نویسنده: admin

جَعفَرِی شِیعَه لَرینینگ حُضُورِیدَه عَقل دُنیاگه کِیلتِیرگن نَرسَه لَرنی ،رِوایَتلَرنِی صِحَتِینِی تِیکشِیریشدَگِی اَصلِی مِعیار.

خالد هورامی.

اِسلامِی مَذهَبلَر و تَفسِیرلَر بِیلن تَنِیشُو مَسَلَه لَریگه آئِد سِیلسِلَه مَقاله لَرینی بَیان قِیلَیاتگن پَیتِیمِیزدَه، فَقَط مَنَه بُو فِرقَه نِی اوُزِینِی مَنبَعلَرِیگه مُراجَعَت قِیلیشگه حَرَکَت قِیلدِیک و حَتّی باشقه اِسلامِی فِرقه لَرنِی نَظَرلَرینی اَیتِیشدَن اوُزِیمِیزنِی تِییدِیک، آخِیرگِی مُحاکَمَه هَم اوُقوُچِینِی اوُزِینِی ذِمَّه سِیگه تاپشِیرِیلَدِی.

 مَنَه بُو زَمِینَه دَه طَبرِیسِی اوُزِینِی “اِحتِجاج” ناملِی کِتابِیدَه اِمامِی باقِردَن، اوُ کِیشِی اِیسَه رسول الله صلی الله علیه وسلمدَن رِوایَت قِیلیب اَیتَدِیکِی: “سِیزلَرگه بِیر حَدِیث اَیتِیلگن پَیتده اوُنِی قُرآن و مِینِی سُنّتِیم بِیلن تِیکشِیرِینگلَر، اَگر الله نی کِتابِی و مِینی سُنّتیمگه مُوافِق کِیلَدِیگن بُولسَه، اوُنِی قَبُول قِیلِینگلَر و قُرآنگه مُخالِف کِیلگن نَرسَه بُولسه قَبُول قِیلمَنگلر.”  [1].

بُوندَی رِوایَتلَر جَعفَرِی شِیعَه لَرِی قَبُول قِیلَدِیگن اِمامِی جَعفَر صادِق رَحِمَهُ الله تامانِیدَن هَم اَیتِیلگن: “بیزگه نِسبَتلَب اَیتِیلگن هَر قَندَی حَدِیثنِی قَبُول قِیلمَنگلَر، اَگر بُوحَدِیث قُرآن و سُنّتگه مُوافِق کِیلَدِیگن بُولسَه قَبُول قِیلِینگلَر.” [2]

اوُ کِیشی باشقه بیر جایدَه اَیتَدِیکِی: “الله دَن قُورقِینگلَر، بِیزدَن نَقل قِیلِینَیاتگن نَرسَه پَروَردِگاریمیزنی کَلامِیگه و پَیغَمبَر صَلی الله علیه وسلمنی سُنّتلَریگه مُخالِف بُولَدِیگن بُولسَه، قَبُول قِیلمَنگلَر، چُونکِی بِیز بیر حَدِیثنِی کِیلتِیرگن پَیتِیمِیزدَه: الله مَرحَمَت قِیلَدِی رسول الله مَرحَمَت قِیلدِیلَر” ،دِیب اَیتَمِیز. ^([3]).

اِمامِی باقِر رَحِمَهُ الله اَیتَدِیکِی: “بِیزدَن سِیزلَرگه یِیتکَزِیلگن نَرسَه گه قَرَنگلَر، اَگر قُرآنگه مُوافِق کِیلَدِیگن بُولسَه اوُنِی قَبُول قِیلِینگلَر و اَگر مُخالِف بُولَدِیگن بُولسَه قَبُول قِیلمَنگلَر.” ^([4]).

پَیغَمبَریمِیز صلی الله علیه وسلمدَن رِوایَت قِیلِینِیب اوُ کِیشِی مَرحَمَت قِیلَدِیلَرکِی: “مِیندَن سِیزلَرگه حَدِیث یِیتکَزِیلگن پَیتده اوُنی الله نی کِتابِی بِیلن سالِیشتِیرینگلَر، اَگر اوُنگه مُوافِق کِیلسَه قَبُول قِیلِینگلَر، اُونگه مُخالِف بُولَدِیگن نَرسَه نِی دِیوارگه اوُرینگلَر.”   ^[5]

اِمام رِضا رَحِمَه الله دَن رِوایَت قِیلینَدِیکِی: اَگر رِوایَتلَر قُرآنگه مُخالِف کِیلَدِیگن بُولسَه، مِین اوُلَرنی یالغان دِیب حِسابلَیمَن. ^[6]

اِبراهِیم ابن صُولِینِی اَیتِیشِیچَه: ” علی ابن مُوسی رِضا علیه السلام تَرِیخ بُویِیچَه زَمان باشلَنگندَن بُویان اوُزِینی دَورِیگه چه  اِینگ آگاه شَخص حِسابلَنگن. مَعمُون هَر-هِیل نَرسَه لَر حَقِیدَه  سَوالَّر بیلن اوُ کِیشینی اِمتِحان قِیلیب کُورَر و اوُ کِیشِی جَواب بِیرَردِیلَر؛ بُوندَن تَشقَرِی اوُ کِیشینی اَیتگن نَرسَه لَرِی، گُواهلَرِی قُرآندَن کِیلتِیریلَردِی.  .[7]

شُوندَی بُولگچ جَعفَرِی شِیعَه لَرنِی نَظَرلَری بُویِیچَه مِعیار قُرآن حِسابلَنَدِی، قُرآنگه مُوافِق کِیلگن نَرسَه قَبُول قِیلِینَدِی و اُونگه مُخالِف کِیلگنِی اِیسَه قَیتَرِیلَدِی و دِیوارگه اوُرِلَدِی.

اَمّا مَنَه شُو هَم بُوزغِینچِیلَر و غُولّات اوُچُون جِدِّی خَطَر حِسابلَنَدِی، شُوسَبَبلِی هَم اوُزِینِی عادَتدَگِی یُونَلِیشِی بُویِیچَه باشقه بِیر فِتنَه نِی باشلَشَدِی:

قُرآن یِیتمِیشتَه قارین،تُوبگه اِیگه دِیر! اُونِی عِلمِی هَم مَخصُوصاً اِماملَرگه تِیگِیشلِی بُولِیب، جَهاندَگی باشقه هِیچ کِیم بُو عِلمدَن بَهرَه مَند بُولمَگن!! اِماملَرنِی سُوزلَرِی هَم اوُلَرنِی عَقِیدَه لَرینِی عَکسِیدِیر، یَعنِی واقِیعِیَتدَه بِیز اَگر اِماملَرنی سُوزلَرِیدَن بِیر نَرسَه نِی تُوقِیماقچِی بُولسَک، مُؤمِنلَر اوُنِی قَبُول قِیلمَسدَن مُشکِلاتگه اوُچرَگن پَیتِیمِیزده اَیتَمِیزکِی: مَنَه بُو اِمام اَیتگن اَنه اوُشَه یِیتمِیشتَه قارینگه تِیگییشلِی نَرسَه دِیر! و سِیزلَر بُونِی اوُزینگِیز تُوشُونِیشگه قادِر اِیمَس سِیزلَر، شُوندَی اِیکَن اوُنِی قَبُول قِیلیشدَن باشقه چارَنگِیز یُوق.

