وَاعْتَصِمُوا

Жохилият. (7)

Исломдан олдинги қадимги жохилиятда кишилар бир неча одамни нохақ қонини тўкиб қабилалараро ,нажодпарастона жангларни йўлга қўйган ва буни оқибатида бир қанча инсонлар, оилалар овора бўлиб нобуд бўларди. Бугунги кундаги янги жохилиятда эса янги секуляристлар ва уларни навкарлари бегунох одамларни бошига бомба  ташлашини оқибатида миллионлаб одамларни ер билан яксон қилиб  ташлашади.

-Авс ва хазраж қабилаларида эски жохилият даврида, бир кишини экинзоридаги ўтларнинг бошқа бир кишининг туяси томонидан пайхон қилиниши бахонаси билан 200 йил давомида икки қабила бир-бирларини ўлдиришган. Мана бу узундан –узоқ жахолат даврида йилига юзта атрофида инсон қурбон бўлган бўлса, бугунги кундаги замонавий самалётларда битта парвоз билан бир неча минутни ичида бунга нисбатан ўн баробар инсонларни у дунёга жўнатиб юборишади. Инсоф билан айтганда ўша қабилалараро урушни бошланишига сабаб бўлган далил асослироқ, маъқулроқ эди, чунки унда биринчи  бўлиб ўлдирилган   одам, ўзини хаққини олишни орқасидан қурбон бўлган. Энди халабча, босния, харзигувин, алжазоир, сурия, ироқ, афғонистон, яманни бегунох  ахолисини ,улардан хам ёмонроғи фаластин, бирма, марказий африка  мусулмонларини ўлдириш ва ироқ ва суриядаги мавжуд вазият  қайси нохақликни ундириш орқасидан қилиняпти? 

-Кейинроқ мадина деб номланган ясрибдаги авс ва хазраж қабилаларини тортишувларини кўриниши,  бугунги кундаги нажодпарастликга асосланган жангларни нихоятда кичкина бир модели хисоланади. Бутун дунё секуляристларининг биринчи ва иккинчи жахон уруши ёки уларни мусулмон диёрларида олиб борган жангларни ўзи бир фожиа бўлиб, уни исломдан олдинги жохилият билан солиштириб   бўлмайди. Биринчи ва иккинчи жахон уруши даврида тупроқга қориштириб ташланган инсонларни сони, бутун башарият тарихи давомида ўлдирилганларни сонидан кўпроқ бўлади.Фақат  японияни херошима ва нокозоки шахрларида атом бомбасини остида ўлдирилган одамлар эса, бутун араб жохилиятида ўлдирилган одамлардан кўпроқ бўлиб чиқади. Американи ветнамдаги олиб борган жангларидан   шунча йиллар ўтишига қарамасдан ,бегунох одамларни устига ташланган кимиёвий бомбаларни таъсирида хозиргача хилқати ноқис гўдаклар туғилиб келаяпти. Ўша пайтда бир неча давлат жангни рахбариятини американи қўлига топширган бўлиб , бу ана ўша жиноятчиларни қилган ишларини натижаси хисобланади. Худди шунга ўхшаш хозирда хам кўпгина давлатлар бирлашиб жангларни бошқаришни американи қўлига топшириб қўйишган.

-Араб жохилиятида бузуқ аёллар кишиларни ўзларига  жалб қилиш учун уйларига байроқ илиб қўйишарди! Бошқача қилиб айтганда фахиша  аёлларни уйи хисобланарди, бизни асримиздаги янги жохилиятда эса одамлар газеталарда, телевизион каналларда, спутникларда, интернетни мажозий дунёсидаги  минглаб сайтларда, ижтимоий тармоқларда ……..мана бу  мавзудаги таблиғотлар, мақолаларни тарқатишадики, бу нарса бутун башарият тарихида бесобиқа бўлган. Шундай бўлгач кўриб турганингиздек хозирги жохилият мана бу сохада хам уйларига байроқ осиб қўядиган аёллардан кўра анча ривожланиб кетишган.

-Эски жохилият асрида баъзи қабилаларни  раислари кўм-кўк, хосилдор ерларга бир кулба қуриб , эгаллаб олишарди; бугунги кунда эса жахондаги сармоядорлар нихоятда катта ерларни, махсулотларни хатто жахон бозорларини эгаллаб олишган.

-Қадимги жохилиятда киши кучини зўри билан бир одамни ўғирлаб , уни ўзига қул қилиб оларди. Бунга ўхшаш ишлар жахонни бошқа миллатларида  хам содир бўларди, хозирги кунда хам одам ўғирлаш ва одамларни ғайри қонуний равишда содир қилиш ,қулдорлик тузумини хозирги  замондаги эски равишга кўра қилинаётган  равшан намунаси бўлади. Бу йўл орқали нихоятда катта фойда қилишади ,аммо қадимги арбоблар қўл остидаги қулларга нисбатан қилган хизматларни  бирортасини хам қилишмайди . Қадимги арбоблар қулларни уйини , кийимини таъминлаб озиқ-овқатини берарди, хозиргиларчи?

جاهلیت. (7)

اگر كسانی در عصر جاهلیت قبل از اسلام خون چند نفر را به ناحق می ريختند و جنگ های قبيله ای ونژاد پرستانه به راه می انداختند که طی آن انسان ها و خانواده هایی را آواره و نابود می كردند، امروزه جاهلیت نوین سکولاریستها و نوکرانشان با ريختن بمب ها بر سر مردم بی گناه، مردم را ميليون ميليون مي كشند. در جاهليت کهن قبايل اوس و خزرج بيش از 200 سال به بهانه ی تلف شدن علف های مزرعه ی يکی توسط شتر ديگری، يکديگر را مي کشتند. و اگر در سراسر اين جهالت طولانی، هر سال صدها قربانی داشته، امروز يک بمب افکن مدرن، با يک پرواز چند دقيقه ای، دهها برابر آن را به ديار نيستی می فرستد؛ که انصافاً آن کشتار قبيله ای بسی موجه تر و معقول تر است، چرا که اولين قتل، در ازای گرفتن حقی صورت گرفته،شترش علف دیگری را خورده؛ ولی کشتار بی گناه مردم حلبچه، بوسنی و هرزگوين، الجزاير، سوریه، عراق، افغانستان، یمن و از همه رسواتر مردم مسلمان فلسطين، برمه و آفریقای مرکزی و وضع موجود عراق و سوریه در پی احقاق کدام حق است؟

نزاع قبيله های اوس و خزرج در آن دوران در شهر يثرب که بعدها مدینه نامیده شد، مدلهای بسيار بسيار كوچك شده ی جنگهای ن‍ژاد پرستانه ی امروز هستند. جنگهای اول و دوم جهانی سکولاریستها و دیگر جنگهای دامنه دار آن ها در سرزمینهای مسلمان نشین و … ، تاکنون فاجعه ای است که هرگز با جاهلیت صدر اسلام قابل مقایسه نیست. انسان هايی که در جنگ جهانی اول و دوم توسط سکولاریستها به خاک و خون کشيده شدند، از تمام کشته های طول تاريخ بشريت بيشتر بودند و کاری که دو بمب اتمی در شهرهای هیروشیما و ناکازاکی ژاپن کرد، به تنهايی از تمام کشته های زمان جاهليت عرب بیشتر است. بعد از گذشت اين همه سال از جنگ ويتنام با آمريكا و ريختن آن همه بمب شيميايی بر سر مردم بیگناه، هنوز كودكانی ناقص الخلقه به دنيا می آیند. این هم یکی از نشانه های جنایت کاران سکولاری است که آن زمان چند کشور رهبریت شان را دست آمریکا داده بودند، مثل الان که کشورها رهبریت شان را دست آمریکا داده اند.

• اگر در جاهليت عرب، زنانی بودند که آلوده بودند و «ذوات الاعلام»، پرچم هايی را بر در خانه هایشان می زدند تا افراد را به سوی خودشان دعوت كنند! به اصطلاح خانه های فاسد بودند، در جاهليت قرن ما افرادی هستند كه در روزنامه ها، کانالهای تلویزیونی و ماهواره ای و هزاران سایت و شبکه ی اجتماعی در دنیای مجازی اینترنت و … تبلیغات و مطالبی را در اين زمينه مطرح می كنند که در طول تاریخ بشریت بی سابقه بوده است. پس جاهلیت الان در این زمینه هم بالاتر از جاهلیت همان خانم هایی است که پرچم بر در خانه هایشان می زدند.
• در عصر جاهليت قدیم، برخی از رؤسای قبايل، سرزمين های سرسبز و خرم را با کلبه ای که درآن درست می کردند، به انحصار خود درمی آوردند؛ امروز نيز بسياری از سرمايه داران جهان سرزمینهای وسیع و برخی محصولات و حتی بازارهای جهان رابه انحصار خود درآورده اند .
• در جاهليت قديم گاه اتفاق مي افتاد كه فردی با تكيه بر زور و غلبه، انسانی را مي دزديد و او را به بردگی می كشيد، اين امر در همه جای جهان و در ميان تمام ملت ها سابقه داشته و هم اكنون نيز آدم ربايی و قاچاق انسان، روشن ترين نمونه ی بردگی به شيوه ی سنتی در جهان معاصر است كه از اين راه سود سرشاری رانصيب خودشان می کنند بدون این که کوچک ترین خدمتی که قبلاً ارباب ها به برده ها می کردند را انجام دهند. قبلاً ارباب ها خانه ی آنها را تأمین می کردند، پوشاک آن ها را تأمین می کردند، خوراک آن ها را تأمین می کردند. الان چه؟

غُولوُ و غالِیگرِینِی تَعرِیفِی (اَهلِی تَشَیُّعنِی مَنبَعلَرِینِی تَعکِیدلَشِیگه  اَساساً)

خالد هُورامِی

اَفسُوسکِی بِیر نِیچَه اوُن یِیلَّردَن بُویان عُموُماً مُسُلمانلَر، مَخصُوصاً اَهلِی سُنّت، باشقه  فِرقه لَرنِی، اِسلامِی مَذهَبلَرنِی تَنِیب آلِیش بارَسِیدَه، اوُزِینِی مَذهَبِیدَگِی اَصلِی مَنبَعلَرگه سُویَنِیشنِی اوُرنِیگه،کوُز و قوُلاقلَرِینِی سپُوتنِیک و مَجازِی کَنَلَّرنِی اِختِیارِیگه بِیریب قُویِیشگن. بُو کَنَلَّرنِی اَکثَرِی اِیسَه آلِی سَعُود و اَمِیرِیکه و اَنگلِیَه و مُسُلمانلَرنِی باشقه دُشمَنلَرِینینگ مَخصُوص سِیاسِی مَقصَدلَرِی یُولِیدَه پراگرَمَّه بُویِیچَه اِیشلَشیَپتِی.

