زمانی که هدف تمام پیامبران کفر به طاغوت و به دنبال آن ایمان به قانون و شریعت الله مطرح می شود، باید فهمید مسأله بر سر باسواد بودن یا نبودن یا آگاهی یا عدم آگاهی بر علوم تجربی نیست بلکه، مسأله به منهج به جهانبینی و به قانون و برنامه ای بر می گردد که آنها برای خودشان انتخاب کرده اند. الله متعال می فرمایند:
وَلَقَدْ بَعَثْنا فيکُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ(نحل/36)، ما ميان هر ملّتی پيغمبری را فرستاده‌ايم (و محتوای دعوت همه‌ی پيغمبران اين بوده است) كه خدا را بپرستيد (عبادت یعنی تمام افعالی که انسان براساس قانون شریعت الله انجام می دهد که عبادتان فقط برای الله باشد) و از طاغوت دوری كنيد. در جای دیگری هم می فرمایند:
فَمَنْ يَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقداستَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقيلاَانْفِصامَ لَها(بقره/256)،كسی كه از طاغوت (کفر کند به طاغوت و طاغوت را زیر پا بگذارد) و نافرماني طاغوت كند و به خدا ايمان بياورد، به محكم‌ترين دستاويز چنگ زده است (و او را از سقوط و هلاكت می‌رهاند و) اصلاً گسستن ندارد. کفر به طاغوت یعنی «لا اله» و ایمان به قانون شریعت الله یعنی «الا الله». بر همین اساس بود که رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرمود: قولوا لا اله الا الله تفلحوا. بگویید لا اله الا الله تا رستگار شوید. با این وجود، نکته ای که برای من جالب است و می تواندمفهوم جاهل و جاهلیت را عینی تر کند، به کار بردن کلمه ی عالم و علماء برای مسلمانان اهل توحیدی چون سمیه و یاسر و عمار وبلال و … است که تمام این عزیزان از خواندن و نوشتن بی بهره و در واقع بی سواد بودند؛ و در مقابل، به کار بردن کلمه ی جاهل برای کسی چون ابوالحکم است که چنانچه گفته شد دانشمند و سرآمد سواد و دانشهای آن روزگار بود. در این صورت، شخص می تواند باسواد، لیسانس، فوق لیسانس، دانشمند و دکتر و پروفسور باشد اما جاهل؛ و شخص می توانددر برابر بی سواد باشد اما عالم. این نگرش قرآنی است، این نگرشی است که الله متعال به ما درمورد عالم و جاهل یاد می دهد. رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم هم بی سواد بود، این نکته ایست که خیلی ها نمی خواهند به آن دقت کنند، و طبیعی است که همچون اطرافیانش نسبت به علوم تجربی رایج آن زمان از آگاهی چندانی برخوردار نبود اما، عالمی بود به تمام معنا. پس، جاهلیت نمی تواند در برابر سواد و علوم تجربی قرار بگیرد. بلکه، جاهلیت حکم و قانونی است که در برابر حکم و قانون اسلام قرار گرفته باشد. به همین دلیل، اسلام مرگ جاهلیت را مقدمه ی ظهور و غالب شدن قوانین شریعت الله می داند،در این جا جاهلیت در برابر اسلام قرار می گیرد. رسول الله صلی الله علیه وسلم هنگامی كه «معاذ بن جبل» را به یمن اعزام می کند، به او دستور می دهد: «أَمِتْ أَمْرَ اَلْجَاهِلِيَّةِ إِلاَّ مَا سَنَّهُ اَلْإِسْلاَمُ وَ أَظْهِرْ أَمْرَ اَلْإِسْلاَمِ كُلَّهُ صَغِيرَهُ وَ كَبِيرَهُ ؛ امور عصر جاهليت را، جز آنچه اسلام تأييدش کرده، ريشه كن کن و بمیران، و امر اسلام را، چه كوچك و چه بزرگ، علني ساز و حاکم گردان. رسول الله صلی الله علیه وسلم در برابر اعرابی كه سالیان سال فرهنگ و قوانین جاهلی و عقاید خرافی بر آن ها حكومت كرده بود؛ چنین می گفت: «کُلُّ مَأْثَرَهٍ فِی الْجاهِلِیَّهِ تَحْتَ قَدَمی». تمام آنچه از جاهلیت است زیر پای من قرار گرفت. بله، تمام آنچه جاهلیت است باید زیر پا بگذاریم. پس، جاهلیت به معنی جهل به علوم تجربی و فنون و تکنولوژی نیست، بلکه جهل به قانون شریعت الله و جهل به دستور شریعت الله است، و فرق نمی کند این جاهل یک پروفسور و دانشمند باشد، یا آدم باسوادی باشد یا بی سواد.
“Жахл” калимаси хақга эргашмаслик маъносидан келиб чиқади; яъни хақга қарши амал қилаётган киши, бу киши қилаётган амалига нисбатан огох бўладими ё ноогох бўладими фарқи йўқ, мана бундай кишига жохил дейилади.