 مَنَه بُو آدَملَر اِماملَرگه نِسبَتلَنگن تَفسِیرلَردَن بِیرِی اِمام عَسکَرِی رَحِمَهُ الله گه  نِسبَتلَنگن تَفسِیر بُولَدِی. شِیعَه لَرنِی اِینگ کَتّه  اُولامالَریدَن بِیری بُولگن شُوشتَرِینِی شِیعَه لَرگه یالغان نَرسَه لَرنِی نِسبَتلَیدِیگن مَنَه بُو گُورُوهنِی یالغان تُوقِیمَه لَرِی و تَفسِیرلَرِی، مَخصُوصاً مَنَه بُو تَفسِیر حَقِیدَه یازَدِیکِی: اَگر مَنَه بُو تَفسِیردَگِی خَبَرلَر صَحِیح بُولَدِیگن بُولسَه، اِسلامنِی اَصلِی هَم صَحِیح بُولمَی قالَدِی! چُونکِی اوُ اِیکّیته بِیر- بِیریگه قَرَمَه – قَرشِی بُولگن نَرسَه نِی اوُزِیدَه جَملَگن، بُو اِیشنِی اوُزِی اَمرِی مَخالدِیر!   ^([8])

اِیندِی مَنَه بُو تَفصِیلاتلَرنِی حِسابگه آلِیب اَیتِیلَدِیگن بُولسَه، جَعفَرِی شِیعَه لَرِی بِیلن تَشَیُّعگه نِسبَتلَنگن غُولّاتلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی فِرقَنِی تُوشُونمَیدِیگن و شِیعَه لَرِی فَقَط بِیر گوُرُوهِینِی سُوزِیگه اَساسلَنِیب باشقه شِیعَه لَر حَقِیدَه حُکم چِیقَرَدِیگن کِیمسَه لَرنِی مَنَه بُو اَرَلَشتِیرِیب تَشلَشلِیکلَرِی قَصدَّن قِیلِینگن مَسَلَه بُولَدِی. یَعنِی بُو اِیش اوُلَرنینگ اِمامِیَه شِیعَه لَرِینِی عَقِیدَه لَرِی حَقِیدَه گِی جَهالَتلَرِی سَبَبلِی اِیمَسدِیر.کُوپِینچَه شَیطان و اوُنِی یاران لَرِینِی جِبهَه سِیدَه جایلَشِیب آلگن مَنَه بُو ظالِملَر، بی اِنصافلَر تُودَه سِی، مَنَه بُو بِیر- بیریگه قَرَمَه- قَرشِی بُولگن فِرقَه لَرنِی بِیر- بِیریدَن اَجرَتِیشمَیدِی. اَگر اوُلَر مَنَه بُو قَرَمَه- قَرشِی بُولگن فِرقَه لَرنِی اَجرَتَه بِیلِیشگندَه، جَعفَرِی شِیعَه لَرگه قِیلَیاتگن حَملَه لَریدَه و رُوحِی جَنگلَرنِی کِیلتِیرِیب چِیقَرِیشدَه و مُسُلمانلَر اوُرتَسِیدَه یَنَدَه کُوپراق تَفرَقَه سالِیشدَه و نِهایَت مُسُلمانلَرنی مُسُلمانلَر بِیلن مَشغُول قِیلِیب اِیچکِی جَنگلَرنِی یُوزَگه چِیقَرِیشدَه فایدَلَنِیشَردِی. 

---

[1]– طبرسي، الاحتجاج ص 229. باب: احتجاج  ابي جعفر في أنواع شتي، الكافي،1/96،التهذيب، 1/275،الاستبصار وغيره.

[2]– رجال الكشي:ص 195، البحار 2/239، رجال ابي‌داود:517.

[3]– رجال الكشي: ص 195، در ذكر مغيره بن سعيد، البحار،2/239، رجال ابي‌داود،517.

[4]– الأمالي للطوسي: 1/237، وسایل الشيعة، 27/120، البحار 2/235.

[5]تفسير نوين محمد تقي شريعتي ص 19 و مقدمه تفسير آيت الله طالقاني ص 17

[6]عزیزاللهعطاردی،اخباروآثارحضرتامامرضا (علیهالسلام)،ج1،ص 277

[7]صدوق، [بي تا]، «الف»، ص 525

([8]) الأخبار الدّخيله، ص228.

Жаъфарий шиъаларнинг хузурида  ақл дунёга келтирган нарсаларни,ривоятларни сихатини текширишдаги аслий меъёр.

Холид хўромий.

Исломий мазхаблар ва тафсирлар билан танишув  масалаларига оид силсила мақолаларини   баён қилаётган пайтимизда, фақат мана бу фирқани ўзини манбаъларига мурожаъат қилишга харакат қилдик ва хатто бошқа исломий фирқаларни назарларини айтишдан ўзимизни тийдик, охирги мухокама хам ўқувчини ўзини зиммасига топширилди.

Мана бу заминада Табрисий ўзини “ихтижаж” номли китобида имоми Боқирдан, у киши эса росулуллох саллаллоху алайхи васалламдан ривоят қилиб айтадики: ” сизларга бир хадис айтилган пайтда уни қуръон ва мени суннатим билан текширинглар, агар аллохни китоби ва мени суннатимга мувофиқ келадиган бўлса, уни қабул қилинглар ва қуръонга мухолиф келган нарса бўлса қабул қилманглар”.  [1].

Бундай ривоятлар жаъфарий  шиъалари  қабул қиладиган имоми Жаъфар Содиқ рохимахуллох томонидан хам айтилган: ” бизга нисбатлаб айтилган хар қандай хадисни қабул қилманглар, агар  бу хадис қуръон ва суннатга мувофиқ келадиган бўлса қабул қилинглар.”  [2]

У киши бошқа бир жойда айтадики: ” аллохдан қўрқинглар ,биздан нақл қилинаётган нарса парвардигоримизни каломига ва пайғамбар саллаллоху алайхи васалламни суннатларига мухолиф бўладиган бўлса, қабул қилманглар, чунки биз бир хадисни келтирган  пайтимизда : аллох мархамат қилади росулуллох мархамат қилдилар”, деб айтамиз.^([3]).

Имоми Боқир рохимахуллох айтадики:” бизлардан сизга етказилган нарсага қаранглар, агар қуръонга мувофиқ келадиган бўлса уни қабул қилинглар ва агар мухолиф бўладиган бўлса қабул қилманглар.” ^([4]).

Пайғамбаримиз саллаллоху алайхи васалламдан ривоят қилиниб у киши мархамат қиладиларки:” мендан сизларга хадис етказилган пайтда уни аллохни китоби билан солиштиринглар, агар унга мувофиқ келса қабул қилинглар, унга мухолиф бўладиган нарсани деворга уринглар.”  ^[5]

Имом Ризо рохимахуллохдан ривоят қилинадики: агар ривоятлар қуръонга мухолиф келадиган бўлса, мен уларни ёлғон деб хисоблайман. ^[6]

Иброхим ибни Сулийни айтишича: ” Али ибни Мусо Ризо алайхиссалом тарих бўйича замон бошлангандан буён ўзини давригача энг огох шахс хисобланган. Маъмун хар-хил нарсалар хақидаги саволлар билан у кишини имтихон қилиб кўрар ва у киши жавоб берардилар; бундан ташқари у кишини айтган нарсалари, гувохлари қуръондан келтириларди.[7]

Шундай бўлгач жаъфарий шиъаларни назарлари бўйича меъёр қуръон хисобланади, қуръонга мувофиқ келган нарса қабул қилинади ва унга мухолиф келгани эса қайтарилади ва деворга урилади.

