مَنه بَو ییرده بیر نَرسَگه دِیقَّت قیلیشیمیز لازِم بُوله دی، رسول الله صلی الله علیه وسلم اَهلی کِتاب و شِبهی اَهلی کِتابلرگه اوُحشَگن مَجُوسلرگه هَم اَهلی کِتاب بیلن مُعامَله قیلینگندیک مُعامَله قیلینگلر دیب بُویُوردیلر: سُنُّوا بِهِمْ سُنَّةَ أَهْلِ الْكِتَابِ[1]
اِمامِی شافیعینی اَیتیشیچه، رسول الله صلی الله علیه وسلم بَحرَیندَگی مَجُوسلردَن جِزیه آلگنلر: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ- صلى الله عليه وسلم- أَخَذَ الْجِزْيَةَ مِنْ مَجُوسِ الْبَحْرَيْنِ؛ بُولر پَیمانده مُسُلمانلر بیلن مُعامَله گه کیریشگن بُولیب، اَصلیده “وَحدَت”گه اِیمَس ،بَلکی “اِتِّحاد” گه کیرگن حِسابلَه نَدی.
“اِتّحاد” هَم اِفتِعال بابیده گی بیر مَصدَر بُولیب، بیر کِیشیدَن کُوپراقگه دَلالَت قیله دی، مَنه بُو بیر نیچه نَفَر بیر عامِل یا بیر نیچه عامِلّرگه نِسبَتاً اوُزلرینی بیرگه بوُلیشگه تَرغیِب قیلیشی و بیرله شیشی و بیر یاقَدَن باش چِیقَریشنی اِفادَلَیدی. چُونکی اِفتِعال بابیده بُویسِینِیش و تأثِیرلَنِیش مَعنالری مَوجُود.
یَعنی هَم اِیچکی عامِل و اِیچکی هاحِیش و هَم تَشقی عامِل مَنه بُو کِیلیشُوگه و “بیرگه بُولیشگه” و “بیرلَشیشگه” سَبَب بُولگن، مَنه بُو بیرلَشیشلر تَشقی عامِلّرنی تأثِیریده هَم بُوله آله دی. شافیعی مَذهَبدَن بُولگن صلاح الدین اَیّوبی نینگ، مِصرنینگ فاطِمِی شیعه لری بیلن، تَشقی عامِل بُولگن صَلِیبِیلر سَبَبلی اُوزَرا بیرلَشیشلَرینی مِثال قِیلسَک بُوله دی. شَیخ حِصام الدین نَقشبَندینی دَوریدَگی اَهلی سُنّت بُولگن کُردلرنینگ شیعه بیلن بیرلَشیشلَرینی هَم مِثال کیلتیره اله میز، بُونگه هَم تَشقی عامِل سَبَب بُولگن، یَعنی سکولار رُوسلر اِیرانّینگ کُردستانیدَن بیر قِسمَتینی اِیشغال قیلیب آله دی و شیعه، شافیعیلر سَنجَرحان رحمه الله نی قوُل آستیده اِسلامدَگی عَقلّی قُوماندانلردَن بُولگن فاطمه گوُلباحِی رحمه الله بیلن بیرلَشیب رُوسلَرگه قَرشی جِهاد قیلیشگن. شافیعی و جَعفَریلرنینگ بیرلَشگَن مُجاهِدلری اوُشه زَمانّی که تّه قُدرَتگه اِیگه سکولاری حِسابلَنگن رُوسلرنی سَنجَرحان رحمه الله نی فَرمانی آستیده اِیرانّی شِمالیدَگی پُولی مَنجِیلگه چه قُوویب یُوباریشَدی.
Мана бу ерда бир нарсага диққат қилишимиз лозим бўлади,росулуллох саллаллоху алайхи васаллам ахли китоб ва шибхи ахли китобларга ўхшаган мажусларга хам ахли китоб билан муомала қилингандек муомала қилинглар деб буюрдилар:
أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ- صلى الله عليه وسلم- أَخَذَ الْجِزْيَةَ مِنْ مَجُوسِ الْبَحْرَيْنِ؛
Булар паймонда мусулмонлар билан муомалага киришган бўлиб, аслида “вахдатга” эмас “иттиходга” кирган хисобланади.
“Иттиход” хам ифтиъол бобидаги бир масдар бўлиб, бир кишидан кўпроқга далолат қилади, мана бу бир неча нафар бир омил ё бир неча омилларга нисбатан ўзларини бирга бўлишга тарғиб қилиши ва бирлашиши ва бир ёқадан бош чиқаришини ифодалайди. Чунки истифъол бобида бўйсиниш ва таъсирланиш маънолари мавжуд.