Шу сабабли хам, Алусий ва ибни Манзурга ўхшаш ўтган уламолар айтишганки: ўзида бор илмга амал қилмаган кишини жохил дейилади.
Энди бу сохада билимга эга эмас ва хақиқатда огох бўлмаган хақни зиддига амал қиладиган кишини масаласига келсак, масалан киши бир эхтиёжи бор одамни кўради, лекин мухтож одам ўзини эхтиёжини ошкор қилмагач, у шахс бу одамни ўзига бой, бадавлат киши деб ўйлайди. Аллох таоло мана бундай хақиқатни фахмламаган кишини хам жохил деб айтадики:
Шундай мухтож кишилар борки, уларни вазминликлари ва қаноатлари сабабли жохил киши уларни бой, бадавлат кишилардан деб ўйлайди.
Яъни бу ердаги жахл ва жохил хақида айтмоқчи бўлган манзуримиз шуки, тараф шундай мусулмон бўладики , ўзига хос ахкомларга нисбатан жохил бўлиши , аммо бошқа ўринларда эса олим бўлиши мумкин. Ёки бўлмасам хақ ахкомларида жохил бўлиши билан бирга айтилган ўринларда хам жохил бўлган ғайри мусулмон бўлиши хам мумкин.
Энди мана бу кўринишда, ана ўша айтиб ўтилган ғайри мусулмон кишининг жахолатини шиддати кучайган ва умумий маданият холатига кириб холат, йўл, равиш, одоб ва расми – русум кўринишига айланиб бўлган. Мана шу умумий маданият бу шахсни арзиши ва арзишини зиддини, керакли ва керакмас нарсаларини,қонунларни , уни бу дунёга нисбатан кўз- қарашини таъйин қилади, бу шахсда ўзига хос ақида, рафторларни келтириб чиқарадики, мана бу шахсни дунё қарашини шакллантириб беради.
Жамиятдаги жахолат мана бу даражага кўтарилса, етса , аллох таоло бу жамиятни сифатлаганда жохилият калимасини ишлатади. У зот бу жохилиятни ишлатилиш ўринларини , қирраларини тўртта маданий сурада равшан қилиб беради:
-Оли –имрон сурасини 154 оятида андиша ва қалбдаги гумон, зон хақида сухбат қилиб мархамат қиладики:
“یظنون بالله غیر الحق ظن الجاهلیه” (آل عمران/154)
Аллох хақида нотўғри,динсизларча бадгумон қилишган эди.
Жохилиятни шакки ,бу инсонларнинг ақидалари, дунё қарашларини устига гумон,зон,шакни хукмрон бўлиши маъносини билдиради. Бу нарсани бугунги кунда бизлар, секулярларни тахсил кўрган, авом тоифасининг ўзаро конференцияларида кўришимиз мумкин. Уларнинг инсонни яратилиши , мавжудияти, худо, жаннат, ғайбга оид ишлардаги ишончлари, ақидаларининг пойдевори тасаввуротга асослангандир; яъни улардаги ишончнинг асл пойдеворини аниқ хотиржамлик эмас , шак ва гумон ташкил қилади.
-Энди фикр ва қалбдаги шак , гумондан сўнг биз моида сурасини 50 оятида жохилиятни жуда кўп учрайдиган қирраси, пойдеворига ишора қилмоқчимиз, бу қонун тузиш масаласидаги жахолат, жохилият бўлади. Бу бугунги кунда биз барча давлатларни, секуляр партияларни қонунларида кўриб турган нарса. Секуляризм динида , уни турли- хил мазхабларида асл пойдеворни ташкил қилган қонунлар, аллохнинг шариатидаги қонунлардан олинмаган, балки аллохнинг шариатига қарши холатда тузилган бўлиб ,аллохнинг қонунларини нобуд қилиш йўлида ишлаб чиқарилгандир. Аллох таоло мархамат қилади:
Динсизлик хукмрон бўлишини истайдиларми?! Иймонлари комил бўлган қавм учун аллохдан хам гўзалроқ хукм қилувчи ким бор?!
Энди мана бу жохилий шак ва гумонлар қонун ва хукмларга айланиб бўлган, аллохни қонунларини четга суриб қўйгандан сўнг, ундан кейинги жохилиятни яна бир кўринишларидан бири, аёлларнинг малаи омни ўртасида ўзини очиқ кўрсатиши бўлади. Биз буни отатурк, ризохон ва бошқа секуляр хукуматларни замонида, хатто ўзимизни махаллий секуляр партияларда хам , хижобни кашф қилиш тўғрироқ қилиб айтганда авратни кашфи қилиш қолибида кўрганмиз ва хозирги кунда хам кўриб турибмиз. Жамиятдаги аёлларни бехаёлиги, бепарволиги ё уларни хор бўлиши ё аллох бекитишга буюрган нарсани кўрсатиш хақида қидириб, тахқиқ қилишга, кўп изох беришга хожат йўқ, чунки бизлар хаммамиз бу нарсаларни ўзимизни атрофимизда ё спутник , ижтимоий каналларда кўриб турибмиз.