Аммо мана шу хам бузғунчилар ва ғуллот учун жиддий хатар хисобланади, шу сабабли хам ўзини одатдаги йўналиши бўйича бошқа бир фитнани бошлашади:

Қуръон етмишта қорин, тубга эгадир! Уни илми хам махсусан имомларга тегишли бўлиб, жахондаги бошқа хеч ким бу илмдан бахраманд бўлмаган!!  Имомларни сўзлари хам уларни ақидаларини аксидир, яъни воқеиятда биз агар имомларни сўзларидан бир нарсани тўқимоқчи бўлсак , мўъминлар уни қабул қилмасдан мушкилотга учраган пайтимизда айтамизки: мана бу имом айтган ана ўша етмишта қоринга тегишли нарсадир! Ва сизлар буни ўзингиз тушунишга қодир эмассизлар, шундай экан уни қабул қилишдан бошқа чорангиз йўқ.

 Мана бу одамлар имомларга нисбатлаган тафсирлардан бири имом Аскарий рохимахуллохга нисбатланган тафсир бўлади. Шиъаларни  энг катта уламоларидан бири бўлган Шуштарийни шиъаларга ёлғон нарсаларни нисбатлайдиган мана бу гурухни ёлғон тўқималари ва тафсирлари , махсусан мана бу тафсир хақида ёзадики:  агар мана бу тафсирдаги хабарлар сахих бўладиган бўлса, исломни асли хам сахих бўлмай қолади!  Чунки у иккита бир-бирига қарама –қарши бўлган нарсани ўзида жамлаган, бу ишни ўзи амри махолдир!  ^([8])

Энди мана бу тафсилотларни хисобга олиб айтиладиган бўлса, жаъфарий шиъалари билан ташайъюга нисбатланган ғуллотларни ўртасидаги фарқни тушунмайдиган ва шиъаларни фақат бир гурухини сўзига асосланиб бошқа шиъалар хақида хукм чиқарадиган кимсаларни мана бу аралаштириб ташлашликлари қасддан қилинган масала бўлади. Яъни бу иш уларнинг имомия шиъаларини ақидалари хақидаги жахолатлари сабабли эмасдир. Кўпинча шайтон ва уни ёронларини жибхасида жойлашиб олган мана бу золимлар, беинсофлар тўдаси, мана бу бир-бирига қарама – қарши бўлган фирқаларни бир –биридан ажратишмайди. Агар улар мана бу қарама-қарши бўлган фирқаларни ажрата билишганда, жаъфарий шиъаларга қилаётган хамлаларида ва рухий жангларни келтириб чиқаришда ва мусулмонлар ўртасига  янада кўпроқ тафрақа солишда ва нихоят мусулмонларни мусулмонлар билан машғул қилиб ички жангларни юзага чиқаришда  фойдаланишарди. 

---

[1]– طبرسي، الاحتجاج ص 229. باب: احتجاج  ابي جعفر في أنواع شتي، الكافي،1/96،التهذيب، 1/275،الاستبصار وغيره.

[2]– رجال الكشي:ص 195، البحار 2/239، رجال ابي‌داود:517.

[3]– رجال الكشي: ص 195، در ذكر مغيره بن سعيد، البحار،2/239، رجال ابي‌داود،517.

[4]– الأمالي للطوسي: 1/237، وسایل الشيعة، 27/120، البحار 2/235.

[5]تفسير نوين محمد تقي شريعتي ص 19 و مقدمه تفسير آيت الله طالقاني ص 17

[6]عزیزاللهعطاردی،اخباروآثارحضرتامامرضا (علیهالسلام)،ج1،ص 277

[7]صدوق، [بي تا]، «الف»، ص 525

([8]) الأخبار الدّخيله، ص228.

معیار اصلی در سنجش صحت روایات و ترواشات عقلی نزد شیعه ی جعفری

به قلم: خالد هورامی

سعی می شود در این سسله مسائلی که در شناخت مذاهب و تفاسیر اسلامی بیان می شود تنها به منابع خود فرقه های اسلامی مراجعه شود و از قضاوت و پیش داوری و حتی دیدگاه سایر فرق اسلامی پرهیز شود و در نهایت قضاوت به خود خواننده سپرده شود.

در این زمینه طبرسي در كتاب«الاحتجاج» خود از امام باقر رحمه الله از رسول الله صلی الله علیه وسلم  روايت نموده كه ايشان فرمودند: «هر گاه حديثي به شما رسيد، آن را با قرآن و سنت من بسنجيد، هر چه با كتاب الله و سنت من موافق بود، بپذيريد، و آنچه مخالف قرآن بود نپذيريد»[1].

چنين رواياتي از امامان ديگر مورد پذیرش شیعیان جعفری نيز نقل شده مثلا امام جعفر صادق رحمه الله می گوید : «هر حديثي كه به ما نسبت داده مي‌شود نپذيريد، مگر آن كه با قرآن و سنت موافق باشد»[2].

و در جايي ديگر مي گوید:«از خدا بترسيد و آنچه از ما نقل مي‌شود و مخالف كلام پروردگارمان و مخالف سنت پيامبرمانص است، نپذيريد، زيرا هر گاه ما حديثي باز گو مي‌كنيم، مي‌گوييم: خداوند  مي‌فرمايد، رسول‌الله  فرمودند»^([3]).

امام باقررحمه الله مي گوید: «آنچه از ما به شما مي‌رسد، بنگريد، اگربا قرآن موافق بود بپذيريد و اگر مخالف بود، رد كنيد»^([4]).

از پیامبر اكرم صلی الله عليه وسلم  روایت کرده اند که می فرمایند: «هر گاه حدیثی از من به شما برسد پس آنرا بر كتاب خدا عرضه كنید پس آنچه با آن موافق بود بپذیرید و آنچه مخالف بود بر دیوارش بزنید» ^[5]

از امام رضا رحمه الله روایت است که: هرگاه روایات مخالف با قرآن باشند، من آنها را تکذیب می‌کنم.^[6]

ابراهيم بن صولي مي گويد: « علي بن موسي الرضا(ع)  مطلع ترين شخص در زمينه ي تاريخ از ابتداي زمان تا روزگار خويش بود. مأمون با هر سوال از هر چيز، مرتب وي را امتحان مي کرد و ايشان پاسخ مي فرمود؛ علاوه بر اين تمام گفتار و شواهد ايشان از قرآن بود.[7]

در این صورت در نگرش شیعه ی جعفری معيارفقط قرآن است، هر چه با قرآن موافق باشد، پذيرفته مي‌شود و هر چه مخالف آن باشد مردود است و به ديوار زده مي‌شود.

اما اینهم برای منحرفین و غلات خطر جدی محسوب می گردد به همین دلیل و طبق روال معمول خود دست به توطئه ای دیگر می زنند و می گویند:

قرآن داراي بطوني است تا هفتاد بطن! و علم آن مخصوص به امامان است و هيچ كس از جهانيان را در آن بهره‌اي نيست!! و چون قول امامان هم بر خلاف عقاید آنهاست، يعني در واقع ما هرچه دلمان خواست از قول امامان مي‌بافيم و در مقابل اشكال و نپذيرفتن مؤمنين مي‌گوييم: اين يكي از آن هفتاد بطن است كه امام گفته است! و شما نمي‌توانيد خودتان بفهميد پس ناچاريد قبول كنيد.

