دسته: مطالب به زبان ترکی(اویغوری، اوزبیکی، قزاقی، تورکمن و…)

جاهلیت. (7)

اِسلامدَن آلدینگی قدِیمگی جاهِلِیَتده  کیشیلر بیر نیچه آدَمنی ناحق  قانینی  توکیب  قبیله لرارا،نَجاد پَرَستانه  جَنگلرنی  یُولگه  قوُیگن و بُونی عاقیبَتیده  بیر قنچه اِنسانلر،عائِله لر  آواره  بُولیب  نابُود بُولردی. بُوگوُنگی  کوُندَگی  یَنگی جاهِلِیَتده  اِیسه یَنگی  سکولاریستلر و اوُلرنی  نَوکَرلری  بِیگوناه آدَملرنی  باشیگه  بامبه  ته شلشینی  عاقیبَتیده  مِلِّیان لب  آدَملرنی  ییر بیلن  یَکسان  قیلیب  ته شلشَدی.

اَوس و حَزرَج  قبیله لری  اِیسکی  جاهِلِیَت  دَوریده، بیر کیشینی اِیکِینزاریدَگی  اوُتلرنینگ  باشقه  بیر کیشینی  توُیه سی  تامانیدَن  پیهان  قیلینیشی  بَهانه سی  بیلن 200 ییل دَوامیده  اِیکّی  قبیله  بیر- بیرلرینی  اوُلدیریشگن. مَنه  بُو اوُزوُندَن- اوُزاق  جَهالت  دَوریده  ییلیگه  یُوزته  اَطرافیده اِنسان قربان  بُولگن  بُولسه،بُوگونگی  کوُندَگی  زَمانَوِی  سَمَلاتلرده  بیتّه  پَروَاز  بیلن  بیر نیچه مِینوُتنی اِیچیده  بُونگه  نِسبَتاً  اوُن  بَرابَر  اِنسانلرنی  او  دُنیاگه  جُونَتیب  یُوباریشَدی. اِنصاف  بیلن  اَیتگنده اوُشه  قبیله لراَرا  اوُرُوشنی  باشلنیشیگه  سَبَب  بُولگن  دَلیل  اَساسلیراق، مَعقوُلراق اِیدی، چُونکی اونده  بیرینچی  بُولیب  اوُلدیریلگن  آدَم، اوُزینی  حَقّینی  آلیشنی آرقسِیدَن  قربان بُولگن. اِیندی حَلبچَه، باسنِیَه،حَرزگوین، اَیجزائِر،سُورِیَه،عِراق،اَفغانِستان،یَمَنّی  بیگوناه  آهالیسینی، اوُلردَن هَم یامانراغی  فلستین،بیرمَه،مَرکزی اَفریکه  مُسُلمانلرینی اوُلدیریش  و عِراق و سُورِیه دَگی مَوجُود وَضِیعَت  قیسی ناحَقلیکنی اوُندیریش  آرقسِیدَن  قیلینیاپتی؟

کِیینراق مَدینه  دیب  ناملنگن  یَسربدَگی اَوس و حَزرَج  قبیله لرینی  تارتیشولرینی  کوُرینیشی، بوُگونگی  کوُندَگی  نَجاد پَرَستلیکگه  اَساسلنگن  جَنگلرنی  نِهایَتده  کِیچکینه  بیر مادِیلی  حِسابلندی. بُوتوُن دُنیا سکولاریستلرینینگ  بیرینچی و اِیکّینچی  جَهان اوُرُوشی  یاکی  اولرنی مُسُلمان  دِیارلریده آلیب بارگن  جَنگلرینی اوُزی بیر فاجیعَه  بُولیب، اوُنی اِسلامدَن آلدینگی جاهِلِیَت  بیلن سالیشتیریب  بُولمَیدی. بیرینچی و اِیکّینچی جَهان اوُرُوشی  دَوریده  توپراقگه  قاریشتیریب  ته شلنگن اِنسانلرنی  سانی، بُوتوُن  بَشَرِیَت  تاریخی  دَوامِیده  اوُلدیریلگنلرنی  سانیدَن  کوُپراق  بُوله دی. فقط یَپانیه نی  حِراشیمه و نکازاکی  شَهرلریده  اَتام  بامبَه سینی  آستیده اوُلدیریلگن  آدَملر اِیسه، بُوتوُن عَرَب  جاهِلِیَتیده  اوُلدیریلگن آدَملردَن  کوُپراق  بُولیب چیقه دی. اَمیریکه نی  وِیتنَم دَگی  آلیب بارگن جَنگلریدَن  شُونچه  ییلّر اوُتیشیگه  قه رَمَسدَن ،بیگوناه  آدَملرنی اوُستیگه  ته شلنگن  کِیمیاوِی  بامبه لرنی  تعثیریده  حاضِرگه چه  حِیلقتی  ناقِص  گودَکلر  توُغیلیب  کِیلیاپتی. اوُشه  پَیتده  بیر نیچه دَولت  جَنگنی  رَهبَرِیَتینی  اَمیریکه نی  قوُلیگه  تاپشیرگن  بُولیب، بُو اَنه  اوُشه  جِنایتچیلرنی  قیلگن اِیشلرینی  نتیجَسی  حِسابلنَدی. حُودِّی  شُونگه  اوُحشَش  حاضِرده  هَم  کوُپگینه  دَولتلر  بیرلشیب جَنگلرنی  باشقه ریشنی  اَمیریکه نی  قوُلیگه  تاپشیریب  قوُییشگن.

عَرَب جاهِلِیَتیده  بُوزُوق  عَیالّر  کِیشیلرنی  اوُزلریگه  جَلب  قیلیش اوُچُون  اویلریگه  بَیراق  اِیلیب قوُییشَردی! باشقه چه  قیلیب اَیتگنده  فاهیشه عَیالّرنی  اوُیی  حِسابله نَردی، بیزنی عَصریمیزدَگی  یَنگی جاهِلِیَتده  اِیسه آدَملر  گزِیته لرده ،تِیلِویزیان  کنلّریده،سپُوتنیکلرده،اِینتِرنِتنی  مَجازی  دُنیا سِیدگی  مِینگلب سَیتلرده، اِجتِمائِی  ترماقلرده……..مَنه  بُو مَوضُودَگی  تبلیغاتلر، مَقاله لرنی  ترقتیشدِیکی، بُو  نرسه بُوتُون  بَشَرِیَت  تاریخیده  بیسابیقه  بُولگن. شُوندَی  بُولگچ  کوُریب  تورگنینگیزدیک  حاضِرگی  جاهِلِیَت  مَنه  بُو صاحه ده  هَم اوُیلریگه  بَیراق  آسیب  قوُیَدیگن  عَیالّردَن  کوُره  اَنچه  رِوَاجلنیب کِیتیشگن.

اِیسکی  جاهِلِیَت  عَصریده  بَعضی  قبیله لرنی  رَئِیسلری  کوُم- کوُک، حاصِلدار  ییرلرگه  بیر  کوُلبه قوُریب، اِیگلّه ب  آلیشَردی؛ بُوگونگی  کوُنده  اِیسه  جَهاندَگی  سَرمایَدارلر  نِهایَتده  کتّه  ییرلرنی، مَخصُولاتلرنی  حَتّی  جَهان  بازارلرینی  اِیگلّه ب  آلیشگن.