Авратни кашф қилиш,одам ва хавони яланғоч бўлиши , бу шайтон қўлга киритган васвасаларининг натижаси бўлади. Шайтон ва унга эргашганлар аёлларни яланғоч қилиш орқали мана бу жохилий жамиятда яшаётган инсонлар учун фақат бир қорин ва шахватни қолдириб қўймоқчи бўляптилар. Бу шайтонни мақсадларидан бири бўлиб, шайтон ва унга эргашганлар мана бу канал орқали ўзларини бошқа қонунларини илгари силжитмоқчи бўлишади.
Сизлар бир тасаввур қилиб кўринглар, имоми Муслим ўзини сахихида 3028 сонли хадисда келтиришича : эркаклар билан бирга аёллар хам каъбани яланғоч холда тавоф қилишган. Шу сабабли хам аллох таоло жуда кўп жойларда кийим неъматига ва ундан фойдаланишга ишора қилган, аъроф сурасини 27 оятида бани одамни огохлантириб, шайтон одамни бошига олиб келган балолар сизларни хам бошингизга тушмасин ва васвасалари билан сизларни хам яланғоч қилмасин деб, эхтиёт бўлишга чақиради.
Мана бу воқеиятни тушуниш натижасида , одамларни яланғоч қилишлик шайтонни инсонни яратилиш даврига бориб тақаладиган эски, қадимий мақсадларидан бири бўлганини билиб оламиз. Мана бу мархалани амалга ошириш ва инсонларни яланғоч қилиш шайтон ва уни ёронларининг одам фарзандига қарши тузган стротегик режаларидан бири бўлади . Аллох таоло ахзоб сурасини 33 оятида мана бу жохилий одатга ишора қилиб айтади:
Илгариги динсизликдаги ясан-тусан каби ўзингизни кўз-кўз қилмангиз!
Мана бу айтиб ўтилган уч кўриниш жохиллик, тушунмасликни асосига кўра содир бўлади, хақиқатни ёрдами билан буларни химоя қилиб бўлмайди; яъни хеч ким далил келтириш ва хақиқатни ёрдамида буларни химоя қилишга қодир эмас. Шу сабабли хам мана бундай жамиятлардаги жохиллар ўзларини таъассублари, қайсарлиги,икки оёғини бир этикга тиқиб олишлари ва қуролни кучи билан мухолифларига кучларини кўрсатишади. Аллох таоло фатх сурасини 26 оятида жохилиятни қизиққонлик,такаббур, бир ишга таъассуб билан ёпишиб олиш деб таърифлайди:
Ўзини ноўрин хохишларига ёпишиб олиш, нажод ва қавм ё қабилага нисбатан таъассубда бўлиш, жуда кам билимга эга бўлиш, ақида ва андишалардан далилсиз тарафдорлик қилиш , жохилият хамияти, таъассубни маъноси бўлади.
Мана бу суратда, биз жохилиятни шахсларни қалби, фикри,қонунлар, уларни устида хоким бўлган хукмлар ,мана бу фикрлар ва қонунларни жамиятда амалий суратда зохир бўлиши, бу жохилиятнинг мухолифларига нисбатан қандай муомала қилишига қараб унга бахо берамиз. Айтиб ўтилган нарсалар жохилиятни тўрт кўриниши,услуби, мафхуми бўлиб, уларга оятлар хам ишора қилиб турибди.
Замон назаридан олиб қараганда хам, росулуллох саллаллоху алайхи васалламни юборилишларидан олдинги даврни жохилиятнинг аввалги даври деб номланган. Албатта айтиб ўтилган оятлар, хамда қуръондаги шунга ўхшаш оятларда бу хақида айтилишича, аллох таоло хам мана бу дарвни бўлганлигини тасдиқлайди ,баъзилар бу давр пайғамбаримиз юборилишларидан олдинги 150-200 йилни ўз ичига олишини айтишган.
«جهل» به معنی پیروی نکردن از حق می آید؛ کسی که عملی برخلاف حق انجام داد، چه نسبت به آن عمل آگاه باشد یا نباشد، به چنین شخصی جاهل گفته می شود. به همین دلیل، علمای گذشته چون آلوسی و ابن منظورگفته اند: هرکسی به علمی که دارد، عمل نکند جاهل است.
حالا کسانی که عملی بر خلاف حق انجام دهند که قبلاً در آن زمینه آگاهی کسب نکرده باشند و واقعاًبه آن آگاه نباشند، مثل کسی که یک آدم نیازمندی را می بیند اما چون آن نیازمند، نیاز خودش را آشکار نمی کند، آن شخص خیال می کند که این نیازمند، شخص غنی و ثروتمندی است. الله متعال چنین شخصی که حق را نفهمیده باز جاهل می داند و می فرماید: يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ(بقره/273) نيازمندانی هستند که به خاطر آبرومندی و خويشتنداری که می کنندشخص جاهل آن ها را دارا و غنی به حساب می آورد.