یکی از همین تفسیرهائی که این انسانها به ائمه نسبت داده اند تفسیری است که به امام عسگریرحمه الله نسبت داده شده است .شوشتري از علمای برجسته ی شیعه در مورد تفاسیر و دروغ پردازی این دسته از منتسبین دروغین به شیعهو بخصوص در مورد این تفسیر مي‌نويسد:اگر اين اخباري كه در اين تفسير است صحيح باشد پس اصل اسلام صحيح نيست! زيرا متضمّن جمع بين ضدّين و آن محال است!^([8])

با این تفاصیل کسانی که بین شیعیان جعفری و غلاة منتسب به تشیع فرق نمی گذارند و با سخنان دسته ای از شیعیان در مورد سایر شیعیان قضاوت می کنند باید گفت که این خلط آنها مسأله ای عمدی است و از جهل آن‌ها به عقاید شیعه امامیه، نشأت نگرفته است. بلکه این دسته از ظالمین و بی انصافهائی که اکثرا در جبهه ی جنگ روانی شیطان و یارانش قرار گرفته اند این فرقه‌های متضاد را از هم جدا نمی کنند تا اینکه بتوانند در حملات خود علیه شیعیان جعفری و تولید جنگ روانی و تفرق بیشتر میان مسلمین و در نهایت مشغول کردن مسلمین به مسلمین و تولید جنگ داخلی از آن استفاده نمایند.

---

[1]– طبرسي، الاحتجاج ص 229. باب: احتجاج  ابي جعفر في أنواع شتي، الكافي،1/96،التهذيب، 1/275،الاستبصار وغيره.

[2]– رجال الكشي:ص 195، البحار 2/239، رجال ابي‌داود:517.

[3]– رجال الكشي: ص 195، در ذكر مغيره بن سعيد، البحار،2/239، رجال ابي‌داود،517.

[4]– الأمالي للطوسي: 1/237، وسایل الشيعة، 27/120، البحار 2/235.

[5]تفسير نوين محمد تقي شريعتي ص 19 و مقدمه تفسير آيت الله طالقاني ص 17

[6]عزیزاللهعطاردی،اخباروآثارحضرتامامرضا (علیهالسلام)،ج1،ص 277

[7]صدوق، [بي تا]، «الف»، ص 525

([8]) الأخبار الدّخيله، ص228.

یحشیلیک و یامانلیک.

مُسلِم و بُخاری حذیفه رضی الله  عَنه دَن  نَقل  قیلیب  کیلتیریشیچه: ” آدَملر  رسول الله صلی الله علیه وسلمدَن  یَحشیلیک  حَقیده  سُوال  قیلیب  سُورَشَردی، اَمّا  مِین  یامانلیک  حَقیده  سُورَردیم؛ چُونکی  مَبادا  بُو یامانلیکگه  گیریفتار  بُولیب  قالیشدَن  قوُرقه ردیم.”

شُوندَی  اِیکن، یَحشیلیک و حَقنی  ته نیب  آلیشنی  اوُزی  کِفایه  قیلمَیدی، چُونکی  اَگر یَحشیلیک و حَقنی فقط  اوزینیگینه  ته نییدیگن  بُولسَک، یامانلیکگه  گیریفتار  بُولیب  اوُنی  ته نیی  آلمَسلیگیمیز هَم مُومکین . حَاضیرگی زَمانده گی  سکولاریسم  دینینی آفتلری و جاهیلیتگه  دُچار  بُولگن  اَکثر مُسُلمانزاده لرگه  اوُحشَب  بُو  نَرسه لرنی  حَقیقتیدَن  بیخَبَر  بُولیب  قاله میز.

شُونگه  اَساسله نگن  حالده  عمر ابن حطاب اَیته دیکی: ” اِسلام  زَنجیری  حَلقه حَلقه  بُولیب  اوُزیله دی، قه چان؟ اِسلامده  جاهلیَتنی  ته نیمَیدیگن  کیمسه لر  پَیدا  بُولیب  وُجُودگه  کیلگچ  بُو اِیش  صادِر  بُوله دی.”

رسول الله صلی الله علیه وسلمنی اَصحابلری  یَحشیلیک و یامانلیکنی  کامِلاً ،اَنیق  ته نیشَردی، چُونکی اولر اَنه  اوُشه یامانلیکنی  اِیچیده  پَروَریش  بُولیشگن، قطعاً یَحشیلیکنی  ته نله شَردی و یامانلیکدَن بیزار اِیدرلر. چُونکی  اوُلر  اِیمان و عَمَلی  صالیحنی  یَحشیلیگی، گوُزَلّیگینی و کفر و گوناهلرنی  اِیسه  پَلید، حُنِیک  اِیکه نینی  یَحشی  بیلیشَردی.

شُو سَبَبلی  هَم  اوُلرنی  اِیمانی، فَهمی، توُشوُنچَسی  اوُلردَن  کِیینگیلرگه  قه رَگنده  کوُچلیراق، صَلابَتلیراق، مَحکمراق، بُولیشگن،سُمَیّه،حَدیچه، مُصعَب،بلال و ……مَنه  شُوندَی  جاهیلیَتدَن  چیقیب کِیلیشگن  اِیدیکی، شُو  دَرَجَه ده  اِیمان  قدرَتی، صَلابَتی، مُستحکملیگیگه  اِیریشه  آلگن  اِیدیلر.

کِیینگی  دَورلرده  هَم، جاهِلیَتنی  یَحشی  توُشُونگن کیشیلر، فقط  مُسُلمان  آته-آنه دَن  مُسُلمان  بُولیب توغیلگنلرگه  نِسبَتاً  جاهلیَتنی  یَحشیراق  ته نیشگن و توُشُونیشگن و اِیمان و جهاد  یُولیده  توُتگن اوُصُولّری  صَحابه لرگه  یَقینراق  بُولگن. شوندَی  بُولگچ، بیر مُسُلمان “لا اله” دیگندَن و طاغُوتگه  کفر کیلتیرگندَن  سُونگ، “الّا الله” نی اَیتیش و الله نی شَریعَتینی  قانونلری، بوُیرُوقلریگه  بُویین  اِیگیشدَن آلدین “لا اله”، طاغُوتگه  کفر  کیلتیریشی، جاهِلیَتنی  توُغری  ته نیب  آلیشی  لازِم  بُوله دی.                                                                                            

.

Яхшилик ва ёмонлик.

Муслим ва Бухорий Хузайфа розиаллоху анхудан нақл қилиб келтиришларича: “ одамлар росулуллох саллаллоху алайхи васалламдан яхшилик хақида савол қилиб сўрашарди, аммо мен ёмонлик хақида сўрардим; чунки мабодо бу ёмонликга гирифтор бўлиб қолишдан қўрқардим. “

Шундай экан,яхшилик ва хақни ўзини таниб олишни ўзи кифоя қилмайди, чунки агар яхшилик ва хақни фақат  ўзинигина танийдиган бўлсак, ёмонликка гирифтор бўлиб уни таний олмаслигимиз хам мумкин. Хозирги замондаги секуляризм динини офатлари ва  жохилиятга дучор бўлган аксар мусулмонзодаларга  ўхшаб бу нарсаларни хақиқатидан бехабар бўлиб қоламиз.