مَنَه بُو عامَّه وِی اَخبارَات واسِطه لَرِی تَشَیُّع و تَسَنُّن نِی آرَسِیدَگِی غُولّاتلَرنِی فِکرلَرِی، عَمَلَّرِینِی حُجَّت قِیلگن حالده، شِیعَه و سُنِّی مَذهَبلَرِینِی بَرچَه سِیگه حَملَه قِیلِیشیَپتِی و مُسُلمانلَرنِی مُسُلمانلَر بِیلن مَشغُول قِیلِیب قُویِیش بیلن  بِیر قطاردَه، مُسُلمانلَرنِی اوُرتَسِیدَه یَنَدَه تَفَرُّقنِی کِینگیتِیرِیش آرقَلِی دُشمَنِّی فایدَه سِیگه، اَمّا مُسُلمانلَرنِی ضَرَرِیگه رُوحِی جَنگلَرنِی آلِیب بارِیشیَپتِی. شُبهَه سِیز بُو کِیشِیلَر مُسُلمانلَرگه قَرشِی دُشمَنِّی رُوحِی جَنگِینِی حِذمَتچِیلَرِی حِسابلَنِیشَدِی.

اِیندِی تُورلِی- هِیل اِسلامِی مَنبَعلَردَگِی غُولوُ، غُولّاتنِی تَعرِیفِی نِیمَه؟

غُولوُنِی تَعرِیفِی:

• غُولوُ فُعُول وَزنِیدَه بُولِیب، “غالی یَغلو” فِعلِینِی مَصدَرِیدِیر و حَدَّن آشِیب کِیتِیش، بَلَندلِیک، یُوقارِیگه کُوتَرِیلِیش، آشِیرِیب یُوبارِیشلِیک مَعناسِیدَه، مَثَلاً بِیر نَرسَه عادَتدَگِی قِیمَتدَن کُوتَرِیلِیب کِیتَدِیگن بُولسَه هَم،اوُنگه “غالٍی” (قِمَّت مَعناسِی) دِیِیلَدِی؛ شُونگه اوُحشَش سُویُوقلِیکلَر حَقِیدَه هَم قَینَب تاشِیب کِیتگن پَیتِیدَه، اوُنگه “غَلَیان” قِیلدِی دِیِیلَدِی.
• غُولوُ کَلِیمَه سِی تَقصِیر سُوزِینِی مُقابِلِیدَگِی کَلِیمَه بُولِیب لوُغَتدَه اِیسَه حَدِّیدَن تَجاوُز قِیلِیش و بِیر نَرسَه دَه آشِیرِیب یُوبارِیش بُولَدِی؛ یَعنِی بِیر کِیشِی یاکِی نَرسَه حَدَّن تَشقَرِی کُوپ صِیفَتلَنِیب یُوبارِیلَدِی.  [1]

غُولوُ آشِیرِیب یُوبارِیش، بَلَندلِیک، یُوقارِیگه کوُتَرِیلِیش، حَدَّن و چِیگَرَدَن آشِیشلِیک؛ شُو بِیلن بِیرگه بِیر نَرسَه نِی نَرخِی عادَتدَگِیدَن یُوقارِیگه چِیقسَه هَم،”غالٍی” یَعنِی “قِمَّت” دِیِیلَدِی. باشقه مِلّتلَرنِی عِلملَرِیدَه مَنَه بُو سُوز تُوغرِیسِیدَه اَنِیق بِیر تَعرِیف بِیرِیلمَگن، فَقَط مِیزانِینِی اَیتِیب اوُتِیشگن. اوُنِی قوُیِیدَگِیچَه تَعرِیفلَشگن: بُو گوُرُوه شِیعَه لَرنِی بِیر گوُرُوهِی بُولِیب اوُزلَرِینینگ اَئِمَّه لَرِینِی رُوحِیگه خُدا حُلوُل قِیلَدِی دِیگن اِعتِقادگه  اِیگدِیرلَر.[2].

شَهریستانِینِی اَیتِیشِیچَه: غُولَّات اَئِمَّه لَردَن بِیرِینِی خُداگه اُوحشَتگن، گاهِیدَه اِیسَه خُدانِی حَلقگه اوُحشَتگن و یَهُود و نَصارالَردِیک خُدانِی جِسملَردَه کُوچِیب اوُتِیشِیگه قائِل بُولگن کِیشِیلَردِیر. غُولَّاتنِی عَقِیدَه سِیدَه  توُرت نَرسَه بار: تَشبِیه، بِداء، رُجعَت وتَناسُخ؛ بُولَرنِی هَر بِیرِی شَهَرلَردَه اوُزِیگه حاص لَقَبلَرگه اِیگه بُولَدِی. اَگر غُولّات کَلِیمَه سِی قَرِینَه سِیز اِیشلَتِیلسَه، بُوندَن بُولگن مَنظوُر شِیعَه لَرگه نِسبَتلَنگن فِرقَه لَر بُولَدِی،لِیکن تَرِیخ دَوامِیدَه شِیعَه بُولمَگن غُولوُگه مایِیل عَقِیدَه لَر هَم بُولگن؛ اوُلَرنِی بَعضِیلَرِی خُداگه بَعضِیلَرِی اِیسَه عَبّاسِیلَرنِی (مَنصُورگه اُوحشَش) حَلِیفَه لَرِیگه اِعتِقادلَرِی بُولگن بُولِیب، “عَبّاسِیَه غوُلّاَتلَرِی” هَم دِیِیلگن.    [3][4]

مُفِید غُولوُنِی تَعرِیفلَب اَیتَدِیکِی: غُولُو لُوغَتدَه چِیگَرَدَن اوُتِیشلِیک و مُعتَدِیلِّیکدَن چِیقِیشلِیکدِیر. الله تعالی نَصاریلَرنِی حَضرَتِی مَسِیح (علیه السلام) حَقِیدَه غُولوُ قِیلِیشلِیکدَن مَنع قِیلِیب مَرحَمَت قِیلَدِی: 

«يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ وَلاَ تَقُولُواْ عَلَى اللّهِ إِلاَّ الْحَقِّ» (نساء:171) ^[5]

اِی اَهلِی کِتاب،( عِیسی نِی خُدا دِیِیش بِیلن) دِینِینگِیزدَه حَدِّینگِیزدَن آشمَنگِیز! الله شَعنِیگه اِیسَه فَقَط حَق گَپنِی اَیتِینگِیز!

شُوندَن سُونگ غُولّات و مُفَوِّضَه حَقِیدَه اَیتَدِیکِی:

غُولّات گوُرُوهِی اوُزِینِی اِسلامدَه دِیب کُورسَتَدِیگن و اَمِیر اَلمُؤمِنِین، اِماملَر و اوُلَرنِی فَرزَندلَرِیگه نِسبَتاً اوُلُوهِیَت و نُبُوَّتنِی نِسبَتلَیدِیگن و اوُلَرنِی حَقِیدَه مُعتَدِیل حالَتدَن، حَدِّیدَن آشِیرِیب یُوبارَدِیگن کِیشِیلَردَن عِبارَت. مُفَوِّضَه هَم غوُلّاتنِی بِیر قِسمِی بُولِیب، اُولَرنِی غوُلّاتدَن فَرقِی شُوکِی، اَئِمَّه نِی حادِث و مُخلوُق دِیِیشَردِی: خُداوَند اوُلَرنِی یَرَتِیب حَلقنِی اِیشِینِی اوُلَرگه تَفوِیض قِیلگن.[6]

مُفِید، اِعتِقادنِی تُوغرِیلَشدَه غوُلّات حَقِیدَه گِی بَحثنِی باشِیدَه اوُنِی مَعناسِینِی شُوندَی تُوشُونتِیرَدِی:

(الغلو فی اللغة هو التجاوز عن الحدّ والخروج عن القصد، قال اللّه تعالی: یا اهل الکتاب لاتَغلُوا فی دینکم ولاتقولوا علی اللّه الا الحق (نساء/ 171). فنهی عن تجاوز الحدفی المسیح وحذّر من الخروج عن القصد فی القول وجعل ما ادعته النصاری فیه غلواً لتعدیه الحدّ،علی مابیّناه.)^[7]

غُولوَ لوُغَتدَه حَدَّن آشِیشلِیک و اوُرتَچَه حالَتدَن چِیقِیب کِیتِیشلِیک. الله تعالی مَرحَمَت قِیلَدِیکِی: ” اِی اَهلِی کِتاب، دِینِینگِیزدَه حَدِّینگِیزدَن آشمَنگِیز! الله شَعنِیگه اِیسَه فَقَط حَق گپنِی اَیتِینگِیز!” ( مَسِیح، فَقَط الله نِی یُوبارگن اِیلچِیسِی) شوُندَی اِیکن مَسِیح بارَسِیدَه حَدَّن آشِیشدَن و گپِیرِیشده هَم مُعتَدِیلِّیکدَن چِیقِیب کِیتِیشدَن مَنع قِیلَدِی. نَصاریلَر قِیلَیاتگن اِدَّعانِی هَم حَدَّن اشِیشلِیک دییگن؛ چُونکِی اوُلَر هَم آلدِینراق غُولوُنِی مَعناسِی حَقِیدَه بَیان قِیلگنِیمِیزدِیک، حَدّن آشِیب اوُتِیب کِیتِیشگن.