تا اینجا منظور از جهل و جاهل کسانی هستند که ممکن است مسلمان باشندکه نسبت به احکامی خاص جاهل باشند اما، در سایر موارد عالم باشند، یا ممکن است غیر مسلمانی باشد که علاوه بر جهالتش در مورد سایر احکام حق، در این مورد مشخص هم جاهل باشد.
در این صورت، این غیر مسلمان بیماری جهل او شدت گرفته و این جهل تبدیل به حالت، راه، روش و آداب و رسومی شده که حالت فرهنگ عمومی به خودش گرفته؛ و این فرهنگ عمومی ارزشها و ضد ارزشها، باید و نبایدها، قوانین و نگرش او به دنیا را تعیین می کند، و برای شخص عقاید و رفتار خاصی را به ارمغان می آوردکه جهان بینی آن شخص را شکل میدهد.
زمانی که جهل در جامعه ای به این درجه ارتقاء پیدا میکند و به این درجه می رسد، الله متعال در توصیف این جامعه از کلمه ی جاهلیت استفاده می کند، و موارد استعمال و زوایای کلی این جاهلیت را در چهار سوره ی مدنی برای ما روشن می کند:
در آیه 154 آل عمران،از ظن و گمان جاهلی در اندیشه و قلب صحبت می کند و می فرماید: “یظنون بالله غیر الحق ظن الجاهلیه” (آل عمران/154) درباره ی خدا پندارهای نادرستی چون پندارهای زمان جاهليّت داشتند.
شک جاهلیت، به مفهوم حاکم شدن ظن و گمان و شکاکیت در عقاید و جهانبینی است. آنچه امروزه در گردهمایی های باسوادها وعوام سکولار دیده می شود. بنیان گذاری عقاید و باورهایشان در مورد خلقت انسان، موجودات، خدا، بهشت و امور غیبی بر اساس توهمات است؛ یعنی باورهای آنها توهم و شک و گمان زیربنای آن است، نه یقین و اطمینان .
بعد از گمان و شک در درون و در فکر و قلب، ما در آیه ی 50 سوره ی مائده به یکی از زوایای عمده و زیربنایی جاهلیت اشاره می کنیم یعنی، حکم جاهلی و جاهلیت در مسأله ی قانونگذاری. چیزی که ما امروزه در قوانین تمام کشورها و احزاب سکولار آن را مشاهده می کنیم. می توان گفت که هیچ یک از قوانین زیربنایی دین سکولاریسم و مذاهب مختلف آن از شریعت و قانون الله گرفته نشده اند، بلکه برضد این شریعت الله و در راستای نابودی قوانین الله به وجود آمده اند.الله متعال می فرمایند: “أَفَحُکْمَ الْجاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّه حُکْماً لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ” (مائده/50)، آيا جويای حكم جاهليّت هستند؟ آيا چه كسی برای افراد معتقد، بهتر از خدا حكم می‌كند؟
زمانی که این شک و گمانهای جاهلی، تبدیل به قانون و حکم میشوند،پس از کنار نهادن قانون الله، یکی از بارزترین نمادهای جاهلیت، ظاهر شدن و خودنمایی جاهلی زنان در ملأ عام است.
این همان چیزی است که ما در زمان آتاتورک، رضاخان و سایر حکومتهای سکولار و حتی احزاب سکولار محلی خودمان یا کشورهای دیگر، در قالب کشف حجاب یا در معنی دقیق آن، کشف عورت دیده ایم و هنوز هم داریم می بینیم. در مورد بی حیایی و بي پروايی زنان در جامعه و خوآرائی آن ها و نشان دادن آنچه خداگفته باید پوشیده باشد نياز به جستجو و تحقیق و توضیح زیادی ندارد، چون همه در اطراف خود یا در کانالهای ماهواره ای و اجتماعی آن را مشاهده می کنند.
کشف عورت، لخت شدن آدم وحوا، همان نتیجه ی عملی وسوسه هایی بود که شیطان به آن دست یافت. شیطان و پیروان آن سعی دارند با لخت کردن زن، برای انسانهایی که در آن جامعه ی جاهلی و جاهلیت به سر می برند چیزی غیر از یک شکم و یک شهوت باقی نگذارند. این یکی از مقاصد شیطان و یکی از کانالهایی بوده که شیطان و یارانش سعی کرده اند در کنار آن بقیه ی قوانین خودشان را به پیش ببرند.