Яъни хам ички омил ва ички хохиш ва хам ташқи омил мана бу келишувга ва “бирга бўлишга” ва “бирлашишга” сабаб бўлган, мана бу бирлашишлар ташқи омилларни таъсирида хам бўла олади. Шофеъий мазхабдан бўлган Салохиддин Айюбийнинг , мисрнинг фотимий шиъалари билан, ташқи омил бўлган салибийлар сабабли ўзаро бирлашишларини мисол қилсак бўлади. Шайх Хисомиддин нақшбандийни давридаги ахли суннат бўлган курдларнинг шиъалар билан бирлашишларини хам мисол келтира оламиз, бунга хам ташқи омил сабаб бўлган, яъни секуляр руслар эроннинг курдистонидан бир қисматини ишғол қилиб олади ва шиъа , шофеъийлар Санжархон рохимахуллохни қўл остида исломдаги ақлли қўмондонлардан бўлган Фотима Гулбохий рохимахуллох билан бирлашиб русларга қарши жиход қилишган. Шофеъий ва жаъфарийларнинг бирлашган мужохидлари ўша замонни катта қудратга эга секуляри хисобланган русларни Санжархон рохимахуллохни фармони остида эронни шимолидаги пули манжилгача қувиб юборишади.
Айтиб ўтилган нарсалардан хулоса қиладиган бўлсак, “иттиход” бу яъни: бир –биридан фарқли, хилма-хил нуқталарга эга бўлган икки ё бир неча тарафнинг ташқи омиллар таъсири остида , ўзларидаги ихтилофотларини сақлаб қолган ва ўзларининг умумий муштарак қирраларни мустахкамлаган холда, ўзаро иттифоқ, келишув,бирлашиш, бирга бўлиш, бир ёқадан бош чиқаришига айтилади.
“Иттиход” манфаъатларни сақлаб қолиш ва бирлашишга эътиборни марказлаштириш йўлида ишлатиладиган сўз хисобланади,турли-хил томонлар ўзаро ихтилофларга эга бўлишларига қарамасдан, мана бу бирлашув остида муштарак манфаъатларни сақлаб қолишга харакат қилишади. Бугунги кунда ямандаги шофеъийлар билан зайдийларнинг босқинчи америка ва натонинг хизматчиларига қарши бирлашишларини мисол қилиб келтирса бўлади, ёки ханафий мазхаб бўлган толибоннинг ташқи босқинчи секулярлар ва уларни махаллий хизматчилари баробарида афғонистон шиъалари билан бирлашишлари хам мисол бўла олади. Ё хуши мина коммунистнинг америкалик ва европани бирлашган босқинчиларини қаршисида насронийлар ва будоийлар билан иттиход тузганини хам айтиб ўтса бўлади.
Демак “иттиход”да манфаъатларни сақлаб қолиш учун манфаъат эгалари ўзаро шерикликда махкам туришади. Американи қўшма штатлари хам бир қанча штатлардан , хилма-хил маданият ва қонунлардан ташкил топган. Бирлашган араб амирлиги хам бир қанча амирликлар ва турли-хил қонунлардан ташкил қилинган. Шундай бўлгач “иттиход” яъни ўзларидаги фарқлар ,баъзи бир қирраларда ихтилофлар бўлишига қарамасдан ўртадаги шерикликни мустахкамлаш ва уни янги қирраларини кашф қилишдир. “Иттиход” пайтида агар хохиш, иштиёқ , истак топиладиган бўлса инсон билан тошни орасида хам муштарак нуқтани топса бўлади: хар иккови хам жисмга эга, хатто инсон билан хайвонни орасида хам муштарак нуқталарни топса бўлади,инсонларни орасида ёки бир диний ақидага, мазхабга эга бўлганларни ўртасида энди топилиши аниқ нарса.
Бу ерда “вахдат” билан “иттиход” ни ўртасидаги асосий фарқ ихтилофлар, фарқлар,зиддиятлар, қарама-қаршиликларни қабул қилиш ё қабул қилмасликка бориб тақалади. “Иттиход” тузилган вақтда ана ўша барча ихтилофлар,фарқлар, зиддиятлар, қарама-қаршиликларни қабул қилиш билан бирга, умумни бир йўналишда бошқарилади, аммо “вахдат” масаласида хаммани кўз қараши хам бир хил бўлиши лозим, хеч қандай ихтилофга ўрин хам қолмайди.. Ихтилоф аллохни шариатига эмас, балки башарни фикрларига тегишли нарсадир.
Ижтиходий ишларда хам афзал “уч абзор” йўлидаги улил амр шўросининг вохид ижмоъси хам мўъминларни ўртасидаги хар қандай ихтилоф, тафарруқни йўлини тўсади.