قدیمگی جاهِلِیَتده  کیشی  کوُچینی  زُوری  بیلن  بیر آدَمنی اوُغیرلب، اوُنی  اوُزیگه  قول  قیلیب آلردی. بُونگه  اوُحشَش  اِیشلر جَهانّی باشقه مِلّتلریده  هَم  صادِر  بُولردی، حاضِرگی  کونده  هَم آدَم  اوُغیرلش و آدَملرنی غَیری  قانوُنی  رَویشده  صادِر  قیلیش، قولدارلیک  توُزیمینی  حاضِرگی  زَماندَگی  اِیسکی رَویشگه  کوُره  قیلینَیاتگن  رَوشَن  نمُونه سی  بُوله دی. بُو  یُول  آرقه لی  نِهایَتده  کتّه  فایده  قیلیشَدی، اَمّا  قدیمگی اَربابلر قول آستیدَگی  قولّرگه  نِسبَتاً  قیلگن حِذمَتلرنی  بیرارته سینی  هَم قیلیشمَیدی. قدیمگی اَربابلر  قولّرنی اوُیینی، کِییمِینی  تعمِینلب آذیق- آوقتینی  بیرَردی، حاضِرگیلرچی؟  

جاهلیت. (6)

حاضِرگی زَمانَوِی جاهِلِیَتده  بیز ضَعِیف کیشیلرنی عَذابلنیشیگه  گواه  بُولیب  توریبمیز، حُودّی  شُو عَذابنی  اَوّلگی جاهِلِیَتده  بلال، یاسر، عَمّارنی  باشیگه هَم آلیب کیلیشگن اِیدی. حاضِرگی  دَورده اِیسه جایلشگن  اوُرنینی هَم هیچ  کیم بیلمَیدیگن اَبُو غُرَیب،گوانتنمه، بیرمه، مَرکزی اَفریکه، بَگرامگه  اوُحشَش زیندانلر  پَیدا بُولگن، اَمیریکه ، اَنگلیز، فِرَنسیه،گیرمَنِیَه،رُوسِیَه گه  اوُحشَش بُوتُون  جَهان سکولار کافرلریگه حِذمَت  قیله یاتگن  مَحَلّی  طاغُوتلر  قورگن  زندانلر و بُو زندانلردَ گی  اِنسانلرنی  اوُستیده  قوُلّه نیاتگن  مِینگ  بَرابَر دَحشَتلیراق  عَذابلر اِسلامنی  اَوّلّیدَگی  عَرَب جاهِلِیَتیده  بُولگن اِیمَس.

حاضِرگی  یَنگی  جاهِلِیَتده  پَیغَمبَریمیز  صلی الله علیه وسلمنی باشلریگه  یَنه  کول  ساچیب یاتیشیبدی، حَقارت  قیلیشَدی، زَمانَوِی  اوُصلوُبلر  بیلن آدابسیزلیک  قیلیشَدی؛ یَعنی کِتابلر،کریکتوُرَلر، فِلم  یَسَشلر،تحقیرلشلر،حُرمتسیزلیک  قیلیشگه  اوُحشَش،بونی سَلمان  راشِدی،یوراپه و دَنمارکنی  کریکتوُریستلرینی  مِثالیده  کوُرسَک  بُوله دی. مَریوانّی  حَلبچه سیدَگی  مُرتدلر هَم عِراقنی کردِستانیده  آزاد  مَنه  شُو اِیشلرنی  قیلیب یُوریشیبدی. بُونگه  اوُحشَگن  مِثالّرگه  جُوده  کوُپ  گواه  بُوله میز.

 حُرافاتلر هَم اِسلامنی اَوّلیدَگی  جاهِلِیَتنی  بیلگیلریدَن  حِسابلنر  اِیدی، لیکن حاضِرگی  دَورگه  قه رَلسَه  حُرافات  نِهایَتده  دَحشَتلی  دَرَجَه ده  کوُچَییب  کیتگن، شَیطان پَرَستلیک  پراگرَمّه لری،فرَنکمَسان لرگه  اوُحشَش  حُرافاتل ر سکولارلرنینگ رِواجلنگن  مَملکتلری  غَربدَن  کیریب کیلگن و بُولر مُسُلمانلرنی  ییرلریگه  هَم کیریب  کیلیشگه  اوُلگوُریشگن. بُولر  حُرافاتنی  اِینگ یامان  توُرلری  حِسابلنَدی. بُوگوُنگی  سکولار  دُنیاسی  اوُزینی  پَستکش،بُولغَنگن  مَدَنِیَتی  بیلن زَمانَوِی و رِواجلنگن  جاهِلِیَتنی  نَماییش  قیلیب  تُوریبدی،قدیمگی  اوُلگن  حُرافاتلرنی  شَخصِی آزادلیگی  دِیگن  ناملر بیلن  قیته دَن  تیریلتیریب  آلیب کیلیشگن.

سکولار آدَملر اِسلام  کیلیشیدَن  آلدین  بُوتپَرَست  بُولیشگن؛ بُوگونگی  یَنگی سکولار بَشَر اِیسه بای لیک، مَقام،توُرلی- توُمَن  طاغُُوتلرنی، اَبزارلرنی، مَجلیسلرنی  اوُزلریگه  بُوت  قیلیب آلیشگن و اوُلرگه  سِیغینیش  بیلن  مَشغوُل  بولیب  یُوریشیبدی.

قدیمگی جاهِل کیشیلر آدَملرنی  بیتّه – بیتّه قیلیچ و کمان بیلن اوُلدیریشَردی؛ اَمّا حاضِرگی  جاهِل، کتّه  قدرَت  ایگه لری و سکولارلر هَمده  اوُلرنی  مَحَلّی  قرَم  حِذمَتچیلری  جُوده  قیسقه  مُدّتنی اِیچیده  آدَملرنی توپراق و قانگه  قاریشتیریب  ته شلشَدی،اوُزلریدَگی  هَر- هیل کِیمیاوی،فاسفارلی،اَتام  بامبه لری  بیلن  آدَملرنی  ییر بیلن  بیتّه  قیلیب  یُوباریشَدی.

سکولار فرَنسیه  حُوکُومَتی  اَلجزائِردَگی  آدَملر  بیلن  بُولگن جَنگده 40 مِینگدَن  آشیق  اَلجزائِرلیکنی  لبَرَتارِیَه  سِچقانلری  صِفتیده  فایدلندی و بیرینچی  اَتام  بامبَه سینی  مَنه  بُو گوناه سیز آدَملرنی  باشیگه  ته شلدی. او بُو  بیلن  بامبه سینی  آدَملرگه  نِسبَتاً  اَثرینی، رِیاکتِیو  تولقینینی تعثیرینی  اِمتحان  قیلیب  کوُرماقچی  اِیدی حالاص. بُونی  مِثال  تریقه سیده  کیلتیریشیمگه  سَبَب ،بُو واقیعَه دَن  جُوده  کوپچیلیکنی خَبَری یُوق،لیکن  بُوندَن  باشقه مِثالّرنی  اَمیریکه ،و نتا سکولاریستلرینینگ قاره  حِساباتلریده ،حاضِرگی  دَورده  عِراق،سُوریه،یَمَن،اَفغانستانّی  مِثالیده  گواه بُولیب  توُریبسیزلر.

Жохилият.(6)

-Хозирги замонавий жохилиятда биз заиф кишиларни азобланишига гувох бўлиб турибмиз, худди шу азобни аввалги жохилиятда Билол, Ёсир,Амморни бошига хам олиб келишган эди. Хозирги даврда эса жойлашган ўрнини хам хеч ким билмайдиган абу ғурайб, гувантанама,бирма, марказий африка, багромга ўхшаш зиндонлар пайдо бўлган,америка, инглиз, франция , германия, русияга ўхшаш бутун жахон секуляр кофирларига хизмат қилаётган махаллий тоғутлар қурган зиндонлар ва бу зиндонлардаги инсонларни устида қўлланаётган минг баробар дахшатлироқ  азоблар исломни аввалидаги араб жохилиятида бўлган эмас.

-Хозирги янги жохилиятда пайғамбаримиз саллаллоху алайхи васалламни бошларига яна кул сочиб ётишибди,хақорат қилишади, замонавий услублар билан одобсизлик қилишади; яъни китоблар, карикатуралар, филм ясашлар, тахқирлашлар,хурматсизлик қилишга ўхшаш,буни салмон рошидий, европа ва данморкни карекатуристларини  мисолида кўрсак бўлади. Маривонни   халабчасидаги  муртадлар хам ироқни курдистонида озод мана шу ишларни қилиб юришибди. Бунга ўхшаган мисолларга жуда кўп гувох бўламиз.