شما تصور کنید امام مسلم در صحیح خود حدیثی به شماره ی 3028 می آورد که نشان میدهد علاوه بر مردها، زنها هم به صورت لخت کعبه را طواف می کردند. برای همین، الله متعال در جاهای مختلف ضمن اشاره به نعمت لباس و کارکردهای آن،در آیه ی 27 سوره ی اعراف به بنی آدم هشدار میدهد که هوشیار باشند همان بلایی که شیطان بر سر آدم آورد بر سر شما هم نیاورد و با وسوسه هایش لختتان نکند.
با درک این واقعیت متوجه می شویم که تلاش برای برهنه کردن آدم ها، یکی از اهداف شیطان بوده و قدمتی به دیرینگی خلقت انسان دارد. و باز متوجه میشویم که عملی کردن این مرحله و برهنه کردن انسانها یکی از نقشه های استراتژیک شیطان و یارانش علیه فرزندان آدم بوده است. الله متعال هم در آیه ی ۳۳ سوره احزاب به این رفتار جاهلی اشاره کرده و می فرماید: وَلاتَبَرَّجنَ تَبَرُّجَ الجاهِلِيَّةِ الأولى”(احزاب/33) و همچون جاهليّت پيشين در ميان مردم ظاهر نشويد و خودنمائی نكنيد.
این موارد سه گانه ای که مطرح شد بر اساس جهل و نفهمی بنا شده اند، و نمیشود با راستی و حقیقت از آن ها دفاع کرد؛ کسی نمی تواندبر اساس راستی، حقیقت و استدلال درست از آنها دفاع و پاسداری کند. به همین دلیل،جاهلها در این گونه جوامع جاهلی تنها براساس تعصب، کله خشکی، خودسری، لجبازی و یک دندگی و با توسل به زور اسلحه با مخالفین خود برخورد می کنند. الله متعال در آیه ی ۲۶ سوره فتح جاهلیت را به معنی حميّت و تعصب به کار می برد و می فرمایند: إِذْ جَعَلَ الَّذينَ کَفَرُوافيقُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجاهِلِيَّةِ.
تأكيد بر خواسته هاي نابجا، تعصب درباره ی نژاد و قوم وقبیله، آگاهی های ناچيز و جانبداری بی دليل از عقايد و انديشه ها، معني حميت و تعصب جاهليت است.
در این صورت، ما جاهلیت را در درون و افکارافراد، در قوانین و احکام حاکم بر آنها،در ظهور این افکار و قوانین به صورت عملی در جامعه و درشیوه ی برخورد این جاهلیت با مخالفین شان مشاهده می کنیم. این، چهار اسلوب و چهار مفهوم جاهلیت بوده که این آیات به آن اشاره می کند.
از نظر زمانی هم، دوران قبل از بعثت رسول الله صلی الله علیه وسلم را دوران جاهلیت اولی اسم گذاری کردند. البته با آیاتی که ذکر شد – و آیات مشابه در این زمینه که در قرآن می آید- مشخص می شود که الله متعال وجود این دوره را تأیید می کندکه عده ای 150 تا 200 سال قبل از بعثت را مشمول این دوره می دانند.
Исломий мазхаблар ва тафсирлар билан танишув масалаларига оид силсила мақолаларини баён қилаётган пайтимизда, фақат мана бу фирқани ўзини манбаъларига мурожаъат қилишга харакат қилдик ва хатто бошқа исломий фирқаларни назарларини айтишдан ўзимизни тийдик, охирги мухокама хам ўқувчини ўзини зиммасига топширилди.
Мана бу заминада Табрисий ўзини “ихтижаж” номли китобида имоми Боқирдан, у киши эса росулуллох саллаллоху алайхи васалламдан ривоят қилиб айтадики: ” сизларга бир хадис айтилган пайтда уни қуръон ва мени суннатим билан текширинглар, агар аллохни китоби ва мени суннатимга мувофиқ келадиган бўлса, уни қабул қилинглар ва қуръонга мухолиф келган нарса бўлса қабул қилманглар”. [1].
Бундай ривоятлар жаъфарий шиъалари қабул қиладиган имоми Жаъфар Содиқ рохимахуллох томонидан хам айтилган: ” бизга нисбатлаб айтилган хар қандай хадисни қабул қилманглар, агар бу хадис қуръон ва суннатга мувофиқ келадиган бўлса қабул қилинглар.” [2]
У киши бошқа бир жойда айтадики: ” аллохдан қўрқинглар ,биздан нақл қилинаётган нарса парвардигоримизни каломига ва пайғамбар саллаллоху алайхи васалламни суннатларига мухолиф бўладиган бўлса, қабул қилманглар, чунки биз бир хадисни келтирган пайтимизда : аллох мархамат қилади росулуллох мархамат қилдилар”, деб айтамиз.([3]).
Имоми Боқир рохимахуллох айтадики:” бизлардан сизга етказилган нарсага қаранглар, агар қуръонга мувофиқ келадиган бўлса уни қабул қилинглар ва агар мухолиф бўладиган бўлса қабул қилманглар.” ([4]).