غُولُو حَقِیدَه گِی مَوجُود تَعرِیفلَر، جامِع و کامِل اِیمَس، بَعضِی تَعرِیفلَر نَرسَه لَرگه  نِسبَتاً بُولسَه، بَعضِیلَرِی اِیسَه مِیزانگه نِسبَتاً اَیتِیلگن، بَعضِیلَرِی هَم تَعرِیفنِی بَرچَه قِسملَرینِی اوُز اِیچِیگه آلمَیدِی.

بِیر سُوز بِیلن اَیتگنده: غُولُو یَعنِی طاغُوت یَسَشلِیک. غُولّات هَم طاغُوتلَرگه اِیمان کِیلتِیرگن کِیمسَه لَردِیر.

اِسلام طاغُوتگه کُفر کِیلتِیرِیش بُولسَه، غالِیگرِی اِیسَه طاغُوتگه اِیمان کِیلتِیرِیش اوُچُون حَرَکَت قِیلِیشلِیک بُولَدِی.

غُولّاتنِی مَعناسِی

“غُولّات” کلِیمَه سِینِی کوُپلِیگِی “غالٍی” آشِیرِیب گپِیرُوچِیلَر و بِیهُودَه سُوزلَرنِی اَیتَدِیگنلَردِیر. اوُلَر شِیعَه لَرنِی بِیر فِرقَه سیی بُولِیب، تَشَیُّعدَه حَدَّن آشِیرِیب یُوبارِیشگن و اوُزلَرِینِی اَئِمَّه لَرِی حَقِیدَه آشِیرِیب گپِیرِیشگن، اُولَرنِی الله نینگ مَقامِیگه یِیتکَزِیب اِلاهِی نُورانِی جَوهَرنِی اَئِمَّه لَرِیگه حُلوُل قِیلَدِی، دِیب اَیتِیشگن.[8]

بُوندَن کِیلِیب چِیقَدِیگن بُولسَه، غُولوُ بِیر اَدَشگن عَقِیدَه جَرَیانِی بُولِیب، اِنسان بِیر نَرسَه نِی یا بِیر کِیشِینِی اوُزِینِی حَدِّیدَن یُوقارِیگه آلِیب چِیقِیشِی مَعناسِیدَه دِیر. مَثَلاً عِیسَی مَسِیح ( علیه السلام) خُدا یا خُدانِی فَرزَندِی دِیسَه، یاکِی اِمام عَلِی (علیه السلام) بُو جَهانِّی یَرَتوُچِیسِی دِیسَه. شُو سَبَبلِی هَم اِمام سَجَّاد علیه السلام بُو سُوزلَرنِی اَیتگندِیلَر:  «أحبونا حب الاسلام و لا ترفعونا فوق حدنا»  بِیزلَرنِی اِسلامدَگِی مُحَبَّت اَساسِیدَه یَحشِی کُورِینگلَر و اُوزِیمِیزنِی حَدِّیمِیزدَن تِیپَراقگه آلِیب چِیقمَنگلَر.

غالِیلَر اوُزلَرِینِی دِینِی رَهبَرلَرِینِی بَشَرنِی حَدِّیدَن یُوقارِیدَه، دِیب صِیفَتلَشَردِی و الله نی مَخصُوص صِیفَتلَرِینِی اوُلَرگه نِسبَتلَشَردِی. حَقِیقَتده اِیسَه غُولوُ مَخلوُقاتنِی طاغُوتگه اَیلَنتِیرِیش اوُچُون بِیر اَبزار، کَنَل وَضِیفَه سِینِی اوُتَیدِی، یَنَه هَم باشقه چَه  اَیتگندَه طاغُوت یَسَشگه کِیرَدِی.

شِیعَه لَرنِی اوُرتَسِیدَگِی غالٍی عِبارَه سِینِی اَهلِی سُنَّتنِی اِیچِیدَگِی زِندِیق سُوزِیگه یَقِین دِیسَه بُولَدِی، فَقَط اوُرتَدَگِی اوُلَرنِی فَرقِی زَنادِیقَه لَر اوُزلَرِینِی سِکولاریستِیک اِیشانچلَرِی و مادِّی فَلسَفَه لَرِینِی آشکار قِیلِیب اَیتِیشَدِی، اَمّا غُولّات اوُلَردَن بِیر مَرحَلَه آرقَدَه یُورِیب، مَنَه شُو مَقصَدلَرنِی اِسلامِیگه اُوحشَش اَدَبِیاتلَر بِیلن اِسلامِی فِرقه لَرنِی بِیرِینِی کَنَلِی آرقَلِی بَیان قِیلِیشَدِی، زِندِیقلَردَگِی جُرعَت اوُلَردَه تاپِیلمَیدِی.

شُونِینگ اُوچُون غالِیگَرِینِی اِیچکِی کافِرلَر( مُنافِقلَر) نِینگ مَوجُودِیَتِینِی اِعلام قِیلَدِیگن بِیرِینچِی مَرحَلَه دِیِیلسَه، زِندِیقلَرنِی اِیسَه اوُندَن یُوقارِیدَگِی مَرحَلَه دَه تَکامُلَّه شِیشگه یَقِینراق دِیب سَنَلَدِی و شَخص بُو یُونَلِیشدَه 1- آگاه حالِیدَه 2- قَصد دَن 3-اوُزِینِی اِختِیارِی بِیلَن اِسلام دِینِیدَن چِیقِیب مُرتَد بُولَدِی، هَمدَه تَشقِی آشکار کافِرلَر صَفِیدَن جای آلَدِی.

مَنَه بُو حالَتدَه اَگر بِیر کِیشِی بُوندَی غوُلّاَتلَرنِی اِسلام دائِرَه سِیگه قُویَدِیگن بُولسَه، بُولَر یا اِسلامنِی و غَیرِی اِسلامنِی یَحشِی تَنِیمَیدِیگن دُوستلَر، یاکِی مُسُلمانلَرگه قَصد دَن ضَربَه اوُرِیشنِی هاحلَیدِیگن دُشمَنلَر حِسابلَنِیشَدِی. مَذهَبلَرنِی آرَسِیدَگِی غُولّاتلَرنِی فِکرِی، عَقِیدَه سِی بِیلَن بَرچَه مَذهَبلَرگه حَملَه  قِلَدِیگن کِیمسَه لَر، شُبهَه سِیز یا جاهِل و اَلدَنگن دُوستلَر یاکِی بُولمَسَم مُسُلمانلَرنی آگاه دُشمَنلَرِیدِیر.

---

[1]لسان العرب،ابن منظور، ج 15، ص 132

[2]راغباصفهانی،المفرداتفیغریبالقرآن،ص 365؛انیس،المعجمالوسیط،ص 690 .

[3]شهرستانی،المللوالنحل،ج 1،ص 176 و 177.

[4]اشعری،المقالاتوالفرق،ص 69 .

[5]مفيد، تصحيح الاعتقاد، ص131.

[6]مفيد،تصحيحالاعتقاد،ص131.

[7]تصحیحالاعتقاد)،چاپشدههمراهبااوائلالمقالات، 238.

[8]مشکور، 1368، ص 151

Ғулув ва ғолийгарийни таърифи (ахли ташайюъни манбаъларини таъкидлашига асосан)

Холид хўромий

Афсуски бир неча ўн йиллардан буён умуман мусулмонлар, махсусан ахли суннат, бошқа фирқаларни,исломий мазхабларни  таниб олиш борасида, ўзини мазхабидаги аслий манбаъларга суянишни ўрнига ,кўз ва қулоқларини спутник ва мажозий каналларни ихтиёрига бериб қўйишган. Бу каналларни аксари эса оли саъуд ва америка ва англия ва мусулмонларни бошқа душманларининг махсус сиёсий мақсадлари йўлида программа буйича ишлашяпти.

Мана бу оммавий ахборот воситалари ташайюъ ва тасаннунни орасидаги ғуллотларни фикрлари, амалларини хужжат қилган холда, шиъа ва сунний мазхабларини барчасига хамла қилишяпти ва мусулмонларни мусулмонлар билан машғул қилиб қўйиш билан бир қаторда,  мусулмонларни ўртасида янада тафарруқни кенгайтириш орқали душманни фойдасига , аммо мусулмонларни зарарига рухий жангларни олиб боришяпти. Шубхасиз бу кишилар мусулмонларга қарши душманни рухий жангини хизматчилари хисобланишади.

Энди турли-хил исломий манбаълардаги ғулув , ғуллотни таърифи нима?

Ғулувни таърифи:

-Ғулув фуъулун  вазнида бўлиб, “ғолий яғлу” феълини масдаридир ва хаддан ошиб кетиш,баландлик, юқорига кўтарилиш, ошириб юборишлик маъносида, масалан бир нарса  одатдаги қийматдан кўтарилиб кетадиган бўлса хам, унга “ғолий” (қиммат маъноси ) дейилади;  шунга ўхшаш суюқликлар хақида хам қайнаб тошиб кетган пайтида , унга “ғалаён” қилди дейилади.  [1]

-Ғулув калимаси тақсир сўзини муқобилидаги калима бўлиб, луғатда эса хаддидан тажовуз қилиш ва бир нарсада ошириб юбориш бўлади; яъни бир киши ёки нарса хаддан ташқари кўп сифатланиб юборилади. [2]

Ғулув ошириб юбориш, баландлик, юқорига кўтарилиш, хаддан ва чегарадан ошишлик ; шу билан бирга бир нарсани нархи одатдагидан юқорига чиқса хам, “ғолин” яъни “қиммат” дейилади. Бошқа миллатларни илмларида мана бу сўз тўғрисида аниқ бир таъриф берилмаган, фақат мезонини айтиб ўтишган. Уни қуйидагича таърифлашган:  бу гурух шиъаларни бир гурухи бўлиб, ўзларининг   аиммаларини рухига худо хулул қилади деган эътиқодга эгадирлар.[3].