Шунга асосланган холда Умар ибни Хаттоб айтадики: “ ислом занжири халқа халқа бўлиб узилади, қачон?  Исломда жохилиятни танимайдиган кимсалар пайдо бўлиб вужудга келгач бу иш содир бўлади.”

Росулуллох саллаллоху алайхи васалламни асхоблари яхшилик ва ёмонликни комилан, аниқ танишарди, чунки улар ана ўша ёмонликни ичида парвариш бўлишган, қатъан яхшиликни танлашарди ва  ёмонликдан безор эдилар. Чунки улар иймон ва амали солихни яхшилиги, гўзаллигини ва куфр ва гунохларни эса  палид,хуник эканини яхши  билишарди.  Шу сабабли хам уларни иймони , фахми, тушунчаси улардан кейингиларга қараганда кучлироқ, салобатлироқ, махкамроқ бўлишган,Сумайя, Хадича, Мусъаб, Балол ва …….мана шундай жохилиятдан чиқиб келишган эдики, шу даражада иймон қудрати, салобати,мустахкамлигига эриша олган эдилар.

Кейинги даврларда хам , жохилиятни яхши тушунган кишилар, фақат мусулмон ота-онадан мусулмон бўлиб туғилганларга нисбатан жохилиятни яхшироқ танишган ва тушунишган ва иймон ва жиход йўлида тутган усуллари сахобаларга яқинроқ бўлган. Шундай бўлгач, бир мусулмон “ла илаха” дегандан ва тоғутга куфр келтиргандан  сўнг , “иллаллох”ни айтиш ва аллохни шариатини қонунлари, буйруқларига буйин эгишдан олдин “ла илаха”, тоғутга куфр келтириши, жохилиятни тўғри таниб олиши лозим бўлади.

خیر و شر

 

مسلم و بخاری از حذیفه رضی الله عنه نقل کرده اند که می‌ گوید: «مردم از رسول الله صلی الله علیه وسلم در مورد خیر و خوبی می‌پرسیدند اما من  در مورد شرّ و بدی؛ چون می‌ترسیدم که مبادا گرفتار آن شوم».

در این صورت، تنها شناسایی خیر و حق کافی نیست. چون، اگر تنها خیر و خوبی را بشناسیم ممکن است گرفتار بدی و شر شویم و ندانیم این کاری که دچارش شده ایم شر و بدی است. مثل اکثر مسلمان زاده هایی که دچار جاهلیت و آفات دین سکولاریسم شده اند اما از حقیقت آن بی خبر هستند.

بر این اساس است که عمربن خطاب می گوید: «زنجیر اسلام حلقه حلقه گسسته می‌شود (پاره می شود،) چه وقت؟ هرگاه در اسلام کسانی رشد و به وجودبیایند که جاهلیت را نمی‌شناسند».

صحابه ی رسول الله صلی الله علیه وسلم خیر و شر را کاملاً می شناختند چون در آن (شر) پرورش یافته بودند و قاطعانه خیر را دوست داشتند و از شر بیزار بودند. چون زیبایی و خوبی ایمان و عمل صالح و زشتی و پلیدی کفر و گناهان را می دانستند. به همین دلیل بود که ایمان آنها و فهم و درایت آنها از کسانی که پس از آن ها آمدند قوی تر و باصلابت تر و محکم تر بود و کسانی چون سمیه، خدیجه، مصعب، بلال و … از چنان جاهلیتی ظهور کردند و به چنان درجه ای از قدرت ایمان، صلابت و استقامت رسیدند.

 در زمانهای بعد هم، کسانی که جاهلیت را خوب فهمیدند، از کسانی که قبلاً از پدر و مادری مسلمان به دنیا آمدند و جاهلیت را نشناختند اسلام را هم بهتر فهمیدند، و در راه ایمان و جهاد، مسیرشان به صحابه نزدیکتر بوده، در این صورت، زمانی که یک مسلمان می گوید «لا اله» و کفر به طاغوت می کند، باید قبل از گفتن «الا الله» و گردن نهادن به دستورات و قانون شریعت الله، شناخت صحیحی از «لا اله» و کفر به طاغوت و جاهلیت داشته باشد.

فَرقلَر، اِختِلاف مَدَنِیَتِی و بُو اِختِلافلَرنِی اوُرتَدَن آلِیب تَشلَشنیی یَگانَه اَبزارِی.

خالد هورامی.

اِیندِی نَماز پَیتِیدَه قُولِیمِیزنی باغلَیمِیزمِی یا یُوقمِی، مَنَه بُولَر فَرعِی مَسَلَه لَردَن بُولِیب، حاضِرگِی وَضِیَعتدَه بُو مَسَلَه لَردَن قاچِیب کِیتِیب بُولمَیدِی و مَنَه بُو اِیشلَر سُنّیلَرنی آرَسِیدَمِی یا  شِیعَه نِی آرَسِیدَمِی فَرقِی یُوق. مالِکِیلَر، حَوارِج،شِیعَه لَر نَماز پَیتِیدَه قُولَّرینِی باغلَشمَیدِی، اَمّا حَنَفِیلَر، شافِیعِیلَر،حَنبَلِیلَر اِیسَه تُورلِی- هِیل جایلَرده قوُلَّرِینِی باغلَشَدِی. یَعنِی قوُلِینِی باغلَیدِیگن طائِفَه لَرنِی اوُزِی هَم اوُزلَرِیگه حاص اوُرِینلَردَه باغلَشَدِی. مَثَلاً حَنَفِیلَر کِیندِیکنِی آستِیدَه، شافِعِیلَر کِیندِیک بییلن کوُکرَکنِی آرَسِیدَه، حَنبَلِیلَر اِیسَه کوُکرَکنِی اوُستِیدَه قوُلنِی باغلَشَدِی و …….

اَگر شِیعَه و سُنِّیگه اوُحشَش اِسلامِی مَذهَبلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی مَنَه بُوندَی فِقهِی مَسَلَه لَرگه شَرعِی نَظَر بِیلن قَرَیدِیگن بُولسَک، عُمُومِی اوُصُولَّردَه اِختِلاف یُوقلِیگِینِی آسانگِینه تُوشوُنِیب یِیتَمِیز……بُو یِیردَگی اِختِلافلَر، فَرقلَر اَهلِی سُنّت (شافِعِی، حَنبَلِی و ……) مَذهَبلَرِینِی اوُرتَسِیدَگِی اِختِلافلَرگه اوُحشَیدِی.

مَنَه شُونگه اَساسلَنگن حالده شَیخ مُحَمّد غَزّالِیگه اُوحشَگن کِیشِیلَر اَیتِیشَدِیکِی: فِقه نِینگ عَمَلِی (مُقایَسَه قِیلِیش) مَیدانِیدَه اِیکِّی تامانِّی اوُرتَسِیدَگِی فِقهگه آئِد اِختِلاف و مُشکِیلاتلَرنِی تِیکشِیرِیب چِیقَدِیگن بُولسَک، شِیعَه و سُنّینِی آرَسِیدَگِی فَرق، اَبُو حَنِیفَه مَذهَبِیدَگِی فِقه بِیلن مالِکِی مَذهَبِینینگ فِقهِیچَلِیک یا شافِعِی مَذهَبیِچَلِیک فَرقگه اِیگه اِیکنِینِی کوُرَمِیز.