Пайғамбаримиз саллаллоху алайхи васалламдан ривоят қилиниб у киши мархамат қиладиларки:” мендан сизларга хадис етказилган пайтда уни аллохни китоби билан солиштиринглар, агар унга мувофиқ келса қабул қилинглар, унга мухолиф бўладиган нарсани деворга уринглар.” [5]
Имом Ризо рохимахуллохдан ривоят қилинадики: агар ривоятлар қуръонга мухолиф келадиган бўлса, мен уларни ёлғон деб хисоблайман. [6]
Иброхим ибни Сулийни айтишича: ” Али ибни Мусо Ризо алайхиссалом тарих бўйича замон бошлангандан буён ўзини давригача энг огох шахс хисобланган. Маъмун хар-хил нарсалар хақидаги саволлар билан у кишини имтихон қилиб кўрар ва у киши жавоб берардилар; бундан ташқари у кишини айтган нарсалари, гувохлари қуръондан келтириларди.[7]
Шундай бўлгач жаъфарий шиъаларни назарлари бўйича меъёр қуръон хисобланади, қуръонга мувофиқ келган нарса қабул қилинади ва унга мухолиф келгани эса қайтарилади ва деворга урилади.
Аммо мана шу хам бузғунчилар ва ғуллот учун жиддий хатар хисобланади, шу сабабли хам ўзини одатдаги йўналиши бўйича бошқа бир фитнани бошлашади:
Қуръон етмишта қорин, тубга эгадир! Уни илми хам махсусан имомларга тегишли бўлиб, жахондаги бошқа хеч ким бу илмдан бахраманд бўлмаган!! Имомларни сўзлари хам уларни ақидаларини аксидир, яъни воқеиятда биз агар имомларни сўзларидан бир нарсани тўқимоқчи бўлсак , мўъминлар уни қабул қилмасдан мушкилотга учраган пайтимизда айтамизки: мана бу имом айтган ана ўша етмишта қоринга тегишли нарсадир! Ва сизлар буни ўзингиз тушунишга қодир эмассизлар, шундай экан уни қабул қилишдан бошқа чорангиз йўқ.
Мана бу одамлар имомларга нисбатлаган тафсирлардан бири имом Аскарий рохимахуллохга нисбатланган тафсир бўлади. Шиъаларни энг катта уламоларидан бири бўлган Шуштарийни шиъаларга ёлғон нарсаларни нисбатлайдиган мана бу гурухни ёлғон тўқималари ва тафсирлари , махсусан мана бу тафсир хақида ёзадики: агар мана бу тафсирдаги хабарлар сахих бўладиган бўлса, исломни асли хам сахих бўлмай қолади! Чунки у иккита бир-бирига қарама –қарши бўлган нарсани ўзида жамлаган, бу ишни ўзи амри махолдир! ([8])
Энди мана бу тафсилотларни хисобга олиб айтиладиган бўлса, жаъфарий шиъалари билан ташайъюга нисбатланган ғуллотларни ўртасидаги фарқни тушунмайдиган ва шиъаларни фақат бир гурухини сўзига асосланиб бошқа шиъалар хақида хукм чиқарадиган кимсаларни мана бу аралаштириб ташлашликлари қасддан қилинган масала бўлади. Яъни бу иш уларнинг имомия шиъаларини ақидалари хақидаги жахолатлари сабабли эмасдир. Кўпинча шайтон ва уни ёронларини жибхасида жойлашиб олган мана бу золимлар, беинсофлар тўдаси, мана бу бир-бирига қарама – қарши бўлган фирқаларни бир –биридан ажратишмайди. Агар улар мана бу қарама-қарши бўлган фирқаларни ажрата билишганда, жаъфарий шиъаларга қилаётган хамлаларида ва рухий жангларни келтириб чиқаришда ва мусулмонлар ўртасига янада кўпроқ тафрақа солишда ва нихоят мусулмонларни мусулмонлар билан машғул қилиб ички жангларни юзага чиқаришда фойдаланишарди.
[1]– طبرسي، الاحتجاج ص 229. باب: احتجاج ابي جعفر في أنواع شتي، الكافي،1/96،التهذيب، 1/275،الاستبصار وغيره.
[2]– رجال الكشي:ص 195، البحار 2/239، رجال ابي‌داود:517.
[3]– رجال الكشي: ص 195، در ذكر مغيره بن سعيد، البحار،2/239، رجال ابي‌داود،517.
معیار اصلی در سنجش صحت روایات و ترواشات عقلی نزد شیعه ی جعفری
به قلم: خالد هورامی
سعی می شود در این سسله مسائلی که در شناخت مذاهب و تفاسیر اسلامی بیان می شود تنها به منابع خود فرقه های اسلامی مراجعه شود و از قضاوت و پیش داوری و حتی دیدگاه سایر فرق اسلامی پرهیز شود و در نهایت قضاوت به خود خواننده سپرده شود.
