه  اوُحشَگن، اَنه  اوُشه  دَورنی  دانیشمَندی  اوُشه  زَمانّی  اِینگ  یُوقاری  دَرَجَه ده  تحصِیل کوُرگن  شَخصی  حِسابلنگن  کیمسه لرگه  نِسبَتاً  اِیسه  جاهِل  کلیمه سینی اِیشله تیلیشی  اِیدی.

اِیندی  بُوندَن  حُلاصَه  قیله دیگن  بُولسَک، باسَواد،بَکه له ور، دانیشمَند، دَاکتر،پرافِیسّار بُولیشی  بیلن بیرگه جاهِل  بُولیشی هَم مُومکین؛ اِیندی سَوادسیز  بیر شَخص  اِیسه  عالِم  بُولیشی هَم مُومکین.

مَنه  بُو ییرده  قرآن  بیزلرگه عالِم و جاهِل  کیشی حَقیده  تعلیم  بیریاپتی، رسول الله صلی الله علیه وسلم هَم بیسَواد  بُولگن  اِیدیلر،جُوده  کوپچیلیک مَنه   بُونگه  دِیقّت  قیلیشمَیدی.  او کیشی هَم  اَطرافیده گی باشقه  آدَملرگه  اوُحشَش  تجریبی عِلملردَن آگاه  بُولمَگنلر،اَمّا توُلیق  بیر مَعناده  عالِم  کیشی اِیدیلر.

شُوندَی  بُولگچ جاهِلِیَت  سَواد و تجریبی عِلملرنی  مُقابلیده  توُرمَیدی، بَلکی  جاهِلِیَت  اِسلام قانونلری و حُکملرینی  مُقابلیگه  توُریب  آلگن  حُکم و قانوُن حِسابله نَدی. شُو سَبَبلی هَم اِسلام جاهِلِیَتنی اوُلیمی اِسلام شَریعَتینینگ قانونلرینی ظاهِر بُولیشی یا غالب بُولیشی  دیب اَته یدی.

رسول الله صلی الله علیه وسلم معاذ ابن جبلنی یَمَنگه  جُونَته یاتگن  پَیتلریده  قوُییده گیچه  بُویرُوق  بیرگن اِیدیلر:

«أَمِتْ أَمْرَ اَلْجَاهِلِيَّةِ إِلاَّ مَا سَنَّهُ اَلْإِسْلاَمُ وَ أَظْهِرْ أَمْرَ اَلْإِسْلاَمِ كُلَّهُ صَغِيرَهُ وَ كَبِيرَهُ[1]؛

جاهِلِیَت عَصریده گی  اِیشلرنی اِسلام تصدیقله گنلریدَن  باشقه سینی یُوقاتیب  ته شله، اِسلامنی  کتّه-یُو کِیچیک بُویرُوقلرینی  آچیق – آیدِین  کوُرسَت و اولرنی عَمَلده  اِیشله ت. رسول الله صلی الله علیه وسلم اوزاق ییلّر دَوامیده جاهِلِیَت  مَدَنِیَتی، قانونلری، حُرافات  عَقیده لرینی حُکمرانلیگی آستیده یَشَگن  اَعرابی کیشیگه بوُندَی دیگن اِیدیلر:

«کُلُّ مَأْثَرَهٍ فِی الْجاهِلِیَّهِ تَحْتَ قَدَمی».[2]

جاهلیتده گی هَمّه  نَرسه لر مِینی آیاغِیمنی  آستیده  قالیب کیتدی. حَه، کوریب  تورگه نینگیزدیک  جاهلیتده گی بار نَرسه لرنی آیاق- آستی قیلیشیمیز کیرک،شُوندَی اِیکن  جاهلیت تجریبی عِلملر، فنلرنی، تیحنالاکیه نی  بیلمَسلیک مَعناسیده  اِیمَس، بَلکی  الله نی  شَریعَتینی  قانونلرینی  بیلمَسلیک و الله نی شَریعَتینی  بُویرُوقلرینی  توُشُونمَسلیکدیر. بُو ییرده  مَنه  بُو جاهل کیشی پرافیسّار، دانیشمَند یا سَوادلی ، بیسَواد  بُوله دیمی بُونی  فرقی یُوق.


[1]– حسن بن علی ابن شعبه، تحف العقول، مترجم صادق حسین زاده، قم، انتشارات ال علی،1382، ص 25؛ نیز:ابن هشام –السيرة النبوية، انتشارات دار احياء التراث، چاپ دوم، 1013هـ/1333م، ج3، ص 412

[2]– همان

Жахлни мазмуни.

Жахлни мазмуни.

Барча пайғамбарларни мақсади тоғутга куфр келтириб , уни кетидан аллохни шариатини қонунларига иймон келтириш бўлгандан сўнг, бу ердаги масала саводли ё бесавод бўлиш, тажрибий илмларга нисбатан  огох ё ноогох бўлишни устида эмас, балки масала улар ўзлари учун танлаб олишган манхаж, дунё қараш, қонун, программага бориб тақалади.