اِعتِقادِی مَسَلَه لَردَه هَم گاهِیدَه حُکوُمَتلَرنینگ سِیاسِی وَضِیعَتلَریگه اِیرگَشگن حالده،اِعتِقادِی مَسَلَه لَرگه عَلاقه سِی بُولمَگن بِیر نَرسَه لَرنِی عَقِیدَوِی مَسَلَه لَرگه آلِیب کِیرِیشگن و اِختِلافلَرنِی عَقِیدَوِی اوُصُولَّرگه عَلاقه سِی باردِیک قِیلِیب کوُرسَتِیشگن، اَصلِیده اِیسَه عُمُوماً عَلاقه سِی بُولگن اِیمَس اِیکن.

مَنَه شُولَرگه اَساسلَنگن حالده حَسَن البَنا – الله قَبُول قِیلسِین شَهادَتلَرِینِی – و سَیِّد قُطب شِیعَه لَرنِی گوُرُوهلَرِی بِیلن بِیرگه، شِیعَه و سُنِّیلَردَن عِبارَت بَرچَه مُسُلمانلَر، مُشتَرَک اوُصُولنِی پایدِیواریگه اَساسلَنگن حالده بِیرلَشِیشگه و دِینّی اوُصُولَّرِیدَن حِسابلَنمَگن و اوُلَرنی اِنکار قِیلیشلِیک دِینّی اِنکار قِیلِیش دِیب حِسابلَنمَیدِیگن جُزوِی اِیشلَردَه اِیسَه بِیر- بِیرلَریگه عُذر اَیتِیب قُویِیشگه کِیلِیشِیب آلِیشگن اِیدِی. اوُلَرنینگ بَرچَه لَرِی بُوتُون جَهانّی پَروَردِگارِی بُولمِیش “الله گه”، آخِیرگِی پَیغَمبَر بُولگن مُحَمّد صلی الله علیه وسلّمگه، آسمانِی کِتاب صِیفَتِیدَه قُرآنی کَریمگه، قِبله و الله نی اوُیِی صِیفَتِیدَه کَعبَه گه، قِیامت کوُنِیگه و دِینده ضَرُورِی بُولگن نَرسَه لَرگه اِیمان کِیلتِیرگن و اِعتِقادِی بُولگنلَر مُسُلمان بُولیشینی تَصدِیقلَشگن اِیدِی.

   اَصلِیدَه واقِیعِیَتنِی آلِیب قَرَسَنگِیز هَم، تُورلی- هِیل اِسلامِی مَذهَبلَرنِی اوُرتَسِیدَگِی اِختِلافلَر، فَرقلَر هِیچ قَچان قُرآن و سُنّتنِی اَصلِیگه کوُرَه بُولگن اِیمَس، بَلکی اوُلَرنی اِختِلاف، فَرقلَرِی فَقَط قُرآن سُنّتنِی فَهملَش بارَسِیدَه بُولگن حالاص، بُو اِختِلافلَر، فَرقلَر هَم بَرچَه اِسلامِی فِرقه لَرنینگ واحِد اِجماعسِی بِیلن اوُرتَدَن کُوتَرِیلِیب کِیتَدِی.

مَنَه بُوندَن کِیلیب چِیقَدِیگن بُولسَه، مُسُلمانلَرنینگ واحِد اوُلی الاَمر شُوراسِی واحِد اوُمَّت صِیفَتِیدَه کِیلیب، اوُزِینِی واحِد اِجماعسِینی اوُرتَگه تَشلَمَگوُنِچَه مَنَه بُو اِختِلافلَر، فَرقلَر دَوَام اِیتِیشلِیگِی اَنِیق. مَنَه بُو اِختِلافلَر اُورتَدَن کوُتَرِیلِیشِی یُولِیدَه حَرَکَت قِیلیاتگن کِیشِیلَرگه تَوصِیَه مِیز شُوکِی، اوُلی الاَمر شُوراسِینی و واحِد اوُمَّتنِی و واحِد اِجماعنِی فَقَط اِسلامِی حُکُومَتنی واسِطه سِی آرقَلِی تَشکِیل قِیلِیشلِیک و اوُنِی مُؤَاسَّسَه لَرینی مُستَحکَملَش، تازَلَش یُولِی بُویِیچَه حَرَکَت قِیلَیلِیک و اوُزلَرینِی بُوتُون کُوچ- قُدرَتلَرِینیی مَنَه شُو مُهِم اِیشگه مَرکَزلَشتِیرِیشلَرِی لازِم بُولَدِی. چُونکِی مَنَه بُو اِیش عَمَلگه آشَدِیگن بُولسَه اُورتَدَگِی مِینگلَب اِختِلافلَر هَم اوُز- اوُزِیدَن حَل بُولِیب کِیتَدِی.

Фарқлар,ихтилоф маданияти ва бу ихтилофларни ўртадан олиб ташлашни ягона абзори.

Холид хўромий.

Энди намоз пайтида қўлимизни боғлаймизми ё йўқми, мана булар фаръий масалалардан бўлиб,  хозирги вазиятда бу масалалардан қочиб кетиб бўлмайди ва мана  бу ишлар суннийни орасида бўладими  ва шиъани фарқи йўқ. Моликийлар, хавориж, шиъалар намоз пайтида қўлларини боғлашмайди, аммо ханафийлар, шофеъийлар, ханбалийлар эса турли-хил жойларда қўлларини боғлашади. Яъни қўлини боғлайдиган тоифаларни ўзи хам ўзларига хос ўринларда боғлашади.  Масалан ханафийлар киндикни остида, шофеъийлар киндик билан кўкракни орасида, ханбалийлар эса кўкракни устида қўлни боғлашади ва ……..

Агар шиъа ва суннийга ўхшаш исломий мазхабларни ўртасидаги мана бундай фиқхий масалаларга шаръий назар билан қарайдиган бўлсак,умумий усулларда ихтилоф йўқлигини осонгина тушуниб етамиз……..бу ердаги ихтилофлар, фарқлар ахли суннат( шофеъий , ханбалий ва …….) мазхабларини ўртасидаги ихтилофларга ўхшайди.

Мана шуларга асосланган холда шайх Мухаммад ғаззолийга ўхшаган кишилар айтишадики: “фиқхнинг амалий (муқояса қилиш) майдонида икки томонни ўртасидаги фиқхга оид ихтилоф ва мушкилотларни текшириб чиқадиган бўлсак, шиъа ва суннийни орасидаги фарқ, Абу Ханифа мазхабидаги фиқх билан моликий мазхабининг фиқхичалик ё шофеъий мазхабичалик фарқга эга эканини кўрамиз.

Эътиқодий масалаларда хам  гохида хукуматларнинг сиёсий вазиятларига эргашган холда, эътиқодий масалаларга алоқаси бўлмаган бир нарсаларни ақидавий масалаларга олиб киришган ва ихтилофларни  ақидавий усулларга алоқаси бордек қилиб кўрсатишган, аслида эса умуман алоқаси бўлган эмас экан.