در این زمینه طبرسي در كتاب«الاحتجاج» خود از امام باقر رحمه الله از رسول الله صلی الله علیه وسلم روايت نموده كه ايشان فرمودند: «هر گاه حديثي به شما رسيد، آن را با قرآن و سنت من بسنجيد، هر چه با كتاب الله و سنت من موافق بود، بپذيريد، و آنچه مخالف قرآن بود نپذيريد»[1].
چنين رواياتي از امامان ديگر مورد پذیرش شیعیان جعفری نيز نقل شده مثلا امام جعفر صادق رحمه الله می گوید : «هر حديثي كه به ما نسبت داده مي‌شود نپذيريد، مگر آن كه با قرآن و سنت موافق باشد»[2].
و در جايي ديگر مي گوید:«از خدا بترسيد و آنچه از ما نقل مي‌شود و مخالف كلام پروردگارمان و مخالف سنت پيامبرمانص است، نپذيريد، زيرا هر گاه ما حديثي باز گو مي‌كنيم، مي‌گوييم: خداوند مي‌فرمايد، رسول‌الله فرمودند»([3]).
امام باقررحمه الله مي گوید: «آنچه از ما به شما مي‌رسد، بنگريد، اگربا قرآن موافق بود بپذيريد و اگر مخالف بود، رد كنيد»([4]).
از پیامبر اكرم صلی الله عليه وسلم روایت کرده اند که می فرمایند: «هر گاه حدیثی از من به شما برسد پس آنرا بر كتاب خدا عرضه كنید پس آنچه با آن موافق بود بپذیرید و آنچه مخالف بود بر دیوارش بزنید» [5]
از امام رضا رحمه الله روایت است که: هرگاه روایات مخالف با قرآن باشند، من آنها را تکذیب می‌کنم.[6]
ابراهيم بن صولي مي گويد: « علي بن موسي الرضا(ع) مطلع ترين شخص در زمينه ي تاريخ از ابتداي زمان تا روزگار خويش بود. مأمون با هر سوال از هر چيز، مرتب وي را امتحان مي کرد و ايشان پاسخ مي فرمود؛ علاوه بر اين تمام گفتار و شواهد ايشان از قرآن بود.[7]
در این صورت در نگرش شیعه ی جعفری معيارفقط قرآن است، هر چه با قرآن موافق باشد، پذيرفته مي‌شود و هر چه مخالف آن باشد مردود است و به ديوار زده مي‌شود.
اما اینهم برای منحرفین و غلات خطر جدی محسوب می گردد به همین دلیل و طبق روال معمول خود دست به توطئه ای دیگر می زنند و می گویند:
قرآن داراي بطوني است تا هفتاد بطن! و علم آن مخصوص به امامان است و هيچ كس از جهانيان را در آن بهره‌اي نيست!! و چون قول امامان هم بر خلاف عقاید آنهاست، يعني در واقع ما هرچه دلمان خواست از قول امامان مي‌بافيم و در مقابل اشكال و نپذيرفتن مؤمنين مي‌گوييم: اين يكي از آن هفتاد بطن است كه امام گفته است! و شما نمي‌توانيد خودتان بفهميد پس ناچاريد قبول كنيد.
یکی از همین تفسیرهائی که این انسانها به ائمه نسبت داده اند تفسیری است که به امام عسگریرحمه الله نسبت داده شده است .شوشتري از علمای برجسته ی شیعه در مورد تفاسیر و دروغ پردازی این دسته از منتسبین دروغین به شیعهو بخصوص در مورد این تفسیر مي‌نويسد:اگر اين اخباري كه در اين تفسير است صحيح باشد پس اصل اسلام صحيح نيست! زيرا متضمّن جمع بين ضدّين و آن محال است!([8])
با این تفاصیل کسانی که بین شیعیان جعفری و غلاة منتسب به تشیع فرق نمی گذارند و با سخنان دسته ای از شیعیان در مورد سایر شیعیان قضاوت می کنند باید گفت که این خلط آنها مسأله ای عمدی است و از جهل آنها به عقاید شیعه امامیه، نشأت نگرفته است. بلکه این دسته از ظالمین و بی انصافهائی که اکثرا در جبهه ی جنگ روانی شیطان و یارانش قرار گرفته اند این فرقه‌های متضاد را از هم جدا نمی کنند تا اینکه بتوانند در حملات خود علیه شیعیان جعفری و تولید جنگ روانی و تفرق بیشتر میان مسلمین و در نهایت مشغول کردن مسلمین به مسلمین و تولید جنگ داخلی از آن استفاده نمایند.
[1]– طبرسي، الاحتجاج ص 229. باب: احتجاج ابي جعفر في أنواع شتي، الكافي،1/96،التهذيب، 1/275،الاستبصار وغيره.
[2]– رجال الكشي:ص 195، البحار 2/239، رجال ابي‌داود:517.
[3]– رجال الكشي: ص 195، در ذكر مغيره بن سعيد، البحار،2/239، رجال ابي‌داود،517.