Энди хулоса қиладиган бўлсак,”иттиход” масаласи юзага чиқган пайтда,ақида ва ташқи кўринишда ё ишларда турли-хил шахслар, партиялар, жамиятларга рўбарў бўламиз, биринчи қадамдаёқ уларнинг бир-бирларидан фарқли, хилма-хил бўлишларини қабул қиламиз ва уларни хаммасини ўртада тузилган келишувга асосан бирлаштиришга харакат қиламиз.
[1]أخرجه مالك فى ” الموطأ ” (1/278/42) الشافعى (1182) البيهقى (9/189)
باید دقت داشته باشیم زمانی که اهل کتاب و شبه اهل کتاب مثل مجوس که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده با آنها مثل اهل کتاب برخورد کنید: سُنُّوا بِهِمْ سُنَّةَ أَهْلِ الْكِتَابِ[1]و امام شافعی می گوید که رسول الله صلی الله علیه وسلم از مجوس بحرین جزیه گرفته: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ- صلى الله عليه وسلم- أَخَذَ الْجِزْيَةَ مِنْ مَجُوسِ الْبَحْرَيْنِ؛ اینها از درِ پیمان با مسلمین وارد تعامل می شوند و در واقع با مسلمین از درِ «اتحاد» وارد شده اند نه «وحدت».
«اتحاد»هم مصدری از باب افتعال است که بر بیشتر از یک نفر دلالت دارد، که این چند نفر بخواهند با تاثیر پذیری از عامل یا عواملی، تشویق به همبستگی و یکپارچه و هم دست شدن شوند. چون باب افتعال معنی مطاوعه و اثر پذیری دارد.
[4]رواه عبد الله بن أحمد فى زوائد المسند (4/375) (19370)، والطبراني كما في (مجمع الزوائد) (5/220)، والبيهقي في (شعب الإيمان) (6/516)، والمنذري في (الترغيب والترهيب) (2/103).و ابن مفلح في (الآداب الشرعية) (1/332)
Чунки: бизлар аллох таоло томонидан шунчалик аниқ ва равшан далиллар келганига қарамасдан, яна бўлиниб ихтилофга тушиб аллох таолони буюк азобига гирифтор бўлиб қолишни хохламаймиз.
[4]رواه عبد الله بن أحمد فى زوائد المسند (4/375) (19370)، والطبراني كما في (مجمع الزوائد) (5/220)، والبيهقي في (شعب الإيمان) (6/516)، والمنذري في (الترغيب والترهيب) (2/103).و ابن مفلح في (الآداب الشرعية) (1/332)
برای اسلام عاملی که باعث اختلاف قلوب می شود مهم نیست که چه باشد، مهم این است که نباید چنین اختلافی تولید شود حتی اگر بر اثر خواندن قرآن هم باشد حالا چه رسد به فلان روایت تاریخی یا فلان اجتهاد شخصی و رأی انسانها:اقْرَءُوا القُرْآنَ مَا ائْتَلَفَتْ قُلُوبُكُمْ،(قرآن بخوانید تا زمانی که دل های شما بر آن، اتفاق دارند)فَإِذَا اخْتَلَفْتُمْ فَقُومُوا عَنْهُ[1]و هرگاه در آن، اختلاف نمودید، دست از آن بکشید و بروید»
چون: فَإِنَّ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمُ اخْتَلَفُوا فَأُهْلِكُوا اقوامی که قبل از شما ها بودند به سبب اختلاف هلاک شدند.[2] إِنَّمَا أَهْلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمُ الْفُرْقَةُ [3]
چون:الجَمَاعَةُ رَحْمَةٌ (جماعت و انسجام رحمت)والفُرقَةُ عَذَاب[4]و جدایی و افتراق عذاب است.
چون : مَنْ أَرَادَ بُحْبُوحَةَ الجَنَّةِ فَلْيَلْزَمُ الجَمَاعَةَ [5]هر کس می خواهد در وسط بهشت سکونت نماید با جماعت باشد.
چون : می خواهیم وعده هائی که الله تعالی در مورد امت به رسول الله صلی الله علیه وسلم داده متحقق بشوند و گرسنگی و سرگردانی و تسلط دشمنان بر ما خاتمه یابد:إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَدْ أَجَارَ لِي عَلَى أُمَّتِي مِنْ ثَلاثٍ: لا يَجُوعُوا وَلا يَجْتَمِعُوا عَلَى ضَلالَةٍ وَلا یَستَبَاحُ ﺑَﯿْﻀَﺔُ اﻟْﻤُﺴْﻠِﻤِﯿﻦَ[6]
چون: الله کسانی که در راه او متحد و یکپارچه در خط و صف واحدی مثل دیوار سربی بزرگی در راه او می جنگند دوست می دارد: إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُم بُنْيَانٌ مَّرْصُوصٌ (صف/4)
چون: الله تعالی تهدید کرده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم به هیچ وجه با اهل تفرق نیست : إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا لَسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ ۚ إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ (انعام/159)
چون : نمی خواهیم مانند کسانی بشویم که با اینهمه دلایل روشن از سوی الله که به ما رسیده باز اهل تفرقه و اختلاف باشیم و مشمول عذاب بزرگ الله تعالی گردیم: وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَأُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ (آل عمران/105)
[4]رواه عبد الله بن أحمد فى زوائد المسند (4/375) (19370)، والطبراني كما في (مجمع الزوائد) (5/220)، والبيهقي في (شعب الإيمان) (6/516)، والمنذري في (الترغيب والترهيب) (2/103).و ابن مفلح في (الآداب الشرعية) (1/332)
Хамда аллохнинг сизларга берган неъматини эсланг: бир-бирингизга душман бўлган пайтингизда дилларингизни ошно қилиб қўйди-ю, сизлар унинг неъмати сабаб биродарларга айландингиз.