Мана шуларга асосланган холда Хасанул Бано –аллох қабул қилсин шаходатларини – ва саййид Қутб шиъаларни гурухлари билан бирга , шиъа ва суннийлардан иборат барча мусулмонлар, муштарак усулни пойдеворига асосланган холда бирлашишга  ва динни усулларидан хисобланмаган  ва уларни инкор қилишлик динни инкор қилиш деб хисобланмайдиган  жузвий ишларда эса бир-бирларига узр айтиб қўйишга келишиб олишган эди. Уларнинг  барчалари бутун жахонни парвардигори бўлмиш “аллохга”,охирги пайғамбар бўлган  Мухаммад саллаллоху алайхи васалламга ,осмоний китоб сифатида  қуръони каримга, қибла ва аллохни уйи сифатида каъбага ,қиёмат кунига ва динда зарурий бўлган нарсаларга иймон келтирган  ва эътиқоди бўлганлар мусулмон бўлишини  тасдиқлашган эди.

Аслида воқеиятни олиб қарасангиз хам ,турли-хил исломий мазхабларни ўртасидаги ихтилофлар, фарқлар хеч қачон қуръон ва суннатни аслига кўра бўлган эмас, балки уларни ихтилоф, фарқлари фақат  қуръон ва суннатни фахмлаш борасида бўлган холос, бу ихтилофлар, фарқлар  хам барча исломий фирқаларнинг  вохид ижмоъси билан ўртадан кўтарилиб кетади.

Мана бундан келиб чиқадиган бўлса, мусулмонларнинг вохид улил амр шўроси вохид уммат сифатида  келиб, ўзини вохид ижмоъсини ўртага ташламагунча мана бу ихтилофлар, фарқлар давом этишлиги аниқ. Мана бу ихтилофлар ўртадан кўтарилиши йўлида харакат қилаётган кишиларга тавсиямиз шуки, улил амр шўросини ва вохид умматни ва вохид ижмоъни  фақат  исломий хукуматни воситаси орқали ташкил қилишлик  ва уни муассасаларини мустахкамлаш, тозалаш йўли бўйича харакат қилишлик  ва ўзларини бутун куч-қудратларини мана шу мухим ишга марказлаштиришлари лозим бўлади. Чунки мана бу иш амалга ошадиган бўлса ўртадаги минглаб ихтилофлар хам ўз-ўзидан хал бўлиб кетади. 

اختلاف، فرهنگ اختلاف و تنها ابزار از میان برداشتن اختلاف

به قلم: خالد هورامی

اینکه در حین نماز دست بگیریم یا نه جزو مسائل فرعی و در وضع موجود غیر قابل گریز است و کاری به شیعه وسنی ندارد . مالکی ها، خوارج، شیعیان  هنگام نماز دست نمی بندند و حنفی ها، شافعی ها و حنبلی ها  در جاهای مختلفی دست را می بندند . یعنی همینهائی که دست هم می بندند هر کدام در جای مخصوصی آن را قرار می دهند . به گونه ای که احناف در زیر ناف، شافعی ها بین ناف و سینه و  حنبلی ها بر روی سینه  دست می بندند و…

اگر با دیدی شرعی به اینگونه مسائل فقهی میان مذاهب اسلامی شیعه و سنی نگریسته شود به راحتی می توان فهمید که در اصول کلی اختلافی نیست … اختلاف تنها بر سر فروع است که شبیه به اختلاف میان خود مذاهب اهل تسنن (شافعی، حنبلی و …) می باشد.

بر این اساس است که کسانی چون شیخ محمد غزالی می گویند: «در عرصه فقه تطبیقی (مقایسه ای) وقتی إشکال و اختلاف فقهی را که بین این یا آن نظر وجود دارد  بررسی می‌کنیم، می بینیم که فاصله میان شیعه و سنی به همان مقدار است که بین مذهب فقهی ابوحنیفه با مذهب فقهی مالکی یا شافعی وجود دارد.

 در مسائل اعتقادی نیز که گاه تابع وضع سیاسی حکومتها بوده دسته هائی از مسلمین چیزهائی را وارد مسائل عقیدتی کردند که از اعتقادات نیست و اختلافاتی را به اصول عقیده ربط دادند که بی ربط بودند.

بر این اساس بود که کسانی چون حسن البنا -تقبله الله – و سید قطب تقبله الله به همراه دسته هائی از علمای تشیع توافق کردند که همه مسلمانان اعم از سنی و شیعه بر پایه اصول مشترک گرد هم آیند و در امور جزئی که از اصول دین نیست و انکار آنها به معنای انکار دین نیست، یکدیگر را معذور بدارند و تأیید کردند که مسلمان، کسی است که به «اللَّه» پروردگار جهان، به محمد(صلی الله علیه وسلم) آخرین پیامبر و به قرآن کریم، کتاب آسمانی، به کعبه به عنوان قبله و خانه خدا و به روز رستاخیز و انجام آنچه در دین ضروری است ایمان و اعتقاد دارد.

واقعیت هم این است که مذاهب مختلف اسلامی هرگز اختلافشان هرگز بر سر اصل قرآن و سنت نبوده، بلکه اختلاف تنها بر سر فهم از قرآن و سنت بوده است که تنها با اجماع واحد تمام فرق اسلامی این اختلافات از بین می روند.

در این صورت تا زمانی که شورای اولی الامر واحد مسلمین و امت واحده و اجماع واحد به وجود نیاید این اختلافات اجتناب ناپذیر است و کسانی که تلاش دارند این اختلافات از بین برود بهترین کار این است که در مسیر شورای اولی الامر و تشکیل امت واحده و اجماع واحده که تنها از طریق حکومت اسلامی و تقویت و تصفیه ی نهادهای آن حاصل می گردد حرکت کنند و انرژی خود را بر این امر مهم متمرکز گردانند که با محقق شدن این مهم هزاران اختلاف دیگر  خود به خود از بین می روند .

کافر و منافقلر. (5)

اَهلی تفرّق، عَدالت و اِنصافدَن  قاچیب  یُورُوچیلر  مُسُلمانلر  جَمیعَتِ اوُچُون  شُونچَه لیک  کوُپ مُصِیبَتلر، اَچّیق ثمَرَه لر  کِیلتیریشگنکی، هَر قندَی  صَبر- تاقتلی  اِنسان هَم  گاهیده  اوُلرنی  یُوزکی کُوز- قه رَشلری، شَریعَتنی  زیدّیگه  بُولگن  یینگیلته ک  نَظرلرینی  آلدیده  حَیران  بُولیب  اَجَبله نیب قاله دی. اوُلر  اوزلری  یاپیشیب آلیشگن  ناتوُغری  دِپلامَتیکه لری  سَبَبلی  قندَی قیلیب مُسُلمانلرنینگ دینی، جانی، نامُوسی، آبرُو سی، عِزّتی، مالی، وَطنی، بُوتوُن  بارلیقلری  بیلن اوینَشیشَدی؟