-Хурофотлар хам исломни аввалидаги жохилиятни белгиларидан хисобланар эди, лекин хозирги даврга қаралса хурофот нихоятда дахшатли даражада кучайиб кетган,шайтонпарастлик программалари,франкмасонларга ўхшаш хурофотлар секулярларнинг ривожланган мамлакатлари ғарбдан кириб келган ва булар мусулмонларни ерларига хам  кириб келишга улгуришган. Булар хурофотни энг ёмон турлари хисобланади. Бугунги секуляр дунёси  ўзини ,пасткаш , булғанган маданияти билан замонавий ва ривожланган жохилиятни намойиш қилиб турибди, қадимги ўлган хурофотларни шахсий озодлик, ақида озодлиги, баён ва сўзлаш озодлиги деган номлар билан қайтадан тирилтириб олиб келишган.

-Секуляр одамлар ислом келишидан олдин бутпараст бўлишган; бугунги янги секуляр башар эса бойлик, мақом, турли –туман тоғутларни, абзорларни, масжлисларни ўзларига бут қилиб олишган ва уларга сиғиниш билан машғул бўлиб юришибди.

-Қадимда жохил кишилар одамларни битта-битта қилич ва камон билан ўлдиришарди; аммо хозирги жохил, катта қудрат эгалари ва секулярлар хамда уларни махаллий қарам хизматчилари жуда қисқа муддатни ичида одамларни тупроқ ва қонга қориштириб ташлашади, ўзларидаги хар-хил кимиёвий, фосфорли, атом бомбалари билан одамларни ер билан битта  қилиб юборишади.  

-Секуляр франция хукумати алжазоирдаги одамлар билан бўлган жангда 40 мингдан ошиқ алжазоирликни лабаратория сичқонлари сифатида фойдаланди ва биринчи атом бомбасини мана бу гунохсиз одамларни бошига ташлади. У бу билан бомбасини одамларга нисбатан асарини,радиактив тўлқинини   таъсирини имтихон қилиб кўрмоқчи эди холос. Буни мисол тариқасида келтиришимга сабаб , бу воқеадан  жуда кўпчиликни хабари йўқ, лекин бундан бошқа мисолларни америка ва ното секуляристларининг қора хисоботларида хозирги даврда ироқ, сурия , яман, афғонистонда гувох бўлиб турибсизлар.

اوُمَوِی شِیعَه لَرِی، عَلَوِی شِیعَه لَرِی وَ نَبَوِی سُنِّیلَرِی، اوُمَوِی سُنِّیلَرِی وَ شِیعَه غُولَّاتلَرِینِی پَیدا بُولِیشِی

خالد هُورامِی

سَیِّدِیمِیز علی ابن اَبی طالِبنینگ اِسلامِی حُکوُمَتِینِی دَورِیدَن سُونگ، بَنِی اوُمَیَّه پادشاهلَرِینِی حُکُومَتِی کِیلگن پَیتدَه بِیز اِیکِّی هِیل شِیعَه نِی کُورَمِیز، اوُلَرنِی بِیرِینچِسِنِی عَلی شِیعَه سِی و حُکوُمَتنِی شُورا و اِسلامِی رَوِیشگه قَیتِیشِینِی طَرَفدارلَرِی و باشقه سِینِی مُعاوِیَه و بَنِی اوُمَیَّه شِیعَه سِی، بَنِی اوُمَیَّه  شاهلَرِینِی شاهِیگرلِیگِینِی مُدافَعَه قِیلوُچِیلَرِی دِیِیلَدِی.

علی شِیعَه لَرِی یاکِی حُکوُمَتنِی اِسلامِی رَوِیشگه قَیتِیشِینِی طَرَفدارلَرِی هَم اَصلِیدَه بِیر نِیچَه قِسمگه تَقسِیم بُولِیشَردِی:

1. اِسلامِی حُکوُمَتگه قَیتِیشِنِی طَرَفدارلَرِی و بَنِی اوُمَیَّه شاهِیگرلِیگِینِی مُخالِفلَرِینِی بِیر قِسمِی عبدالله ابن زُبَیر و حُسَین ابن عَلِیگه اوُحشَگنلَر بُولِیب، اُولَر قُورَالِّی مُبارَزَه و جِهاد یُولِینِی تَنلَشدِی.
2. مَنَه بُو مُخالِفلَرنِی بِیر قِسمِی:حَنَفِی، مالِکِی، شافِعِی، حَنبَلِی و……لَرگه اوُحشَگنلَر قوُرَالِّی قُوزغَلِیش وجَنگ گه عُمُومِی زَمِینَه مُهَیّا بُولمَگنلِیگِی بائِث قُورالِّی جَنگدَن پَرهِیز قِیلِیشدِی و آدَملَرنِی اوُرتَسِیدَه تُوشُونتِیرِیش بِیلن بِیرگه حاکِمِیَت بِیلن هَمکارلِیک قِیلِیشدَن چِیتلَنِیشگه چَقِیرِیشَر و تُوغرِی یُولدَه بُولِیب  کُورِینگن حَرَکَتنِی حِمایَه قِیلِیشَردِی. (مَنَه بُو اِماملَر، اَبُو حَنِیفه نینگ حاکِملَرنی قَرشِیسِیدَه تُورِیب نَفَس زَکِیَّه گه طَرَفدارلِیک قِیلِیشِی تَریخنِی عَجایِیب واقِیعَه لَرِیدَن بِیرِیدِیر.)
3. مَنَه بُو مُخالِفلَرنِی یَنَه بِیر گوُرُوهِی بَنِی اوُمَیَّه نِی حُکُومَتِینِی فاسِد و اوُنِی مُخالِفلَرِینِی عالِم و عادِل دِیگنِی بِیلن، تَشقِی دُشمَنلَرنِی بَرابَرِیدَه مُسُلمانلَرنِی وَحدَتِی و تَفَرُّقدَن پَرهِیز قِیلِیش اوُلَر اوُچُون مُهِمراق بُولگن. شُو سَبَبلِی هَم بَنِی اوُمَیَّه نِی فاسِد حُکُومَتِینِی یانِیدَه، اوُندَن کِیِینگِی سِلسِلَه لَرنی یانِیدَه تُورِیب قِیلِیچ کُوتَرِیشگن. شُونِینگ اوُچُون هَم اِیمانِی، دِیندَگِی مُستَحکَملِیگِی یَزِیدگه نِسبَتاً کُوچلِیراق بُولگن عبدالله ابن زُبَیر و اوُ کِیشینِی یارانلَریِگه قَرشِی جَنگلَردَه اِیشتِراک اِیتِیشگن.

مَنَه بُو دَورلَردَه اَهلِی سُنَّت دِیگن اِصطِلاحنِی اوُچرَتمَیمِیز، اوُندَگِی بار نَرسَه عَلِینِی شِیعَه سِی و اوُنِی قَرشِیسِیدَگِی اوُمَیَّه اوُندَن کِیِین اِیسَه بَنِی عَبّاس شِیعَه سِی بُولگن حالاص؛ شِیعَه اَصلِیدَه عُمُومِی مَعنادَه بُولِیب، بِیتَّه مَقصَدنِی کِیتِیدَن یُورُوچِیلَردِیر. اِیندِی شَخصِی حالَتلَردَه و عِبادَت اَحکاملَرِیدَه هَم مَنَه بسو اِیکِّی هِیل شِیعَه نِی اوُرتَسِیدَه فَرق کُوزگه تَشلَنمَیدِی.