Аллох таоло мархамат қилади:

  وَلَقَدْ بَعَثْنا في‏کُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ(نحل/36)

Аниқки, биз хар бир умматга : “Аллохга ибодат қилинглар ва шайтондан йироқ бўлинглар”,бир пайғамбар юборганмиз. ( бу ерда ибодат яъни инсон аллохни шариатини қонунлари асосига қиладиган ишларини барча бўлади ,бу ибодатлар фақат аллохни ўзи учун бўлиши лозим.)

                                                                      Бошқа бир жойда айтадики:

 فَمَنْ يَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقداستَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقي‏لاَانْفِصامَ لَها(بقره/256)

Бас, ким шайтондан юз ўгириб, аллохга иймон келтирса, у хеч ажраб кетмайдиган мустахкам халқани ушлабди.

Тоғутга куфр келтириш яъни “ла илаха” , аллохни шариатига иймон келтириш эса “иллаллох”. Шунга асосан хам росулуллох саллаллоху алайхи васаллам мархамат қилгандилар:

 قولوا لا اله الا الله تفلحوا.

Ла илаха иллаллох денглар нажот топасизлар.

Шу билан бирга менга нихоятда ажойиб бўлиб кўринган, жохил  ва жохилият калимасини мафхумини  янада аниқроқ кўрсатган нарса Сумайя, Аммор, Ёсир, Билолга ва ……. ўхшаш тавхид ахли бўлган мусулмонларга нисбатан олим, уламо калимасини ишлатилиши бўлган эди. Мана бу азиз кишилар ўқиш ва ёзишдан бебахра бўлган, янада аниқроқ қилиб айтганда бесавод бўлишган эди. Буларни муқобилида эса Абул Хакамга ўхшаган  ,ана ўша дарвни донишманди, ўша замонни  энг юқори даражада тахсил кўрган шахси хисобланган  кимсаларга нисбатан  эса  жохил калимаси  ишлатилган эди.

Энди бундан хулоса қиладиган бўлсак, шахс босавод,бакалавр, донишманд, доктор, профессор бўлиши билан бирга жохил бўлиши хам мумкин; энди саводсиз бир шахс эса олим  бўлиши  хам мумкин. Мана бу ерда қуръон бизларга олим ва жохил киши хақида таълим беряпти, росулуллох саллаллоху алайхи васаллам хам бесавод бўлган эдилар, жуда кўпчилик мана бунга диққат қилишмайди.  У киши хам атрофидаги бошқа одамларга ўхшаш тажрибий илмлардан огох бўлмаганлар,аммо тўлиқ бир  маънода олим киши эдилар. 

Шундай бўлгач, жохилият савод ва тажрибий илмларни муқобилида турмайди, балки жохилият  ислом қонунлари ва хукмларини муқобилига туриб олган хукм ва қонун хисобланади. Шу сабабли хам ислом жохилиятни ўлимини ислом шариатининг қонунларини  зохир бўлиши ё ғолиб бўлиши деб атайди.

Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам Муоз ибни Жабални Яманга жўнатаётган пайтларида унга қуйидагича буйруқ берган эдилар:

«أَمِتْ أَمْرَ اَلْجَاهِلِيَّةِ إِلاَّ مَا سَنَّهُ اَلْإِسْلاَمُ وَ أَظْهِرْ أَمْرَ اَلْإِسْلاَمِ كُلَّهُ صَغِيرَهُ وَ كَبِيرَهُ[1]؛

Жохилият асридаги ишларни ислом тасдиқлаганларидан  бошқасини йўқотиб ташла, исломни катта-ю кичик буйруқларини очиқ- ойдин кўрсат ва уларни амалда ишлат.  Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам  ўзоқ йиллар давомида жохилият маданияти, қонунлари , хурофот ақидаларини хукмронлиги остида  яшаган аъробий кишига бундай деган эдилар:

 «کُلُّ مَأْثَرَهٍ فِی الْجاهِلِیَّهِ تَحْتَ قَدَمی».[2]

Жохилиятдаги хамма  нарсалар мени оёғимни остида қолиб кетди. Ха, кўриб турганингиздек жохилиятдаги бор нарсаларни оёқ-ости қилишимиз керак, шундай экан жохилият тажрибий илмлар, фанларни, технологияни билмаслик маъносида эмас, балки аллохни шариатини қонунларини билмаслик ва аллохни шариатини буйруқларини тушунмасликдир. Бу ерда мана бу жохил киши профессор, донишманд ё саводли, бесавод бўладими буни фарқи йўқ.


[1]– حسن بن علی ابن شعبه، تحف العقول، مترجم صادق حسین زاده، قم، انتشارات ال علی،1382، ص 25؛ نیز:ابن هشام –السيرة النبوية، انتشارات دار احياء التراث، چاپ دوم، 1013هـ/1333م، ج3، ص 412

[2]– همان