قِسمَتلرگه  اَجرَتیش، اِحتلاف، اَنیق  ته نیب  آلیش، دُشمَنلرنی  شُرعِی  دَرَجَه لریگه  اَجرَتیش  بیلن بیر قه تارده، دُشمَننینگ  حَربی  قدرَت و تیحنالاگیه  مِعزانی  بُوییچه  قیسی  دَرَجَه ده  اِیکه نینی و بیزلرنی اوزیمیز  هَم  حَربی  قدرَت، مَعلوُمات  جَمله ش  قدرَتی، مُتَحَصِّصلیکلر  بُوییچه  قیسی  طبَقه ده  توُرگه نیمیزنی  هَم  تشخیص  بیریشگه  قادِر  بُولیشیمیز  لازم. یا حُونَین  غَزَوه سیگه اوُحشَش  صَفوان  اِبن اُمَیه گه  اوُحشَش  مُشریکلردَن  قوُرالنی  قرض  قیلیب آله مِیزمی؟ یاکی بُولمَسَم  مَثلاً  نِجرَانّی  نَصرانیلری  بیلن  توزیلگن  حَربی  یاردَمگه  اَساسله نگن  پَیمانلردَن توزیشیمیز  کیرکمی؟ یاکی دُشمَنّی  قوُشینینی  قرشیسیده  بَدر  و تبُوکگه  اوُحشَب  هُجُوم  قیلیش یا  [1][2] حَندَقگه  اوُحشَش دِفاع  قیلیش  ته کتیکه سِیدَن  فایده له نیشیمیز کیرکمی؟

حاضِرگی  مَوجُود  وَضِیعَتده  یَقین  کافِرلرگه  نِسبَتاً  جَنگ ، اوُرُوشنی  قائِده سینی  طتبیق  قیلیش شَکلّری، رَویشی  قندَی  بَولیشینی  کِیم  تشخیص  بیرَدی؟ اَنیق  کوُرینیب  تورگه نیدیک  بُونی  فِرقه له نیب  کِیتگن  گورُوه لر، شَخصلر  قیله آلمَیدی، بَلکی “اوُچ اَفضَل  اَبزارگه” تابِع  بَولگن  حَربی اِیشلر بُوییچه  مُتحَصِّصلر  و بُو  تحَصُّص بُوییچه  اِیشله یدیگن  اوُلی  اَمر  شُوراسینی  قولیدَن  کیله دی. اولرنی فِکرلری  جَمیعَتنی  باشقه ریش  اِیشلری بُوییچه  اِیشله یدیگن  باشقه مُتَحَصِّصلرنی نَظرلری  بیلن  بیرگه  قوُشیلگن  حالده  رَهبَریَت  تامانیدَن  واحید  نَظر  صِیفتیده  اِرائَه  بیریله دی.

مَنه  بُو کیشیلرنی بیرگن تشخیصی  فقط  اوُلی  اَمر  شَوراسینی  حَربی و حَوف سیزلیک  دائِره سیده بُولیب، تبلیغ و اِقتیصاد و…….زَمینه سیده گی شُورانی  باشقه  مُتحَصِّصلرینینگ  نَظرلری  بیلن قوُشیلگن  حالده ، بَرچه  اوُلی  اَمر  شُوراسینی، حُوکوُمَت   ته شکیلاتلرینی  نَمایَنده سی  بُولگن رَهبَریَت  تامانیدَن  مَطلبنی  رُوحی  و آخِرگی  نَتیجه  صِیفتیده  اِرائَه  بیریله دی.

عُمُومی  قیلیب اَیتگه نده  اِسلامی  جَمیعَتنی  رَهبَریَتی  اوُزینی  اِحتیاریده گی  توُرلی – هِیل  حَربی، حَوفسیزلیک، اِقتیصادی  ته شکیلاتلرگه  سُویه نگن  حالده، اوُشه  کوُنگه  حاکم “مَوجُود  وَضیعَتگه” مُناسِب رَویشده  دُشمَنّی  اَجرَته دی  و اَصلی  اوُزاق  دُشمَنگه  یاکی  یَقینده گیسیگه  مَرکزله شِیش کیرکلیگینی  تشخیص  بیرَدی. مَنه  شُو  ترزده  «وَما أَمَرْتُكُمْ بِهِ فأتوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ»  گه اَساسله نیب مُؤمِنلر و دار الاِسلامنی “اوُشه  کوُنینی  اِحتیاجینی” بیریگه مُناسِب، شَرعِی  جَوابنی  اورته گه  قویه دی.

شُوندَی  اِیکن  مُواظنَت  اَنه  اوُشه  اَصل  ثابِت حِسابله نَدی: حَربی  قدرَتنی  مِعزانی و بَو حَربی قدرَتنی  رَهبَریَت  تامانیدَن  قندَی  ترزده  ته قسیمله نیشی و ایشله تیلیشیگه  باغلیق.

بیزلر “مَوجُود وَضیعَتده” اوُشه  کونیمیزنی  اِحتیاج لرینی” قیسی  رَویش  بیلن  بَرطرَف  قیلیشیمیز کیرکلیگینی، رَهبَریَتنی  قول  آستیده گی  مُتحَصِّصلر  شُوراسی  تشخیص بیرَدی. اَلبتّه  حَربی قدرتیمیزنی  مِعزانیگه  هَم  اِعتبار  بیرَدی. دائِم  عَذاب، سُوستلیک،حارلیک، مَغلوبیَتگه  دَعوَت  قیلیب کیله یاتگن  بُولینیب  کیتگن  گورُوهلر، شَخصلرنی  فِکری   بُو مَثله نی  حَل  قیله آلمَیدی.

مَنه  بُو  اوُرینده  رسول الله صلی الله علیه وسلم اَفضَل “اوُچ  اَبزارنی  بیرینی” واسیطه سی  بیلن آدملرگه  شَرعِی  اِیشلر  یُولینی  اِرائَه  بیریاپتیلر، مُسُلمانلر  اِیسه  بُونی  نَتیجه  سیده  شُوندَی اِجتهادی  مَثله لر  بُوییچه  قرآن و سُنّتنی  اوُلی اَمر مُتحَصِّصلرینینگ  شُورا سینی  توُشُونچه سیگه اَساسله نگن  نَرسَه نی  قوُلگه  کیریتیشَدی. بُو نَرسه اوُلرنی “مَوجُود  وَضِیعَتلریگه ” هَمده  اوُشه کُونّی  اِحتیاجلریگه  مُناسِب رَویشده  تقدیم  قیلینگن  بُوله دی.

اِسلامنینگ  اِینگ  بَلند  قلعَه سینی  چُوقّیسی  حِسابله نگن و دِین، جان، نامُوس، عَقل، آبرُو، عِزّت، مال، هَمده  مُسُلمانلرنی  وَطنینی  سَقلش  بُوییچه  اِیش  آلیب  بارَدیگن « ذِروةُ سَنامِهِ»  بُولگن  جهادنی  فِقهی و رَهبَریَتدن  کوُره  حَصّاصراق، مُهمراق  مَتحَصِّصلیک  تاپیله دیمی؟ شُوندَی  بُولگچ، حَرَکتنی  توُغری  یُولینی، اِیش  یُوریتیشنی، ریجَه نی  فقط  اِینگ  اَفضَل  بُولگن “اوُچ  اَبزاز” نینگ وَحدَت  طرَفداری  بُولگن  رَهبَریَت  تامانیدَن  و شَرعِی  که نَل  آرقه لی  قوُلگه  کیریتینگ لر. تفرّق، حارلیک  اَهلی  مَنه  بُو  یُولده  جهادگه  تیگیشلی  بُولگندیک  بُولیب  کوُریندیگن  سُوزلرنی  سِینگه آتیشیگه  و اِسلام، مُسُلمانلرنی  دُشمَنلرینینگ  مَقصَدلری  یُولیگه  سِینی  یُولّه ب  بُو  یُولده  سِینی  هَرج قیلیب  ته شلشلریگه  یُول  قوُیمه.

---

[1] تاریخ الطبری، ج 3، ص 73.

[2] الطبقات الکبری، ج 1، ص 220.