• ناوبَختِیگه اوُحشَگن کِیشِیلَر مُسُلمانلَرنِی تُورت فِرقه گه شِیعَه، مُرجِیعَه، مُعتَزِیلَه وحَوارِجگه تَقسِیم قِیلِیشگن.
• مُسُلمانلَرنِینگ اَهلِی بِدعَت طائِفَه سِی اوُزیِنِی مُخالِفلَرِینِی اَهلِی سُنَّت، دِیب ناملَشدِی ( یَعنِی اَهلِی سُنَّت عِبارَه سِی اَهلِی سُنَّتنِی اِماملَرِی تامانِیدَن وُجُودگه کِیلتِیرِیلگن اِیمَس، بَلکِی اوُزلَرِینِی اَهلِی عَقل،دِیب ناملَیدِیگن مُخالِفلَر تامانِیدَن وُجُودگه کِیلتِیرِیلگندِیر.)

زَمان اوُتِیشلِیگِی بِیلن حُکُومَت قُدرَتِیگه و نَظارَتِیگه اِیگه بُولمَگن و اوُلَرنِی هَر قَیسِینِیسِی ظُلم و سِتَمگه دُوچار بُولگن عَلِی شِیعَه لَرِی تَرقَلییب کِیتِیب، شَخصِی اَحکاملَردَه تُورلِی- هِیل اِجتِهادلَرگه قُول اُورِیشگن اِیدِی.

اَلبَتَّه بَعضِی بِیر کِیشِیلَر تامانِیدَن اوُمَوِی تَسَنُّنِی عِبارَسِینِی اوُرنِیگه نَبَوِی تَسَنُّنِی دِیگن اِصطِلاح هَم اِیشلِتِیلگن، عَلّامَه اَحمَد دَشَه اِینی اَیتِیشِیچَه:

اِنقِلابِی تَسَنُّن- اوُمَویی تَسَنُّن اِیمَس نَبَوِی تَسَنُّن- نِی نَظَرِی بُویِیچَه جَمِیعَتنِی اِدارَه قِیلِیش اِختِیارِی اَنَه اوُشَه قُرآن بُویُورگن شُورا حِسابلَنَدِی – ﻭﺍﻣﺮﻫﻢ ﺷﻮﺭﻱ ﺑﻴﻨﻬﻢ – یَعنِی شُورانِی نَفَرلَرِی- “اوُلِی الاَمر”- یَعنِی جَمِیعَتنِی مَسَلَه لَرِی، مُشکِلاتلَریدَن آگاه بُولگن کِیشِیلَر تامانِیدَن بُو مُشکِلاتلَر حَل قِیلِینَردِی. تَسَنُّن سَلطَنَتنِی قَرشِیسِیدَگِی اوُنِی یَنگِیلَشنِی هاحلَیدِیگن حَرَکَت اِیدِی، آلدِین هَم اَیتِیب اوُتگنِیمِیزدِیک تَسَنُّن نِی اِلدِیزِی سُنّتدَن کِیلِیب چِیقَدِی و قانُون،رَوِیش و جَمِیعَتنِی باشقَرِیش مَعناسِیدَه دِیر. اَهلِی تَسَنَّن سَلطَنَتگه اَساسلَنگن حُکَوُمَتنِی یُوقاتِیب اوُرنِیگه شُوراگه اَساسلَنگن حُکوُمَت کِیلِیشِینِی طَلَب قِیلَردِی.

مَنَه بُو یُولدَه،جَهاندَگِی بَرچَه مِلَّتگه اوُحشَش، عَلِی شِیعَه لَرِینِی- یاکِی باشقَه چه قِیلِیب اَیتگنده نَبَوِی تَسَنُّنِی- بِیر قِسمِی هَم بِیر تاماندَن اوُزلَرِینِی کَتَّه لَرِی حَقِیدَه جُودَه هَم آشِیرِیب یُوبارِیشگن، باشقه تاماندَن اِیسَه حاکِملَرنِی حِمایَه سِی آستِیدَگِی عِبادِی رَوِیشلَرنِی بَعضِیسِیگه قَرشِیلِیک قِیلِیش آرقَلِی اوُزلَرِینِی مُستَقِلِّیکلَرِینِی سَقلَشگه و آدَملَرنِی اوُلَرنینگ قَرشِیسِیگه قُویِیشگه حَرَکَت قِیلِیشگن. مَنَه بُو گوُرُوه حاکِملَر و سَلطَنَتنِی اوُلامالَرِیگه نِسبَتاً نَفرَتِی و اوُزلَرِینِی رَهبَرلَرِیگه، یِیتَکچِیلَرِیگه بُولگن عِشقِی سَبَبلِی اِفراط و غُولُو یُولِیگه تُوشِیب قالِیشَدِی و اَدَشِیب کِیتِیشدِی، نَتِیجَه دَه اِیسَه بُو اوُلَرنِی دَرَجَمَه- دَرَجَه شَرعِی مَفهُوملَردَن اَجرَب قالِیشلَرِیگه آلِیب باردِی.

بُو گوُرُوه باشِیده عَلِیگه اوُحشَش یِیتَکچِیلَرِینِی “اوُلوُهِیَت” دَرَجَه سِیگه کُوتَرِیب یُوبارِیشدِی، اَستَه – سِیکِین بُو گوُرُوهنِی بِیر قِسمِی عَلِی ابن مُوسی رِضا رحمه الله نِی دَورِیدَن باشلَب “تَعوِیض” گه بُورِیلِیب کِیتیشدِی. بُونِی مَعناسِی شُوکِی،اوُلَرنِی اَئِمَّه لَرِی خُدا اِیمَس،بَلکِی دُنیانِی اِدارَه قِیلِیش یَعنِی بَنده لَرنِی رِزقِی، فَرزَند بِیریش، شِفا بِیرِیش و ……خُدا تامانِیدَن اوُلَرگه بِیریلگن اِیشلَردِیر. مَنَه بُو اِیکِّی گوُرُوهنِی یانِیدَه غُولّاتلَرنِی یَنَه بِیر گوُرُوهِی پَیدا بُولگن بُولِیب، اوُلَر اَئِمَّه لَرنِی بُوتُونلَی پَستگه تُوشُورِیب قوُیِیشگن و “مَقَصِّرهَ” نامِی بِیلن مَشهُور بُولِیشگن. مَنَه شُو اُوچ  گوُرُوه اَهلِی کِتابنِی،غَیر اَهلِی کِتابنِی اِیشانچلَرِینِی بَعضِیسِینِی اوُزلَرِینِی اِیشانچلَرِیگه قُوشگن حالَتدَه،تُورلِی- هِیل مُسُلمانلَر یَشَیدِیگن مِنطَقَه لَردَه حَیاتلَرِینِی دَوام اِیتِّیرِیشگن.

شُوندُی بُولگندَن سُونگ،اَدَشگن کِیشِیلَرنِی فِکرِی، عَمَلِی بِیلن عَلَوِی شِیعَه لَرِی جَرَیانِینِی هَمّه سِینینگ عَقِیدَه سِیگه حَمله قِیلَدِیگن بُولسه ، شُبهَه سِیز هاحلَب یا هاحلَمَگن صُورَتده طاغُوتلَر و ظالِم حاکِملَرنینگ رُوحِی جَنگلَرِینِی آلِیب بارُوچِیلَرِی صَفِیگه کِیرِیب قالَدِی.

Умавий шиъалари, алавий шиъалари ва набавий суннийлари, умавий суннийлари ва шиъа ғуллотларини пайдо бўлиши

Холид хўромий

Саййидимиз Али ибни Аби Толибнинг исломий хукуматини давридан сўнг, бани умайя подшохларини хукумати пайтида биз икки хил шиъани кўрамиз,уларни биринчисини Али шиъаси ва хукуматни шўро ва исломий равишга қайтишини тарафдорлари ва бошқасини Муовия ва бани умайя шиъаси, бани умайя шохларини шохигарийлигини мудофаъа қилувчилари дейилади.

Али шиъалари ёки хукуматни исломий равишга қайтишини тарафдорлари хам аслида бир неча қисмга тақсим бўлишарди:

1-Исломий хукуматга қайтишни тарафдорлари ва бани умайя шохигарийлигини мухолифларини бир қисми Абдуллох ибни Зубайр ва Хусайн ибни Алига ўхшаганлар бўлиб, улар  қуролли мубораза ва жиход йўлини танлашди.