Шахристонийни айтишича:  ғуллот аиммалардан бирини худога ўхшатган, гохида эса худони халқга ўхшатган ва яхуд ва насоролардек худони жисмларда кўчиб ўтишига  қоил бўлган кишилардир. Ғуллотни ақидасида тўртта нарса бор: ташбих,бидаъ, ружъат ва таносух; буларни хар бири шахарларда ўзига хос лақабларга эга бўлади. Агар ғуллот калимаси қаринасиз ишлатилса, бундан бўлган манзур шиъаларга нисбатланган фирқалар бўлади, лекин тарих давомида шиъа бўлмаган ғулувга мойил ақидалар хам бўлган; уларни баъзилари худога баъзилари эса аббосийларни (мансурга ўхшаш) халифаларига эътиқодлари бўлган бўлиб, “аббосия ғуллотлари” хам дейилган.   [4][5]

Муфид ғулувни таърифлаб айтадики: ғулув луғатда чегарадан ўтишлик ва мўътадилликдан чиқишликдир. Аллох таоло насороларни хазрати масих(алайхиссалом) хақида ғулув қилишликдан манъ қилиб мархамат қилади:

«يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ وَلاَ تَقُولُواْ عَلَى اللّهِ إِلاَّ الْحَقِّ» (نساء:171) ^[6]
эй ахли китоб, (ийсони худо дейиш билан) динингизда хаддингиздан ошмангиз! Аллох шаънига эса фақат хақ гапни айтингиз!

Шундан сўнг ғуллот ва муфаввизи хақида айтадики:

Ғуллот гурухи ўзини исломда  деб кўрсатадиган ва амирал мўъминин, имомлар ва уларни фарзандларига нисбатан улухият ва нубувватни нисбатлайдиган ва уларни хақида  мўътадил холатдан, хаддидан ошириб юборадиган кишилардан иборат. Муфаввиза хам ғуллотни бир қисми бўлиб, уларни ғуллотдан фарқи шуки, аиммани ходис ва махлуқ дейишарди: худованд уларни яратиб халқни ишини уларга тафвиз қилган.  [7]

Муфид,эътиқодни тўғрилашда ғуллот хақидаги бахсни бошида уни маъносини шундай тушунтиради:

 (الغلو فی اللغة هو التجاوز عن الحدّ والخروج عن القصد، قال اللّه تعالی: یا اهل الکتاب لاتَغلُوا فی دینکم ولاتقولوا علی اللّه الا الحق (نساء/ 171). فنهی عن تجاوز الحدفی المسیح وحذّر من الخروج عن القصد فی القول وجعل ما ادعته النصاری فیه غلواً لتعدیه الحدّ،علی مابیّناه.)^[8]

Ғулув луғатда хаддан ошишлик ва ўртача холатдан чиқиб кетишлик. Аллох таоло мархамат қиладики: ” эй ахли китоб, динингизда хаддингиздан ошмангиз! Аллох шаънига эса фақат хақ гапни айтингиз!” ( масих, фақат аллохни юборган элчиси)  шундай экан масих борасида хаддан ошишдан ва гапиришда хам мўътадилликдан чиқиб кетишдан  манъ қилди. Насоролар қилаётган иддаони хам хаддан ошишлик деган; чунки улар хам  олдинроқ  ғулувни маъноси  хақида баён қилганимиздек, хаддан ошиб ўтиб кетишган.

Ғулув хақидаги мавжуд таърифлар, жомеъ ва комил эмас, баъзи таърифлар нарсаларга нисбатан бўлса, баъзилари эса мезонга нисбатан айтилган, баъзилари хам таърифни барча қисмларини ўз ичига олмайди.

Бир сўз билан айтганда : ғулув яъни тоғут ясашлик. Ғуллот хам тоғутларга иймон келтирган кимсалардир.

Ислом тоғутга куфр келтириш бўлса, ғолийгарий эса тоғутга иймон келтириш учун харакат қилишлик бўлади.

Ғуллотни маъноси

“ғуллот” калимасини кўплиги “ғолин” ошириб гапирувчилар ва бехуда сўзларни айтадиганлардир. Улар  шиъаларни бир фирқаси бўлиб, ташайюъда хаддан ошириб юборишган ва ўзларини аиммалари хақида ошириб гапиришган,уларни аллохнинг  мақомига етказиб илохий нуроний жавхарни аиммаларига хулул қилади, деб айтишган.[9]

Бундан келиб чиқадиган бўлса, ғулув бир адашган ақида жараёни бўлиб, инсон бир нарсани ё бир кишини ўзини хаддидан юқорига олиб чиқиши маъносидадир. Масалан Ийсо масих (алайхиссалом) худо ё худони фарзанди деса. Ёки имом Али (алайхиссалом) бу жахонни яратувчиси деса. Шу сабабли хам имом Сажжод алайхиссалом бу сўзларни айтгандилар:

«أحبونا حب الاسلام و لا ترفعونا فوق حدنا»

Бизларни исломдаги мухаббат асосида яхши кўринглар ва ўзимизни хаддимиздан тепароқга олиб чиқманглар.

Ғолийлар ўзларини диний рахбарларини башарни хаддидан юқорида, деб сифатлашарди ва аллохни махсус сифатларини уларга нисбатлашарди. Хақиқатда эса ғулув махлуқотни тоғутга айлантириш учун бир абзор, канал вазифасини ўтайди, яна хам бошқача айтганда тоғут ясашга киради.

Шиъаларни ўртасидаги ғолий иборасини ахли суннатни ичидаги зиндиқ сўзига яқин деса бўлади, фақат ўртадаги уларни фарқи занодиқалар ўзларини секуляристик ишончлари ва моддий фалсафаларини ошкор қилиб айтишади, аммо ғуллот улардан бир мархала орқада юриб, мана шу мақсадларни  исломийга ўхшаш адабиётлар билан исломий фирқаларни бирини канали орқали баён қилишади, зиндиқлардаги журъат уларда топилмайди. Шунинг учун ғолийгарийни ички кофирлар (мунофиқлар) нинг  мавжудиятини эълом қиладиган биринчи мархала дейилса, зиндиқларни  эса ундан юқоридаги мархалада такомуллашишга яқинроқ деб саналади ва шахс бу йўналишда 1- огох холда 2- қасддан 3- ўзини ихтиёри билан ислом динидан чиқиб муртад бўлади, хамда  ташқи ошкор кофирлар сафидан жой олади.

Мана бу холатда агар бир киши бундай ғуллотларни ислом доирасига қўядиган бўлса, булар ё исломни ва ғайри исломни  яхши танимайдиган дўстлар, ёки мусулмонларга қасддан зарба уришни хохлайдиган душманлар хисобланишади. Мазхабларни орасидаги ғуллотларни фикри, ақидаси билан барча мазхабларга хамла қиладиган кимсалар, шубхасиз ё жохил ва алданган дўстлар ёки бўлмасам  мусулмонларни огох душманларидир.    

---

[1]راغب اصفهاني، الفردات في غريب القرآن،ص365.

[2]لسان العرب،ابن منظور، ج 15، ص 132

[3]راغباصفهانی،المفرداتفیغریبالقرآن،ص 365؛انیس،المعجمالوسیط،ص 690 .

[4]شهرستانی،المللوالنحل،ج 1،ص 176 و 177.

[5]اشعری،المقالاتوالفرق،ص 69 .

[6]مفيد، تصحيح الاعتقاد، ص131.

[7]مفيد،تصحيحالاعتقاد،ص131.

[8]تصحیحالاعتقاد)،چاپشدههمراهبااوائلالمقالات، 238.

[9]مشکور، 1368، ص 151

تعریف غلو و غالی گری (با تاکید بر منابع اهل تشیع)

به قلم:  خالد هورامی

متاسفانه چندین دهه است که مسلمین عموماً و اهل سنت خصوصاً در شناخت سایر فرقه ها و مذاهب اسلامی به جای تکیه بر منابع اصلی مذاهب خود چشم و گوش خود را به شبکه های مختلف ماهواره ای و مجازی سپرده اند که اکثریت مطلق این شبکه ها در راستای اهداف خاص سیاسی کشورهائی خاص چون آل سعود و آمریکا و انگلیس و سایر دشمنان مسلمین برنامه ریزی شده اند.  

این شبکه های رسانه ای سعی دارند با استناد به افکار و اعمال غلاة موجود در میان تشیع یا تسنن به کل مذاهب شیعی و سنی حمله نموده و با مشغول کردن مسلمین به مسلمین و دامن زدن به تفرق بیشتر در میان مسلمین به وظیفه ی خود در جنگ روانی به نفع دشمنان و به ضرر مسلمین بپردازند . بدون شک اینها کارمندان جنگ روانی دشمن بر علیه مسلمین بوده اند .

