تَشَیُّعگه نِسبَتلَنَدِیگن اِینگلِیز غُولّاتلَرِی
خالِد هُورامِی
آخِرگِی دَورلَردَه اِنقِلابچِیلَر رَهبَرِی و اِیراندَگِی شِیعَه مَذهَبیدَگِیلَر اِینگلِیز شِیعَه لَرِی دِیگن سُوزدَن فایدَلَنِیشَدِی. مَنَه بُو عِبارَه فَقَطگّینَه بِیر لَقَب و شِیعارِی سِیاسِی بُولِیب قالمَسدَن،اوُ تَرِیخِی کِیلِیب چِیقِیشگه هَم اِیگه دِیر.
اَنگلِیَه نینگ جاسُوسِی مِستِیر هَمفِیر دَولَتلَر و مُسُلمان دَولَتلَرِی آرَسِیدَگِی اِتّحادنِی آلدِینی آلِیش و مَنَه بُو مِلَّتلَرنِی اوُرتَسِیگه یَنَدَه کُوپراق تَفرَقَه سالِیش و اوُنِی چُوقُورلَشتِیرِیش اوُچُون اِیران،توُرکِیَه، عِراقگه کِیرِیب کِیلَدِی و اوُزِینِی دَولَتِیگه مَوجُود وَضِیعَت حَقِیدَه تُولِیق مَعلوُمات جُونَتَدِی، نَتِیجَه دَه اوُلَر هَم اوُنگه قوُیِیدَگِیچَه بُویرُوق بِیرِیشَدِی: عُمَرنِینگ عَلِینِی اوُیِی تامانگه حَملَه قِیلگنِی حَقِیدَه گِی داستانّی یَنَدَه آشِیرِیب تاشِیرِیب ……..شِیعَه لَرنِی آرَسِیدَه رِواچلَنتِیر وَ ……..؛ یَعنِی مُسُلمانلَرنِی اوُرتَسِیدَه اِیچکِی جَنگلَرنِی و تَفرَقَه نِی اِیجاد قِیلِیشگه سَبَب بُولَدِیگن خُرافاتنِی مُنَظَّم رَوِیشدَه و پراگرَمَّه لَشتِیرِیلگن حالَتده آلِیب بارِیلگن. اَوَّلدهَ اَیتِیب اوُتِیلگن تَرِیخِی کِیلِیب چِیقِیش مَنَه شُو زَمانگه بارِیب تَقَلَدِی. اَمّا شُونِی هَم اَیتِیب اوُتِیش لازِم بَولَدِی، بُوگوُنگِی کوُندَگِی تَشَیُّعگه نِسبَتلَنَیاتگن اِینگلِیز غُولّاتلَرِینِی فِکرلَرِی اَصلِیدَه نَصرانِی و هِندلَرگه مایِیل صُوفِیلَرنی، هَمدَه صَفَوِیلَرنِی دَورِیدَگِی صُوفِیلَرنِی تَفَکُّراتلَرِی، اِسمائِلِیَّه فِرقَه سِینینگ باطِنِی و تَعوِلِی تَفَکُّراتلَرِی و اَوَّلگِی، اِیکِّینچِی هِجرِی عَصردَگِی غالِیلَرنِی غُولوُگه تُولَه عَجِیب و غَرِیب حِسِّیاتلِی داستانلَرِی و مُتَکَلِّم، مُفَوِّضَه لَرنِی پُوچ تُوقِیمَه فَلسَفَه سِی وَ یَهُودِیلَردَن کِیرِیب کِیلگن اِسرَائِلِیّاتلَر و نَصرانِیلَرنِی آداب،رَسم-رُسُوملَرِی وَ ……دَن تَشکِیل تاپگن بِیر مَعجُون یَعنِی اَرَلَشمَه حِسابلَنَدِی.
شُوندَی بُولگچ، اَگر اَهلِی سُنَّتنِی اِیچِیدَن بَعضِی کِیشِیلَر مَنَه بُو غالِی شِیعَه لَرنِی گوُرُوهِینینگ فِکرلَرِیدَگِی مَنبَعلَرنِی دَلِیل صِیفَتِیدَه کِیلتِیرِیب، بَرچَه شِیعَه لَرگه حَملَه قِیلَدِیگن بُولسَه و “آگاه” حالِیدَه مَنَه بُو غُولّاتلَرنِی مُخالِفِی بُولگن شِیعَه لَرنِی کُوز-قَرَشِینِی کُورمَسلِیک که آلَدِیگن بُولسَه، مَنَه بُو کِیمسَه لَرنینگ دُشمَن اِیکنِی اَنِیق. اَگر مَنَه بُو کِیمسَه لَر اوُزلَرِیدَگِی جَهالَت سَبَبلِی بُو جِنایَتلَرنِی قِیلگن تَقدِیردَه هَم، دُشمَنلَرنِی رِیجَه سِی بُویِیچَه اِیشلَگن بُولِیب چِیقِیشَدِی، اوُلَرنِی چِین کُونگِیلدَن آگاهلَنتِیرِیش و تُوغرِی یُولگه قَیتَرِیش لازِم بُولَدِی.
اَگر اوُ تاماندَگِی شِیعَه لَر هَم اَهلِی سُنَّتنِی اِیچِیدَگِی غُولّاتلَرنِی دَلِیلَّرِی بُویِیچَه، بَرچَه اَهلِی سُنَّتگه حَملَه قِیلَدِیگن بُولسَه، شُبهَه سِیز اوُلَر هَم مَنَه شُو قائِدَه گه کِیرِیشَدِی.
شُوندَی بُولگَچ، کِیلِینگلَر اوُیغانِیب بَرچَه اِیشلَردَن آگاه حالَتدَه قَدَم تَشلَیلِیک، گپِیرگنِیمِیزدَه یا یَحشِی سوُزنِی اَیتَیلِیک یاکِی بُولمَسَم رَسول الله صلی الله علیه وسلم اَیتگنلَرِیدِیک جِیم بُولَیلِیک، اوُ کِیشِی مَرحَمَت قِیلَدِیلَر: من کان یؤمن بالله والیوم الآخر فلیقل خیرا أو لیصمت. [1]
الله گه و آخِرَت کوُنِیگه اِیمان کِیلتِیرگن کِیشِیلَر یا یَحشِی سُوزلَرنِی گپِیریشسِین یا جِیم اوُتِیرِیشسِین.
[1]مسلم، حديث (47)، البخاري حديث (6018)، ابن ماجه (3971).