2-Мана бу мухолифларни бир қисми: Ханафий, Моликий, Шофеъий, Ханбалий ва …..ларга ўхшаганлар қуролли қўзғалиш ва жангга умумий замина мухайё бўлмаганлиги боис қуролли жангдан пархез қилишди ва одамларни ўртасида тушунтириш билан бирга хокимият билан хамкорлик қилишдан четланишга чақиришар ва тўғри йўлда бўлиб кўринган харакатни химоя қилишарди.( мана бу имомлар, Абу Ханифанинг хокимларни қаршисида туриб Нафас Закияга тарафдорлик қилиши тарихни  ажойиб воқеаларидан биридир.)

3-Мана бу мухолифларни яна бир гурухи бани умайяни хукуматини фосид ва уни мухолифларини олим ва одил дегани билан, ташқи душманларни баробарида мусулмонларни вахдати ва тафарруқдан пархез қилиш улар учун мухимроқ бўлган. Шу сабабли хам бани умайяни фосид хукуматини ёнида , ундан кейинги силсилаларни ёнида туриб қилич кўтаришган. Шунинг учун хам иймони, диндаги мустахкамлиги  язидга нисбатан  кучлироқ бўлган Абдуллох ибни Зубайр ва у кишини ёронларига қарши жангларда иштирок этишган.

Биз мана бу даврларда ахли суннат деган истелохни учратмаймиз, ундаги бор нарса алини шиъаси ва уни қаршисидаги умайя ундан кейин эса бани аббос шиъаси бўлган холос;  шиъа аслида умумий маънода бўлиб, битта мақсадни кетидан юрувчилардир.  Энди шахсий  холатларда ва ибодат ахкомларида хам мана бу икки хил шиъани ўртасида фарқ кўзга ташланмайди.

-Новбахтийга ўхшаган  кишилар мусулмонларни  тўрт фирқага шиъа, муржиъа, мўътазила ва хавориж тақсим қилишган.

-Мусулмонларнинг  ахли бидъат тоифаси ўзини мухолифларини ахли суннат, деб номлашди ( яъни ахли суннат ибораси ахли суннатни имомлари томонидан вужудга келтирилган эмас, балки ўзларини ахли ақл , деб номлайдиган мухолифлар томонидан вужудга келтирилгандир.)

Замон ўтишлиги билан хукумат қудратига ва назоратига эга бўлмаган ва уларни хар қайсиниси зулм ва ситамга  дучор бўлган али шиъалари тарқалиб кетиб ,  шахсий ахкомларда турли-хил ижтиходларга қўл уришган эди.

Албатта баъзи бир кишилар томонидан умавий тасаннуни  иборасини ўрнига набавий тасаннуни  деган истелох хам ишлатилган, аллома Ахмад Дашаийни айтишича:

 Инқилобий тасаннун –умавий тасаннун эмас набавий тасаннун – ни назари бўйича жамиятни идора қилиш ихтиёри ана ўша қуръон буюрган шўро хисобланади  – ваъмурхум шўро байнахум- яъни шўрони нафарлари- “улил амр”- яъни жамиятни масалалари, мушкилотларидан огох бўлган кишилар томонидан бу мушкилотлар хал қилинарди. Тасаннун салтанатни қаршисидаги уни янгилашни хохлайдиган харакат эди,олдин хам айтиб ўтганимиздек тасаннунни илдизи суннатдан келиб чиқади ва қонун,равиш ва жамиятни бошқариш маъносидадир. Ахли тасаннун салтанатга  асосланган хукуматни йўқотиб ўрнига шўрога асосланган хукумат келишини талаб қиларди. 

Мана бу йўлда,жахондаги барча миллатга ўхшаш, али шиъаларини- ёки бошқача қилиб айтганда набавий тасаннуни- бир қисми хам бир томондан ўзларини катталари хақида жуда хам  ошириб юборишган, бошқа томондан эса хокимларни химояси остидаги ибодий равишларни баъзисига қаршилик қилиш орқали ўзларини мустақилликларини сақлашга ва одамларни уларнинг қаршисига қўйишга харакат қилишган.  Мана бу гурух хокимлар ва салтанатни уламоларига нисбатан нафрати ва ўзларини рахбарларига , етакчиларига бўлган ишқи сабабли ифрот ва ғулув йўлига тушиб қолишади ва адашиб  кетишади, натижада эса бу уларни  даражама- даража шаръий мафхумлардан ажраб қолишларига олиб боради.

Бу гурух бошида Алига ўхшаш етакчиларини “улухият” даражасига кўтариб юборишди, аста-секин бу гурухни бир қисми Али ибни Мусо Ризо рохимахуллохни давридан бошлаб “таъвиз”га бурилиб кетишди. Буни маъноси шуки, уларни аиммалари худо эмас, балки дунёни идора қилиш яъни бандаларни ризқи, фарзанд бериш, шифо бериш ва …… худо томонидан уларга берилган ишлардир. Мана бу икки гурухни ёнида ғуллотларни яна бир гурухи пайдо бўлган бўлиб, улар аиммаларни бутунлай пастга тушуриб қўйишган ва “муқассира” номи билан машхур бўлишган. Мана шу уч гурух ахли китобни, ғейри ахли китобни  ишончларини баъзисини ўзларини ишончларига  қўшган холатда,турли-хил  мусулмонлар яшайдиган минтақаларда хаётларини давом эттиришган.

Шундай бўлгандан сўнг, адашган кишиларни фикри, амали билан алавий шиъалари  жараёнини хаммасининг  ақидасига хамла қиладиган бўлса, шубхасиз хохлаб ё хохламаган суратда тоғутлар ва золим хокимларнинг рухий жангларини олиб борувчилари сафига кириб қолади.  

جاهلیت. (5)

بیزنی عَصریمیزده گی  سکولاریستلر دینی سکولاریسمنی مَذهَبلری  تامانیدَن  اِیشلب چیقه ریلگن قانوُن و حُکملرنی “عَمَلده” یَنه  بیر مَرته  تکرارلب  اَیته مَن “عَمَلده” الله نی  شَریعَتینی  قانونیدَن  کوُره پیشیقراق، اِیشگه  یَراقلیراق  دِیب  بیلیشَدی، اَصلیده  بیز  کوُریب  توُرگن  واقِعیَت  شوُکی، بُونی اِضاحلب  اوُتیریشگه  حاجَت  یُوق، بیز هَر کوُنی مَنه  بُو تصَوُّرَاتلرنی، حَیالّرنی و “سکولاریسم  بیزنی دَردیمیزگه  یَرَیدی، حاضِر اِیندی  جَمیعَت  سکولار بُولیشی  لازِم،”- دیب جَر سالیشَیاتگن طرَفدارلرینینگ  سُوزلرینی  اَخبارات  واسِطه لریدَن  اِیشیتیب، کوُریب  توُریبمِیز. بُو یَعنی  نِیمه  دِیگه نی؟ بُو سکولاریسم  قانوُنلری  الله نینگ  قانونلریدَن  یَحشیراق ،عَمَلده  الله نی  قانوُنی  حاضِرگی  کوُنّی دَردِیگه  یَرَمَیدی،اوُنی قانونلری عَصرلر  آلدین  کیلگن  بُولیب  اوُلر اِیسکیرگن ، بَلکی اوُزیمیز اِیشلب چیقگن  قانونلر  بُوگوُنگی  کوُنّی  دَردِیگه  یَرَیدی و اَلبتّه  اِجرا  قیلینیشی  کِیرَک،- دِیگه نی  بُوله دی.