اما تعرف غلو غلاة در منابع مختلف اسلامی چیست؟
تعریف غلو:

• غلّو بر وزن فعول، مصدر فعل «غلي يغلوا» و به معناي افراط، ارتفاع، بالا رفتن و تجاوز از حد است و وقتي قيمت چيزي از حدّ معمول خود بالاتر مي‌رود، به آن «غالي» (به معناي گران) مي‌گويند؛ چنان كه درباره ي مايعات هر گاه به جوش آيند و در حدّ خود نگنجند، مي‌گويند غليان كرده است.[1]
• واژه غلوّ در مقابل تقصير است، و در لغت به معناى تجاوز از حد و افراط در شى ء است؛ يعنى فرد يا چيزى بيش از آنچه در او هست، توصيف شود .[2]

غلو به‌معنای افراط، ارتفاع، بالا رفتن و تجاوز از حد و مرز و حدود است؛ چنان‌که به چیزی که قیمت آن از حد معمول نیز بالاتر رود، «غال» یعنی «گران»می‌گویند.[3] در علم ملل و نحل (فرقه‌شناسی) تعریف دقیقی از این واژه به‌دست نداده و تنها به ذکر مصادیق پرداخته‌اند. اما در هر حال آن را این‌گونه تعریف کرده‌اند: فرقه‌هایی از شیعه که به خداییِ ائمه خود یا حلول روح خدایی در آنان اعتقاد دارند.[4] شهرستانی می‌گوید:

غلات یکی از ائمه را به خدا تشبیه کرده و گاه خدا را به خلق تشبیه کرده و مانند یهود و نصارا و قائلین به تناسخ به تجسیم خداوند قائل شده‌اند. عقاید غلات چهار چیز است: تشبیه، بداء، رجعت و تناسخ، و هرکدام در هر شهری که هستند، لقبی دارند.[5]اگر واژه غلات بدون قرینه به‌کار رود، منظور فرقه‌های منتسب به شیعه است، اما در طول تاریخ اسلام گروه‌هایی بوده‌اند که عقاید غلوآمیز داشته و شیعه نبوده‌اند؛ مانند آنان‌که به خدایی برخی از خلفای عباسی (مانند منصور) معتقد بوده‌اند که بدانها «غلات عباسیه» می‌گویند.[6]

مفيد در تعريف غلّو گفته است:
غلو در لغت، گذشته از حد و خارج شدن از اعتدال است. خداوند متعال نصاري را از غلو درباره ي حضرت مسيح(ع) نهي كرده، مي‌فرمايد: «يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ وَلاَ تَقُولُواْ عَلَى اللّهِ إِلاَّ الْحَقِّ» (نساء:171) ^[7]
آنگاه درباره ي غلات و مفوضه مي‌گويد:
غلات گروهي از متظاهرين به اسلامند كه اميرالمومنين و امامان و فرزندان او را به الوهيت و نبوت توصيف كرده‌اند و در حق آنان از حدّ اعتدال تجاوز كردند، و مفوضه عده‌اي از غلات‌اند و تفاوت آنها با غلات در اين است كه ائمه را حادث و مخلوق دانسته‌اند و گفته‌اند: خداوند آنان را آفريده و امر خلق را به آنها تفويض كرده است.[8]

• مفید، در تصحیح الاعتقاد در آغاز بحث از غلات، به معنای آن می پردازد:

(الغلو فی اللغة هو التجاوز عن الحدّ والخروج عن القصد، قال اللّه تعالی: یا اهل الکتاب لاتَغلُوا فی دینکم ولاتقولوا علی اللّه الا الحق (نساء/ 171). فنهی عن تجاوز الحدفی المسیح وحذّر من الخروج عن القصد فی القول وجعل ما ادعته النصاری فیه غلواً لتعدیه الحدّ،علی مابیّناه.)^[9]

غلو، در لغت گذشتن از حد است و بیرون رفتن از میانه روی. خداوند فرموده است:«ای اهل کتاب، در دین خود غلو نکنید و درباره خدا به جز حق نگوئید.» [مسیح، فقط فرستاده خداست] پس نهی فرموده از گذشتن از حد درباره مسیح و برحذر داشته از بیرون رفتن از میانه روی در گفتار. و ادعای نصارا را غلو دانسته است; زیرا آنان از حد گذشتند، طبق آنچه در معنای غلو بیان کردیم.

تعاریف موجود دربارۀ غلو، جامع و کامل نیستند، برخی تعریف به لوازم اند و برخی تعریف به مصداق، برخی دیگر نیز شامل همۀ اجزای تعریف نیستند.

 در یک کلام می توان گفت : غلو یعنی طاغوت سازی . غلات نیز کسانی هستند که به طاغوتها ایمان آورده اند .

اسلام یعنی کفر به طاغوت و غالی گری یعنی تلاش جهت ایمان به طاغوت .

معنی غلات
واژه «غلات» جمع «غالي» به معناي گزافه گويان و ياوه سرايان است. آنان فرقه هايي از شيعه مي باشند که در تشيع افراط نموده، درباره ائمه خود گزافه گويي کردند و ايشان را به خدايي رسانده و يا قائل به حلول جوهر نوراني الهي در ائمه و پيروان خود شدند [10]

در این صورت غلوّ یك جریان عقیدتی انحرافی است به این معنا كه انسان چیزی یا كسی را از آن حدی كه هست بالاتر بداند. بطور مثال بگوید عیسی مسیح (ع) خدا یا فرزند خداست. یا امام علی (ع) خالق جهان است. به همین دلیل کسانی چون امام سجاد علیه السلام می گفتند:«أحبونا حب الاسلام و لا ترفعونا فوق حدنا» ما را بر همان حب اسلام دوست دارید و ما را از حدی که داریم بالاتر نبرید.

غالیان كسانی بودند كه رهبران دینی خود را فراتر از حد بشری می پنداشتند و صفات  ویژه الله را به آنها می دادند. در واقع غلو ابزار و کانالی  جهت طاغوت کردن مخلوقات  یا آن روی سکه ی طاغوت و طاغوت سازی است .

عبارت غالی در میان شیعیان را می توان با کلمه ی زندیق در نزد اهل سنت  نزدیک دانست، با این تفاوت که زنادقه علنا باورهای سکولاریستی و فلسفه ی مادی خود را آشکار می نمودند اما غلات یک مرحله عقب تر همین اهداف را با ادبیاتی شبهه اسلامی و از کانال یکی از فرق اسلامی بیان می نمودند و جرأت زنادقه در آنها یافت نمی شد . در این صورت می توان گفت غالی گری اولین مرحله ی اعلام وجود کفار داخلی (منافقین) و زندقه  مرحله ای بالاتر و نزدیک به تکامل آنها به شمار می رود که طی آن شخص 1- آگاهانه 2- عمدا 3- به میل خودش و اختیاری از دین اسلام خارج شده و مرتد می شود و در ردیف کفار خارجی و آشکار قرار می گیرند .

 در این صورت کسانی که چنین غلاتی را در دایره ی اسلام قرار می دهند یا دوستانی هستند که شناخت درستی از اسلام و غیر اسلام ندارند یا دشمنانی هستند که قصد ضربه زدن به مسلمین را دارند، و افرادی که با عقاید و افکار غلاة میان مذاهب به کل مذهب مورد نظر حمله می کنند بدون شک یا دوستان جاهل و فریب خورده هستند یا دشمنان آگاه مسلمین .

---

[1]راغب اصفهاني، الفردات في غريب القرآن،ص365.

[2] لسان العرب،ابن منظور، ج 15، ص 132

[3]راغباصفهانی،المفرداتفیغریبالقرآن،ص 365؛انیس،المعجمالوسیط،ص 690 .

[4]شهرستانی،المللوالنحل،ج 1،ص 176 و 177. نیزبنگریدبه: دهخدا،لغت‌نامه،ذیل «غلاة»،ص 16772.

[5]شهرستانی،المللوالنحل،ج 1،ص 176 و 177.

[6]اشعری،المقالاتوالفرق،ص 69 .

[7]مفيد، تصحيح الاعتقاد، ص131.

[8]مفيد،تصحيحالاعتقاد،ص131.

[9]تصحیح الاعتقاد)،چاپ ش دههم راهبا اوائل المقالات، 238.

[10] مشکور، 1368، ص 151

جاهلیت. (6)

حاضِرگی زَمانَوِی جاهِلِیَتده  بیز ضَعِیف کیشیلرنی عَذابلنیشیگه  گواه  بُولیب  توریبمیز، حُودّی  شُو عَذابنی  اَوّلگی جاهِلِیَتده  بلال، یاسر، عَمّارنی  باشیگه هَم آلیب کیلیشگن اِیدی. حاضِرگی  دَورده اِیسه جایلشگن  اوُرنینی هَم هیچ  کیم بیلمَیدیگن اَبُو غُرَیب،گوانتنمه، بیرمه، مَرکزی اَفریکه، بَگرامگه  اوُحشَش زیندانلر  پَیدا بُولگن، اَمیریکه ، اَنگلیز، فِرَنسیه،گیرمَنِیَه،رُوسِیَه گه  اوُحشَش بُوتُون  جَهان سکولار کافرلریگه حِذمَت  قیله یاتگن  مَحَلّی  طاغُوتلر  قورگن  زندانلر و بُو زندانلردَ گی  اِنسانلرنی  اوُستیده  قوُلّه نیاتگن  مِینگ  بَرابَر دَحشَتلیراق  عَذابلر اِسلامنی  اَوّلّیدَگی  عَرَب جاهِلِیَتیده  بُولگن اِیمَس.

حاضِرگی  یَنگی  جاهِلِیَتده  پَیغَمبَریمیز  صلی الله علیه وسلمنی باشلریگه  یَنه  کول  ساچیب یاتیشیبدی، حَقارت  قیلیشَدی، زَمانَوِی  اوُصلوُبلر  بیلن آدابسیزلیک  قیلیشَدی؛ یَعنی کِتابلر،کریکتوُرَلر، فِلم  یَسَشلر،تحقیرلشلر،حُرمتسیزلیک  قیلیشگه  اوُحشَش،بونی سَلمان  راشِدی،یوراپه و دَنمارکنی  کریکتوُریستلرینی  مِثالیده  کوُرسَک  بُوله دی. مَریوانّی  حَلبچه سیدَگی  مُرتدلر هَم عِراقنی کردِستانیده  آزاد  مَنه  شُو اِیشلرنی  قیلیب یُوریشیبدی. بُونگه  اوُحشَگن  مِثالّرگه  جُوده  کوُپ  گواه  بُوله میز.