الْمُؤْمِنُ مَأْلَفَةٌ وَلا خَيْرَ فِيمَنْ لا يَأْلَفُ وَلا يُؤْلَفُ.[4]
Мўъмин мунис бўлади (улфат бўлиб кетиш ва улфатдир) улфат бўлиб кетилмайдиган кишида яхшилик йўқ.
Мана бундан келиб чиқадики,мўъминларни бир ёқадан бош чиқаришига, бирлашишига сабаб бўладиган омил, бу исломий вохид қонунлар ва ақидалардаги неъматдир. Бу неъматлар шариатга қарама-қарши бўлган барча фикрлар, сўзлар, қонунлар, рафторларни хазф қилиб четга суриб ташлаб қалбларни мунис қилиб бирлаштирган , мана шу ягона қалб ўзини ягона хукми, буйруғи билан бадандаги бошқа аъзоларни ва мўъминларни ижтимоий жамиятини биносини бошқаради. Шу сабабли хам росулуллох саллаллоху алайхи васаллам гох мўъминларни бирлашган бинога ўхшатганлар, у зот мархамат қиладилар:
(мўъмин киши ўзини мўъмин биродарига нисбатан битта мустахкам бинони қисматларига ўхшайди,бу бинони бошқа бўлак,қисматлари бир-бирини ёрдамида мустахкамланиб махкам бўлишади.).
Тўғри, бир хилда, баробар , қийшаймасдан туринглар, агар шундай турмасанглар қалбларингиз ихтилоф яъни келишмовчиликга тушиб қолади, деб мархамат қиладилар:
أقِيموا صفوفَكم، ثلاثًا،
(сафларингизда тўғри туринглар)
واللهِ لَتُقِيمُنَّ صفوفَكم أو لَيُخالِفَنَّ اللهُ بينَ قلوبِكم[9]
Мана бу вохид уммат вохид қонун ва программа билан ташкил бўлган ва аллох таолони шариатидаги қонунларга қарши бўлган барча фикрлар, программалар ва рафторларни четга суриб қўйяди,шу йўл билан аллох таолони динида, қонунида, шариатида холис бўла олади.
«مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ»(بینه/5)؛
Аллох ва уммат ўзини ёнига шерикни қабул қила олмайди:
رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید:«الوَحدةُ خيرٌ مِن جليسِ السُّوءِ، و الجَليسُ الصالِحُ خيرٌ مِنَ الوَحدةِ»[1]تنهائی بهتر از همنشین بد است، و همنشین صالح بهتر از تنهائی است.
یا می فرماید: لَوْ يَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِي الْوَحْدَةِ،ما سار راكبٌ بليلٍ أبدًا [2] یا « مَا سَارَ رَاكِبٌ بِلَيْلٍ وَحْدَهُ»[3]اگر مردم، خطرات تنها به سفر رفتن را می‌دانستند، هیچ کس به تنهایی در شب، مسافرت نمی‌کرد.
پس«وحدت» مصدری است به معنی واحد، تنهائی و یکی بودن؛ و در اصطلاح «وحدت» یعنی یکدلی و یکی شدنِ دو یا چند امر و جانبِ مختلف، با کنار زدن و پاک کردن تمام موارد مورد اختلاف. الله تعالی خطاب به مومنین می فرماید: وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعاً وَلاَ تَفَرَّقُواْ (و همگی به رشته خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید) وَاذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً (آل عمران/103) و نعمت خدا را بر خود به یاد آورید که بدان گاه که (برای همدیگر) دشمنانی بودید و خدا میان دلهایتان پیوند داد، پس برادرانی شدید. و رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید:الْمُؤْمِنُ مَأْلَفَةٌ وَلا خَيْرَ فِيمَنْ لا يَأْلَفُ وَلا يُؤْلَفُ.[4] مؤمن مونس است(مورد انس والفت است) و در کسی که انس نگیرد و به او انس گرفته نشود، خیری در او نیست.