 بُولر  سکولاریسم دینینی  سَرمایه دارلیک  لِیبیرلیسمی، کامّونیسم  یا  ساسیه ل  دِماکراتیه  یا  نَسِیانل ساسِیه لیسم و …….لرگه اوُحشَش  مَذهَبلردَن  بیریگینه  حَیاتده گی  سِیاسِی ، اِقتصادی، اِجتمائِی، تعلیم و مَعاریف و بَشَرنی  حَیاتیده گی  باشقه  اِیشلرنی  حَل  قیلوُچی  یَکّه  چارَه  بُوله آله دی  دِیب اوُیله شَدی. بُو اَحکاملر الله نینگ  شَریعَتیده گی  قانونلرگه  تماماً  قرشی  بُولسه  هَم، اوُلردَن  فایده لنیشَدی، چُونکی اَصلیده  بُو قانونلر اِسلام  دِینیده گی  دُنیاوِی و حُکوُمَتی  قانونلرنی اوُرنیگه  قوییلیشی  اوُچُون اِیشلب چیقه ریلگن. بَشَریَتنی  بُوتوُن  تاریخی دَوامیده  هَم  قانونلرنی اِیشلب  چیقه ریشدَن مَقصَد مَنه  شُو بُولگن، شَیطان  بُو قانونلرنی  توزگن  پَیتیده  اوُلرنی  الله نینگ  قانونلرینی  اوُرنیگه  قوُییش  اوُچُون اِیشلب  چیقه ردی. الله اونگه  سَجده  قیل، دِیگه نیده  سَجده  قیلمَیمَن، دِیدی. نَجاد پَرَستلیگی، مُتکبّرلیگی سَبَبلی  اوُزینی  قانونینی  الله نی  قانونینی  اوُرنیگه  قوُییب  قوُیدی. بُوگوُنگی  کوُنده  بیزنی اَطرافیمیزده گی  سکولاریسم دینینی شَیطاندَن  کوُپ  فرقی  یُوق. اوُلر  هَم حُودّی  شَیطانگه  اوُحشَش  اوُزلرینینگ قانونلرینی  الله نی  قانونلرینی  اوُرنیگه  قوُییب  آلیشگن، اوُلر  بُو اِیشلری  بیلن  بیرگه  الله نی  بار دیب، قبوُل  قیلیشلری هَم  مُومکین، لیکن اولر  الله نی  سُوزی  بَرچه  مَخلوقاتلرنی  سُوزیدَن اوُستوُن بُولگن  مَقامگه  الله نی  قوُییشنی  حاهلشمَیدی.

اِیندی مَنه  بُو صُورَتده  مَعلوُم  بُوله دیکی، اِسلامنی اَوّلیده گی جاهِلِیَتنی  بُوگوُنگی  کوُنده گی  جاهِلِیَت بیلن  اِعتقادلری، اِشانچلری، الله نی  شَریعَتینی  قانونلریگه  قیله یاتگن  قرشیلیکلریده  کامِل مُشترَک حالتده  بُولیب، بیر- بیرلریدَن  فرقی  یُوق. اگرچی  اوُلرنینگ  اَرزیشلریده  کوُپراق  فایده  قیلیش و کوُپراق  لزّتلنیشگه  اوُحشَشلیکلر  بُولگن  تقدیرده هَم، یَنگی عَصرده گی  جاهِلِیَت  نِهایَتده  قه تّیق قول و اِیگیلیشنی  حاهلمَیدیگن هَمده، قدیمگی  جاهِلِیَت  اِیگه  بُولگن  یَحشیلیکلردَن  قوُلینی  یُوویب  قوُیَه  قالگن. مَنه  بُو اِیکّی  جاهِلِیَتنی  آرَسِیده گی  فرقی  اوُنی  نَمُونه لریده، کوُِرینیشیده ، اوُلچاولریده  بار حالاص.

 اوُلچاولرده گی  فرقلرنی  قوییده گیچه  اِضاحلسه  بُوله دی:

قدیمگی جاهِلِیَتده  قیزلرنی  تِیریکله یین  کوُمِیشگن  بُولسه، حاضِرگی  یَنگیسی  هَلی  توُغیلمَسدَن  توُریب آلدیریب  ته شلیدی،اَوّلگی  جاهِلِیَتده  اوُزُوم ،حُورمانی  شَرابینی  اِیچیشگن  بُولسه، حاضِرگیسی  مَست قِیلوچی  اِیچیملیکلرنی توُرلی- توُمَنینی  اِیشلب  چیقه رگن، اِیندی  نَرکاتیک  مادّه لرنی  اِیسه  اوُندن هَم توری  کوُپ. اِیسکی جاهلیتده  قبیله لرارآ  جَنگلرده  قان  توُکیلگن  بُولسَه،حاضِرگی  کوُنده جَهانده اِنسانلرنی  مِثلسیز رَویشده  قتلی عام  قیلیش و …..لر  رِواجلنگن.

Жохилият. (5)

Бизни асримиздаги секуляристлар дини секуляризмни мазхаблари томонидан ишлаб чиқарилган қонун ва хукмларни “амалда” яна бир марта такрорлаб айтаман “амалда” аллохни шариатини қонунидан кўра пишиқроқ, ишга яроқлироқ деб билишади,аслида биз кўриб турган воқеият шуки, буни изохлаб ўтиришга хожат йўқ,биз хар куни мана бу тасаввуротларни,хаёлларни  ва “секуляризмни бизни дардимизга ярайди, хозир энди жамият секуляр бўлиши лозим”,-деб жар солишаётган тарафдорларининг  сўзларини ахборот воситаларидан эшитиб , кўриб турибмиз. Бу яъни нима дегани? Бу секуляризм қонунлари аллохнинг  шариатини қонунларидан яхшироқ, амалда аллохни қонуни хозирги кунни дардига ярамайди, уни қонунлари асрлар олдин келган бўлиб улар эскирган,балки ўзимиз ишлаб чиқган қонунлар бугунги кунни дардига ярайди ва албатта ижро қилиниши керак,-дегани бўлади.

Булар секуляризм динини сармоядорлик либирализми ,коммунизм ё социал демократия ё нацианал социализми ва …….ларга ўхшаш мазхабларидан биригина хаётдаги сиёсий, иқтисодий ,ижтимоий, таълим ва маориф ва башарни хаётидаги бошқа ишларни хал қилувчи якка  чора бўла олади деб ўйлашади. Бу ахкомлар аллохнинг  шариатидаги  қонунларга тамоман қарши бўлса хам, улардан фойдаланишади, чунки аслида бу қонунлар ислом динидаги  дунёвий ва хукуматий қонунларни  ўрнига қўйилиши учун ишлаб чиқарилган. Башариятни бутун тарихи давомида хам  қонунларни ишлаб чиқаришдан мақсад фақат мана шу бўлган, шайтон бу қонунларни тузган пайтида уларни аллохнинг  қонунларини ўрнига қўйиш учун ишлаб чиқарди. Аллох унга сажда қил, деганида сажда қилмайман, деди. Нажодпарастлиги , мутакаббирлиги сабабли ўзини қонунини аллохни қонунини ўрнига қўйиб қўйди. Бугунги кунда бизни атрофимиздаги секуляризм динини шайтондан кўп фарқи йўқ. Улар хам худди шайтонга ўхшаш ўзларининг   қонунларини аллохни қонунларини ўрнига қўйиб олишган, улар бу ишлари билан бирга аллохни бор деб, қабул қилишлари хам мумкин,лекин улар аллохни сўзи барча махлуқотларни сўзидан устун бўлган мақомга аллохни қўйишни хохлашмайди.

Энди мана бу суратда маълум бўладики, исломни аввалидаги жохилиятни бугунги кундаги жохилият билан эътиқодлари,ишончлари, аллохни шариатини қонунларига қилаётган қаршиликларида комил муштарак холатда бўлиб,бир-бирларидан фарқи йўқ. Агарчи уларнинг арзишларида кўпроқ фойда қилиш ва кўпроқ лаззатланишга ўхшаш ўхшашликлар бўлган тақдирда хам, янги асрдаги жохилият нихоятда қаттиққўл ва эгилишни хохламайдиган хамда ,қадимги жохилият эга бўлган яхшиликлардан  қўлини ювиб қўя қолган. Мана бу икки жохилиятни орасидаги фарқи уни намуналарида,кўринишида,ўлчовлари бор холос.