 حُرافاتلر هَم اِسلامنی اَوّلیدَگی  جاهِلِیَتنی  بیلگیلریدَن  حِسابلنر  اِیدی، لیکن حاضِرگی  دَورگه  قه رَلسَه  حُرافات  نِهایَتده  دَحشَتلی  دَرَجَه ده  کوُچَییب  کیتگن، شَیطان پَرَستلیک  پراگرَمّه لری،فرَنکمَسان لرگه  اوُحشَش  حُرافاتل ر سکولارلرنینگ رِواجلنگن  مَملکتلری  غَربدَن  کیریب کیلگن و بُولر مُسُلمانلرنی  ییرلریگه  هَم کیریب  کیلیشگه  اوُلگوُریشگن. بُولر  حُرافاتنی  اِینگ یامان  توُرلری  حِسابلنَدی. بُوگوُنگی  سکولار  دُنیاسی  اوُزینی  پَستکش،بُولغَنگن  مَدَنِیَتی  بیلن زَمانَوِی و رِواجلنگن  جاهِلِیَتنی  نَماییش  قیلیب  تُوریبدی،قدیمگی  اوُلگن  حُرافاتلرنی  شَخصِی آزادلیگی  دِیگن  ناملر بیلن  قیته دَن  تیریلتیریب  آلیب کیلیشگن.

سکولار آدَملر اِسلام  کیلیشیدَن  آلدین  بُوتپَرَست  بُولیشگن؛ بُوگونگی  یَنگی سکولار بَشَر اِیسه بای لیک، مَقام،توُرلی- توُمَن  طاغُُوتلرنی، اَبزارلرنی، مَجلیسلرنی  اوُزلریگه  بُوت  قیلیب آلیشگن و اوُلرگه  سِیغینیش  بیلن  مَشغوُل  بولیب  یُوریشیبدی.

قدیمگی جاهِل کیشیلر آدَملرنی  بیتّه – بیتّه قیلیچ و کمان بیلن اوُلدیریشَردی؛ اَمّا حاضِرگی  جاهِل، کتّه  قدرَت  ایگه لری و سکولارلر هَمده  اوُلرنی  مَحَلّی  قرَم  حِذمَتچیلری  جُوده  قیسقه  مُدّتنی اِیچیده  آدَملرنی توپراق و قانگه  قاریشتیریب  ته شلشَدی،اوُزلریدَگی  هَر- هیل کِیمیاوی،فاسفارلی،اَتام  بامبه لری  بیلن  آدَملرنی  ییر بیلن  بیتّه  قیلیب  یُوباریشَدی.

سکولار فرَنسیه  حُوکُومَتی  اَلجزائِردَگی  آدَملر  بیلن  بُولگن جَنگده 40 مِینگدَن  آشیق  اَلجزائِرلیکنی  لبَرَتارِیَه  سِچقانلری  صِفتیده  فایدلندی و بیرینچی  اَتام  بامبَه سینی  مَنه  بُو گوناه سیز آدَملرنی  باشیگه  ته شلدی. او بُو  بیلن  بامبه سینی  آدَملرگه  نِسبَتاً  اَثرینی، رِیاکتِیو  تولقینینی تعثیرینی  اِمتحان  قیلیب  کوُرماقچی  اِیدی حالاص. بُونی  مِثال  تریقه سیده  کیلتیریشیمگه  سَبَب ،بُو واقیعَه دَن  جُوده  کوپچیلیکنی خَبَری یُوق،لیکن  بُوندَن  باشقه مِثالّرنی  اَمیریکه ،و نتا سکولاریستلرینینگ قاره  حِساباتلریده ،حاضِرگی  دَورده  عِراق،سُوریه،یَمَن،اَفغانستانّی  مِثالیده  گواه بُولیب  توُریبسیزلر.

Жохилият.(6)

-Хозирги замонавий жохилиятда биз заиф кишиларни азобланишига гувох бўлиб турибмиз, худди шу азобни аввалги жохилиятда Билол, Ёсир,Амморни бошига хам олиб келишган эди. Хозирги даврда эса жойлашган ўрнини хам хеч ким билмайдиган абу ғурайб, гувантанама,бирма, марказий африка, багромга ўхшаш зиндонлар пайдо бўлган,америка, инглиз, франция , германия, русияга ўхшаш бутун жахон секуляр кофирларига хизмат қилаётган махаллий тоғутлар қурган зиндонлар ва бу зиндонлардаги инсонларни устида қўлланаётган минг баробар дахшатлироқ  азоблар исломни аввалидаги араб жохилиятида бўлган эмас.

-Хозирги янги жохилиятда пайғамбаримиз саллаллоху алайхи васалламни бошларига яна кул сочиб ётишибди,хақорат қилишади, замонавий услублар билан одобсизлик қилишади; яъни китоблар, карикатуралар, филм ясашлар, тахқирлашлар,хурматсизлик қилишга ўхшаш,буни салмон рошидий, европа ва данморкни карекатуристларини  мисолида кўрсак бўлади. Маривонни   халабчасидаги  муртадлар хам ироқни курдистонида озод мана шу ишларни қилиб юришибди. Бунга ўхшаган мисолларга жуда кўп гувох бўламиз.

-Хурофотлар хам исломни аввалидаги жохилиятни белгиларидан хисобланар эди, лекин хозирги даврга қаралса хурофот нихоятда дахшатли даражада кучайиб кетган,шайтонпарастлик программалари,франкмасонларга ўхшаш хурофотлар секулярларнинг ривожланган мамлакатлари ғарбдан кириб келган ва булар мусулмонларни ерларига хам  кириб келишга улгуришган. Булар хурофотни энг ёмон турлари хисобланади. Бугунги секуляр дунёси  ўзини ,пасткаш , булғанган маданияти билан замонавий ва ривожланган жохилиятни намойиш қилиб турибди, қадимги ўлган хурофотларни шахсий озодлик, ақида озодлиги, баён ва сўзлаш озодлиги деган номлар билан қайтадан тирилтириб олиб келишган.

-Секуляр одамлар ислом келишидан олдин бутпараст бўлишган; бугунги янги секуляр башар эса бойлик, мақом, турли –туман тоғутларни, абзорларни, масжлисларни ўзларига бут қилиб олишган ва уларга сиғиниш билан машғул бўлиб юришибди.

-Қадимда жохил кишилар одамларни битта-битта қилич ва камон билан ўлдиришарди; аммо хозирги жохил, катта қудрат эгалари ва секулярлар хамда уларни махаллий қарам хизматчилари жуда қисқа муддатни ичида одамларни тупроқ ва қонга қориштириб ташлашади, ўзларидаги хар-хил кимиёвий, фосфорли, атом бомбалари билан одамларни ер билан битта  қилиб юборишади.  

-Секуляр франция хукумати алжазоирдаги одамлар билан бўлган жангда 40 мингдан ошиқ алжазоирликни лабаратория сичқонлари сифатида фойдаланди ва биринчи атом бомбасини мана бу гунохсиз одамларни бошига ташлади. У бу билан бомбасини одамларга нисбатан асарини,радиактив тўлқинини   таъсирини имтихон қилиб кўрмоқчи эди холос. Буни мисол тариқасида келтиришимга сабаб , бу воқеадан  жуда кўпчиликни хабари йўқ, лекин бундан бошқа мисолларни америка ва ното секуляристларининг қора хисоботларида хозирги даврда ироқ, сурия , яман, афғонистонда гувох бўлиб турибсизлар.

جاهلیت 6

• زندانهای همین طواغیت محلی که به شیوه ای دست نشانده ی همان کفار سکولار جهانی چون آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه و امثال آن شده اند که هزاران بار بدتر و زجرآورتر از شکنجه های عرب جاهلی صدر اسلام است.
• در جاهلیت عصر در جاهلیت مدرن ما شاهد شکنجه ی ضعیفان هستیم، همان بلایی که بر سر بلال و یاسر و عمار و امثال آن می آمد؛ اما این بار در زندان های ابوغریب یا گوانتانامو،یا بورمه، یاآفریقای مرکزی، یا بگرام و تمام زندانهای کفار سکولار جهانی که مکان خیلی از آن ها را هم هیچ کسی نمی داند و جدید هم بر سر پیامبر خاتم صلی الله علیه وسلم دوباره خاکستر می ریزند، توهین می کنند، بی ادبی می کنند اما به شیوه ی مدرن آن؛ با کتاب، با کاریکاتور، فیلم سازی، اهانت کردن، هتاکی کردن و … . اگر سلمان رشدی را می بینیم، اگر کاریکاتورست های اروپا و دانمارکی را می بینیم، مریوان حلبچه ای های مرتد هم در کردستان عراق آزادانه دارند همین کار را انجام می دهند و امثال آن که به کرات آنها را مشاهده می کنیم.
• خرافه گرایی و خرافه پذیری همچنان که گفته شد نیز از علائم و نشانه های عرب جاهلی صدر اسلام به شمار می رفت اما، در حال حاضر نیز خرافات غوغا می کنند، برنامه های شیطان پرستی، فراماسونری و دیگر خرافاتی که از غرب و دنیای به اصطلاح متمدن سکولار شروع شده و در سرزمینهای مسلمان نشین ما هم رخنه کرده اند، بدترین نوع خرافات هستند. دنیای سکولار امروز با فرهنگ منحط و ناسالم خود جاهلیت مدرن را به نمایش گذاشته است و تمام خرافات مرده و جاهلیت مرده را دوباره زنده کرده آن هم تحت عنوان آزادی های شخصی و آزادی عقیده و آزادی بیان و گفتار و امثال آن، آزادی کفر.
• مردم سکولارتا پیش ازظهور اسلام،بت پرست بودند؛ بشر سکولار امروز نیز ثروت، مقام، ابزار وانواع طاغوتها و مجالس را معبود و بت خود کرده و به پرستش آن ها مشغول هستند.
• مردان جاهلی قبلاً افراد را یکی یکی، با شمشیروکمان می کشتند؛ اما ابرقدرتهای جاهل و سکولارکنونی و دست نشانده های محلی آن ها در مدت خیلی کوتاه، ملتی را با خاک وخون یکسان می کنند و با انواع بمب های شیمیایی و فسفری و اتمی از بین می برند .