Муслим ва Бухорий Хузайфа розиаллоху анхудан нақл қилиб келтиришларича: “ одамлар росулуллох саллаллоху алайхи васалламдан яхшилик хақида савол қилиб сўрашарди, аммо мен ёмонлик хақида сўрардим; чунки мабодо бу ёмонликга гирифтор бўлиб қолишдан қўрқардим. “
Шундай экан,яхшилик ва хақни ўзини таниб олишни ўзи кифоя қилмайди, чунки агар яхшилик ва хақни фақат ўзинигина танийдиган бўлсак, ёмонликка гирифтор бўлиб уни таний олмаслигимиз хам мумкин. Хозирги замондаги секуляризм динини офатлари ва жохилиятга дучор бўлган аксар мусулмонзодаларга ўхшаб бу нарсаларни хақиқатидан бехабар бўлиб қоламиз.
Шунга асосланган холда Умар ибни Хаттоб айтадики: “ ислом занжири халқа халқа бўлиб узилади, қачон? Исломда жохилиятни танимайдиган кимсалар пайдо бўлиб вужудга келгач бу иш содир бўлади.”
Росулуллох саллаллоху алайхи васалламни асхоблари яхшилик ва ёмонликни комилан, аниқ танишарди, чунки улар ана ўша ёмонликни ичида парвариш бўлишган, қатъан яхшиликни танлашарди ва ёмонликдан безор эдилар. Чунки улар иймон ва амали солихни яхшилиги, гўзаллигини ва куфр ва гунохларни эса палид,хуник эканини яхши билишарди. Шу сабабли хам уларни иймони , фахми, тушунчаси улардан кейингиларга қараганда кучлироқ, салобатлироқ, махкамроқ бўлишган,Сумайя, Хадича, Мусъаб, Балол ва …….мана шундай жохилиятдан чиқиб келишган эдики, шу даражада иймон қудрати, салобати,мустахкамлигига эриша олган эдилар.
Кейинги даврларда хам , жохилиятни яхши тушунган кишилар, фақат мусулмон ота-онадан мусулмон бўлиб туғилганларга нисбатан жохилиятни яхшироқ танишган ва тушунишган ва иймон ва жиход йўлида тутган усуллари сахобаларга яқинроқ бўлган. Шундай бўлгач, бир мусулмон “ла илаха” дегандан ва тоғутга куфр келтиргандан сўнг , “иллаллох”ни айтиш ва аллохни шариатини қонунлари, буйруқларига буйин эгишдан олдин “ла илаха”, тоғутга куфр келтириши, жохилиятни тўғри таниб олиши лозим бўлади.
مسلم و بخاری از حذیفه رضی الله عنه نقل کرده اند که می گوید: «مردم از رسول الله صلی الله علیه وسلم در مورد خیر و خوبی می‌پرسیدند اما من در مورد شرّ و بدی؛ چون می‌ترسیدم که مبادا گرفتار آن شوم».
در این صورت، تنها شناسایی خیر و حق کافی نیست. چون، اگر تنها خیر و خوبی را بشناسیم ممکن است گرفتار بدی و شر شویم و ندانیم این کاری که دچارش شده ایم شر و بدی است. مثل اکثر مسلمان زاده هایی که دچار جاهلیت و آفات دین سکولاریسم شده اند اما از حقیقت آن بی خبر هستند.
بر این اساس است که عمربن خطاب می گوید: «زنجیر اسلام حلقه حلقه گسسته می‌شود (پاره می شود،) چه وقت؟ هرگاه در اسلام کسانی رشد و به وجودبیایند که جاهلیت را نمی‌شناسند».
صحابه ی رسول الله صلی الله علیه وسلم خیر و شر را کاملاً می شناختند چون در آن (شر) پرورش یافته بودند و قاطعانه خیر را دوست داشتند و از شر بیزار بودند. چون زیبایی و خوبی ایمان و عمل صالح و زشتی و پلیدی کفر و گناهان را می دانستند. به همین دلیل بود که ایمان آنها و فهم و درایت آنها از کسانی که پس از آن ها آمدند قوی تر و باصلابت تر و محکم تر بود و کسانی چون سمیه، خدیجه، مصعب، بلال و … از چنان جاهلیتی ظهور کردند و به چنان درجه ای از قدرت ایمان، صلابت و استقامت رسیدند.
در زمانهای بعد هم، کسانی که جاهلیت را خوب فهمیدند، از کسانی که قبلاً از پدر و مادری مسلمان به دنیا آمدند و جاهلیت را نشناختند اسلام را هم بهتر فهمیدند، و در راه ایمان و جهاد، مسیرشان به صحابه نزدیکتر بوده، در این صورت، زمانی که یک مسلمان می گوید «لا اله» و کفر به طاغوت می کند، باید قبل از گفتن «الا الله» و گردن نهادن به دستورات و قانون شریعت الله، شناخت صحیحی از «لا اله» و کفر به طاغوت و جاهلیت داشته باشد.