Ўлчовлардаги фарқларини қуйидагича изохласа бўлади:

Қадимги жохилиятда қизларни тириклайин кўмишган бўлса, хозирги янгиси хали туғилмасдан туриб олдириб ташлайди, аввалги жохилиятда узум, хурмони шаробини ичишган бўлса, хозиргиси маст қилувчи ичимликларни турли-туманини ишлаб чиқаришган, энди наркотик моддаларни эса ундан хам тури кўп.  Эски жохилиятда қабилалараро жангларда қон тўкилган бўлса,хозирги кунда жахонда инсонларни мислсиз равишда қатли ом қилиш  ва …….лар ривожланган. 

جاهلیت. (4)

پَیغَمبَر یُوباریلیشیدَن  آلدینگی  جاهِلِیَتنی  حُصُوصِیَتلری، بیلگیلری  نیمه لر  بُولگن؟ اونی قیسی عَلامَتلریدَن  ته نیب  آلسَک  بُوله دی؟

عُمُومِی صُورَتده  اَیتگنده، الله تعالی شَریعَتیده  حَرام  قیلگن  نَرسَه لرنی  هَمّه سی  جاهِلیَتنی حُصُوصِیَتلری  حِسابله نَدی. الله تعالی قانونیده، شَریعَتیده، قرآنیده  حَرام  قیلگن نرسه لر جاهِلیَتنی عَلامَتلری  بُوله دی. مَنه  بُونی  صَحنه لریدَن  بیری  اسد ابن ضراره بیلن رسول الله صلی الله علیه وسلمنی اوُرته سیده  بُولیب  اوُتگن  صُحبَتده  کوُرینه دی. رسول الله صلی الله علیه وسلم آنعام سوره سینی 152-153 آیَتلرینی  حُجّت  قیلگن حالده اَیته دیلرکی:

 قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ …

بُو آیَتنی  دَوامیده  الله تعالی اوُزی  حَرام  قیلگن  نَرسه لرنی  بیر قِسمِینی  بَیان  قیلیب بیرَدی. بُو اِیکّی آیَتنی  کوُرسَتیب  بیریشیچه، اَیتیب  اوُتیلگن  مَنفی  قانونلر عَرَب  جاهِلِیَتینی  نِشانه لریدَن  دیب حِسابلنگن.

فِکر و عَقیده لرده گی  جاهِلِیَتنی و شَک، گوُمانگه  اِیرگه شیشنی  الله تعالی ظانّ الجاهلیّتی دِیگن  نام بیلن ناملیدی، حُکم و قانون، بَشَر تامانیدَن  اِیشلب چیقه ریلگن  قانوُن و حُکملرگه  اِیرگه شیش  جاهِلِیَتینی  اِیسه  حُکمَ الجاهِلِیَّتی دیب ناملیدی. اوُزینی  کوُز- کوُز قیلیب  کورسَتیش و عَیالّر طبَقه سینی  اَخلاقی و جِنسِی فساد یُولیده  بیر  اَبزار صِفتیده  فایده له نیشنی  تبَرُّجَ الجاهِلِیّتی  دیب اَتیدی، آخِیریده  اِیسه  تعَصُّب، قیسَرلیک، اِیکّی  آیاغِینی  بیر اِیتیکگه  تیقیب  آلیش، قوُرَالنی  کوُچی  بیلن  اوُزیده گی عَقیده نی باشقه لرگه  مَجبُورلب  یُوکلشنی  اِیسه  حَمِیّتَ الجاهِلِیّتی  دِییدی.

Жохилият. (4)

Пайғамбар юборилишидан олдинги жохилиятни  хусусиятлар,белгилари нималар бўлган? Уни қайси аломатларидан таниб олсак бўлади?

Умумий суратда айтганда, аллох таоло шариатида харом қилган нарсаларни хаммаси жохилиятни хусусиятлари  хисобланади . Аллох таоло қонунида, шариатида , қуръонида харом қилган нарсалар жохилиятни аломатлари бўлади. Мана буни сахналаридан бири Асад ибни Зирора билан росулуллох саллаллоху алайхи васалламни ўртасида бўлиб ўтган сухбатда кўринади. Росулуллох саллаллоху алайхи васаллам анъом сурасини 152-153 оятларини хужжат қилган холда айтадиларки:

  قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ …

Бу оятни давомида аллох таоло ўзи харом қилган нарсаларни бир қисмини баён қилиб беради. Бу икки оятни кўрсатиб беришича, айтиб ўтилган манфий қонунлар араб жохилиятини нишоналаридан деб хисобланган.

Фикр ва ақидалардаги жохилиятни ва шак, гумонга эргашишни аллох таоло зоннал жахлияти деган ном билан номлайди,хукм ва қонун, башар томонидан ишлаб чиқарилган қонун ва хукмларга эргашиш жохилиятини эса хукмал жахилияти деб номлайди. Ўзини кўз-кўз қилиб кўрсатиш ва аёллар табақасини  ахлоқий ва жинсий фасод йўлида  бир абзор сифатида фойдаланишни табарружал жахилияти деб атайди,охирида эса таъассуб,қайсарлик, икки оёғини бир этикга тиқиб олиш, қуролни кучи билан ўзидаги ақидани бошқаларга мажбурлаб  юклашни эса хамиятал жахилияти дейди.

غُولّاتلَرنِی اِسلامِی مَذهَبلَرگه نِسبَتلَب قُویِیشلَرِینِی سَبَبِی نِیمَه؟

خالِد هُورامِی

1. مُخالِف مَذهَبنِی اَصلِی مَنبَعلَرِیگه اِیگه بُولمَسلِیک و بُو مَذهَبلَرگه نِسبَتاً اَنَه اوُشَه مَذهَبنِی اِیرگشُوچِیلَرِنِی اوُرتَسِیدَه تَرقَلگن نَرسَه لَر اَساسِیدَه حُکم چِیقَرِیش.

حاضِرگِی پَیتدَه هَم مَنَه بُو نَرسَه لَرگه اَساسلَنِیب حُکم چِیقَرِیش تُوغرِی اِیمَس. بُوگوُنگِی کوُندَه شافِعِیلَر، حَنَفِیلَر، حَنبَلِی، مالِکِی مَذهَبِیدَگِی اِیرگشُوچِیلَرنِی فِکرلَریگه اَساسلَنِیب، بُو مَذهَبلَرنِی اِماملَرِی حَقِیدَه حُکم چِیقَرِیش هَم تُوغرِی اِیش بُولمَیدِی. گاهِیدَه بُوگوُنگِی کُوندَگِی بُو اِماملَرگه اِیرگشَیاتگن کِیشِیلَر شُوندَی یُولَّردَه یُورِیشِبدِیکِی، اَگر اوُلَر مَنَه بُو اِماملَرنِی عَصرِیگه بارِیب قالِیشگندَه، شُوبهَه سِیزبُو اِماملَر بُولَر بِیزنِی مَذهَبیمِیزدَن اِیمَس، دِیب یُوبارگن بُولَردِی.

اِسلامِی شُورا حُکُومَتِی و اُومَّتنِی واحِد اِجماعسِی بُولمَگندَن کِیِین، مُخالِف تاماندَگِی مَذهَب حَقِیدَه حُکم چِیقَرِیش پَیتِیدَه، عَوام حَلقنِی اوُرتَسِیدَه  تَرقَلگن نَرسَه لَرنِی مِعیار صِیفَتِیدَه قُولّب بُولمَیدِی، اَگر مَذهَبنِی اَصلِی مَنبَعلَرِی هَم بُو نَرسَه لَرگه تَعکِید قِیلَدِیگن بُولسَه، بُو باشقه مَسَلَه.