حکومت سکولار فرانسه در جنگ با مردم الجزاير از ۴۰ هزار الجزايری به عنوان موش آزمايشگاهی استفاده كرد و اولين بمب اتم را بر سر مردم بی گناه آنجا ريخت تا اثرات آن بمب و تشعشعات راديواكتيو آن را بر روی انسان ها ببيند .این رابرای نمونه آوردم چون خیلی ها از این نمونه بی خبرهستند اما، سایر موارد رادر کارنامه ی سیاه سکولاریستهای آمریکا و ناتو و … خودتان دیده اید و هم اکنون هم در عراق، سوریه، یمن، افغانستان و … شاهد آن هستید.

اوُمَوِی شِیعَه لَرِی، عَلَوِی شِیعَه لَرِی وَ نَبَوِی سُنِّیلَرِی، اوُمَوِی سُنِّیلَرِی وَ شِیعَه غُولَّاتلَرِینِی پَیدا بُولِیشِی

خالد هُورامِی

سَیِّدِیمِیز علی ابن اَبی طالِبنینگ اِسلامِی حُکوُمَتِینِی دَورِیدَن سُونگ، بَنِی اوُمَیَّه پادشاهلَرِینِی حُکُومَتِی کِیلگن پَیتدَه بِیز اِیکِّی هِیل شِیعَه نِی کُورَمِیز، اوُلَرنِی بِیرِینچِسِنِی عَلی شِیعَه سِی و حُکوُمَتنِی شُورا و اِسلامِی رَوِیشگه قَیتِیشِینِی طَرَفدارلَرِی و باشقه سِینِی مُعاوِیَه و بَنِی اوُمَیَّه شِیعَه سِی، بَنِی اوُمَیَّه  شاهلَرِینِی شاهِیگرلِیگِینِی مُدافَعَه قِیلوُچِیلَرِی دِیِیلَدِی.

علی شِیعَه لَرِی یاکِی حُکوُمَتنِی اِسلامِی رَوِیشگه قَیتِیشِینِی طَرَفدارلَرِی هَم اَصلِیدَه بِیر نِیچَه قِسمگه تَقسِیم بُولِیشَردِی:

1. اِسلامِی حُکوُمَتگه قَیتِیشِنِی طَرَفدارلَرِی و بَنِی اوُمَیَّه شاهِیگرلِیگِینِی مُخالِفلَرِینِی بِیر قِسمِی عبدالله ابن زُبَیر و حُسَین ابن عَلِیگه اوُحشَگنلَر بُولِیب، اُولَر قُورَالِّی مُبارَزَه و جِهاد یُولِینِی تَنلَشدِی.
2. مَنَه بُو مُخالِفلَرنِی بِیر قِسمِی:حَنَفِی، مالِکِی، شافِعِی، حَنبَلِی و……لَرگه اوُحشَگنلَر قوُرَالِّی قُوزغَلِیش وجَنگ گه عُمُومِی زَمِینَه مُهَیّا بُولمَگنلِیگِی بائِث قُورالِّی جَنگدَن پَرهِیز قِیلِیشدِی و آدَملَرنِی اوُرتَسِیدَه تُوشُونتِیرِیش بِیلن بِیرگه حاکِمِیَت بِیلن هَمکارلِیک قِیلِیشدَن چِیتلَنِیشگه چَقِیرِیشَر و تُوغرِی یُولدَه بُولِیب  کُورِینگن حَرَکَتنِی حِمایَه قِیلِیشَردِی. (مَنَه بُو اِماملَر، اَبُو حَنِیفه نینگ حاکِملَرنی قَرشِیسِیدَه تُورِیب نَفَس زَکِیَّه گه طَرَفدارلِیک قِیلِیشِی تَریخنِی عَجایِیب واقِیعَه لَرِیدَن بِیرِیدِیر.)
3. مَنَه بُو مُخالِفلَرنِی یَنَه بِیر گوُرُوهِی بَنِی اوُمَیَّه نِی حُکُومَتِینِی فاسِد و اوُنِی مُخالِفلَرِینِی عالِم و عادِل دِیگنِی بِیلن، تَشقِی دُشمَنلَرنِی بَرابَرِیدَه مُسُلمانلَرنِی وَحدَتِی و تَفَرُّقدَن پَرهِیز قِیلِیش اوُلَر اوُچُون مُهِمراق بُولگن. شُو سَبَبلِی هَم بَنِی اوُمَیَّه نِی فاسِد حُکُومَتِینِی یانِیدَه، اوُندَن کِیِینگِی سِلسِلَه لَرنی یانِیدَه تُورِیب قِیلِیچ کُوتَرِیشگن. شُونِینگ اوُچُون هَم اِیمانِی، دِیندَگِی مُستَحکَملِیگِی یَزِیدگه نِسبَتاً کُوچلِیراق بُولگن عبدالله ابن زُبَیر و اوُ کِیشینِی یارانلَریِگه قَرشِی جَنگلَردَه اِیشتِراک اِیتِیشگن.

مَنَه بُو دَورلَردَه اَهلِی سُنَّت دِیگن اِصطِلاحنِی اوُچرَتمَیمِیز، اوُندَگِی بار نَرسَه عَلِینِی شِیعَه سِی و اوُنِی قَرشِیسِیدَگِی اوُمَیَّه اوُندَن کِیِین اِیسَه بَنِی عَبّاس شِیعَه سِی بُولگن حالاص؛ شِیعَه اَصلِیدَه عُمُومِی مَعنادَه بُولِیب، بِیتَّه مَقصَدنِی کِیتِیدَن یُورُوچِیلَردِیر. اِیندِی شَخصِی حالَتلَردَه و عِبادَت اَحکاملَرِیدَه هَم مَنَه بسو اِیکِّی هِیل شِیعَه نِی اوُرتَسِیدَه فَرق کُوزگه تَشلَنمَیدِی.

• ناوبَختِیگه اوُحشَگن کِیشِیلَر مُسُلمانلَرنِی تُورت فِرقه گه شِیعَه، مُرجِیعَه، مُعتَزِیلَه وحَوارِجگه تَقسِیم قِیلِیشگن.
• مُسُلمانلَرنِینگ اَهلِی بِدعَت طائِفَه سِی اوُزیِنِی مُخالِفلَرِینِی اَهلِی سُنَّت، دِیب ناملَشدِی ( یَعنِی اَهلِی سُنَّت عِبارَه سِی اَهلِی سُنَّتنِی اِماملَرِی تامانِیدَن وُجُودگه کِیلتِیرِیلگن اِیمَس، بَلکِی اوُزلَرِینِی اَهلِی عَقل،دِیب ناملَیدِیگن مُخالِفلَر تامانِیدَن وُجُودگه کِیلتِیرِیلگندِیر.)

زَمان اوُتِیشلِیگِی بِیلن حُکُومَت قُدرَتِیگه و نَظارَتِیگه اِیگه بُولمَگن و اوُلَرنِی هَر قَیسِینِیسِی ظُلم و سِتَمگه دُوچار بُولگن عَلِی شِیعَه لَرِی تَرقَلییب کِیتِیب، شَخصِی اَحکاملَردَه تُورلِی- هِیل اِجتِهادلَرگه قُول اُورِیشگن اِیدِی.

اَلبَتَّه بَعضِی بِیر کِیشِیلَر تامانِیدَن اوُمَوِی تَسَنُّنِی عِبارَسِینِی اوُرنِیگه نَبَوِی تَسَنُّنِی دِیگن اِصطِلاح هَم اِیشلِتِیلگن، عَلّامَه اَحمَد دَشَه اِینی اَیتِیشِیچَه:

اِنقِلابِی تَسَنُّن- اوُمَویی تَسَنُّن اِیمَس نَبَوِی تَسَنُّن- نِی نَظَرِی بُویِیچَه جَمِیعَتنِی اِدارَه قِیلِیش اِختِیارِی اَنَه اوُشَه قُرآن بُویُورگن شُورا حِسابلَنَدِی – ﻭﺍﻣﺮﻫﻢ ﺷﻮﺭﻱ ﺑﻴﻨﻬﻢ – یَعنِی شُورانِی نَفَرلَرِی- “اوُلِی الاَمر”- یَعنِی جَمِیعَتنِی مَسَلَه لَرِی، مُشکِلاتلَریدَن آگاه بُولگن کِیشِیلَر تامانِیدَن بُو مُشکِلاتلَر حَل قِیلِینَردِی. تَسَنُّن سَلطَنَتنِی قَرشِیسِیدَگِی اوُنِی یَنگِیلَشنِی هاحلَیدِیگن حَرَکَت اِیدِی، آلدِین هَم اَیتِیب اوُتگنِیمِیزدِیک تَسَنُّن نِی اِلدِیزِی سُنّتدَن کِیلِیب چِیقَدِی و قانُون،رَوِیش و جَمِیعَتنِی باشقَرِیش مَعناسِیدَه دِیر. اَهلِی تَسَنَّن سَلطَنَتگه اَساسلَنگن حُکَوُمَتنِی یُوقاتِیب اوُرنِیگه شُوراگه اَساسلَنگن حُکوُمَت کِیلِیشِینِی طَلَب قِیلَردِی.

مَنَه بُو یُولدَه،جَهاندَگِی بَرچَه مِلَّتگه اوُحشَش، عَلِی شِیعَه لَرِینِی- یاکِی باشقَه چه قِیلِیب اَیتگنده نَبَوِی تَسَنُّنِی- بِیر قِسمِی هَم بِیر تاماندَن اوُزلَرِینِی کَتَّه لَرِی حَقِیدَه جُودَه هَم آشِیرِیب یُوبارِیشگن، باشقه تاماندَن اِیسَه حاکِملَرنِی حِمایَه سِی آستِیدَگِی عِبادِی رَوِیشلَرنِی بَعضِیسِیگه قَرشِیلِیک قِیلِیش آرقَلِی اوُزلَرِینِی مُستَقِلِّیکلَرِینِی سَقلَشگه و آدَملَرنِی اوُلَرنینگ قَرشِیسِیگه قُویِیشگه حَرَکَت قِیلِیشگن. مَنَه بُو گوُرُوه حاکِملَر و سَلطَنَتنِی اوُلامالَرِیگه نِسبَتاً نَفرَتِی و اوُزلَرِینِی رَهبَرلَرِیگه، یِیتَکچِیلَرِیگه بُولگن عِشقِی سَبَبلِی اِفراط و غُولُو یُولِیگه تُوشِیب قالِیشَدِی و اَدَشِیب کِیتِیشدِی، نَتِیجَه دَه اِیسَه بُو اوُلَرنِی دَرَجَمَه- دَرَجَه شَرعِی مَفهُوملَردَن اَجرَب قالِیشلَرِیگه آلِیب باردِی.

بُو گوُرُوه باشِیده عَلِیگه اوُحشَش یِیتَکچِیلَرِینِی “اوُلوُهِیَت” دَرَجَه سِیگه کُوتَرِیب یُوبارِیشدِی، اَستَه – سِیکِین بُو گوُرُوهنِی بِیر قِسمِی عَلِی ابن مُوسی رِضا رحمه الله نِی دَورِیدَن باشلَب “تَعوِیض” گه بُورِیلِیب کِیتیشدِی. بُونِی مَعناسِی شُوکِی،اوُلَرنِی اَئِمَّه لَرِی خُدا اِیمَس،بَلکِی دُنیانِی اِدارَه قِیلِیش یَعنِی بَنده لَرنِی رِزقِی، فَرزَند بِیریش، شِفا بِیرِیش و ……خُدا تامانِیدَن اوُلَرگه بِیریلگن اِیشلَردِیر. مَنَه بُو اِیکِّی گوُرُوهنِی یانِیدَه غُولّاتلَرنِی یَنَه بِیر گوُرُوهِی پَیدا بُولگن بُولِیب، اوُلَر اَئِمَّه لَرنِی بُوتُونلَی پَستگه تُوشُورِیب قوُیِیشگن و “مَقَصِّرهَ” نامِی بِیلن مَشهُور بُولِیشگن. مَنَه شُو اُوچ  گوُرُوه اَهلِی کِتابنِی،غَیر اَهلِی کِتابنِی اِیشانچلَرِینِی بَعضِیسِینِی اوُزلَرِینِی اِیشانچلَرِیگه قُوشگن حالَتدَه،تُورلِی- هِیل مُسُلمانلَر یَشَیدِیگن مِنطَقَه لَردَه حَیاتلَرِینِی دَوام اِیتِّیرِیشگن.

شُوندُی بُولگندَن سُونگ،اَدَشگن کِیشِیلَرنِی فِکرِی، عَمَلِی بِیلن عَلَوِی شِیعَه لَرِی جَرَیانِینِی هَمّه سِینینگ عَقِیدَه سِیگه حَمله قِیلَدِیگن بُولسه ، شُبهَه سِیز هاحلَب یا هاحلَمَگن صُورَتده طاغُوتلَر و ظالِم حاکِملَرنینگ رُوحِی جَنگلَرِینِی آلِیب بارُوچِیلَرِی صَفِیگه کِیرِیب قالَدِی.

Умавий шиъалари, алавий шиъалари ва набавий суннийлари, умавий суннийлари ва шиъа ғуллотларини пайдо бўлиши

Холид хўромий

Саййидимиз Али ибни Аби Толибнинг исломий хукуматини давридан сўнг, бани умайя подшохларини хукумати пайтида биз икки хил шиъани кўрамиз,уларни биринчисини Али шиъаси ва хукуматни шўро ва исломий равишга қайтишини тарафдорлари ва бошқасини Муовия ва бани умайя шиъаси, бани умайя шохларини шохигарийлигини мудофаъа қилувчилари дейилади.

Али шиъалари ёки хукуматни исломий равишга қайтишини тарафдорлари хам аслида бир неча қисмга тақсим бўлишарди:

1-Исломий хукуматга қайтишни тарафдорлари ва бани умайя шохигарийлигини мухолифларини бир қисми Абдуллох ибни Зубайр ва Хусайн ибни Алига ўхшаганлар бўлиб, улар  қуролли мубораза ва жиход йўлини танлашди.

2-Мана бу мухолифларни бир қисми: Ханафий, Моликий, Шофеъий, Ханбалий ва …..ларга ўхшаганлар қуролли қўзғалиш ва жангга умумий замина мухайё бўлмаганлиги боис қуролли жангдан пархез қилишди ва одамларни ўртасида тушунтириш билан бирга хокимият билан хамкорлик қилишдан четланишга чақиришар ва тўғри йўлда бўлиб кўринган харакатни химоя қилишарди.( мана бу имомлар, Абу Ханифанинг хокимларни қаршисида туриб Нафас Закияга тарафдорлик қилиши тарихни  ажойиб воқеаларидан биридир.)

3-Мана бу мухолифларни яна бир гурухи бани умайяни хукуматини фосид ва уни мухолифларини олим ва одил дегани билан, ташқи душманларни баробарида мусулмонларни вахдати ва тафарруқдан пархез қилиш улар учун мухимроқ бўлган. Шу сабабли хам бани умайяни фосид хукуматини ёнида , ундан кейинги силсилаларни ёнида туриб қилич кўтаришган. Шунинг учун хам иймони, диндаги мустахкамлиги  язидга нисбатан  кучлироқ бўлган Абдуллох ибни Зубайр ва у кишини ёронларига қарши жангларда иштирок этишган.

Биз мана бу даврларда ахли суннат деган истелохни учратмаймиз, ундаги бор нарса алини шиъаси ва уни қаршисидаги умайя ундан кейин эса бани аббос шиъаси бўлган холос;  шиъа аслида умумий маънода бўлиб, битта мақсадни кетидан юрувчилардир.  Энди шахсий  холатларда ва ибодат ахкомларида хам мана бу икки хил шиъани ўртасида фарқ кўзга ташланмайди.

-Новбахтийга ўхшаган  кишилар мусулмонларни  тўрт фирқага шиъа, муржиъа, мўътазила ва хавориж тақсим қилишган.

-Мусулмонларнинг  ахли бидъат тоифаси ўзини мухолифларини ахли суннат, деб номлашди ( яъни ахли суннат ибораси ахли суннатни имомлари томонидан вужудга келтирилган эмас, балки ўзларини ахли ақл , деб номлайдиган мухолифлар томонидан вужудга келтирилгандир.)

Замон ўтишлиги билан хукумат қудратига ва назоратига эга бўлмаган ва уларни хар қайсиниси зулм ва ситамга  дучор бўлган али шиъалари тарқалиб кетиб ,  шахсий ахкомларда турли-хил ижтиходларга қўл уришган эди.

Албатта баъзи бир кишилар томонидан умавий тасаннуни  иборасини ўрнига набавий тасаннуни  деган истелох хам ишлатилган, аллома Ахмад Дашаийни айтишича:

 Инқилобий тасаннун –умавий тасаннун эмас набавий тасаннун – ни назари бўйича жамиятни идора қилиш ихтиёри ана ўша қуръон буюрган шўро хисобланади  – ваъмурхум шўро байнахум- яъни шўрони нафарлари- “улил амр”- яъни жамиятни масалалари, мушкилотларидан огох бўлган кишилар томонидан бу мушкилотлар хал қилинарди. Тасаннун салтанатни қаршисидаги уни янгилашни хохлайдиган харакат эди,олдин хам айтиб ўтганимиздек тасаннунни илдизи суннатдан келиб чиқади ва қонун,равиш ва жамиятни бошқариш маъносидадир. Ахли тасаннун салтанатга  асосланган хукуматни йўқотиб ўрнига шўрога асосланган хукумат келишини талаб қиларди. 

Мана бу йўлда,жахондаги барча миллатга ўхшаш, али шиъаларини- ёки бошқача қилиб айтганда набавий тасаннуни- бир қисми хам бир томондан ўзларини катталари хақида жуда хам  ошириб юборишган, бошқа томондан эса хокимларни химояси остидаги ибодий равишларни баъзисига қаршилик қилиш орқали ўзларини мустақилликларини сақлашга ва одамларни уларнинг қаршисига қўйишга харакат қилишган.  Мана бу гурух хокимлар ва салтанатни уламоларига нисбатан нафрати ва ўзларини рахбарларига , етакчиларига бўлган ишқи сабабли ифрот ва ғулув йўлига тушиб қолишади ва адашиб  кетишади, натижада эса бу уларни  даражама- даража шаръий мафхумлардан ажраб қолишларига олиб боради.

Бу гурух бошида Алига ўхшаш етакчиларини “улухият” даражасига кўтариб юборишди, аста-секин бу гурухни бир қисми Али ибни Мусо Ризо рохимахуллохни давридан бошлаб “таъвиз”га бурилиб кетишди. Буни маъноси шуки, уларни аиммалари худо эмас, балки дунёни идора қилиш яъни бандаларни ризқи, фарзанд бериш, шифо бериш ва …… худо томонидан уларга берилган ишлардир. Мана бу икки гурухни ёнида ғуллотларни яна бир гурухи пайдо бўлган бўлиб, улар аиммаларни бутунлай пастга тушуриб қўйишган ва “муқассира” номи билан машхур бўлишган. Мана шу уч гурух ахли китобни, ғейри ахли китобни  ишончларини баъзисини ўзларини ишончларига  қўшган холатда,турли-хил  мусулмонлар яшайдиган минтақаларда хаётларини давом эттиришган.

Шундай бўлгандан сўнг, адашган кишиларни фикри, амали билан алавий шиъалари  жараёнини хаммасининг  ақидасига хамла қиладиган бўлса, шубхасиз хохлаб ё хохламаган суратда тоғутлар ва золим хокимларнинг рухий жангларини олиб борувчилари сафига кириб қолади.