سَیِّد مُرتَضَی عَسکَرِی مَنهَ بُو زَمِینَدَه جُودَه هَم عَجایِیب بِیر نُقتَه گه اِشارَه قِیلِیب اَیتَدِیکِی: فِرقه لَرنِی یازِیب بارُوچِیلَرنِی کُوزِیدَن بِیر فِرقَه چِیتدَه قالِیب کِیتدِی و اوُنِی کِتابلَرِیدَه کِیلتِیرِیشمَدِی، مَنَه بُو فِرقَه نِی اِسمِی زَنبِیَه اِیدِی؛ یَعنِی دُومگه اِیگه بُولگن کِیشِیلَر، چُونکِی بِیزنی زَمانَیمِیزدَه سُنّی و شِیعَه عَوام حَلقِینِی اوُرتَسِیدَه، مُقابِل طَرَفدَگِیلَرنِی دُومِی بار بُولِیب، اوُنِی اوُزلَرِینِی کِیِیملَرِی اِیچِیدَه یَشِیرِیب یُورِیشَدِی،دِیگن مِیش- مِیشلَر تَرقَلگن. حُکوُمَتسِیز و شُوراسِیز آدَملَرنِی اوُرتَسِیدَه تَرقَلگن نَرسَه لَر اَساسِیدَه حُکم چِیقَرِیش بُوندَن باشقه چَه نَتِیجَه گه آلِیب کِیلِیشِی هَم مُومکِین اِیمَس.

1.  رُوحِی جَنگلَرنِی اِیجاد قِیلِیش و مُخالِف کُوچلَرگه نِسبَتاً عُمُومِی قُوزغَلِیش.

مَنَه بُونگه اوُحشَش اِسلامنِی زِیدِّیدَگِی شِیعَه و سُنّی نامِی آستِیدَگِی غُولَّاتلَر یا ظاهِرِیلَر،مُعتَزِیلَه لَر و ……. وَ اَدَشگَن  کِیمسَه لَرگه تِیگِیشلِی مَسخَرَه عَقِیدَه لَر آدَملَرنِی قوُلاغِیگه یِیتِیب بارگن پَیتِده، آدَملَر قُویِیدَگِی گَپلَرنِی اَیتِیشِی اَنِیق: مُسُلمانلَر جَماعَتِینینگ تُوغرِی یُولِیدَن اَدَشِیب کِیتگن کِیمسَه لَرنِی عاقِبَتِی مَنَه شُوندَی بُولَدِی. اوُلَرنِی نَظَرِیدَگِی جَماعَت اوُشَه دَورنِی حُکُومَتِی رَسمِی رَوِیشدَه تَن آلگن عَقِیدَه حِسابلَنَدِی. سَلطَنَتنِی مَعرُوضَه قِیلُوچِیلَرِی اِیسَه لَقَب قوُیِیش بُویِیچَه اِینگ کوُپ اوُلوُشگه اِیگه بُولِیشَدِی.   ^[1]

• تَشقِی سِکولار کافِرلَر مُسُلمانلَرنِی اوُرتَسِیدَه اِیچکِی جَنگلَرنِی اِیجاد قِیلِیش اوُجُون سُواِستِعفادَه قِیلِیشَدِی.

تَشقِی سِکولار کافِرلَر هَم اِینگ یَحشِی اوُصُولَّر بِیلن مُسُلمانلَرنِی اُورتَسِیدَگِی تَفَرُّقنِی مِیقیاسِینِی یَنَدَه کِینگیتِیرِیش اوُچُون اِسلامِی مَذهَب و تَفسِیرلَرنِی بِیریگه غُولّات عَقِیدَه سِینِی یاپِیشتِیرِیشگه حَرَکَت قِیلِیب کِیلِیشگن. شُونگه اَساسلَنگن حالده سِکولار شَرقشُوناسلَرنِی کُوپِی قُویِیدَگِی گپلَرنِی آچِیقچَسِیگه اَیتَیاتگنِینِی کوُرَمِیز: شِیعَه لَرنِی عَقِیدَه سِی اِیرانِیلَردَن کُورَه کُوپراق یَهُودِیلَرگه یَقِینراقدِیر.  ^[2]

اوُلَر مَنَه بُو زَمِینَدَه اوُزلَرِینِی مَقصَدلَرِیگه یِیتِیش اوُچُون هَر قَندَی حَرَکَتنِی کوُزدَن قاچِیرِیشمَدِی. بُونگه مِثال تَرِیقَسِیدَه اَیتَدِیگن بُولسَک، شِیعَه لَرنِی اوُلَمالَرِی و شِیعَه عالِملَرِینِی اَکثَرِیَتِی قُرآنِّی اُوزگَرتِیرِیشلَردَن حِمایَه قِیلِینِیشِیگه اِتّفاقلِی نَظَر بِیلدِیرِیشگن. فَقَط اَخبارِیلَردَن بُولگن سَیِّد نِعمَتُ الله جَزائِرِی ( 1050-1112 قمری) مُحَدِّث نُورِی(1254-1320 قمری) اوُزگرتِیرِیشلَر حَقِیدَه گِی رِوایَتلَرگه بِنائَن قُرآنِّی اوُزگرتِیرِیلِیشِی حَقِیدَه گِی مَوضُودَه یازِیشگن. مُحَدِّث نُورِی مَنَه بُو رِوایَتلَرنِی سَیّارِی ناملِی غوُلّاتنِی کِتابِیدَن نَقل قیِلگن. اَحمَد ابن محمد سَیّارِی اِمام عَسکَرِینِی عَصرِیدَه ابو عبدالله سَیّارِی نامِی بِیلن مَشهُور بُولگن کِیشِی اِیدِی. احمد ابن محمد سَیّارِینِی “قِرائَت” ناملِی کِتابِی بُولِیب، بُو کِتاب “تَخرِیف و تَنزِیل” نامِی بِیلَن هَم مَشهُور بُولگن.    [3]

آخِیرگِی دَورلَردَه جُودَه کُوپ شَرقشُوناسلَر بُو کِتابنِی چاپ قِیلِیشگن.

تَشَیُّعنِی کَتّه کِیشِیلَرِیدَن بُولگن عَسکَرِینِی اَیتِیشِیچَه: شَیخ نُورِینِی نَقل قِیلگن رِوایَتلَرِینِی اَکثَرِی سَیّارِینِی قِرائَت کِتابِیدَن کِیلتِیرِیلگن. اوُ اَهلِی بَیت (علیه السلام) نِی اَئِمَّه سِیگه تُوخمَت قِیلگن و رِوایَتلَرنِی یَسَگن و اوُلَرگه سَنَدلَرنِی هَم قُویِیب چِیقِیب اوُلَرنِی اَهلِی بَیت (علیه السلام) گه نِسبَتلَگن. مُحَدِّثلَر اوُنِی رِوایَتلَرِینِی اَهلِی بَیت (علیه السلام) نِی حَدِیثلَر کِتابِیگه کِیرگِیزِیشگن، نُورِیگه اوُحشَش مُحَدِّثلَر قُرآنِّی اُوزگرتِیرِیلِیشِینِی اِثباتلَشدَه مَنَه بُو رِوایَتلَرنِی دَلِیل قِیلِیب کِیلتِیرِیشگن.[4]

شُوندَی بُولگچ، “تَخرِیف و تَنزِیل” ناملِی کِتاب نِیمَه اوُچُون شَرقشُوناسلَر تامانِیدَن مُسُلمانلَرنِی بُوندَی حَسّاس وَضِیعَتِیدَه نَشر قِیلِینگن؟، دِیب سَوال بِیرِیش هَم یَرَشمَگن اِیش بُولَدِی.

---

[1]( 2)- المقالات و الفرق؛ اسفراينى، ابو المظفر، التبصير فى الدين،( چاپ اول: بيروت، عالم الكتب).

[2]( 1)- بنگريد به: ولهاوزن، جوليوس، الاحزاب المعارضة السياسية الدينية فى صدر الاسلام، الخوارج و الشيعه،( چاپ دوم: كويت، وكالة المطبوعات، 1976 م)، ص 170.

[3]طوسی،اختیارمعرفةالرجال (رجالکشی)،ص 606 ،ش 1128.

[4]عسکری،القرآنالکریموروایاتالمدرستین،ج 3،ص 253 ـ 248.